درخت حوزه‌های تخصصی

علوم اسلامی

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۸۴۱ تا ۸۶۰ مورد از کل ۷۳٬۳۴۵ مورد.
۸۴۱.

تحلیل و بازنگری ادله احکام مربوط به بهره گیری از شعر نزد مذاهب فقهی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: فقه سال ۳۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۶) 121 - 151

کلید واژه ها: اباحه شعر شهادت شاعر نظم درآوردن قرآن شعر حرام ترجمه منظوم قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۲۲
هدف این پژوهش، واکاوی ادله فقهی بهره گیری از شعر نزد مذاهب فقهی پنجگانه حنفیه، مالکیه، شافعیه، حنابله و امامیه است. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی ضمن استقرای دیدگاه های مذاهب فقهی پنجگانه در موضوعات مربوط به حکم اولی بهره گیری از شعر، حکم فقهی آن در حالات مختلف، از جمله در حال طواف خانه خدا، در مسجد و نیز حکم به نظم درآوردن قرآن و حکم پذیرش شهادت شاعر، بررسی و به طرح ادله و دیدگاه های مختلف می پردازد. نتیجه اینکه اصل در حکم تکلیفی بهره گیری از شعر اباحه است، اما در حالات مختلف، احکام متناسب آن را به خود می گیرد. بهره گیری از شعر در مسجد و در حالت طواف، تابع معانی و محتوای آن است. به نظم درآوردن نصوص قرآنی به اتفاق مذاهب فقهی، غیر مشروع، ولی به نظم درآوردن معانی قرآن اعم از ترجمه و مفهوم تفسیری آن نزد جمهور فقیهان مذاهب، مشروع است. تضمین و اقتباس از آیات قرآنی در قالب نظم شعری نیز نزد جمهور مذاهب فقهی - بجز مالکیه در قول مشهور و برخی از فقیهان دیگر مذاهب - جایز است. شعر حرام، موجب عدم پذیرش شهادت می گردد.
۸۴۲.

حدوث جسمانی نفس؛ بررسی و مقایسه دیدگاه شارحان ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: خردنامه صدرا دوره ۲۸ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۱۴) 21-34

کلید واژه ها: نفس حدوث جسمانی ملاصدرا شارحان ملاصدرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶ تعداد دانلود : ۶۴
ملاصدرا نفس را در مرحله پیدایش، جسمانی و در مرحله بقا، روحانی دانسته است. بعقیده وی، ماده جسمانی با حرکت جوهری، بتدریج مراتب کمال را طی میکند تا به حد تجرد میرسد. این نظریه انقلابی در تاریخ فلسفه اسلامی محسوب میشد. با توجه به اهمیت موضوع، شارحان ملاصدرا نیز نسبت به شرح و تبیین جسمانیهالحدوث بودن نفس از منظر ملاصدرا، اهتمام ویژه نموده اند و هر یک با توجه به نگرش و دریافت خودشان از موضوع، به شرح و تبیین این نظریه پرداخته اند و همواره اختلاف نظرهایی با یکدیگر داشته اند. بطور کلی، در تشریح معنا و ماهیت حدوث جسمانی نفس، شارحان آثار ملاصدرا را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: بعضی منظور از جسمانی در این نظریه را جسم طبیعی دانسته اند، برخی جسمانی را چیزی که تعلق شدید به جسم دارد، تفسیر کرده اند، و گروهی، معنای عامی از جسمانیت را بکار برده اند که شامل جسم طبیعی و موجود مجرد، هر دو میشود. تشریح دیدگاههای این سه گروه و بتبع آن، روشن ساختن معنای حقیقی حدوث جسمانی نفس، با روش تحلیلی توصیفی، محور اصلی پژوهش حاضر است.
۸۴۳.

شناسایی وتبیین مهارت هایی مدیریتی در دعای مکارم الاخلاقِ صحیفه سجّادیه

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال ۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴ 75 - 90

