۱.
کلید واژه ها:
حمله غزها به خراسان حکومت سلجوقی قصاید فارسی انوری خاقانی رشید وطواط
در تاریخ ادبیات ایران پس از اسلام، شاعران هر عصر چنان متأثر از محیط خود بوده اند که در آثارشان اطلاعات مفیدی درباره تاریخ سیاسی، اجتماعی و تمدنی عصر خود برجای گذاشته اند و در قالب های گوناگون شعری از وضع زمانه خود سخن گفته اند؛ به گونه ای که حتی مورخان می توانند با استفاده از این اشعار، به درک درست و کاملی از تاریخ جامعه و فرهنگ آن زمان دست پیدا کنند. یکی از حوادث و وقایع تاریخی ایران در قرن ششم هجری که در شعر فارسی بازتاب بسیاری داشته، حمله غزان به خراسان است. گروهی از شاعران قصیده سرای قرن ششم، تصاویر روشنی از این رویداد در اشعار خود قلم زده اند. در این مقاله، نویسندگان با بررسی این رویداد تلخ تاریخی در ایران و پیامدهای سیاسی- اجتماعی و نیز ادبی آن نشان خواهند داد که یک متن ادبی – و در شکل خرد آن قصیده فارسی- چگونه می تواند منعکس کننده یک واقعه تاریخی باشد. برای این منظور پس از ذکر توصیفاتی درباره طایفه غزان و تعامل حکومت سلجوقی با آنان و گزارش تاریخی از حمله آنها به خراسان، به بررسی بازتاب این واقعه در قصاید سه شاعر مهم این دوره: انوری ابیوردی، رشیدالدین وطواط و خاقانی شروانی می پردازند.
۲.
کلید واژه ها:
داستان معاصر رمان پسامدرنیسم سفرشب بهمن شعله ور
طلوع داستان نویسی پسامدرن، اندکی پس از رشد داستان نویسی مدرن در کشورمان و تقریباً همگام با شروع داستان نویسی پسامدرن در جهان آغاز شد. اگرچه نخستین بارقه های پسامدرنیسم در ایران آشکارا در برخی از داستان های کوتاه دهه ی 40 به بعد مشاهده می شود، اما رشد رمان پسامدرنیستی فارسی را می توان ویژه دهه های 70 و 80 دانست. علیرغم مرزبندی دقیقی که بین رمان های مدرن و پسامدرن در کشورمان وجود ندارد، اما پس از بررسی رمان های فارسی، نخستین رمانی که برخوردار از نشانه های پسامدرنیسم باشد در سال های رشد مدرنیسم یعنی سال های دهه ی 40 یافته شد و این رمان، رمان فراموش شده «سفرشب» اثر بهمن شعله ور است. با آنکه مرزبندی قاطعی بین مدرنیسم، پسامدرنیسم و حتی پیشامدرنیسم در این رمان وجود ندارد، اما به وضوح می توان در طی فصول آن شاهد سیر تحول گرایانه ای از پیشامدرنیسم تا پسامدرنیسم بود؛ به طوری که فصل پایانی آن از مدرنیسم فاصله می گیرد و نخستین نشانه های پسامدرنیسم را به نمایش می گذارد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای نگاشته شده است و پس از بررسی مهم ترین ویژگی های پسامدرنیسم به بازتاب این مؤلفه ها در فصل پایانی رمان سفرشب می پردازد تا این رمان را به عنوان نخستین رمان فارسی که نخستین نشانه های پسامدرنیسم را در خود دارد معرفی کند.
۳.
