درخت حوزه‌های تخصصی

شناخت ما از موزه توپقاپیسرای استانبول، به واسطه دارا بودن مجموعه ای غنی از آلبومهای نگارگری و نسخه های خطی نفیس ایران و بیش تر مربوط به عصر شکوهمند و طلائی نگارگری، می باید برای ما از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. بررسی، شناسائی و ردیابی آثار باارزش نسخ خطی در موزه توپقاپی از سده های هشتم تا دهم هجری - که مصادف با دوره تیموریان است – می تواند هنرپژوهان، محققان و منتقدان هنری تاریخ ایران را با ویژگیهای تصویری، زیباشناختی و اصول هنرهای تجسمی شماری از آثار آن دوره - که در این مجموعه هنری موجود است - آشنا سازد. در پژوهش پیش رو، با معرفی هیجده نسخه از مکتب هرات در موزه یاد شده، به این مهم پرداخته می شود.

گسترش روز افزون آرشیوها با گستره فعالیت و وظایف متفاوت و نیز اهمیت آنها در نزد دولتها و ملل مختلف، باعث شده است تا تربیت کسانی که با دستیابی به دانش آرشیو، مدیریت علمی مراکز آرشیوی را به معنی اعم و نیز فعالیتهای تخصصی آن را به معنی اخص برعهده دارند، بیش از پیش مورد توجه مراکز آموزشی و دانشگاهی قرار گیرد. به طوری که امروزه به عنوان رشته ای پر اهمیت در خیلی از دانشگاههای دنیا، علاقه مندان را در سطوح مختلف به سوی خود جلب کرده و دانش آموختگان آن – که از آنها به عنوان آرشیویست یاد می شود – با دستیابی به توانائی علمی وعملی، فعالیت در گستره مذکور را به صورت هدفمند وجهه همت خود می سازند. اینکه دانش آرشیو چگونه و در چه سطوحی در دانشگاههای مختلف ارائه می گردد و محتوای دروس آن، چه مطالبی را در بر می گیرد و نیز چه مشابهتها و تفاوتهائی با رشته کتابداری دارد، موضوع نوشته حاضر است که به صورت گزینشی و با بررسی وضعیت آموزش این رشته در شماری از دانشگاههای جهان انجام می پذیرد و مهم ترین منابع آن، داده های موجود در وبگاههای اینترنتی مراکز مورد نظر می باشد.

نگارنده، از 22 شهریور لغایت 4 مهر 1385/ 12 لغایت 26 سپتامبر 26م.، در دوره سطح 1 آموزشی «مدیریت اسناد برای کشورهای در حال توسعه» در کشور چین شرکت کرد. مقاله حاضر، برپایه موضوعات مطرح شده در دوره و نیز پاسخهای مدرسان به پرسشهای طرح شده درخصوص مسائل مختلف اسنادی می باشد که به جهت آشنائی بیش از پیش علاقه مندان تهیه شده است. این همایش، به منظور آشنائی کشورهای در حال توسعه با مدیریت اسناد، در شهر کونمینگ ایالت یوننان کشور چین برگزار گردید. گفتنی است که در این هم اندیشی، نمایندگانی از چندین کشور آسیای جنوب شرقی (اندونزی، ویتنام، لائوس و برمه)، قاره آفریقا (توگو، لیبریا وگینه استوائی)، آمریکای جنوبی (اکوادور، کلمبیا، جامائیکا، پرو و بولیوی) و از اروپا، کشور آلبانی و نیز جمهوری مولداوی از جمهوری های استقلال یافته شوروی سابق، شرکت داشتند. کشور چین، دارای تمدنی کهن و همپایه تمدن ایران، هند، مصر و بین النهرین می باشد. ایالت یوننان، در جنوب غربی چین واقع شده است و وسعت آن بالغ بر ،394 کیلومترمربع و جمعیت آن در حدود 44 میلیون نفر می باشد. ایالت یوننان، گذرگاه چین به سمت کشورهای جنوب و جنوب غرب آسیا مانند ویتنام، لائوس و برمه می باشد.