کلید واژه ها: مدیریت مهارت های مدیریتی صحیفه سجادیه دعای مکارم الاخلاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۵
مهارت های مدیریتی، یکی از عوامل کلیدی برای ارتقاء شایستگی و کارایی مدیران است که در پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این سؤال که «مهارت های مدیریتی از دورنمای  منابع دینی چه هستند؟» دعای مکارم الاخلاق که شامل اصول اخلاقی و انسانی متعددی است، برای استنباط و تطبیق مهارت های مدیریتی، مورد مطالعه قرار گرفته است. پژوهش ازنظر هدف کاربردی و از منظر ماهیت اکتشافی و از زاویه رویکرد، کیفی است و با استفاده از روش تحلیل مضمون در گام نخست با مطالعه سطر به سطر دعای مکارم الاخلاق، 79 مضمون پایه شناسایی و در گام بعدی، مضامین اکتشافی پس از ترکیب و تلخیص، نظام مند گشته و در قالب مضامین سازمان دهنده جایابی و درنهایت در قالب گروه های تفکیک شده، تحت عناوین مهارت های مدیریتی، معرفی و تشریح شدند. یافته های پژوهش نشان داد که مدیران در سه حوزه فردی، گروهی و اداری نیازمند برخورداری از مهارت هایی، برای کسب موفقیت و بهبود عمل کرد خود و سازمان هستند که مهارت های بخش فردی با عنوان «مهارت معنوی»، بیانگر برخی از بایسته های اخلاقی در فرد است و مهارت های بخش گروهی با عنوان «مهارت ارتباطی» به توانمندی های مدیران برای ارتباطات سازنده اشاره دارد و مهارت های بخش اداری با عنوان «مهارت های سازمانی» به توجه و تمرکز مدیران درانجام وظائف اصلی حوزه مدیریت در سازمان می پردازد. نتایج پژوهش بیان می دارد که مهارت های معنوی، ارتباطی و سازمانی به مدیران در محیط های کاری به روش های مختلف کمک می کنند تا عمل کرد بهتری داشته باشند و به بهبود رفتارها و اختیارات اخلاقی مدیران منجر شوند.
۸۴۴.

اختیار باوری در کلام شیعی امامیه و نقش تربیتی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه معرفت سال ۲۳ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۷۶) 79 - 106

کلید واژه ها: اختیار جبر قضا و قدر مشیت الهی نظام علیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴ تعداد دانلود : ۱۶
مسئله جبر و اختیار از مسائلی است که از دیرباز اذهان بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول ساخته است. از سویی آیاتی از قرآن کریم به اموری همچون هدایت و اضلال اشاره کرده و آن را به خداوند نسبت داده اند و از سویی دیگر آیاتی، اختیار و اراده انسان را بیان داشته است. جستار حاضر با هدف اهمیت مسئله جبر و اختیار در کلام شیعی امامیه شکل گرفت و درصدد پاسخ به این پرسش اصلی است که در کلام شیعی امامیه آیا انسان موجودی مختار است یا مجبور؟ و این مطلب چه آثار تربیتی بر وی دارد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. به این معنا که سعی می شود با تبیین برخی تناقضات مربوط به اختیارباوری، مانند اختیار و شقاوت ذاتی کفار، اختیار و عمومیت خلقت، اختیار و نظام علیّت، اختیار و مشیت الهی و اختیار و قضا و قدر پرسش مذکور پاسخ یابد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مذهب تشیع با جبر سازگار نیست و با تفویض هم نمی سازد بلکه معتقد به امری میان این دو است. طوری که در نظام علّی و قضا و قدر الهی، انجام یا عدم انجام فعل، امری ممکن است و نه واجب. همچنین مشیت الهی، مشیّتی تکوینی تشریعی است یعنی خداوند با مشیت تکوینی خود، اراده کرده که انسان مختار باشد و علت نهایی تحقق اعمال، اراده انسانی است و اراده نقشی محوری در تربیت انسان دارد و بنابراین کلید تهذیب نفس، تقویت اراده است.
۸۴۵.

تحلیل قرآنی روش های بهره وری در سازمان در اندیشه امام خامنه ای

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و علوم سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۴ 8 - 43

کلید واژه ها: امام خامنه ای و مدیریت بهره وری در سازمان اندیشه قرآنی رهبر انقلاب ارتقاء بهره وری منابع انسانی و طبیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۶
در اندیشه های قرآنی و مدیریتی رهبر حکیم انقلاب اسلامی، «بهره وری» یکی از مؤکدات و اهداف مدیریتی معارف قرآنی و اسلامی بشمار می رود. یکی از دغدغه های حضرت امام خامنه ای (حفظه الله) که در بیانات و پیام های مختلف به آن اشاره شده است، مسئله «بهره وری» است که از آن به عنوان «یکی از مشکلات» و «وضعیت بد کشور» یادکرده اند. پژوهش حاضر بر اساس روش تحلیل محتوا و روش استنطاقی و تتبع و واکاوی آثار موجود حول اندیشه رهبر انقلاب، درصدد پاسخ گویی به این سؤال اصلی است که «مستندات قرآنی «روش های بهره وری» در اندیشه آیت الله خامنه ای کدام اند؟». با توجه به بینش قرآنی و فرمایشات آقای خامنه ای، آینده سازی و آینده نگری با اصلاح الگوی مصرف و استفاده بهینه از امکانات، آمیختگی علم و دین داری؛ موجب بازدهی و پیشرفت علمى، ارتقاء بهره وری منابع انسانی و منابع طبیعی، اتقان در تولید و تدبیر در سرمایه گذاری، بهره بردن از معارف و هدایت قرآن و فهم درست اسلام، استخراج برکات الهی از زمین با کسب دانش ها و فنون جدید، عدم به کارگیری آدم های ناباب در کار و اشتغال، هم افزایی بین المللی با کشورهای هم هدف، حفظ کرامت و نگاه احترام آمیز به زن، از مهم ترین مقولات و نتایج حاصل از بیانات و اندیشه های قرآنی آقای خامنه ای به دست آمده در پژوهش حاضر است.
۸۴۶.

