تاریخ ادبیات

تاریخ ادبیات

تاریخ ادبیات بهار و تابستان 1395 شماره 78 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تکمیل چند افتادگی و ضرورت اصلاح مجدد منافع حیوان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: منافع حیوان کبوتر بنا (ورشان یا کبوتر دشتی) غریق رهان (دلفین) نزهت نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 914 تعداد دانلود : 809
چکیده جانور شناسی (علم الحیوان) یکی از شاخه های دانش است که از روزگاران کهن (دست کم از یونان باستان) مورد توجه بوده است. در فرهنگ اسلامی نیز پس از تأسیس بیت الحکمه و شکل گیری نهضت ترجمه و برگردان متون از زبان های یونانی و سریانی و سانسکریت به عربی، رساله های متعددی در این باب نگاشته شده است. از جمله این آثار کتاب الحیوان اثر جاحظ و حیا ه الحیوان الکبری تألیف دمیری است. در این جستار پس از مروری کوتاه بر پیشینه نگارش کتب جانور شناسی در حوزه اسلامی - ایرانی، نسخه منافع حیوان نگاشته عبد الهادی مراغی (قرن هفتم) معرفی شده است. در ادامه با مراجعه به متون مرتبط با این حوزه ده ها واژه و عبارت ناتمامی را که مصحح محترم به سبب رنگ باختگی مرکب نسخه، با امانت داری تمام نشان داده ، اصلاح و تکمیل شده است؛ هم چنین است مواردی که مصحح تردید خود را از اصالت یا صحت عبارات با علامت پرسش ابراز داشته است. نکات تازه ای نیز درباب «دلفین» («غریق رهان» در برخی متون کهن) و «کبوتر بنا» ( ورشان یا کبوتری دشتی) ارایه شده است. گفتنی است، بیش از هر کسی مصحح محترم شایستگی تصحیح مجدد متن را دارا است.
۲.

شاهنامه ، ضمیر ناخودآگاه قوم ایرانی (بررسی چند مفهوم استعلایی در شاهنامه، با رویکرد ضمیر ناخودآگاه یونگ)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: شاهنامه ضمیر ناخودآگاه قومی کهن الگو روح ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 353 تعداد دانلود : 41
بنیاد های فکری و ساختار ذهنی هر ملت و جامعه ای در آثار ادبی و هنری درخشان آن بازتاب می یابد. شاهنامه فردوسی با مجموعه ای عظیم از یادگارهای کهن، نمونه ای حماسی از محتویات و نمودهای ناخودآگاه جمعی قوم ایرانی است. طغیان در برابر ستم (قیام کاوه آهنگر در برابر ضحاک: داستان فریدون) حفظ آبرو، زیر بار زور نرفتن (داستان رستم و اسفندیار) نکوهش تهمت و اثبات پاکی و بی گناهی(داستان سیاوش) باور به نیروی ایزدی و آسمانی(فر یا فره ایزدی، سیمرغ و ...) گسستن این نیرو در اثر ناسپاسی(جمشید و اسفندیار) راز و نیاز همراه با مناسک آیینی (رستم پیش از کارزار یا پس از آن، گذر از آب: داستان کیخسرو) و ... از نمونه های نهفته در ناخودآگاه قوم ایرانی و سرچشمه گرفته از کهن الگوها هستد که او را در کسب انرژی از آغاز آفرینش(زمان مقدس)، نیروی پایان ناپذیر یاری می رساند. مفاهیم نهفته در نهاد آدمی می تواند او را در پیوند با سرچشمه آفرینش نگه دارد، در سلامت روانی، تعالی و سامان اجتماعی مفید و مؤثر واقع گردد. این مقاله با بررسی بعضی شخصیت های اسطوره ای و مفاهیم کهن الگویی درصدد آن است تا نشان دهد ارتباط با زمان مقدس و ازلی، از رهگذر کلید فهم فرهنگ ها یعنی اساطیر می تواند ساختار ذهنی سالم و نیرمندی را در جامعه ایجادکند.
۳.

«اندیشه دور و دراز» پیشگام روایت پیشگویانه علمی در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: محمدعلی فروغی اندیشه دور و دراز داستان پیش گویانه علمی نظریه تکامل داروین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 548 تعداد دانلود : 445
رساله «اندیشه دور و دراز» نگاشته محمدعلی فروغی در سال 1306 ازجهاتی چند روایتی است نوآیین و تامل برانگیز؛ اما به گونه ای سزاوار، شناخته و بررسی نشده است. این نوشتار کوششی است برای نشان دادن جایگاه و اهمیت این اثر در تاریخ ادب معاصر. اندیشه دور و دراز روایتی پیش گویانه است و گمان هایی را درباره رویدادهای هنوز نیامده، برپایه دانسته های علمی می پرورد. رساله پس از پیش بینی ترقیات فن آورانه عصر جدید، بر نظریه مناقشه آفرین تکامل انواع دست می نهد و به یاری این نظریه گذشته نگر، افقی رو به آینده می گشاید و سرانجام پویه درازآهنگ زیست شناختی نوع بشر را به ترقی اخلاقی و تعالی تربیتی اش پیوند می دهد.
۴.

