فرهنگ رضوی

جهان اسلام همواره از آتش تفرقه رنج برده است. یکی از راهکارهای غلبه بر نیروهای واگراکننده، ایده همگرایی عتبات مقدسه جهت استفاده از ظرفیت های عظیم نهاد زیارت است. همگرایی عتبات مقدسه آرمان توحید را از طریق ایده وحدت جهان اسلام پیگیری می کند. همگرایی از مفاهیمی است که به خصوص در روابط بین الملل به آن توجه زیادی شده است، اما این نوشتار نگاهی فرهنگی تمدنی به این مفهوم دارد و آن را نوعی همسویی و همنوایی در ارزش ها، سیاست ها و اقدام ها تلقی می کند. مسئله این پژوهش بررسی ابعاد همگرایی عتبات مقدسه به مثابه سازمان های شیعی متولی زیارت است. روش گردآوری اطلاعات، مطالعه اسنادی و مصاحبه است و تحلیل اطلاعات با روش تحلیل مضمون انجام شده است. بر اساس یافته های پژوهش، با توجه به تحلیل مضمون اطلاعات جمع آوری شده می توان شش مضمون اصلی و سازمان دهنده «مزیت ها»، «مبانی»، «زمینه ها»، «موانع»، «پیامدها» و «راهبردها» را برای مضمون محوری و فراگیر «همگرایی عتبات مقدسه» شناسایی کرد. توجه به هدف نهایی از همگرایی سازمان های عتبات مقدسه، فهم همگرایی سازمانی عتبات مقدسه به عنوان گام اول از یک فرایند کلی تر که گام های بعدی آن همگرایی میان فرهنگی و تمدنی است، درک رابطه حقیقی زیارت و گردشگری، کنار گذاشتن منیّت های سازمانی و توجه به نقش مکمّلی عتبات در فرایند همگرایی، توجه به جغرافیای تاریخی عتبات مقدسه، محور نشدن سازمان ها در فرایند همگرایی، دیپلماسی همگرایی و بسترسازی برای همراه کردن اهل سنت با این حرکت و در نهایت فهم راهبردی سازمان های عتبات از نقش خود در فرایند همگرایی، از مهم ترین راهبردهای همگرایی عتبات مقدسه به مثابه سازمان های شیعی متولی زیارت است.

امام رضا (علیه السلام) در برابر طاغوت های استبدادی و فکری زمانه ایستادگی کرده و آزاداندیشی و آزادی خواهی از جلوه های پایداری در سیمای مبارزاتی حضرت است. آشنایی شاعران دوران دفاع مقدّس با سیمای مبارزاتی امام رضا (علیه السلام) و آموزه های رضوی مبتنی بر فرهنگ پایداری از رخدادهای اثرگذاری است که مبانی و محتوای شعر دفاع مقدّس را بازآفرینی کرده است؛ چنان که سیمای امام رضا (علیه السلام) را با تکیه بر جلوه های پایداری در فرهنگ، اندیشه و آموزه های در شعر خود بازنمایی کرده اند. شعر دفاع مقدّس از الهامات شاعرانه ای بهره مند است که بخشی از آن برگرفته از فرهنگ و آموزه های رضوی است. جستار پیش روی با هدف تبیین جلوه های پایداری با تکیه بر فرهنگ و آموزه های رضوی در شعر دفاع مقدس با رویکردی توصیفی تحلیلی انجام شده است. دستاورد پژوهش نشان می دهد که سیمای مبارزاتی امام رضا (علیه السلام) در آیینه شعر دفاع مقدّس پژواکی ویژه دارد و جلوه هایی از استقامت و پایداری، شجاعت و شهامت، غربت و شهادت حضرت در این گونه شعری بازتاب یافته که الگویی ارزنده و الهام بخش برای رزمندگان دوران دفاع مقدّس بوده است.

در مقاله حاضر برخی از وجوه غیریّت سازی و ابعاد منازعه گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا (علیه السلام) بررسی و بازنمایی شده است. ازآنجاکه قبول ولایتعهدی از سوی امام (علیه السلام) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش های گسترده آن حضرت برای فاصله گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت و سلطنت» وجوه مختلفی از منازعه و غیریّت سازی را به نمایش گذاشته است. بررسی نوع گفتمان از این منظر می تواند قالب دیگری از رویکرد امام نسبت به تفکر حاکم بر جامعه آن روز را نشان دهد ماحصل این بررّسی نشان می دهد گفتمان رضوی به تبع از گفتمان کلّی امامت از طریق غیریّت سازی نسبت به عناصر مفهومی گفتمان رقیب تلاش کرده است نظام معنایی و اندیشه سیاسی خود را در افکار عمومی آحاد جامعه گسترش دهد و به گفتمان فراگیر (هژمونیک) تبدیل شود. بهره گیری از ادبیات و روش شناسی تحلیل گفتمان به ویژه رویکرد پیشنهادی «لاکلائو و موفه» وجه تمایز این مقاله است که تاکنون کمتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است.