شیوه های تغییر فرهنگ سازمانی از منظر قرآن با تأکید بر اندیشه امام خامنه ای

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و علوم سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۴ 397 - 433

کلید واژه ها: قرآن کریم منظومه فکری امام خامنه ای شیوه های تغییر فرهنگ فرهنگ سازمانی مدل تغییر فرهنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۸
قرآن به عنوان سند راهبردی جهان اسلام در تمام عرصه های حیات بشری از جمله دانش سازمان و مدیریت، گزاره های اصیلی را عرضه نموده است که می توان از آن شیوه های تغییر فرهنگ سازمانی را کشف و استخراج نمود. از آنجا که در حوزه شیوه های تغییر فرهنگ سازمانی از منظر قرآن تحقیق منسجم و نظام مند صورت نگرفته بود؛ نگارنده را بر آن داشت که با مراجعه به قرآن و اقوال مفسران و با بهره گیری از ادبیات دانش مدیریت، مسئله یادشده را با بهره مندی از رهنمودهای امام خامنه ای و با استفاده از روش استنطاقی و فراترکیب مورد تجزیه وتحلیل قرار دهند. برآیند پژوهش نشان می دهد که تغییر فرهنگ سازمانی در عین حال که امر بسیار مشکل و زمان بر می باشد، لکن بر پایه گزاره های وحیانی، پیامبر اکرم (ص) با به کارگیری شیوه های آموزش مستقیم، همچون روش شناختی و روش های رفتاری و شیوه های غیرمستقیم، همچون مقایسه ای، شیوه ای تدریجی، شیوه ای تکرار و تلقین توانست با مدیریت رحمانی خویش باورها و ارزش های مادی و معنوی را در سیستم ارزشی حاکم نهادینه سازد و از این طریق تغییر و تحول عظیمی در سیستم فرهنگی حاکم ایجاد نماید؛ فرهنگ توحید و یکتاپرستی را ترویج کند و با فرهنگ غلط شرک و الحادی مقابله نماید.
۸۴۷.

ارزیابی انتقادی نظریه پلورالیسم نجات درقرآن کریم موردپژوهی نقد تمجید اهل کتاب

نویسنده:
منبع: شبهه پژوهی مطالعات قرآنی سال ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۸) 183 - 200

کلید واژه ها: اهل کتاب پلورالیسم نجات نقد تمجید اهل کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۶
آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت نجات پیروان ادیان و مکاتب دیگر است به منظور ارائه بحثی منطقی و معقول درباره وضعیت اخروی افراد یاد شده پژوهشی با محوریت آیات قرآن کریم، هدف اصلی این تحقیق است.در گفتمان غیر الهی پلورالیسم دینی به مفهوم پذیرش هر عقیده ای خواه الهی باشد و خواه غیر الهی بازخوانی میشود.اما آنچه طی بررسی صورت گرفته به آن پرداختیم میزان پذیرش و انعطاف پذیری آموزه های قرآنی در نیل به سعادت اخروی معتقدان به سایر ادیان ابراهیمی مطرح شده در قرآن است که عمل کنندگان بر اساس تعالیم یهود و نصرانیان تا چه میزان از سعادت اخروی بهره مند خواهند بود و اساسا جه عوامل و موانعی را از نگاه قرآنی میتوان ناظر بر نیل به سعادت اخروی معتقدین به سایر ادیان ابراهیمی غیر از اسلام دانست؟ بر این اساس طی بخشهای مختلف به این امور پرداختیم که:اصطلاحاتی مانند پلورالیسم، فوز وفلاح و... تعریف و مفاهیمی مانند نجات از دیدگاه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته همچنین ضمن بیان شاخه های پلورالیسم، به دیدگاه های مختلف درباره تنوع ادیان نیز اشاره شد.عوامل و موانع نجات از دیدگاه قرآن مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در ادامه .به دلائل تأیید پلورالیسم نجات از دیدگاه قرآن اشاره شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
۸۴۸.

