علوم خبری

به دلایل ساختاری، در اکثر دوران تاریخی، کشور ایران با دولت های مقتدر، متمرکز و خودکامه و به عبارت دیگر دولت حداکثر، رو به رو بوده است و این دولت ها نیز با پیگیری برنامه هایی، نه تنها افزایش ضریب امنیتی را باعث نشده اند بلکه کشور را نیز از دستیابی به توسعه درون زا بازداشته اند. از آنجا که بدون مشارکت در زندگی جمعی، تحقق اهداف بلندی چون توسعه و امنیت اساسا ممکن نیست، بنابراین کارکرد اصلی نهادهای پرمخاطبی چون رسانه های جمعی، کمک به شکل گیری علایق جمعی، احساس برخورداری از قدرت و توانایی اصلاح و تغییر مناسبات اجتماعی و عادلانه کردن و تفاهمی کردن این مناسبات با هدف افزایش سطح قاعده امنیتی است. دراین بین مطبوعات با ایفای کارکرد آموزشی خاص خود قادر به تبیین این مهم برای دولت ها هستند که می توان بعضی از اختیارات و مسئولیت های شهروندان را بر عهده گروه های خودگردان منتخب آنها گذاشت، بدون آنکه اقتدار اساسی دولت دچار آسیب شود. برای دولت ها باید روشن شود که افزایش مشارکت اجتماعی شهروندان در قالب گروه های حرفه ای و انجمن های داوطلبانه ضرورتا در تقابل با سیاست دولت ها نیست. این گروه ها نه تنها در تقابل یا مخالفت با آن گروه اجتماعی که قدرت حاکم به آن سپرده شده و به طور اخص دولت خوانده می شود نیستند، بلکه دولت فقط وقتی می تواند وجود داشته باشد که این گروه ها وجود داشته باشند، بدون گروه های ثانوی اقتدار سیاسی هم وجود ندارد. دراین راستا مطبوعات محلی چونان یکی از پشتوانه ها و ابزارهای توسعه فرهنگی، قادر به ایفای نقش بسزائی هستند. این نشریات با پرکردن خلأهای اطلاعاتی مطبوعات مرکزی را در امر اطلاع رسانی، با توجه به گستردگی جغرافیایی کشور از نظر طرح اطلاعات محلی و پرداختن به فرهنگ و تاریخ نواحی مختلف، چهره ها و شخصیت های برجسته و یا برطرف کردن نواقص و کاستی های موجود، می توانند به رشد و تعالی فرهنگی مطبوعات کشور کمک کنند. ازسوی دیگر، مطبوعات محلی می توانند با بازتاب توانمندی های منطقه درکنار نارسائی های موجود، اعتماد مردم محلی را تقویت نموده و از این رهگذر حس همبستگی را در بین مردم آن منطقه جهت حل مشکلات برانگیزندو با تقویت انسجام اجتماعی در میان آنها باعث شکل گیری زیربنای محکمی جهت توسعه همه جانبه منطقه شوند. این مطبوعات علاوه بر ترویج مسائل فرهنگی باعث سودآوری های اقتصادی در منطقه نیز شده و موجبات اشتغال عده ای از افراد مستعد را فراهم آورده و همچنین می توانند با تحت پوشش قرار دادن بخش های مختلف یک استان و جمع آوری و ارسال اخبار و اطلاعات متفاوت، موجب مطرح شدن مسائل این مناطق در سطح کشور شده و با اقدام به هنگام مسئولان کشوری، از امنیتی شدن مسائل سیاسی و اجتماعی جلوگیری کنند.

