اسلام و علوم اجتماعی

این نوشتار با مطالعه ی انواعی از گزاره های اسلامی که از «نگاه کارکردی به دین» گفته اند، امکان همسازی این رویکرد را با «دینداری» اسلامی، بررسی کرده است. این بحث، جایگاه خاصی در مطالعات دینداری و عرفی شدن و سنجش آنها دارد و بررسی منابع اسلامی، در حد شایسته ای آن را به مقصودش نزدیک می کند. یافته ها از مفهومی از «دینداری» در «افراد متعارف» خبر می دهند که عناصر مهمی از این رویکرد را در خود دارند و همچنین نشان می دهند که آموزه های اسلامی، جایگاه مهمی را برای کاربرد این نگاه در سنجه های عملی دینداری قائل هستند.

در باره ی تکامل و انحطاط جوامع نظریه های متعددی ارائه شده است. این جستار در صدد است از میان نظریه های مختلف تکامل و انحطاط جوامع اسلامی، بر نظریه ی فرهنگی تأکید کند. از این رو، از بین متفکران مسلمان، تنها کسی که تصور نمی رود نظریه ی انحطاطش در یک چارچوب فرهنگی قرار دارد، سید جمال الدین اسدآبادی است که در این جستار تلاش شده که نشان داده شود وی نیز به عوامل فرهنگی در انحطاط جوامع اسلامی توجه داشته است. نظریه ی قصر مسدس الشکل سعادت انسانی سید جمال بیانگر دو نکته اساسی است که برای اثبات فرضیه ی این مقاله از آنها بهره گرفته شده است: 1. عامل انحطاط می تواند عامل غیر سیاسی و غیر ساختاری باشد؛ 2. انحطاط یک جامعه به عوامل درونی به خصوص عوامل فرهنگی بر می گردد.

این مقاله از یک سو کوششی در جهت بازخوانی اندیشه ی استاد مطهری در موضوع خانواده است و از سوی دیگر، می کوشد یک الگوی نظریه پردازی اسلامی به منظور اسلامی کردن علوم اجتماعی ارائه دهد و به همین دلیل، رویکرد نظری بر آن حاکم است، هرچند نظریه ای که ارائه خواهد شد، با توجه به فرضیه های مختلفی که در چارچوب نظری آن لحاظ گردیده، زمینه ی پژوهش های تجربی گوناگونی را فراهم می سازد. بر اساس این نظریه، استحکام پیوند خانوادگی و در مقابل بی ثباتی آن، بیش از هر چیز ناشی از توجه یا بی توجهی به تفاوت های فطری زن و مرد است.

بررسی خاستگاه انحرافات اجتماعی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان علوم مختلف بوده و نظریه های متفاوتی در مورد نقش و تأثیرگذاری شرایط زیستی، روانی و اجتماعی افراد ارائه شده است. شهید مطهری با تکیه بر اندیشه اسلامی، در عین اینکه تأثیر هیچ یک از عوامل فوق را نادیده نمی گیرند، ولی خود فرد را با داشتن آگاهی، اراده و اختیار و مسئول بودن در برابر افعال خود و نیز توان بر خویشتن داری در ارتکاب هر عملی، مورد توجه قرار می دهند و بر دو عامل اساسی رواج اندیشه های انحرافی و نیز رونق نفاق و دورویی در دوران معاصر بر زمینه سازی برای ارتکاب رفتارهای انحرافی تأکید می کنند. دیدگاه ایشان با دیدگاه کلاسیک ها و نظریه گزینش عاقلانه رفتار انحرافی قرابت دارد.

این مقاله می کوشد کارآمدی روش کیو را برای شناسایی ذهنیت ها نسبت به موضوعی خاص در قالب یک مطالعه واقعی بیان کند. به این ترتیب، فرایند اجرای تحقیقی با روش کیو با استفاده از مسیر طی شده در این مطالعه شرح داده خواهد شد؛ بنابراین، خواننده با اصطلاحات مربوط به این روش و چگونگی اجرای تحقیق کیو آشنا خواهد شد. در این مطالعه، 20 بانوی ورزشکار مشارکت داشتند و در نهایت، دو ذهنیت نسبت به حجاب در میان آنها به دست آمد. برای توصیف این دو ذهنیت از 36 جمله کمک گرفته شده است که نگاه های مختلف را نسبت به حجاب از دیدگاه بانوان ورزشکار نشان می دهند.