نوطالبانیسم در افغانستان و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام سال ۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۷) 119 - 143

کلید واژه ها: افغانستان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران طالبان جدید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۲۴
تحولات چند دهه گذشته در افغانستان اثرات گوناگون و گسترده ای بر امنیت جمهوری اسلامی داشته است. اما قدرت گرفتن مجدد طالبان با گرایش های ضدشیعی و ضدایرانی، علاوه بر خطرات گذشته، خطرات امنیتی را نیز برای ایران به همراه خواهد داشت. روش در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و هدف اصلی آن بررسی تأثیرات ظهور طالبان جدید در افغانستان بر امنیت ملی ایران است. چارچوب نظری این پژوهش، نظریه مجموعه امنیت منطقه ای است. به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که قدرت گرفتن مجدد طالبان چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ به نظر می رسد ایران با تقویت روابط سیاسی و کمک های اقتصادی می تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کند. یافته های پژوهشی نشان داده است که نبود انسجام داخلی در افغانستان و ناتوانی طالبان در اعمال حاکمیت بر کل کشور و جذب نشدن گروه های مختلف اجتماعی و سیاسی و فرایند دولت سازی و ملت سازی یکی دیگر از مشکلات ظهور نوطالبانیسم در افغانستان است که دامنه ناامنی حاصل از آن، امنیت ایران را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. با توجه به ماهیت تمامیت خواهی طالبان، اگر این گروه نخواهد قدرت را با اقوام دیگر تقسیم کند، برای افغانستان و همسایگانش از جمله ایران چالش خواهد بود. در نتیجه، جمهوری اسلامی باید اقداماتی انجام دهد که تهدیدها را به فرصت ها و ضعف ها را به قوت ها تبدیل کند.
۸۴۹.

نکته، حاشیه، یادداشت: مثل های مشترک فارسی و یَمَنی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ بهمن و اسفند ۱۴۰۲ شماره ۶ (پیاپی ۲۰۴) 317 - 323

کلید واژه ها: ضرب المثل ها امثال فارسی امثال یمنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۵
با بررسی مثل نامه های فارسی و عربی، متوجه شباهت های بسیاری میان مثل های این دو فرهنگ می شویم. اگرچه در کشورهای عربی مثل های مشترک فراوانی رایج است، اما امثالی نیز دیده می شود که گویی تنها در یکی از آن کشورها به کار می رود. در این میان چهار کشور عراق، سوریه، فلسطین و یمن جایگاه برجسته ای دارند. نگارنده در یادداشت های جداگانه ای به بررسی مثل های مشترک این کشورها با امثال فارسی پرداخته است. در این مقاله به بررسی امثال مشترک و یکسان فارسی و یمنی پرداخته می شود.
۸۵۰.

شواهدی بر تعمیم نظریه ابصار سهروردی به دیگر ادراکات حسی و برخی از کارکردهای آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه و کلام اسلامی سال ۵۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 515 - 531

کلید واژه ها: ادراک بصری ادراک حسی اضافه اشراقی سهروردی علم حضوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۱۳
چگونگی دریافتِ محسوسات همواره در فلسفه اسلامی مورد بحث بوده است. چهار نظریه در تبیین فرایند ادراک حسی پایه ریزی شده است. پیش از شیخ اشراق، مشائیان در ادراکات حسی به انطباع و ریاضی دانان در خصوص ادراک بصری به خروج شعاع قائل بودند. سهروردی با نقد نظریات پیش از خود در خصوص ادراک بصری، بر اضافه اشراقی و ارتباط مستقیم نفس انسانی با مبصَرات خارجی تأکید دارد. او گرچه درباره کیفیت ادراک بصری به تفصیل سخن گفته است، اما به طور آشکار درباره کیفیت ادارک در دیگر حواس ظاهری سخنی به میان نیاورده است. این امر موجب شده است عده ای در تعمیم نظریه او به دیگر ادراکات حسی تردید کنند. ما در نوشتار پیش رو کوشیده ایم شواهدی بر تعمیم نظریه ابصار سهروردی به دیگر حواس ظاهری اقامه کنیم. و برای آنکه میزان اثر گذاری این نظریه را در نظام فلسفی او نشان دهیم، برخی از کارکردهای این نظریه را در نظام فلسفی او مورد مطالعه قرار داده ایم. در این نوشتار، سه شاهد بر تعمیم نظریه او به دیگر حواس ظاهری اقامه می کنیم که از میان این سه شاهد، دو شاهد از نوآوری های این نوشتار به شمار می رود. و در پایان،کارکردها این نظریه را در نظام الهیاتی فلسفی سهروردی مورد کنکاش قرار خواهیم داد.
۸۵۱.