رسانه های جمعی نقش بسیار مهمی در شکل گیری افکار عمومی در جوامع دارند.اهمیت این نقش نه در مراجعه تعداد زیاد مخاطبان به رسانه ها بلکه در میزان اعتماد اجتماعی است که مخاطبان به رسانه دارند.افکار عمومی زمانی تحت تأثیر یک خبر قرار می گیرد که به آن رسانه اعتماد داشته باشد. بخش های خبری رسانه های تصویری مانند تلویزیون به دلیل فراگیری در جامعه و سرعت انتقال مطالب؛ علاوه بر شیوه ارائه می بایست شاخص های اعتمادسازی انبوه مخاطبان را رعایت کنند وگرنه با بی اعتمادی تماشاگران خبر وکاهش تدریجی تعداد آن ها در طول زمان رو به رو خواهند شد. در این مقاله برای شناخت عوامل اعتمادسازی، به بررسی دلایل کاهش میزان اعتماد مخاطبان برنامه های خبری سیمای جمهوری اسلامی در سال های 1383 و 1387 پرداخته شده است. در سال 1388 افزایش اعتماد مخاطبان تحت تأثیر مناظره های سیاسی انتخابات ریاست جمهوری، تأکید دوباره ای بر نقش عوامل اعتمادساز در رسانه ملی داشت. با انجام روش فرا تحلیل از چهار تحقیق مرتبط با اعتماد به اخبار سیما، شاخص های متعددی برای سنجش اعتماد ارائه می شود که در این میان: صحت و درستی خبر، مرتبط بودن موضوع خبر با نیازهای خبری مخاطبان، جامعیت خبر، بی طرفی، احساس تعلق اجتماعی، توجه به نخبگان و ارائه جذاب مهمترین نقش را در ایجاد اعتماد بین بینندگان اخبار سیمای جمهوری اسلامی نشان می دهند.

خبر و تحلیل های روزنامه های جریان های مهم سیاسی کیهان (اصول گرا)، شرق (اصلاح طلب) و ایران (اعتدال گرا) با استفاده از روش تحقیق تحلیل گفتمان رویکرد وندایک در خصوص دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی و پنجمین انتخابات مجلس خبرگان در بازه زمانی (1 مهر تا 10 اسفند ماه 1394) مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق پژوهشگران پس از استخراج مهم ترین کار ویژه های گفتمانی این روزنامه ها به مقایسه آنها با یکدیگر پرداختند. هر یک از این روزنامه ها که متعلق به یک جریان سیاسی بودند، به دنبال آن بودند که گفتمان خود را در مقابل دیگری تبیین کنند، اما گفتمان دو روزنامه ایران و شرق تقریبا در مقابل گفتمان روزنامه کیهان قرار می گرفت. هر چند هر دو روزنامه شرق و ایران خود را اصلاح طلب و اعتدال گرا و تا حدودی دارای تفاوت گفتمانی معرفی می کردند اما به طور کلی هر دوی آنها دگر خود را اصول گرایان معرفی می کردند. روزنامه شرق و ایران چشم انداز اصلاح طلبان و اعتدال گرایان را در انتخابات آینده مجلس پیروزی در صورت مشارکت حداکثری مردم می دانست و روزنامه کیهان هم چشم انداز اصول گرایان را برای پیروزی در صورت ائتلاف حداکثری و لیست واحد عنوان می کرد. پس از اعلام نتایج انتخابات روزنامه ایران مجلس آینده را مجلسی معتدل و روزنامه شرق با پیروزی قاطع لیست امید و اصلاح طلبان و روزنامه کیهان با پیروزی چشمگیر «اصول گرایان» و شباهت نداشتن مجلس دهم به مجلس ششم بازنمایی کرد.

