ایران اسلامی

در تاریخ تمدن اسلامی، شهر مشهد یکی از شهرهای مقدس به حساب می آید که تاریخ خاص خود را داراست. بخشی از پایه های تاریخ نگاری این شهر مبتنی بر آثار معماری موجود در حرم رضوی است. یکی از مهم ترین این آثار معماری، کتیبه هایی است معروف به خشت های سلطان سنجری که منسوب به عصر سلطان سنجر سلجوقی است. مسئله ی این تحقیق آن است که مورخان تاریخ ایران دوره اسلامی در عصر صفوی و قاجاری، به خاطر گرایش های شیعی تلاش داشته اند پیشینه ی هویت شهری مشهد را در نسبتی مستقیم با احداث آثار مرتبط با حرم رضوی تعریف نمانید؛ اما به نظر می رسد همین امر منجر به انحراف آنها از واقع نگری در مورد دوره ی احداث کتیبه های سنجری شده است. به طوری که بر اساس شواهد گرد آوری شده در این مقاله و بر اساس روش تاریخ تحلیلی، بنای کتیبه های سنجری به دوره ی سلطان محمد خوارزمشاه تعلق دارد، و نه سلطان سنجر سلجوقی. این مقاله تلاشی در راستای بازنگری انتقادی در یکی از منابع اسنادی تاریخ نگاری حرم رضوی و شهر مشهد، به نام کتیبه های سنجری است. دستاورد این تحقیق آن بوده است که کتیبه های سنجری، بر خلاف آنچه که در متون تاریخ نگاری متأخر در عهد قاجاری آمده است در دوران سلطان محمد خوارزمشاه ساخته شده اند.

۲۳۶۵.

مجمع جانقی: تحقیقی درباره ی شورای عالی دربار صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید جمال موسوی طاهر بابایی

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال دوم پاییز ۱۳۸۹ شماره ۶

کلید واژه ها: صفویه دیوان سالاری صفوی مجمع جانقی مجلس بهشت آیین

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی سیاسی

تعداد بازدید : ۱۴۰۹ تعداد دانلود : ۶۷۹

در دیوان سالاری دوره ی صفویه، مجمعی به نام جانقی دیده می شود که از دیوان سالاری دوره ی مغول و تیموری، به حکومت صفویه راه یافت و به تکامل رسید. این مجمع، وظیفه ی ارائه ی مشورت به شاه و حل و عقد امور مربوط به جنگ و جانشینی شاه صفوی را بر عهده داشت و تعدادی از صاحب منصبانِ عالی رتبه و با نفوذ دوره ی صفوی، که در رأس آنان صدر اعظم قرار داشت، عضو این مجمع بودند. در پژوهش های مربوط به حیطه ی دیوان سالاری صفویه، این مجمع با دیگر مجامع درباری این دوره- به خصوص با مجلس بهشت آیین- خلط گردیده و مجمع مستقلی به حساب نیامده است. این پژوهش در پی اثبات این مدّعاست که مجمع جانقی، مجمع کاملاً مستقلی بوده و از جنبه های گوناگون، یعنی از حیث اعضاء و وظایف، با مجامع دیگر، تفاوت داشته است. در این پژوهش، مجمع جانقی از حیث نام، اعضا، کارکردها و اهمیت آن در دیوان سالاری دوره ی صفویه، با تکیه بر شواهد تاریخی، مورد بررسی قرار گرفته و در نتیجه معلوم شده است که هفت تن از صاحب منصبان عالی رتبه ی تشکیلات صفوی عضو اصلی و دائمی مجمع جانقی بوده اند. این مجمع، در غیاب شاه، با ریاست صدر اعظم تشکیل می شد. در کارنامه ی این مجمع، بررسی دو موضوع دیده می شود: یکی امور جنگی، و دو دیگر مسئله ی تعیین جانشین پادشاه. نظر به اهمیت این دو موضوع، و نیز جایگاه والای سیاسی و دیوانی اعضای مجمع، می توان مجمع جانقی را شورای عالی دربار صفوی نامید.

۲۳۶۶.