نقد مقاله «عیارسنجی رویکرد سکوت گرا در برابر انگاره اتحاد عاقل و معقول»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه و کلام اسلامی سال ۵۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ 229 - 244

کلید واژه ها: اتحاد عاقل و معقول اتحاد ماده و صورت برهان تضایف علم حضوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۷
در مقاله ای مهم ترین ادله اثبات و ابطال انگاره اتحاد عاقل و معقول را بررسی کردم، نشان دادم هیچ یک از آنها تامّ نیست و در انتها چنین نتیجه گرفتم که در مورد این نظریه باید سکوت کرد. این رویکرد سکوت گرا موردنقد پژوهشِ دیگری قرارگرفته است که تگارنده آن تلاش کرده است برهان تضایف را از اشکال های مقاله ام نجات دهد. در این مقاله با عیارسنجی تلاش های پژوهش مذکور، نشان دادم که:1-این تلاش ها درواقع دست کشیدن از برهان تضایف و اقامه برهآنهای دیگری است که خود صدرا به آنها اشاره هم نکرده است؛ 2-این برهانها در اثبات اتحاد ماده و صورتی که مورد ادعای نظریه اتحاد عاقل و معقول است، ناتوان است؛ 3-هیچ یک از اشکال های پژوهش مذکور به مقاله اول، وارد نیست. برای پاسخ به اشکال ها، در این پژوهش نشان می دهم تجرد شرط معلوم بودن نیست و این مطلب با تجرد صور ادراکی منافاتی ندارد، زیرا بحث در بابِ علم حضوری است، نه علم حصولی. همچنین روشن می کنم شرط بالفعل و بالذات معقول بودن، «جوهر مجرد بودن» است؛ زیرا اوّلاً خودِ صدرا علم حضوریِ «عرض» به خودش را ردّ کرده است؛ ثانیاً پذیرشِ چنین دیدگاهی، مسئله را از حوزه بحثِ آن خارج می کند، زیرا حوزه بحث در مسئله «اتحاد عاقل و معقول»، علم حصولی به غیر است، نه علم حضوری عرض به خود.
۸۵۲.

سه «علیت» بر مبنای سه سیر فلسفی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهایی در فلسفه و کلام سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۱ 69 - 88

کلید واژه ها: علیت اصالت ماهیت اصالت وجود وحدت تشکیکی اصالت وجود وحدت شخصی سه سیر فلسفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷ تعداد دانلود : ۱۱
به نظر می آید مهم ترین مبحثی که متناسب با سه سیر فلسفه ی صدرایی دچار تحول شده است مبحث علیت است که ابعاد و فروعِ بسیاری دارد و در زمینه های مختلف با تحول های یاد شده همراهی می کند؛ ما در این مقاله پنج موضوعِ مقدماتی مبحث علیت را بر مبنای سه سیر فلسفی مورد بررسی قرار می دهیم؛ به عنوان مثال در موضوعِ مفاد علیت، متناسب با نگاهِ غیرِ وجودی و ماهیت محور، سه نحو بیانِ «هر موجودی، هر حادثی و هر ممکنی (به امکان ماهوی)» نیاز به علت دارد» قابلِ طرح است؛ حال آن که بر مبنای سیر دوم مفاد اصل علیت به نحو «هر ممکنی (به امکان فقری) محتاج به علت است» مطرح است و متناسب با سیر سوم «هر شأنی وابسته به ذی شأن است» قابل بیان می باشد؛ در باقی موضوعات نیز چنین تناسب هایی وجود دارد که در مقاله ی حاضر به آن پرداخته ایم. 
۸۵۳.

نقد لوازم هستی – خدا شناختی نظریه «صدور»با رویکرد تفسیری به «صمدیت الهی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهایی در فلسفه و کلام سال ۵۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۱ 153 - 176

کلید واژه ها: هستی-خداشناسی صدور و فیض الهی (ولادت) صمدیت الهی (کُنْ فَیَکُونُ) صنع من شئ صنع لا من شئ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۱۱
نظریه صدور مبتنی بر «صُنع مِن شَئ» در لوازم خود با صمدیت الهی «صُنع لا مِن شَئ» تعارض هایی دارد که دقت و توجه دانشمندان در عرصه اسلامی سازی علوم انسانی را می طلبد. نوشتار حاضر، لوازم هستی خداشناختی نظریه «صدور» را تحلیل و بر اساس رویکرد تفسیری به «صمدیت الهی» آن را نقد کرده است. رویکرد صمدیت، هرگونه «تولد» و «صدور» را از خداوند نفی و او را با عبارات «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ» و «لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ» معرفی می کند؛ در حالی که شاکله نظریه صدور، بر ولادت در ذات خداوند بنیان نهاده شده است. در رویکرد تفسیری به صمدیت الهی، اراده خداوند، صفت فعل درنظر گرفته می شود؛ اما در نظریه صدور، اراده، صفت ذاتی خداوند محسوب شده است. در معنای مدنظر از «صمدیت»، خداوند بر اساس اراده و لازمه این معنا یعنی کن فیکون (فاعل بالمشیه) دست به آفرینش می زند؛ در حالی که در نظریه فیض، صدور خلق از ذات حق، ضرورت داشته و هر گونه امکان عدم صدور، منتفی و بدین جهت، اراده و قدرت خداوند با محدودیت مواجه است. در نظریه «صدور» و تعبیر پربسامد دیگر آن یعنی «فیض»، بین علت و معلول، «سنخیت» برقرار است؛ ولی در صمدیت الهی، بین خالق و مخلوق سنخیت ضرورت نداشته و پیدایش موجودات متباین و متکثر توسط خداوند با ایجاد و انشاء و بدون نیاز به واسطه ممکن است.
۸۵۴.