در کلیه نظام های حقوقی، حقوق معنوی کودک سازوکاری حمایتی به شمار می رود که درعین قوام بخشی به شخصیت کودک، تضمین کننده برخی از حقوق مادی وی نیز خواهد بود. در نظام حقوقی اسلام نیز حقوق متعددی برای کودکان در نظر گرفته شده که بخش اعظم آن بر پایه الگوی رفتاری ائمه معصوم (علیهم السلام) قابل تصور است. از آن جمله می توان به سیره رضوی اشاره کرد. با توجه به عدم تصریح سیره رضوی به حقوق معنوی کودک، چگونه می توان از آموزه های امام رضا (علیه السلام) حقوق معنوی کودک را احصاء کرد؟ و رویکرد نظام حقوقی ایران در این باره چیست؟ واکاوی آموزه های رضوی در نحوه نام گذاری، تأکید بر وضوح نسب و تابعیت کودک به روشنی بیانگر مصادیقی از حقوق  معنوی کودک است که امروزه از آن به عنوان «حقّ بر هویت» یاد می شود. همچنین از راهکارهای رفتاری ایشان در برخورد با کودکان به خوبی می توان به شناسایی حقّ بر محبت به عنوان یکی دیگر از حقوق معنوی کودک اشاره داشت. درخصوص چیستی این حق در نظام حقوقی ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تبعیت از اصل4 قانون اساسی، مبنای نوینی از این حقوق مبتنی بر موازین اسلامی شکل گرفته است. بی شک، حقوق معنوی کودک ساختار جامعی مبتنی بر حقوق مختلف در ابعاد آموزشی، عاطفی و اجتماعی است که در این مقاله تنها به مصادیقی از آن پرداخته شده و مبانی قابل احصاء از آموزه های رضوی، نظام حقوقی ایران و برخی از کنوانسیون های بین الملل به جهت لزوم الحاق ایران به آن ها  به روش تحلیلی توصیفی مورد مداقه قرار گرفته است.

خانواده از مهم ترین نهاد های بشری است که در آن شخصیت انسانی شکل می گیرد و کمالات بشری شکوفا می شود و رشد می کند. در این جستار، نگارنده تلاش نموده تا از گفتمان رضوی در تبیین استحکام روابط زوجین کمک بگیرد. بر این مبنا، با تحقیق در کلام امام رضا (علیه السلام) به احصای علت ها و مصداق های اختلاف های خانوادگی پرداخته که با رعایت هر یک از آن ها توسط زوجین، اختلاف های خانوادگی کمتر می شود. در ادامه، برای حلّ اختلاف های خانوادگی و با توجه به تأکید نصّ صریح قرآن کریم، نهاد داوری از منظر فقه و حقوق بررسی شده است. در نهایت، با بررسی و تحلیل آسیب شناختی، پیشنهادهایی برای تکمیل و تنقیح قوانین ارائه شده است. نهاد داوری به عنوان نهادی مبتنی بر مبانی فقهی حقوقی، مواد 454 تا 501 آئین دادرسی مدنی را به خود اختصاص داده است. بنابراین، در مقاله حاضر یکی از نوآوری های قانون جدید حمایت خانواده از منظر فقهی حقوقی، بحث و بررسیِ تطبیقی شده است.