طلوع و غروب نادرشاه

نویسنده: محمد غفاری جاهد

منبع: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا مرداد ۱۳۸۹ شماره ۱۴۷

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۴۸ تعداد دانلود : ۱۰۵۱

۲۳۶۷.

مهدی بازرگان، بسترساز التقاط فکری دانشجویان شد

مصاحبه شونده: عباس شیبانی

منبع: برداشت اول بهمن و اسفند ۱۳۸۹ شماره ۱۲ و ۱۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۰۶ تعداد دانلود : ۱۰۲۵

۲۳۶۸.

تأثیر انحلال مجلس هفدهم بر شکست نهضت ملی

نویسنده: فاطمه نظری

منبع: یاد ایام ۱۳۸۹ مرداد شماره ۵۹

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی پهلوی دوم سیاسی

تعداد بازدید : ۱۲۲۹۸

بین سال¬های 1332ـ 1330 شمسی (1953ـ 1951میلادی) دومین جنبش اجتماعی قرن بیستم در ایران ظهور کرد. مبارزه برای ملی کردن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق همانند انقلاب مشروطه، ملت را رودرروی شاه و قدرت¬های خارجی قرار داد. بعد از جنگ جهانی دوم، اهمیت حیاتی نفت خاورمیانه آشکار شد.

۲۳۶۹.

کودتای نوژه؛ توطئه‌ای نافرجام

نویسنده: هاتف سپهر

منبع: یاد ایام ۱۳۸۹ تیر شماره ۵۸

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی انقلاب اسلامی جریانها

تعداد بازدید : ۶۶۷۳

پیروزی انقلاب اسلامی و دکترین «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» قدرت‌های استکباری را به تکاپو واداشت تا با شکست جمهوری اسلامی مانع بر سر راه گسترش روزافزون تفکر اسلام شیعی ایجاد کنند. ایجاد غائله‌هایی در استان‌های مرزی و حمله نظامی طبس از جمله اقدامات قدرت‌های استعماری بود. حمله نظامی حزب بعث عراق به ایران گزینه دیگری بود که مورد توجه قرار گرفت. به همین علت قبل از حمله رسمی و سراسری عراق به خاک جمهوری اسلامی ایران، این کشور بارها به صورت جسته و گریخته به مرزهای ایران تجاوز می‌کرد.

۲۳۷۰.

قانون مطبوعات و جانباختگان راه آزادی

نویسنده: شکوفه حبیب زاده

منبع: یاد ایام ۱۳۸۹ مرداد شماره ۵۹

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی قاجار مشروطه

تعداد بازدید : ۱۹۹۰

سوم تیرماه 1287 شمسی، 71 سال و یک ماه و 14 روز پس از انتشار اولین روزنامه ایران «کاغذ اخبار»، میرزا جهانگیرخان‌ شیرازی، مدیر روزنامه «صوراسرافیل» ، که به نام روزنامه‌اش مشهور شده بود، همراه با میرزا نصرالله بهشتی ملقب به ملک‌المتکلمین سخنور و وکیل انقلابی به دستور محمدعلی‌شاه در باغشاه به دار آویخته شدند. کشتن سلطان‌العلمای خراسانی، مدیر روزنامه «روح‌القدس» با 250 نفر از دستگیرشدگان پس از به توپ بستن مجلس، نشان از عمق خشم ششمین شاه قاجار نسبت به روزنامه‌نگاران داشت. محمدعلی‌شاه که با شکایت و توقیف مطبوعات موفق به ساکت کردن آنها نشده بود، با این قتل‌های فجیع سعی می‌کرد جو ملتهب جامعه خواهان‌آزادی را که بر اثر روشنگری مطبوعات، خواستار مطالبات بیشتری بود، ساکت کند.

۲۳۷۱.

ابن جوزی

نویسنده: صادق علاماتی

منبع: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا تیر ۱۳۸۹ ضشماره ۱۴۶

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۱۵۵ تعداد دانلود : ۹۲۷

۲۳۷۲.

بررسی مناسبات آل مظفر با اتابکان لربزرگ

نویسنده: سید ابوالقاسم فروزانی مژگان کرانی

منبع: پژوهش های تاریخی (سیستان) سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۷

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی اتابکان روابط خارجی

تعداد بازدید : ۱۴۸۲ تعداد دانلود : ۱۷۸۹

۲۳۷۳.