دانشمندان علوم اجتماعی، تا کنون تصور می کردند که گسترش استفاده از شبکه های اجتماعی، می تواند نقش بسیار مثبتی در افزایش شتاب جنبش های اجتماعی ایفا کرده و درصد موفقیت آنها را به نحو چشمگیری با فراخوان های گسترده ی توده ی مردم در مقابل دولت تضمین کند. هرچند در گذشته نخبگان جنبش ها با استفاده از شبکه های اطلاع رسانی سنتی با سرعت کم و هزینه بالا به بسیج عمومی مردم می پرداختند، ولی با روی کار آمدن رسانه های جدید، گسترده و در دسترس عموم علاوه بر سرعت بسیار بالا در اطلاع رسانی هزینه های این امر نیز به طور چشم گیری کاهش پیدا کرد. اما استفاده از این رسانه ها، در بعضی موارد مسیر جنبش اجتماعی را تغییر داده و خود به عنوان آفت نمود پیدا کرده است. نمونه مورد بررسی این پژوهش جنبش سبز ایران در انتخابات ریاست جمهوری 13۸۸ است که با گذر زمان به جای اینکه رسانه های جدید به فراخوان بیشتر و بسیج مردمی کمک کنند، خود به عاملی منفی در به نتیجه رسیدن اهداف جنبش تبدیل شده است. یکی از سایت های اشتراک گذاری محتوا در سال های 88 سایت بالاترین بود. این سایت علاوه بر اینکه مکانی برای اشتراک گذاری اخبار مهم توسط کاربران فعال ایرانی به شمار می آمد به طور ضمنی شبکه ای اجتماعی مابین کاربران و اخبار منتشر شده در خود ایجاد می کرد. در این مقاله بر روی ویژگی ها و ساختار رفتاری شبکه اجتماعی نهفته در سایت بالاترین پرداخته می شود. برای این منظور ابتدا اخبار منتشر شده در بازه ی زمانی مورد مطالعه این پژوهش، 19خرداد تا 22 بهمن 1388 جمع آوری شده و سپس توسط یکی از ابزارهای تحلیل شبکه اجتماعی، گراف حاصل شده از مجموعه داده واقعی از این شبکه ترسیم شده است. با مطالعه الگوی رفتاری اشتراک گذاری اخبار بر روی این شبکه اشتراک خبر و نیز تطبیق آن با وقایع در محیط حقیقی تأثیر منفی رسانه های اجتماعی بر جنبش های اجتماعی تأیید گردید.

این مقاله درصدد بررسی میزان استفاده، نوع شبکه، برنامه و انگیزه استفاده جوانان شهر اندیشه از شبکه های ماهواره ای فارسی زبان خارج از کشور و رابطه بین میزان استفاده و انگیزه آنان است. با توجه به موضوع چارچوب نظری این پژوهش براساس نظریه استفاده و رضامندی تدوین شده است. این پژوهش از نوع توصیفی استنباطی و روش آن پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش جوانان 15-29 سال شهر جدید اندیشه (واقع در غرب استان تهران) است که بر اساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران، 56 هزار و 760 نفر هستند. حجم نمونه این پژوهش از طریق فرمول کوکران 382 نفر بوده است. روش نمونه گیری این پژوهش ترکیبی (نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم جامعه و نمونه گیری اتفاقی) است. گردآوری اطلاعات این پژوهش از دو تکنیک مطالعه کتابخانه ای و بررسی اسنادی و تکنیک پرسشنامه او پردازش داده ها به وسیله نرم افزار SSPS انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که 8/68 درصد از ماهواره استفاده می کنند. در بین استفاده کنندگان میزان استفاده در حد متوسط و میانگین استفاده 2 ساعت و 40 دقیقه است و بیشتر شب ها و به همراه خانواده از این شبکه ها استفاده می کنند، بیشترین شبکه مورد استفاده GEM و Manoto است، بیشترین برنامه مورد استفاده علمی و فیلم و سریال و مهم ترین انگیزه استفاده انگیزه عاطفی است.