نسبت واقع گرایی علمی با رویکردهای تبیین کننده پیشرفت علم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال ۲۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۹۸) 109 - 134

کلید واژه ها: واقع گرایی علمی پادواقع گرایی علمی پیش‏رفت علم رویکرد معرفتی رویکرد معنایی رویکرد حل مسئله رویکرد مبتنی بر فهم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۱۳
یکی از مهم ترین مباحث مطرح شده در مطبوعات فلسفه علم مناقشه واقع گرایی و پادواقع گرایی علمی است. همچنین در سال های اخیر ادبیات نسبتاً مفصلی در خصوص رویکردهای تبیین کننده پیشرفت علم به وجود آمده است. هدف این مقاله بررسی نسبت واقع گرایی/پادواقع گرایی علمی با رویکردهای تبیین کننده پیشرفت علم است. در این مقاله منظور از واقع گرایی علمی واقع گرایی معرفتی است، که ادعا می کند نظریات علمیِ بالغ و موفق توصیفی (تقریباً) صادق از جهان ارائه می دهند. در مقابل، مدافعان پادواقع گرایی معرفتی امکان کسب معرفت از هویات مشاهده ناپذیر را رد می کنند. رویکردهای تبیین کننده پیشرفت علم با توجه به هدفی که برای علم در نظر گرفته اند، در این چهار دسته ارائه شده اند: رویکرد معرفتی، رویکرد معنایی، رویکرد حل مسئله (کارکردی) و رویکرد مبتنی بر فهم. در این مقاله استدلال می شود که دو رویکرد معرفتی و معنایی با توسل به مفهوم صدق در زمره دیدگاه های واقع گرایانه قرار می گیرند. رویکرد حل مسئله نیز به دلیل جایگزینی معیار توانایی حل مسائل با صدق، رویکردی پادواقع گرایانه به شمار می آید. ادعای اصلی مقاله این است که گرچه در ابتدای امر به نظر می رسد که رویکرد مبتنی بر فهم از مفهوم صدق در شرح دیدگاه خود استفاده کرده، اما نشان داده می شود که این رویکرد در تعیین اولویت میان صدق و فهم، فهم را اولویت خود قرار می دهد. این ادعا بدان معناست که در این رویکرد ملاک انتخاب نظریه ارجح نه تقرب به حقیقت، بلکه چگونگی فهم آن است. بنابراین رویکرد مبتنی بر فهم رویکردی پادواقع گرایانه است.
۸۵۵.

نرم افزار «دانشنامه فرق و مذاهب»؛ ویژگی ها و قابلیت ها / گفت وگو با حجّت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، مدیر گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

نویسنده:
منبع: ره آورد نور سال بیست و دوم تابستان ۱۴۰۲ شماره ۸۳ (پیاپی ۱۰۰) 41-51

کلید واژه ها: نرم افزار دانشنامه فرق و مذاهب دانشنامه فرق و مذاهب فرقه شناسی علم فرق و مذاهب دانش فرق و مذاهب فرق و مذاهب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴ تعداد دانلود : ۸۳
در گزارش های منابع مربوط به تاریخ ادیان، آمده است که اندکی پس از ظهور هر دینی، فرقه هایی با نام ها و ویژگی های مختلف، پیرامون آن دین پدید می آمده که پیروانشان، خود را میراث دار اصلی آن دین می دانسته اند. این امر، انگیزه های فراوانی را برای تحقیق فراهم آورده است. این دست تحقیقات و مطالعات در کنار تعامل با جوامع دیگر، نیازمند داده های صحیح و غیرمغرضانه است و برای یافتن دیدگاه ها و نظریات درست، گریزی جز شناخت صحیح ادیان و فرق و مذاهب انشعاب یافته از آنها نداریم. در همین راستا، تولید نرم افزاری که بتواند نمایانگر گزارش های فرقه نویسان ادیان، مذاهب و فرق به شکلی کامل باشد و از هرگونه پیش داوری به دور باشد، ضروری به نظر می رسد. از این رو، با مدیر گروه علمی علوم عقلی مرکز نور، جناب حجّت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، به گفت وگو نشستیم و درباره پروژه در دست اقدام این مرکز در خصوص فرق و مذاهب، سؤالاتی چند را مطرح نمودیم. امیدواریم مطالب این مصاحبه، مورد توجّه دین پژوهان و علاقه مندان به دانش فرقه شناسی قرار گیرد.
۸۵۶.