برقله علم وهدایت

نویسنده: غلامرضا کتیبه

منبع: شاهد یاران ۱۳۸۹ شماره ۵۳ و ۵۴

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی انقلاب اسلامی شخصیتها

تعداد بازدید : ۸۴۴ تعداد دانلود : ۱۵۶۴

۲۳۷۴.

بررسی علل و پیامدهای قتل امام قلیخان، حاکم فارس، در عصر شاه صفی (1042هـ ق)

نویسنده: جهانبخش ثواقب

منبع: پژوهش های تاریخی دانشگاه اصفهان دوره دوم پاییز ۱۳۸۹ شماره ۳

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی سیاسی

تعداد بازدید : ۱۲۹۳ تعداد دانلود : ۶۸۶

۲۳۷۵.

دعوت ایرانیان به قبول اسلام از نخستین تهاجم مسلمانان تا جنگ قادسیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: آذر آهنچی

منبع: تاریخ و تمدن اسلامی بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۱

کلید واژه ها: فتوحات اسلامی فتح ایران روایت های فتوح دعوت به اسلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی خلفای مسلمان راشدین فرهنگی

تعداد بازدید : ۲۳۳۰ تعداد دانلود : ۱۲۲۱

فراخوان پیروان ادیان دیگر به قبول اسلام که اصطلاحا «دعوت» خوانده می شود، در بیشتر موارد با سه پیشنهاد: قبول اسلام، پرداخت جزیه یا جنگ همراه بوده است. پیشنهاد قبول اسلام به ایرانیان نیز به تفصیل در گزارش های متعدد آمده است. محتوای این گزارش ها دارای دو وجه متمایزند: وجه صوری و عینی رویداد ها و دیگر، وجه دینی، معنوی و گرایش ها و بینش های راویان آنها. گزارش های مختلف و وجود دیدگا ه های متضاد درباره یک رویداد سوال هایی برانگیخته است. نت برخی از این گزارش ها را جعلی و مساله دعوت در منابع را مضامینی داستانی و آنها را فاقد اصالت و مصداق عینی می شمرد؛ اما با نقد ابعاد مختلف دینی، اخلاقی، اقتصادی و اجتماعی محتوای گزارش ها و تحلیل مضمون نامه ها و گفتگوهای فرستادگان مسلمانان، به ویژه تحلیل رویارویی اعراب با رستم فرخ زاد، و نیز ملحوظ داشتن حواشی مربوط به جلوس یزدگرد معلوم می گردد که هرچند عرضه دعوت- یعنی نقطه ثقل گزارش های فتوح- در هر رویارویی ممکن نبوده، اما ادعای مجعول بودن آن را نیز نمی توان تایید کرد.

۲۳۷۶.

نقوش ساسانی و اسلامی بر روی دستبافته بایو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا طاهری

منبع: هنرهای تجسمی دوره دوم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۴۴

کلید واژه ها: هنر اسلامی هنر ساسانی سوارکار با شاهین موجودات تخیلی فرشینه بایو

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۰۱۲ تعداد دانلود : ۱۴۸۵

دستبافته بایو، یکی از آثار گرانبها و ارزشمند، به لحاظ تاریخی و هنری در تاریخ اروپای غربی و بطور دقیق تر فرانسه و انگلستان می باشد و از جنبه تاریخی اطلاعات تصویری ارائه شده از وقایع سده یازدهم میلادی قرون وسطی، نبرد ها، پوشاک و زندگی روزمره مورد توجه بسیاری از مورخین است. پرده آویز بایو با عنوان پرده آویز ""ملکه ماتیلد"" نیز معروف است و به نظر می رسد که بوسیله اودون دو بایو برادر"" گیوم فاتح"" سفارش داده شده است. این پرده شرح ماجرای فتح نرماند انگلستان در سال 1066 میلادی است که حوادث کلیدی این فتح، بویژه نبرد هاستینگ را با جزئیات تصویر می کند. نقوش سوارکاران به خصوص سوارکار با شاهین بر روی دست و همچنین روش نقش پردازی جانوری حیوانات واقعی و تخیلی و شیوه ترسیم آنها، این فرضیه را که هنر ساسانی و اسلامی در خلق این شاهکارهنری تاثیرگذار بوده اند را مطرح می نماید. دو نوع تصویر در این پرده بافته تاثیر پذیرفته از هنر ساسانی و اسلامی است: 1- حیوانات تخیلی و واقعی متقابل روبرو و همچنین پشت به پشت، 2- سوار کار با شاهینی بر روی دست.

