رحیم هادی انداب جدید

با گذشت نزدیک به یک قرن از آغاز تصحیح انتقادی متون کهن در ایران و کوشش محققان در نشر آثار ادب فارسی، هنوز کثیری از متون گذشته تصحیح و منتشر نشده است. تصحیح انتقادی و عرضه این متون علاوه بر ارزش مستقل، زمینه را برای پژوهش های دیگر فراهم می کند. از جمله این متون دیوان میرمعزالدین محمد مشهدی(م: 1101) متخلص به فطرت، معز و موسوی، شاعر برجسته سبک هندی در نیمه دوم سده یازدهم هجری است که علیرغم پایه بلند و شهرت گوینده در روزگار خویش و ذکر سرگذشت و سوانح زندگی او در منابع متعدد، تاکنون تصحیح نشده و به رغم پاره ای تلاش ها، درباره زندگی وی نیز پژوهش اطمینان بخشی انجام نگرفته است. زادگاه فطرت مشهد است. او پس از سفر در برخی مناطق ایران، از جمله مسافرت به اصفهان و معاشرت با صایب، با سرمایه قابل توجهی از علوم روزگار راهی هندوستان شده است و در آنجا با اورنگزیب، پادشاه هند، خویشاوندی یافته و به مقامات بالای سیاسی رسیده است. علاوه بر جایگاه سیاسی، نقش وی در ترتیب محافل ادبی و رواج زبان و ادب فارسی در هند، ستودنی است. از فطرت دیوان اشعار، سفینه و چند اثر دیگر باقی مانده است. دیوان وی از آثار ارزشمند سبک هندی است که با وجود باقی ماندن چندین دستنویس معتبر از آن، تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. موضوع پژوهش حاضر تحقیق در زندگی و سبک سخن فطرت مشهدی، معرفی نسخه ها و بیان ضرورت تصحیح انتقادی دیوان اوست.

از شاه نصرت الدین کبود جامه شاعر و امیر نام آور سده ششم اشعار پراکنده ای در منابع مختلف باقی مانده است. با وجود سرگذشت جالب و اوج و فرود زندگی وی و تأثیر او در سیاست و ادب روزگار خویش، تاکنون پژوهش دقیق و اطمینان بخشی در احوال و اشعار او صورت نگرفته است. منابع مختلف اشارات فراوانی به زندگی سیاسی و ادبی او دارند و این امر ضرورت جست وجویی دقیق در زندگی او را الزام می کند. به علاوه، از پنج قصیده باقیمانده از وی، تاکنون تنها یک قصیده، آن هم با کاستی هایی، در مطاوی آثاری چون مونس الاحرار ، بیاض تاج الدین احمد وزیر، مجمع الفصحا و نظایر آن، منتشر شده است و چهار قصیده دیگر او، که از یک سو بیانگر طرز سخن و شیوه شاعری گوینده و از سوی دیگر حاوی اشاراتی به زندگی اوست، منتشر نشده است. مقاله حاضر جست وجویی در احوال و حوادث زندگی شاعر و تصحیح اشعار او بر مبنای یگانه دستنویس شناخته شده از اشعار اوست.