مقدمه ای بر پیشینه ادب فارسی در گرجستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: روابط ادبی ایران گرجستان روایت های گرجی ادبیات فارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 459 تعداد دانلود : 33
چکیده پیوندهای فرهنگی- تاریخی ایران و گرجستان پیش از پادشاهی هخامنشیان آغازشده است .بخشی از آثار حماسی و اسطوره ای ایرانی پیش از اسلام وارد فرهنگ گرجی شد. از قرن 12 میلادی نیز شماری از آثار ادبیات فارسی دری ازجمله شاهنامه و ویس و رامین به زبان گرجی برگردانده شد .هرچند جز ترجمه ویس و رامین و پاره ای بخش های شاهنامه چیزی به دوره حاضر نرسیده است. در فاصله قرن های 15 تا 18 شماری از شاهکارهای ادب فارسی- عمدتاً متون روایی و حماسی - به گرجی برگردانده شد. بعدها طی قرن بیستم برخی دیگر از آثار برجسته ادبی فارسی همچون آثار مولوی، سعدی، حافظ و خیام به گرجی ترجمه شد. آنچه حایز اهمیت است تأثیر شگرفی است که آثار ادبی فارسی در شکل گیری و ایجاد ادبیات گرجی داشته اند .این تأثیرگذاری هم در فرم هم در محتوا در شاهکارهای ادب گرجی به خصوص پلنگینه پوش شوتا روستاولی به خوبی نمایان است. این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین پیشینه ادب فارسی در گرجستان ، سیر ترجمه آثار فارسی به زبان گرجی را بررسی کرده ، پس ازمعرفی برخی از مهم ترین ترجمه ها تأثیر آنها را در ادبیات گرجی آشکار نماید.
۵.

جایگاه شاهنامه فردوسی در نخستین دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: انقلاب اسلامی فردوسی شاهنامه نظریه زیبایی شناسی دریافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 574 تعداد دانلود : 183
انس رابرت یاوس نظریهپرداز آلمانی معتقد بود که تاریخ یک شاهکار ادبی تنها تاریخ خلق آن نیست، بلکه بخش مهمی از تاریخ حیات آن متن وابسته به درجه مقبولیت آن در سالهای پس از آفرینش آن است. بیشک نگریستن از این منظر به شاهکارهای ادب فارسی، میتواند فصلی تازه را در مطالعات تاریخ ادبیات ایران باز نموده و منجر به پدید آمدن نسلی خواندتیتر از کتابهای تاریخ ادبیات در ایران گردد. در جستار حاضر و با بهرهگیری از همین دیدگاه، بخشی از تاریخ شاهنامه در دهه نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق نشان خواهیم داد چگونه شاهنامه که متنی پر اهمیت و بازتابنده سیاست ناسیونالیسم باستانگرا در عصر پهلوی بود، با پیروزی انقلاب اسلامی برای مدتی جایگاه خود را از دست داد و مورد بیتوجهی قرار گرفت و چگونه پس از ده سال این متن ادبی به این دلیل که توانست آیینه بازتابنده ایدیولوژی حاکم بر ایران اسلامی پس از انقلاب باشد، مجدداً مورد توجه قرار گرفت. نیز خواهیم گفت که چگونه برپایی گنگره جهانی شاهنامه در سال 1369 و نامگذاری آن سال به نام سال فردوسی از سوی یونسکو، نویدگر آغاز دورهای جدید در تاریخ حیات این شاهکار ادبی در دوران معاصر شد.
۶.