۲۳۷۷.

تقابل ستاره شناسی سنتی و مدرن در جریان ترجمه علوم جدید (دوره ناصرالدین شاه قاجار)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: غلامحسین زرگری نژاد محمدامیر احمدزاده

منبع: تاریخ ایران پاییز ۱۳۸۹ شماره ۸ (پیاپی ۶۶/۵)

کلید واژه ها: ترجمه مترجمان علم سنتی علوم جدید ستاره شناسی تقابل علمی دوره ناصرالدین شاه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۶۷ تعداد دانلود : ۱۳۹۶

یکی از مسائل مهم تاریخ ایران عصر ناصری شکل گیری تقابل دانش و فن آوری جدید در مقابل حفظ تلقی سنتی ایرانی از علم و عکس العمل عالمان علم سنتی بود. دستاوردهای علمی تمدن جدید مبتنی بر مبانی معرفت شناسی جدید و متکی بر روش تجربی در علوم طبیعی از طریق ترجمه ها در تضاد با درک سنتی از علم به معنای هرگونه دانستنی و تداوم جهان بینی سنتی ایرانی به همراه روش استقراء گرایی به عنوان روش کسب معرفت قرار گرفت. تقابل در عرصه های گوناگون علوم در عصر قاجاریه ابعاد و نمونه های متعدد داشت؛ درگیری منجم الدوله ها در مقابل مترجم ـ مولفان، مدارس سنتی در برابر دارالفنون و ردّیه های سنتی در قبال مقالات ترجمه ای و تألیفی روزنامه های جدید، مواردی از این دست بودند که عصری جدید را در موضوع مدرنیته علمی برای ایران رقم زد. تلاش گروه های اجتماعی در دو عرصه مذکور فضای چالش آمیز علمی و عقیدتی را به وجود آورد که در قالب ترجمه های علم جدید و رساله های سنتی قابل بررسی است. این مسائل به عنوان تقابل ستاره شناسی جدید و قدیم و در جریان ترجمه علوم جدید در عصر ناصری (1313 ـ 1264 ق)، موضوع مقاله حاضر بوده است. در این بررسی ضمن مطالعه محتوای متون ترجمه شده و متون ستاره شناسی متعلق به گفتمان سابق که رویکرد غالب عصر قاجار هم بوده است، به چالش هایی پرداخته می شود. در این بررسی، روش تحقیق تاریخی است و با اتکای به منابع خطی چاپ شده در موضوع مقاله در جهت کشف روابط علِّی بین شرایط تاریخی و رویکرد اندیشگی دو طیف مقابل و متضاد موافقان و مخالفان علم و روش علمی جدید بوده است.

۲۳۷۸.

نقش سیاسی ـ نظامی کردان فارس و خوزستان در دوره فتوح اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: کشواد سیاه پور

منبع: تاریخ ایران پاییز ۱۳۸۹ شماره ۸ (پیاپی ۶۶/۵)

کلید واژه ها: خوزستان فارس کردها فتوح اسلامی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۶۷۲ تعداد دانلود : ۹۰۱