کلید واژه ها:
ابهام ابهام واژگانی ابهام نحوی خاقانی بیدل
اگر خط سیر ابهام را در شعر فارسی پیگیری کنیم، خاقانی و بیدل از نقطه های اوج آن خواهند بود. پیچیدگی و دیریابی معنای شعر این دو شاعر، مجال شکل گیری افکار گوناگون را در خصوص شعر آنان فراخ کرده، تا جایی که که گاه درباره یک بیت، چندین نظر بیان شده است. این مقاله بر آن است با نگاهی به ابهام و تقسیم بندی های آن، به بررسی ابهام در شعر خاقانی و بیدل از دو منظر واژگانی و نحوی بپردازد. در سطح واژگانی، مواردی همچون کاربرد واژگان دیرین و کم کاربرد، ترکیب واژگان و کاربرد واژگان و ترکیبات سایر علوم نمود خواهد یافت و در سطح نحوی، مواردی مانند ابهام زبانی، ابهام هنری و ابهام بر اثر نادرستی تصحیح. بایستگی مطالعه درباره خاقانی و بیدل به عنوان دو شاعر برجسته زبان فارسی، اهمیت و ضرورت این تحقیق را نمایان می سازد. روش تحقیق به صورت اسنادی و با استفاده از امکانات کتابخانه ای است. نتیجه پژوهش، همسنجی گونه های ابهام در شعر خاقانی و بیدل از طریق به دست دادن نمودار است.
۴.
کلید واژه ها:
عشق لیلی و مجنون روانکاوی یونگ روان نژندی فر ا من
پدیده «عشق»، بیانگر احساس عاطفی شدیدی در ناخودآگاه جمعی بشر است که یونگ در مکتب روان شناسی تحلیلی خود، آن را به عنوان کهن الگویی برجسته بررسی کرده است. در این میان، منظومه های غنایی پارسی، بویژه لیلی و مجنون نظامی، عرصه وسیعی از جلوه های ناخودآگاهانه «کهن الگوی عشق» به شمار می آید و عشق در ناب ترین مفهوم خود در آن رخ می نمایاند. باید گفت در این روایت غنایی، روان «مجنون» بیشترین واکنش های ناشی از هیجانات عاشقانه را در خود نمودار می سازد. در این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی در علم روانکاوی، دلایل روان نژندی های ناشی از نافرجامی عشق در روان مجنون و چگونگی رهنمون آن به عشقی متعالی، از منظر اندیشه یونگ بررسی شده است. از این رو به نظر می رسد جلوه های مثبت «آنیما و آنیموس» و مفهوم «عشق در نگاه اول»، با نمادهای روانکاوانه دلالتمندی تلفیق یافته و پیکره در هم تنیده ای از احساسات ناخودآگاهانه ناشی از پدیده عشق را در ساختار داستان آفریده و در نهایت موجب برانگیختگی «فرامن» و تعالی این عشق شده است.
۵.
کلید واژه ها:
دانشور جزیره سرگردانی ساربان سرگردان سلیم هستی مراد
رمان دو جلدی «جزیره سرگردانی» و «ساربان سرگردان»، نوشته سیمین دانشور، حداقل دو سطح دارد: سطح داستانی یا روایی و سطح رمزی یا تأویلی. نویسنده در خلق آن، زبان هنری و نمادین را در دقیقرین و ظریفت ترین کیفیت بکار گرفته و رمزهای بدیع و متنوع آفریده است. ساختارهای زبانی، شخصیت ها، وضعیت ها و صحنه ها بیشترین ظرفیت رمزپروری را به نمایش گذاشته اند. شخصیت های مهم رمان بر گرته هویت تاریخی تعدادی از روشنفکران معاصر نویسنده آفریده شده اند. به گونه ای که بدون مقایسه شخصیت های داستانی با شخصیت های تاریخی، نمی توان به تحلیل بایسته رمان اقدام کرد. نویسنده با به کار گرفتن هویت تعدادی از روشنفکران در آفرینش شخصیت های داستانی، نظریات تاریخی خود را بیان کرده است؛ تا جایی که سطح روایی رمان یک داستان تخیلی و سطح رمزی آن متضمن نظریات تاریخی نویسنده درخصوص تاریخ معاصر ایران در بین سال های 1332 تا 1357 است. در این نوشته با استفاده از قراین و وضعیت ها و صحنه ها و ساختارهای زبانی و دیگر عناصر و جزییات اثبات کرده ایم که هستی و مراد و سلیم هر یک به تنهایی از مجموع چند خصلت چند شخصیت تاریخی از جمله آل احمد، شریعتی، ملکی، فردید، بازرگان و دانشور ساخته شده اند و سیمای ایشان از این طریق وارد نگاره هنر شده است.