جستجو در احوال و ضرورت تصحیح انتقادی دیوان فطرت مشهدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فطرت مشهدی سوانح زندگی دیوان اشعار نسخه های خطی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 750 تعداد دانلود : 667
با گذشت نزدیک به یک قرن از آغاز تصحیح انتقادی متون کهن در ایران و کوشش محققان در نشر آثار ادب فارسی، هنوز کثیری از متون گذشته تصحیح و منتشر نشده است. تصحیح انتقادی و عرضه این متون علاوه بر ارزش مستقل، زمینه را برای پژوهش های دیگر فراهم می کند. از جمله این متون دیوان میرمعزالدین محمد مشهدی(م: 1101) متخلص به فطرت، معز و موسوی، شاعر برجسته سبک هندی در نیمه دوم سده یازدهم هجری است که علیرغم پایه بلند و شهرت گوینده در روزگار خویش و ذکر سرگذشت و سوانح زندگی او در منابع متعدد، تاکنون تصحیح نشده و به رغم پاره ای تلاش ها، درباره زندگی وی نیز پژوهش اطمینان بخشی انجام نگرفته است. زادگاه فطرت مشهد است. او پس از سفر در برخی مناطق ایران، از جمله مسافرت به اصفهان و معاشرت با صایب، با سرمایه قابل توجهی از علوم روزگار راهی هندوستان شده است و در آنجا با اورنگزیب، پادشاه هند، خویشاوندی یافته و به مقامات بالای سیاسی رسیده است. علاوه بر جایگاه سیاسی، نقش وی در ترتیب محافل ادبی و رواج زبان و ادب فارسی در هند، ستودنی است. از فطرت دیوان اشعار، سفینه و چند اثر دیگر باقی مانده است. دیوان وی از آثار ارزشمند سبک هندی است که با وجود باقی ماندن چندین دستنویس معتبر از آن، تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. موضوع پژوهش حاضر تحقیق در زندگی و سبک سخن فطرت مشهدی، معرفی نسخه ها و بیان ضرورت تصحیح انتقادی دیوان اوست.
۷.

سبک شعر فرخی یزدی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سبک شناسی مشروطه شعر فرخی یزدی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 497 تعداد دانلود : 998
نهضت مشروطه، با ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران، ادبیات دوره قاجار را متحول ساخت. عواملی چون ارتباط با دنیای غرب، سفرنامه ها، تأسیس مدارس جدید، ترجمه آثار غربی، مطبوعات و..... زمینه های تجدد طلبی ایرانیان را فراهم کرد و این تجدد خواهی در نظم و نثر دوره مشروطه به لحاظ زبانی، ادبی و محتوایی تأثیر گذاشت. این مقاله می کوشد تا به شیوه ای علمی، اشعار فرخی را به عنوان یکی از برجسته ترین شاعران دوره مشروطه در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی و تحلیل کند و ویژگی های سبک شاعر را با شواهد لازم نشان دهد و عقاید سیاسی و اجتماعی و دینی او را بر پایه گزارش هایی از اشعارش دریابد و رابطه اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره مشروطه را با تحولات ادبی، زبانی و فکری شاعر معلوم نماید. در تحلیل محتوا و دستیابی به اندیشه شاعر کل اشعار و در بررسی زبانی و ادبی پنجاه درصد از اشعار به صورت پراکنده از بخش های مختلف دیوان انتخاب شده است. در پایان برای نشان دادن دقیق تر ویژگی های زبانی و ادبی نمودارهایی ترسیم شده است.
۸.

منابع تاریخ ادبیات گویشی در ایران پس از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاریخ ادبیات فارسی معیار گونه گویش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 787 تعداد دانلود : 910
ادبیات غنی ایرانی تاریخی چند هزارساله را در پیشینه خود دارد که بی تردید نیاز است بخش های مختلف آن به تفکیک مورد بررسی قرار گیرند و تاریخ آن ها تدوین گردد. یکی از مهم ترین اما مغفول ترین این بخش ها تاریخ ادبیات گویشی ایران پس از اسلام است. در مقاله حاضر سعی می کنیم نشان دهیم چه تعداد کتاب های مستقل و چه مقدار داده های گویشی در میان اسناد کهن به صورت پراکنده موجود است. به علت پراکندگی و عدم انسجام نیاز است که این داده ها با طرحی سامانمند و منظم گردآوری شوند. این گام اول برای طرح تدوین تاریخ ادبیات گویشی ایران است. در این مقاله تلاش می کنیم با جمع آوری و سامانمندی این داده ها طرحی کلی از منابعی که به نوعی حاوی داده هایی از زبان ها و گویش های ایرانی کهن هستند به دست دهیم که مقدمه ایست بر طرح تدوین تاریخ ادبیات گویشی. با این هدف منابع این حوزه را به دو دسته تقسیم نموده ایم: 1. منابعی که حاوی متون گویشی هستند که به دو دسته کلی قابل تقسیم اند: الف. آثار بازمانده از اقلیت های مسلمان شامل گویش گورانی (فرقه اهل حق (یارسان)) و گویش استرآبادی (فرقه حروفیه). ب. اشعار، منظومه ها و قطعات صرفاً ادبی گویشی. 2. منابعی که حاوی لغات گویشی هستند و بنابراین در زمره «گونه» های زبان فارسی قرار دارند. این دسته از متون بر اساس خط آن ها به دو دسته تقسیم می شوند: الف. آثار به خط غیر عربی شامل متون فارسی- عبری، متون فارسی- سریانى و متون فارسی- مانوى. ب. آثار به خط عربی.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۳