کردان فارس و خوزستان، از مهمترین گروه های ساکن در جنوب غربی ایران در سده های نخستین اسلامی بودند. این گروه که به زندگی عشایری مشغول بودند، در دوران فتوح اسلامی در برابر مسلمانان مقاومت کردند و حتی برای جلوگیری از پیشروی مسلمانان و سقوط ولایات داخلی ایران، اجتماع یکپارچه و متحد تشکیل دادند. تداوم و ثبات مقاومت و مبارزه کردان، از آغاز فتوح مسلمانان در خوزستان و فارس، تا پایان زمامداری خلفای راشدین ادامه یافت و حتی آنان در سده های نخستین اسلامی تاثیرگذاری خودرا در تاریخ سیاسی ـ اجتماعی غرب و جنوب غربی ایران حفظ کردند. این مقاله، براساس روش تحقیق تاریخی و با رویکرد تحلیلی، به بررسی و تبیین نقش کردان فارس و خوزستان در دوره فتوح اسلامی، پرداخته و این مسأله را مطرح می کند: چرا کردان فارس و خوزستان به رغم نارضایتی از جامعه طبقاتی ساسانی، در برابر اعراب ایستادگی کردند و در دوران فتوح اسلامی چه نقش در مقاومت علیه مسلمانان داشتند؟ بر مبنای آگاهی های اندکی که منابع ارائه می دهند، این مسأله روشن می شود که کردان ولایات فارس و خوزستان تا قرن ها مقابل مسلمانان ایستادند و به تدریج سر تسلیم فرود آوردند و تلاش زیادی کردند که فرهنگ پیشین خود را تا حد ممکن حفظ کنند. اما شرایط تازه زندگی و حضور حاکمان جدید عرب و ایرانی تحت امر خلافت، فرهنگ و آیین جدیدی را ـ که هرچند در مواردی با اسلام واقعی فاصله داشت ـ به آنان عرضه کرد.

۲۳۷۹.

نقش فرهنگ درسیاست خارجی دولت اسلامی از دیدگاه امام خمینی ره

نویسنده: امیرحسین مرادپور دهنوی

منبع: فرهنگ پژوهش شماره ۸

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۷۶ تعداد دانلود : ۱۲۰۹

۲۳۸۰.

مسجد و سیاست در عصر سلجوقی (با تاکید بر کارکرد تبلیغی - رسانه ای مسجد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجید حاجی بابایی ابراهیم اصلانی ملایری امامعلی شعبانی

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال دوم پاییز ۱۳۸۹ شماره ۶

کلید واژه ها: مسجد جهاد سلجوقیان تبلیغ جنگ های صلیبی ملازگرد

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۸۹ تعداد دانلود : ۸۱۸

مسجد"" به عنوان یکی از دستاوردهای پیدایی دین اسلام- در دوران پیامبر(ص) و پس از آن- تنها محل عبادت نبود؛ بلکه مرکز بسیاری از امور اجتماعی و سیاسی نیز به شمار می آمد. دوره ی سلجوقی (429-590 ﻫ.ق)به لحاظ مذهبی و سیاسی یکی از دوران های مهم در تاریخ ایران و اسلام محسوب می شود که در طی آن ""مسجد"" از اهمیت و جایگاه ممتازی، به ویژه در زمینه ی اطلاع رسانی، برخوردار گردید. فراخوان عمومی برای بسیاری از وقایع مهمی که نیاز به حضور یا آگاهی مردم داشت، از طریق مسجد انجام می شد. از این رو مساجد در هنگام جهاد مهم ترین عامل تبلیغی و تهییجی برای حمایت از جهاد بودند. با این حال، رویکرد تاریخی به مسجد و کارکردهای آن در عصر سلجوقی کم تر مورد توجه قرار گرفته است. هدف از نوشتار حاضر آن است که ضمن توصیف مهم ترین کارکردهای تبلیغی- رسانه ای مسجد، از طریق واکاوی منابع و روایت های تاریخی و در بستر تحولات سیاسی، به تبیین نقش اثرگذار مسجد در اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در عرصه های سیاست و اجتماع بپردازد و تلاش دولت سلجوقی، مخالفان سیاسی آن ها و نیز عموم مردم را در استفاده از مسجد به عنوان ابزاری برای فراگیر کردن پیام و خواسته های خویش، مورد بررسی قرار دهد. دستاورد حاصل از این تحقیق نشان می دهد که چگونه در شرایط نبود تکثر فضای عمومی و پیام رسانی، مسجد ابزاری مهم، بی بدیل و تأثیرگذار در عرصه ی رسانه ای- تبلیغی بود و گروه های مختلف مردم، متناسب با نیاز خویش، از آن بهره می بردند.

درخت حوزه‌های تخصصی