یکى از حوادث مهم تاریخ اسلام جنگ جمل مىباشد. آثار و نتایج این جنگ در ابعاد سیاسى ـ اجتماعى و نظامى، مهم و در جهان اسلام تأثیر گذار بوده است. دلیل اهمیت این جنگ، بدیع بودن آن است، زیرا براى اولین بار دو گروه از مسلمانان در مقابل هم صف آرایى کردند. و به همین سبب گروهى از مسلمانان مدعى شدند که توانایى تشخیص بر حق بودن هر یک از دو گروه متخاصم را نداشته، در نتیجه از هر دو گروه کنارهگیرى کردند. اما آنان با عملکرد خود ـ خواسته یا ناخواسته ـ پایهگذار تفکرات جدیدى در جامعه اسلامى شدند که در تاریخ از آنان به عنوان گروه «قاعدین» یاد مىشود.
هدف پژوهش حاضر بررسى شرایط سیاسى ـ اجتماعى جامعه اسلامى در شش ماهه اول حاکمیت امیرالمؤمنین علیهالسلام ، بهویژه هنگام وقوع جنگ جمل است. اگر چه براى تکمیل مباحث، گریز مختصرى به قبل و بعد از این جنگ، بهویژه نبرد صفین هم صورت خواهد گرفت. از این رو، تحقیق حاضر، ضمن معرفى شخصیتهاى مهم گروه قاعدین، در پى شناسایى علل و انگیزههاى گوشهنشینى و انزواى آنان در زمان نبردهاى داخلى دوران على علیهالسلام است.
سیرهنگارى به عنوان یکى از شاخههاى مهم تاریخنگارى اسلامى، در رویکرد مسلمانان به تاریخپژوهى و مطالعات تاریخى نقش مهم و ارزندهاى ایفا کرده است. به عبارت دیگر، سیرهنگارى که با ثبت و ضبط سیره پیامبر صلىاللهعلیهوآله آغاز شد، مدخل و دروازه پهناورى بود که مسلمانان از مسیر آن به مطالعه و بررسى دیگر رخدادها و تدوین آنها راغب شدند. در این مقاله، نگارنده کوشیده است تا معنا و مفهوم سیره، علل و عوامل پیدایش و شکوفایى سیرهنویسى، ویژگىها و مشخصههاى کتابهاى سیره و معدود مطالب مرتبط دیگرى را مورد بررسى و پژوهش قرار دهد. یافتهها مبیّن آن است که در پیدایش و شکوفایى سیرهنویسى، شناخت و عمل به سنت و سیره پیامبر صلىاللهعلیهوآله (به عنوان دومیّن منبع حُکمى مسلمانان) عامل مهم و اصلى بوده است. عامل مزبور موجب شده تا از صدر اسلام تاکنون آثار فراوانى به رشته تحریر در آید. در بیان ویژگىها و مشخصههاى کتابهاى سیره مىتوان به مواردى، همانند کاربرد و استفاده از شیوه حدیثى و خبرى در طرح رخدادها و حوادث، قرار گرفتن مطالب در هاله تقدّس، دخالت داشتن گرایشهاى فکرى ـ عقیدتى و سیاسى در طرح یا عدم طرح برخى وقایع و حوادث و تلاش معدودى از سیرهنویسان متأخر در پیرایه زدایى و تحلیل گزارشها اشاره داشت.