آرشیوها، کتابخانه ها، موزه ها و آرشیوهای دیداری – شنیداری، نهادهائی هستند که با مجموعه سازی، سازماندهی، حفظ و نگهداری و دسترس پذیری منابع اطلاعاتی سروکار دارند. اما تاکنون بویژه در ایران، به وجوه افتراق و اشتراک این چهار نهاد کم تر توجه شده است و در نتیجه، ارتباط این نهادها با هم مبهم است. هر چهار نهاد می توانند هر منبع اطلاعاتی اعم از کتاب، نشریه، سند، و منبع دیداری - شنیداری را در خود جای دهند و از منظر کارکردها و علایق خود به آن بنگرند. کتابخانه، محل گردآوری منابع مکتوب و چاپ شده و ارائه کننده اطلاعات در همه شکلهای آن است. کتابخانه، با موادی سروکار دارد که بخش اعظم آن منتشر شده یا به قصد اشاعه به وجود آمده است. آرشیو، مجموعه ای از پیشینه فعالیتهای سازمانی یا اجتماعی است که غالباً مواد اصلی و منتشر نشده هستند. موزه ها، به جای اسناد یا مواد منتشر شده، با بشر ساخته ها، اشیا و شواهد مادی پیرامون زندگی انسان سروکار دارند. آرشیوهای دیداری - شنیداری نیز ممکن است منابع منتشر شده یا منتشر نشده، تک نسخه ای یا چند نسخه ای را در خود جای دهند. از سوی دیگر، آرشیوهای دیداری - شنیداری با رسانه های فناورانه سروکار دارند و گرایش فنی بیش تری در آنها دیده می شود. اهمیت حفظ و نگهداری در این چهار نهاد، به یک اندازه نیست. هنگامی که منبع اطلاعات تک نسخه است، اهمیت حفظ و نگهداری آن به اوج خود می رسد. نوع دسترسی نیز در این چهار نهاد متفاوت است. این چهار نهاد، دارای مفاهیم و ویژگیهای خاص خود هستند و با در نظر گرفتن ماموریت، جایگاه، جامعه کاربران، منابع مالی، انسانی و دیگر عوامل ترغیب یا محدودکننده، مجموعه ای را گردآوری و سازماندهی می کنند و آن را دسترس پذیر می سازند. پیدایش اینترنت و گسترش فناوریهای جدید، این چهار نهاد را با چالشهائی روبرو کرده است. دیجیتالی سازی منابع و دسترس پذیر کردن آنها در محیطهای مجازی، موجب شده است تا برخی، به این نتیجه گیری برسند که این چهار نهاد بتدریج به هم نزدیک تر می شوند و حتی ممکن است از بین بروند و حوزه های وابسته به فناوریهای نوین جای آنها را بگیرد.

امروزه آرشیوها و کتابخانه ها به عنوان مؤسسه های فرهنگی، اطلاعات موجود در منابع اطلاعاتی خود را در شکلهای مختلف رسانه ای، به نسل حاضر و نسلهای آتی منتقل می کنند. از این رو،به عنوان مؤسسه های اطلاع سانی طبقه بندی گردیده و مؤسسه هائی دانسته شده اند که برای ارتقای دسترسی عمومی به منابع مختلف اطلاعات، فعالیت می کنند. بدین طریق که هر دو مؤسسه، بر اساس مجموعه ای از اصول، روشها و قواعد قانونمند، به کسب و گردآوری منابع، پردازش و توصیف، حفظ و نگهداری و اشاعه اطلاعات آنها در حوزه کاری خود می پردازند. در مقاله حاضر روشها، هدفها و سیاستهای اجرائی آرشیو و کتابخانه، در زمینه دسترسی به منابع، ویژگیها و همسانیها و ناهمسانیهای آنها مورد توجه قرار گرفته است.

در دو دهه اخیر، پیشرفت های قابل ملاحظه ای درزمینه مکان یابی سایت های باستان شناختی و تشریح روابط مکانی آن سایت ها با بسترهای محیطی آنها پا به عرصه وجود گذاشته اند.زمینه مساعد پیشرفت های فوق، ریشه در کاربردهای وسیع تر از رویکردها و ابزارهایی مانند کاربرد سنجش های آماری و GIS دارند.استفاده ، از توانایی اینگونه روشها و ابزارها ، افقهای جدیدتری را در تحقیقات باستان شناختی گشوده اند که قبلا سابقه نداشته است.یکی از افق های جدید، روش های پیش بینی(تخمین)و درک چگونگی مدلهای پراکنش های سایت های باستان شناختی در گسترده های وسیع پهنداشت است که اصطلاحا به نام « مدلهای تخمین سایت های باستان شناختی»خوانده می شوند.مدل های مذکور براساس یکسری تئوریهای بنیادین و تکنیک های عملی مخصوص به خود، طراحی و اجرا می گردند.این تکنیک، به صورت عملیاتی در حوضه روخانه گاماسب درمنطقه زاگرس مرکزی برای مکان یابی سایت های پیش از تاریخ منطقه و تحلیل روابط آنها به کار گرفته شده و نتایج آن در قالب طراحی مدل، تهیه نقشه های تحلیلی GIS و تفسیرآماری داده ها است که در این مقاله، ارائه می گردد.