سیاست جنایی در قبال جرایم علیه اخلاق با توجه به اهمیت ذاتی آن از یکسو و حاکی بودن نوع و میزان حمایت حاکمیت از آنها بر جایگاه اخلاق در نظام سیاسی از سوی دیگر، دارای جایگاه خاص و ویژه ای می باشد که تلاقی دو عنوان حریم خصوصی و حقوق عمومی در این حیطه باعث پیچیده تر شدن و در عین حال حساس تر شدن آن می شود. سوال اصلی این نوشتار مبانی الزام حکومت در برخورد با جرایم علیه اخلاق است؟ در پاسخ به این سوال با تعمق در منابع فقهی و حقوقی خصوصا روایت معروف فضل بن شاذان از امام رضا(علیه السلام) و با روش توصیفی - تحلیلی مشخص می گردد که سیاست مذکور، یک سیاست ترکیبی متشکل از مردم و حکومت می باشد که در مقام عمل می توان آن را در ذیل اصل امر به معروف و نهی از منکر مشاهده و در قالب قاعده فقهی «التعزیر لکل عمل محرم» تبیین نمود و مبانی دیگری چون فلسفه تشکیل و وظایف حکومت اسلامی، حرمت تظاهر به منکر و شمول حدود نسبت به متعدیان از مرزهای الهی را بدان افزود که با توجه به این مبانی حکومت اسلامی موظف به ورود به حیطه امنیت اخلاقی است. مستند اصلی این نوشتار عبارت است از روایت ابن شاذان از امام رضا(علیه السلام) که در آن حضرت در پاسخ به این سوال که اگر کسی بگوید چرا خداوند اولی الامر قرار داده و مردم را به اطاعت آنان فرا خوانده؟ مطالبی را ناظر به مبانی پیش گفته فرمودند.

نظام عاطفی از گفتمان هایی است که در نشانه معناشناسی، مطالعه و بررسی می شود. در گونه عاطفی، تعامل میان مجموعه های بزرگ نشانه ای که صورت های بیان (دال) و صورت های محتوا (مدلول) نامیده می شود، فرایند نشانه معنایی را تحقق می بخشد. همین تعامل اساس مباحث در این نظام را شکل می دهد. این رابطه تعاملی، زمینه ای فراهم می آورد تا شَوِش گران با حضور ادراکی حسی و عاطفی خود در فرایند معنادهی مشارکت کنند. بر این اساس، در هر گفتمانی با سازوکارهای عاطفی مختلفی مواجه می شویم که قابل مطالعه هستند. در واقع، دنیای عاطفی زبانی است که نظام خاصّ خود را دارد و کار نشانه معناشناسی، مطالعه همین نظام و بررسی شرایط تحقق و طغیان معنا در آن است. مسئله ای که طرح می شود این است که چگونه و مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی می توان این نظام زبانی را مطالعه کرد. پرسش اصلی پژوهشِ حاضر این است که فرایند عاطفی در گونه کودکانه رضوی زائر عبدالجبار کاکایی، تابع کدام سازوکار نشانه معناشناختی است. همچنین فرایند تحقق و طغیان معنا مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رُخ می دهد. در واقع، هدف پژوهش پیشِ رو، بررسی نشانه معناشناختی نظام عاطفی در گفتمان حاکم بر گونه کودکانه زائر برای دست یافتن به چگونگی زایش و طغیان معنا در آن است. نتایج و یافته های تحقیق نشان می دهد که نظام عاطفی گفتمان در گونه کودکانه زائر تابع سازوکارهای ادراکی حسی، زیبایی شناختی، استعلایی، تنشی و جسمانه ای است و مبتنی بر گونه رُخدادی شَوِشی تحقق می پذیرد. این پژوهش می تواند الگویی برای تحلیل و بررسی گفتمان های حاکم بر فرهنگ و ادبیات رضوی در گونه کودکانه های رضوی باشد.

حدیث قدسی سلسله الذهب، حاوی گفتمان های توحید و امامت است که توأمان، گفتمان تفکر شیعی را تشکیل می دهند و با رویکردی سیاسی-اجتماعی همه ذیل گفتمان مقاومت، جای می گیرند. این حدیث، در سال 200 ه.ق توسط امام هشتم شیعیان اثنی عشری، امام علی بن موسی الرضا (علیه السّلام)؛ زمانی که از سوی مأمون خلیفه عباسی به مرو فراخوانده شده بود، در مسیر رفتن از مدینه به مرو، در نیشابور، در جمع عده ای از علما و اصحاب حدیث بیان شد. پژوهش حاضر، سعی دارد با بررسی حدیث مذکور با بهره گیری از الگوی روشی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به واکاوی و بررسی چرایی انتخاب، اهمیت و بازتاب های حدیث سلسله الذهب در آن مقطع مهم، حسّاس و تاریخی بپردازد. بررسی صورت گرفته نشان داد که؛ امام رضا (علیه السّلام)، با نقل حدیث مذکور، به تأیید، تقویت و آشکارسازی گفتمان تفکر شیعی پرداخته و الگویی راهبردی برای شیعیان و همه مسلمین ارائه فرمود.