بررسی ایمان از نظر ابن تیمیه و نقش آن در نظریه رستگاری وی

نویسنده:
منبع: کاوش های عقلی سال ۲ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ 16 - 44

کلید واژه ها: بن تیمیه ایمان مومن اسلام مسلمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۷۵
ایمان یکی از اصلی ترین پایه های رستگاری از دیدگاه مسلمانان است، مشخص شدن دیدگاه های متفکران در باب ایمان و دایره شمول آن، بخش اصلی تئوری رستگاری آنان را مشخص خواهد کرد. جنایات تکفیری ها در دهه های اخیر و توسل آنان به نظریات شخصیت های چون ابن تیمیه ما را به این اندیشه وامی دارد که دیدگاه ابن تیمیه در باب ایمان چگونه است؟ ایمان از دیدگاه ابن تیمیه مقوله ای از جنس باور قلبی، اقرار زبانی و عمل صالح است که باور قلبی در آن نقش اصلی را دارد.وی مانند اکثر متفکران مسلمان مقوله ایمان را از اسلام جدا دانسته و مسلمانان مقر به اسلام را تنها مشمول تمام مزایای مسلمانی در دنیا فرض کرده است. وی همانند ملاصدرا ایمان را دارای مراتب دانسته و برای آن شدت و ضعف قائل است. در نهایت بنظر نمی رسد در آثار ابن تیمیه در مورد ایمان، خبری از عقاید افراطی تکفیریها باشد! و این نشان می دهد که تکفیریها حتی در ارتباط با تفسیر سخنان بزرگان فکری خود نیز دچار انحراف، تناقض و یکسویه نگری می باشند.
۸۵۷.

تحلیل محتوا و مخاطب شناسی آیات مختوم به ماده «فقه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۷ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیایی ۲۵) 1-24

کلید واژه ها: مخاطب شناسی خواتیم آیات تفقه منافقین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۶۳
پایان بند آیات قرآن کریم، عباراتی هستند که ظاهرا مستقل به نظر می رسند اما با متن آیه در ارتباط هستند. میان محتوای آیاتی با پایان بندهاییکسان، سازواری و هماهنگی برقرار است. در اینکه چرا خداوند در انتهای آیات متعددی از قرآن کریم، از خاتمه یکسان استفاده کرده است پژوهشی معناشناسانه می طلبد. دستیابی به ارتباط موجود میان آیاتی که خاتمه یکسان دارند، موجب شناخت لایه های پنهان آیات می شود. برای دستیابی به معرفت بیشتر از قرآن کریم، لازم است بررسی شود که آیات دارای خاتمه یکسان چه مفاهیم مشترکی دارند. در این پژوهش سعی شده است تا با استفاده از روش کتابخانه ای و با ابزار فیش برداری به وسیله مطالعه آیات مرتبط و تفاسیر شیعه و سنی، به این مهم پرداخته شود. طبق بررسی های انجام شده مشخص شد محتوای اکثر آیاتی که به ماده «فقه» ختم شده اند، در مورد منافقین است و این مطلب نشانگر آن است که بنیان شخصیت منافقانه در ضعف دین شناسی است و همین مسئله موجب شکل گیری نفاق در ایشان شده است.
۸۵۸.

نسبت «معنا» به مثابه مدرَک باطنی با «مفهوم»، نزد صدرالمتالهین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اندیشه دینی دوره ۲۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۸۷ 83 - 101

کلید واژه ها: ادراک باطنی ادراک ظاهری مکاشفه معنوی مفهوم معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۵۸
«ادراک باطنی» از مفاهیم شایع در حیطه معرفت شناسی و نفس شناسی نزد فیلسوفان مسلمان است که در مقابل ادراک ظاهری یا حسی یا مانند آن، قرار می گیرد. اما بااین وجود و با بررسی مواضع متعددی از عبارات فیلسوفان مسلمان، به نظر می رسد که این گونه ادراک، نیازمند واکاوی و وضوح مفهومی بیشتری بوده و ادراک باطنی در همه موارد، به یک معنا به کار برده نمی شود. این پژوهش درصدد است تا با تحلیل منطقی عبارات صدرالمتالهین -به مثابه فیلسوفی که نگاهی وجودی و تشکیکی به علم و ادراک داشته و تحلیل هایی عمیق تر از ادراک ارائه می دهد- به بازخوانی معانی متعدد ادراک باطنی در چارچوب فکری این فیلسوف بپردازد. ره آورد این مطالعه، نشان گر آن است که ادراک باطنی حداقل در دو معنا به کار می رود: «ادراک درونی» و «ادراک مفهومی(غیبی)» که به تریبت در مقابل ادراک حسی ظاهری و ادراک بی واسطه و شهودی قرار می گیرد. دخالت «مفهوم» و وجود ذهنی در مورد دوم، مسلتزم آن است که نسبت «مفهوم» و «معنا» نیز واکاویده شود؛ واکاوی ای که در ضمن خود، نسبت «معنا» و «صورت» و «ماده» را برجسته و تبیین کرده و در نهایت، منجر به خوانشی سوم و متفاوت از ادراک باطنی می گردد: ادراک باطنی به مثابه «مکاشفه معنوی و ادراک معنا». در این خوانش، ادراک باطنی مشاهده مستقیم معنا (به مثابه حقیقت و بنیان صورت) است که در مقابل آن، ادراک حسی و مشاهده صور مثالی قرار خواهد گرفت.
۸۵۹.