۶.
کلید واژه ها:
ادبیات فارسی ادبیات آلبانیایی شاعران فارسی گوی آلبانیایی
با وجود فرسنگ ها فاصله میان دو کشور ایران و آلبانی، فرهنگ و تمدن ایرانی تأثیر چشمگیری بر فرهنگ آلبانیایی ها داشته است. تاریخ نویسان از گستره و تأثیر عمیق ادبیات فارسی و به طور کلی تمدن ایرانی در قلمرو عثمانی، بویژه در منطقه بالکان در شگفت هستند. تحقیقات نشان می دهد فرهنگ ایرانی به مثابه نرم افزاری با پشتوانه آیین اسلام بوده که به همراه سخت افزاری سپاهیان عثمانی وارد آلبانی شده است و طی پنج قرن حاکمیت عثمانیان بر این کشور، به عنوان زبان ادب و تصوف و فرهنگ با مقبولیت عمومی به پیش رفته است. شخصیت های آلبانیایی از سر عشق و علاقه، این زبان و ادبیات را معرفی و ترویج کرده اند. حتی برخی از آنان خود به این زبان شعر سروده اند یا براساس الگوی کلاسیک نگارش فارسی، به آفرینش آثار علمی، ادبی و فرهنگی به زبان آلبانیایی پرداخته اند. در این مقاله برآنیم تا چگونگی و چرایی گسترش ادبیات فارسی در کشور آلبانی را تبیین کرده و عملکرد فرهیختگان آلبانیایی را در حوزه ادب فارسی بررسی و تحلیل نماییم
۷.
کلید واژه ها:
شاهد صادق میرزا محمد صادق اصفهانی متن شناسی
کتاب شاهد صادق اثر میرزا محمد صادق اصفهانی از آثار منثور ارزشمند قرن یازدهم هجری و یکی از نمونه های موفق کتاب های چند دانشی (دانشنامه ای) تألیف شده در شبه قاره هند است که کثرت نسخ خطی از آن در کتابخانه های ایران و جهان، بیانگر ارزش علمی و اقبال عمومی به این اثر در عصر تألیف و سالهای بعد از آن بوده است. با این حال به دلایل نامعلومی تاکنون تصحیح و معرفی نشده است. نظر به اهمیت این کتاب از نظر اشتمال بر موضوعات مختلف و متنوع، از جمله مردم شناسی، تاریخ اجتماعی، مباحث جغرافیایی، فرهنگ عوام، علوم دینی، اخبار و امثال و ...، می تواند از منابع قابل اعتماد در شناخت اوضاع و احوال اجتماعی، تاریخی، علمی و ادبی عصر مؤلف به شمار آید. این کتاب دربردارنده اطلاعات عمیق و احاطه وسیع نویسنده در موضوعات مختلف است که امروز به شکل دایره المعارفهای عمومی عرضه می شود. این مقاله که برگرفته از طرح تصحیح اثر و تحقیق در شرح احوال و آثار و شیوه دانشنامه نگاری میرزا صادق اصفهانی است، می کوشد تا ضمن بررسی سبک نگارش اثر، جایگاه ارزشمند آن را تا حدی تببین کند
۸.
کلید واژه ها:
مارال شیرین آناهیتا پری کهن الگو انگاره کهن الگویی
در این جستار از توصیف آبتنی مارال در رمان کلیدر نوشته محمود دولت آبادی خوانشی کهن الگویی ارایه کرده ایم. به دلیل همانندی این توصیف با آبتنی شیرین در مثنوی خسرو و شیرین نظامی، بر پایه تمایز میان کهن الگو و انگاره های کهن الگویی در نظریه یونگ، تکرار این انگاره ها یا بازنمایی ها را در متون قدیمی تر و کلاسیک فارسی ازجمله اوستا، شاهنامه، همای و همایون و.. و همچنین در فرهنگ و تاریخ باورهای ایرانی بررسی کرده ایم. نتیجه این که بر اساس این خوانش تمامی این تکرارها در توصیف معشوق و همراهی آب و زن/ معشوق، بازنمایی انگاره های آناهیتا و به ویژه انگاره پری بوده است که آن نیز می تواند تحت تأثیر دوران بانوخدایی در فلات ایران پیش از ورود آریایی ها باشد. این خوانش همچنین پیوستگی ارتباط متون ادبی ایرانی را از قدیمی ترین انواع تا نوترین آن؛ یعنی نوع ادبی رمان بر بستری فرهنگی اثبات می کند.