روابط عمومی الکترونیک که از جدیدترین تکنولوژی های ارتباطی به بهترین وجه در وظایف ارتباطی خود بهره می گیرد، روابط عمومی الکترونیک را زائیده انقلاب اطلاعات می دانند و در واقع اگر تحول الکترونیک رخ نمی داد، روابط عمومی الکترونیک نیز مطرح نمی شد. روابط عمومی الکترونیک را از نیازهای جامعه اطلاعاتی امروزی به شمار می آورند. از جمله مکان هائی که مجهز به روابط عمومی الکترونیک است و پاسخگوئی مخاطبان فراوانی نیز است، روابط عمومی های دو بخش علمی کشور یعنی سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه علامه طباطبائی است، محقق در پی دست یابی به تفاوت های موجود در عملکرد روابط عمومی الکترونیک این دو واحد علمی به پیمایش با ابزار پرسشنامه با میزان اعتبار 800. با روش تمام شمار پرداخته است. جامعه آماری این تحقیق، پرسنل واحد روابط عمومی دانشگاه علامه طباطبائی (25 نفر) و پرسنل سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی و دفتر آزمون (70 نفر) است. یافته های پژوهش نشان می دهد، تفاوت در میان عملکرد این بخش وجود دارد و میان میزان تحصیلات، امکانات مورد استفاده، استفاده از پیشنهادهای مخاطبان، نحوه اطلاع رسانی، کیفیت وب سایت های این دو بخش و عملکردشان رابطه معنادار وجود دارد. همچنین علاوه بر تفاوت، مشابهت ها میان عملکرد این دو واحد روابط عمومی وجود دارد.

وسایل ارتباط جعی در جوامعی با اقتصاد آزاد دارای دو نقش متضاد هستند از سویی این وسایل عامل مهم انتقال اطلاعات و عقاید و اندیشه های انسانی هستند و نقش تعیین کننده ای در ارتقای افکار عمومی دارند و به عنوان زبان گویای جامعه بایستی عمل کنند و از سوی دیگر به عنوان یک مؤسسه اقتصادی مانند هر مؤسسه اقتصادی دیگر دغدغه تأمین هزینه های مالی و سودهی در فعالیت ارتباطی را دارند و ناگریز در خدمت صاحبان سرمایه از طریق نشر آگاهی های تجاری هستند و به طور دائم مردم را به خرید و مصرف هرچه بیشتر کالاهای غیر ضروری تشویق وترغیب می کنند و از این رهگذر به ترویج فرهنگ مصرف می پردازند. از اینرو ازدیدگاه صاحبنظران نیز به تبلیغات تجاری که از طریق رسانه ها پخش و منتشر می شود با دو دیدگاه تئوریک مراجهیم نخست دیدگاه انتقادگرا که با نگرش انتقادی به تبلیغات تجاری می نگرند و آن را همزاد نظام سرمایه داری و ابزار تحقق و ثبات این نظام می دانند مانند هورکهایمر، آدرنو و ماکوزه و دیدگاه دیگر مربوط به کارکردگراها است که بر نقش مثبت تبلیغات تجاری تأکید دارند و آن را وسیله ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی می دانند و به قول "ویلیام لیس" تبلیغات سبب تطبیق افراد با تغییرات اجتماعی و توسعه اجتماعی می گردد. سؤال اساسی در این پژوهش آن است که چگونه می توان این پارادایم را حل کرد یا حداقل امکان فعالیت رسانه با این دو نوع عملکرد یا شاید هدف متضاد را فراهم ساخت. ضمن بررسی نقشی که رسانه ها از جمله تلویزیون در ایجاد سبک زندگی و فرهنگ سازی دارند و با توجه به پژوهش های انجام شده پیشنهاد شده است رسانه ها اولا برای پخش آگهی ها گزینش داشته باشد ثانیاً بیشتر بر سبک زندگی قشرها و طبقات متوسط جامعه تأکید نماید تا به جای ترویج فرهنگ مصرف، گرایش به سمت تبلیغ کالاهای فرهنگی باشد تا بر خلاف وضع موجود از توسعه فرهنگ مصرف جلوگیری یا حداقل این امر تعدیل گردد.