درخت حوزه‌های تخصصی

ورود مدرنیته به جهان اعراب، فرآیند مدرنیزاسیون و تقابل اسلام و به ویژه اعراب با این فرآیند، موجب تحولاتی در سطوح متعدد اجتماعی و سیاسی گردید. امید به تشکیل دولت های مستقل و قدرتمند عربی با بنیان های دولت ملت مدرن، موجب گردید تا جنبش های استقلال خواهی و اقتدارطلبانه در میان دول عرب همانند مصر، عراق، سوریه و در سطوحی دیگر لیبی و الجزایر و غیره به سرعت رشد کند. جنبش های پان عربیستی در این ممالک با پیروی از ریشه های ایدئولوژیکی عربی اسلامی و در عین حال تاریخی جهان اسلام باعث شد کشورهای عربی به سرعت از خاورمیانه تا شمال آفریقا استقلال یابند. این جنبش ها تا شکل گیری بهار عربی در سال 2011 به استقلال و اقتدار خود افزودند. بهار عربی نگرشی هستی شناختی از نوعی دیگر را موجب شد و به سرعت طی چندماه، بیشتر کشورهای عربی را در بر گرفت. فرض اصلی این پژوهش، بیان تفاوت هستی شناختی این دو جنبش (پان عربی و بهار عربی) است. با توجه به نوع مطالبات، جایگاه مبارزه و سطوح آن و شعارها و دستاوردهای این دو جنبش؛ می توان به تمایز هستی شناختی آن ها پی برد. در این پژوهش سعی می شود با به کارگیری نظریات جامعه شناسی سیاسی به بررسی هستی-شناسی این دو جنبش و در نهایت تفاوت های بنیادین آن ها پرداخته شود.

امنیت، همواره یکی از مهمترین مسائلی است که انسان با آن روبرو بوده است و درطول تاریخ سعی و تلاش انسان برای رسیدن به آن با انواع وسایل دفاعی صورت می پذیرفت. دفاع، مجموعه اقداماتی است که به لحاظ (سیاسی، نظامی، اقتصادی و...) توسط یک کشور به منظور تضمین استقلال، حفظ تمامیت و امنیت ارضی و حراست از مردم خود در مقابل هرگونه تهاجم دشمن صورت می گیرد. این دفاع به دو صورت نظامی و غیرنظامی می باشد که امروزه، به ترتیب دفاع عامل و دفاع غیرعامل نامیده می شوند. دفاع غیرعامل، دفاع بدون به کارگیری مستقیم سلاح است، و بیشتر شامل اقداماتی پیش بینی شده برای مقابله با دشمن است که به نوعی هزینه های دشمن را بالا برده و قدرت دفاعی نیروهای خودی را نیز بالا می برد. در تاریخ ایران و اسلام در عصر اسلامی، در برخی از متون اخلاقی و تاریخی در رابطه با مبحث دفاع غیرعامل و اصول آن، و متناسب با زمان خود، جسته و گریخته مطالبی وجود دارد. دفاع غیرعامل دارای مؤلفه های متعددی است، مهم ترین آن ها که در دوره های گذشته مورد توجه بوده-اند عبارتند از: مکان یابی، استحکامات، فریب، استتار، اختفاء و پوشش. از این میان مکان یابی، استحکامات و فریب، بیشتر مورد توجه بوده است. مکان یابی به ویژه در جای گیری صحیح احداث شهرها و نیز استقرار لشکرها در محل مناسب مورد توجه بود. استحکامات به ویژه در ساختار شهری و عناصر سه گانه کهن دژ، شارستان و ربض و عناصر دفاعی آن مانند بارو، برج و دروازه متبلور بود. فریب، جایگاه خاص خود را داشته و دارد، همواره تلاش میشده است، با حیله و فریب بر دشمن برتری یابند. بررسی موارد ذکر شده، موضوع مقالة حاضر خواهد بود.

زیارت نامه جامعه کبیره، برای نخستین بار به بیان تفصیلی ویژگی ها و شئون ائمه اطهار: پرداخته است. عوامل مؤثر بر تدوین این متن، از مهم ترین پرسش هایی است که پس از پذیرش اصالت آن، نیازمند یافتن پاسخ مناسب است. نوشتار حاضر، با نگرش زمان مند به این متن و بهره گیری از شواهد تاریخی، کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد که چه نسبتی میان مضامین زیارت جامعه و نیازهای شیعیان امامی در عصر امام هادی(ع) (212-254ق) برقرار بوده است؟ یافته های این پژوهش، نشان می دهد که قالب و مفاد زیارت نامه جامعه کبیره، جوابگوی نیازهای خطیر معرفتی امامی مذهبان در زمانه امام هادی(ع) است و می توان آن را یک نظام نامه جامع برای مدیریت افکار شیعیان امامی در آن دوره شمرد.

امروزه به دلیل تحولات جهان اسلام، تعامل شیعیان با پیروان دیگر مذاهب اسلامی نیازمند بازخوانی و تدبیر است. بر این اساس، سیرة اهل بیت علیه السلام در برخورد با سایر مذاهب اسلامی، می تواند الگوی مناسبی برای شیعیان باشد. بررسی متون دینی و تاریخی نشان می دهد، برخورد ائمه علیه السلام با مسلمانان غیر شیعه بر مبانی خاصی استوار بوده است. مقالة حاضر پس از شناسایی این مبانی، شیوه های برخورد اهل بیت علیه السلام را با سه گروه عامة مسلمانان غیر شیعه، حاکمان غیرشیعه و علمای غیر شیعه به تفکیک بررسی می کند. این پژوهش نشان می دهد، مهم ترین روش های برخورد اهل بیت علیه السلام با عامة مسلمانان غیرشیعه، رعایت مدارا و اخلاق اسلامی، خوش رفتاری، پیش گام شدن در امور خیر، دل سوزی و مهربانی، همکاری در رفع مشکلات، برقراری ارتباط صمیمی و هم نشینی و حضور در مراسم مذهبی بوده است. هم چنین، برخورد اهل بیت علیه السلام با حاکمان غیرشیعه، در روش های به رسمیت نشناختن حاکمان غیر شیعه، همکاری در امور مهم اجتماعی مسلمانان و کوشش برای مبارزه با انحرافات دیده می شود. براساس یافته های پژوهشی حاضر، اهل بیت: در برخورد با علمای غیرشیعه از روش های احترام و بزرگداشت علما، بحث آزاد و مباحثه علمی و مناظره و انتقاد سازنده استفاده می کردند.