۹.
کلید واژه ها:
ادبیات جهانی نقد اجتماعی جنگ رمانتیسم ملت گرایی صلح اخلاق روشنگری
غرض از مقاله حاضر، بررسی درونمایه کلی دیوان غربی- شرقی گوته است که به تصریح شخص شاعر، پیشبرد صلح جهانی و تفاهم میان ملت ها را بر سرلوح خود دارد. این بررسی از حیث محتوا و تنها بر اساس شعرهای دفتر رنج نامه این دیوان انجام می گیرد که محور اشعار آن به طور ویژه، نقد اجتماعی است. زیرا این دفتر بیش از همه به سستی های اخلاق عامه و نقش نهضت روشنگری در راه برقراری جامعه ای خالی از پیش داوری های ملی - عقیدتی و به دور از ملت گرایی افراطی می پردازد. اما از همین چشم انداز محتوایی هم این مقاله در ضمن می کوشد معلوم کند چرا شعر سرآغاز این دفتر، در سطح کلام و سبک بیان، با دیگر اشعار آن تفاوت دارد.
۱۰.
کلید واژه ها:
دری شوشتری چمن سرور سبک هندی سفینه خوشگو
به دلیل شاعر دوستی خاندان قاجار شاعران و تذکره نویسان بسیاری در سده سیزدهم زیسته اند که بعضاً آثار منحصر به فردی خلق کرده اند. دری شوشتری شاعر و تذکره نویس معاصر دولتشاه، فرزند فتحعلی شاه از جمله این نویسندگان بوده است . مهم ترین اثر وی تذکره « چمن سرور» است که جنگی موضوعی از اشعار است و غالباً اشعار سبک هندی از شاعران قرن 11 و12 را شامل می شود. این اثر تاکنون تصحیح نشده است . وی همچنین اثری با عنوان « اقبال نامه» در ذکر سادات مرعشی داشته که گویا از میان رفته است. کار دیگر او تنظیم و استنساخ « سفینه خوشگو» اثر بندر بن داس است. این مقاله به زندگی و آثار دری شوشتری و بویژه معرفی و نقد اثر مهم او « چمن سرور » می پردازد. پس از آن مختصری در مورد «سفینه خوشگو» و نقش وی در شکل گیری آن می آید و در پایان با بررسی نمونه اشعار و نثر دری، تصویری از وی به عنوان شاعر و نویسنده درباری ترسیم خواهد شد.
۱۱.
کلید واژه ها:
حدیث نثر مصنوع سبک شناسی نصرالله منش
کلیله و دمنه یکی از مهمترین و برجسته ترین و دلاویزترین نثرهای سنگین و رنگین و آراسته ادبیات دری است که نصرالله منشی یکی از بزرگان و پیرامونیان بهرام شاه غزنوی آن را در نیمه اول سده ششم از تازی به فارسی برگردانید. البته اصل کتاب به زبان دیرین هندوان سانسکریت بود که پزشکی برزویه نام آن را در روزگار انوشیروان ساسانی به پهلوی برگردانده بود و سه سده بعد از آن، عبدالله بن مقفع مترجم دانشمند آن را به عربی ترجمه کرد. آیات و احادیث به کار رفته در این کتاب، از توانمندی و چیرگی نصرالله در منابع وحیانی حکایت می کند و تا آنجا که نویسندگان این نوشته آگاهی دارند، درباره منابع و سرچشمه های این احادیث، پژوهش جداگانه صورت نگرفته است. در این نوشته ها احادیث کلیله و دمنه در منابع اسلامی شیعه و اهل سنت با باریک بینی ویژه ای واکاوی و پی جویی و شناسانده شده اند.