تبیین سنّت پیامبر(ص)در نوع نشستن از منظر فریقین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۸ 245 - 288

کلید واژه ها: سنت پیامبر (ص) فریقین قرفصاء احتباء تورک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷ تعداد دانلود : ۱۱۰
پیامبر(ص)اسوه اخلاق حسنه و الگوی ادب در گفتار و رفتار برای تمام بشریت به ویژه مسلمانان است. این موضوع سبب شده که فریقین در منابع روایی خود اهتمام جدی به بازگویی و معرفی اخلاقی آن حضرت داشته باشند. در این مقاله به بررسی نوع نشستن پیامبر(ص)به عنوان یکی از الگوهای رفتاری ایشان در منابع معتبر روایی شیعه و اهل سنّت پرداخته شده است تا میزان هم پوشانی روایات این مؤلفه در حوزه اخلاق رفتاری در روایات فریقین به طور کامل نمایان شود. کاوش در منابع حدیثی دو مذهب، وجود اشتراک را در بسیاری از موارد از جمله رو به قبله نشستن، دراز نکردن پا در حضور دیگران، توسعه دادن جا برای هم نشین و تازه واردها، نشستن در انتهای مجلس، نشستن به حالت قرفصاء و احتباء، دو زانو نشستن، به حالت تورک نشستن، تکیه ندادن بر سر سفره غذا و... نشان می دهد.
۸۶۰.

أسلوب الحجاج في مناظره الإمام الرضا (ع) مع رأس الجالوت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۹ 121 - 140

کلید واژه ها: التداولیه نظریه الحجاج مناظره الإمام الرضا (ع) رأس الجالوت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۶
إنّ الحجاج جهد لغوی یهدف إلى التأثیر علی المتلقی وانبعاث مشاعره وأحاسیسه ومراعاه مقتضی حاله عبر القوی العقلانیه والاستدلال المنطقی واللغوی، کما أنّ الحجاج یعدّ عملیه فکریه تتّخذ من الخطاب الملفوظ أو المکتوب وسیله لإیصال الحجه، بحیث یهدف إلى إقناع المخاطب والتأثیر فیه وفی سمعه لرأی أو اعتقاد ما. وإنّ المناظرات الکلامیه أو اللغویه من النصوص التی تستعمل فیها الآلیات الحجاجیه لإقناع المخاطب والتأثیر فیه وإلزامه علی الإفحام. فی هذا الأثناء، أن مناظره الإمام رضا (j) مع رأس الجالوت، والتی تعالج نبوه النبی الأکرم (-)، تعتبر خطابا حجاجیا فی حد ذاته. تأتی المقاله على المنهج الوصفی التحلیلی، لمعالجه المناظره المذکوره، اعتمادا علی نظریه الحجاج وآلیاتها المختلفه، وتهدف إلى دراسه الآلیات الحجاجیه وتقنیاتها اللغویه والبلاغیه اللتین تمّ الترکیز علیهما فی هذا البحث، وإن أُشیر إلی الحجج الفلسفیه التی تعدّ من الحجج المنطقیه المتمثّله فی الحجج النقلیه والعقلیه. فلقد رصدت هذه الدراسه أکثر أسالیب الإقناع حضوراً فی مستوین اثنین: اللغویه والبلاغیه، وتوصلت إلی أنّ التقنیات اللغویه والبلاغیه والحجج النقلیه والعقلیه تشکّل حجر الأساس فی مناظره الإمام (j) مع العالم الیهودی، وذلک لإثراء آرائه وإقناع المتلقّی وتکریس الرساله النبویه لأجل تبیان مرتکز حجاجی أسست علیه الأسالیب الإقناعیه والحجاجیه. فإن الأسالیب اللغویه التی تتمثّل فی المناظره هی الترابطات الکلامیه مثل "واو العاطفه، وثُمّ، وإنَّ، وأَنَّ": وهی قد ساهمت کثیرا فی إقامه الاتصال بین الحجج ورصفها فی إقناع المتلقّی؛ وأما الأسالیب البلاغیه، فهی أسالیب التقدیم والتأخیر، والحصر والاستفهام والکنایه، مما أدّتْ دورها الحجاجی فی هذه المناظره. 

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان