امامعلی شعبانی

مازندران به عنوان یکی از کانون های اصلی جمعیتی و در عین حال هویتی- تاریخی بهائیت، مورد توجه ویژه ی رهبران بهایی قرار داشته است. جغرافیایی که بخش قابل توجهی از تاریخ و سرگذشت رهبران و پیروان و در نتیجه تعلقات جامعه ی بهایی در آن به وقوع پیوسته و به نوعی سرزمینی مقدس برای آنان محسوب می گردید. ایجاد و تأسیس نهادهای آموزشی و در رأس آن مدارس در نهایت اهتمام ازسوی محافل بهایی به طور اعم و در مازندران به طور اخص بوده است. ضمناً طولانی بودن دوره ی فعالیت مدارس بهایی مازندران و در قیاس با دیگر مدارس بهایی کشور، از دیگر وجوه متمایزه آن می باشد. لذا پژوهش با طرح این پرسش اساسی که تأسیس و توسعه ی مدارس بهایی مازندران در تاریخ معاصر ایران چه وضعیتی داشته است؟ به روش تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی دریافته است که کانون های مهم جمعیتی بهائیت همچون ساری، بابل، بهنمیر و قائمشهر بیشترین مدارس بهایی را به خود اختصاص داده اند. ضمن آن که در دوره ی فعالیت طولانی مدت خود واکنش هایی را موجب گردیدند. بخشی از جامعه در این مقطع با توجه به جاذبه های آموزشی- مادی این گونه مدارس و شرایط روز بدان اقبال نشان داده و البته بخشی دیگر نسبت به آن نگاه انتقادی و گاهی مخالف داشته است که خود به نفوذ محافل بهایی و بالطبع اعمال ایدئولوژی فرقه ی بهایی در سیاستگذاری و اداره ی این گونه مدارس باز می گردد.

جغرافیا به عنوان بستر تحولات و تاریخ به عنوان زمان آن از دیرباز با هم تعامل دو سویه داشته و به عنوان مکملی در سیر تحولات تاریخی مطرح بوده اند. اگر جنگ را به عنوان یک عامل تعیین کننده در سیر تحولات بشری بدانیم، عامل جغرافیا بدان جهت که سهمی بسزا در سرنوشت جنگ ها داشته اند، شایسته توجه است. در همین راستا از مهم ترین عوامل تأثیرگذار جغرافیایی در نبردها، تغییرات جوی بوده است. تحولات جوی بر روی زمانِ وقوع، نوع سازماندهی قوا، فرآیند و از همه مهم تر بر نتیجه برخی از نبردها اثر می نهاد؛ بنابراین هرگونه پژوهشی بدون توجه به نقش جغرافیا در پیروزی ها و شکست ها ناکافی و نارسا خواهد بود. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که حوادث جوی چه تأثیری بر تحولات نظامی ایران عصر غزنوی-سلجوقی داشته است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که تأثیر حوادث جوی بر تحولات نظامی ایران و سرنوشت جنگ های عصر غزنوی و سلجوقی نقشی تعیین کننده داشته که از مهم ترین آنها می توان به مواردی چون: تأثیر آب وهوا بر کارکرد تسلیحات و قوای جنگی، نقش برف و سرما در تلفات نیروها و تغییر در سیاست جنگی، تأثیر گرمای هوا و تشنگی در تحلیل قوای سپاهیان، تأثیرات نظامی باران و سیل در زمین گیر شدن لشگریان و کارکرد پدیده های جوی در بازتولید خرافات و...اشاره کرد.

ازجمله کهن ترین باورها در طول تاریخ، باور به وجودِ قدرتی عظیم و ماورایی در اجرام کیهانی اعم از سیارات و ستارگان است. نیاکان ما بر این باور بودند آنچه در آسمان ها رخ می دهد، تأثیر مستقیمی بر حوادث روی زمین دارد. بدین سبب در تعیین هنگام جلوس، عقد و نکاح، لشکرکشی، کوچ، مسافرت و کشت و زرع، زمان بنای شهرها، زمان بنای شهرها، به کارگیری افراد در امور مهم سیاسی و... به کنکاش در کیهان جهت تدبیر امور زمینی می پرداختند. این پژوهش بر آن است به واکاوی تأثیر باورهای کیهانی بر رخدادهای تاریخی ایران سده های دوم تا هفتم هجری، با اتخاذ رویکرد توصیفی تحلیلی، بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که باور به تأثیر قاطع ماوراءالطبیعه بر رویدادهای زمینی، آثار و نتایجِ عملی و حائز اهمیتی در تاریخ ایران داشته است که در بعد مثبت می توان به رشد و توسعه علم نجوم و علوم وابسته یا معینِ آن ازجمله ریاضیات، هندسه و هیئت، ساخت رصدخانه ها و تألیف کتب ارزشمند در حوزه علم نجوم و تدوین دقیق ترین تقویم های نجومی اشاره کرد. اعتقاد به تقدیرگرایی، باور به بیهودگی تدبیر و عمل گرایی، به تعویق افتادن و معطل ماندن امور مهم و تغییر در سیر طبیعی رخدادها نیز به عنوان پیامدهای منفی قابل ذکر است.

فتوحات اسلامی در قلمرو خزرها، در قیاس با قلمرو دیگر قدرتهای پیرامون سرزمینهای اسلامی، توام با موفقیت نبود. بر این اساس پژوهش پیش رو با استفاده از روش تحقیق تاریخی در صدد پاسخ به این پرسش است که چه عواملی در ناکامی فتوحات و گسترش اسلام در قلمرو خزرها موثر بود؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد این ناکامی معلول مجموعه ای از عوامل نظامی، اقتصادی و اجتماعی و جغرافیائی بوده است. از منظر نظامی؛ می توان به مواردی چون قدرتمندی خزرها در بسیج نیروها، تجهیزات برتر نظامی، برخورداری از استحکامات دفاعی و پشتیبانی نظامی آنها از سوی خوارزمیها و روسها اشاره کرد. از بعد اقتصادی و اجتماعی؛ برخورداری خزرها از یک اقتصاد قدرتمند و پویا، وجود عدالت نسبی اجتماعی و در نتیجه رضایتمندی عمومی اقوام خزری از وضعیت خود حائز اهمیت ا ند. همچنین دوری سرزمین خزرها از مرکز خلافت، وجود ناهمواریها و سرمای شدید این سرزمین از عوامل موثر بر ناکامی فتوحات اسلامی در قلمرو خزرها و در بعد جغرافیایی بوده است.

حمام به عنوان یکی از شاخصه های حائز اهمیت شهرهای اسلامی- ایرانی علاوه بر کارکردهای اجتماعی و گاهی علمی و فرهنگی، در امر سیاست نیز محل رجوع بوده است. این موضوع به حدی اهمیت دارد که می تواند به فهم تاریخ تحولات سیاسی تاریخ ایران در سده های میانه اسلامی کمک کند. این پژوهش به روش توصیفی–تحلیلی در پی پاسخ به این سئوال اصلی بوده است که کارکردهای سیاسی حمام در سده های میانه تاریخ ایران چیست؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که موقعیت ممتاز جغرافیایی حمام و قرار گرفتن آن در مرکز شهر و در کنار کانون های مهم شهری- از جمله مسجد و بازار- در کنار ویژگی های معماری این بنا، موجب گردید تا بسیاری از قتل ها و سوء قصدها در حمام صورت پذیرد. در این سوءقصدها ده ها سلطان، خلیفه، وزیر و امیر به قتل رسیدند و یا دچار صدمه و آسیب جسمی گردیدند. سوءقصدکنندگان نیز از طیف های مختلف اجتماع هستند که خود می تواند به طور مستقل مورد پژوهش قرار گیرد. نکته دیگر آن که تعدادی از قتل های صورت گرفته در مقطع مورد اشاره به طور غیرمستقیم و در ارتباط با حمام به وقوع پیوسته است که در هر صورت از جایگاه مهم این بنای شهری حکایت دارد. وجود نمونه های متعدد از سوءقصدهای ناکام در حمام نیز خود بر این اهمیت بیش از پیش صحه می گذارد. علاوه بر این حمام با توجه به ظرفیت بالای تبلیغی در اجتماع، محل مناسبی برای تبلیغ، اعتراض و یا تبلیغ سیاسی بوده است.

فروپاشی حکومت های اسلامی به عنوان یکی از مباحث حائز اهمیت، ذهن پژوهشگران عرصه تاریخ را به خود مشغول داشته است. در این میان دلائل سیاسی بیشتر از هر نکته ای خودنمایی می کند، زیرا خود زمینه ساز تضعیف حکومت ها در ابعاد دیگر شمرده می شود. در همین زمینه نوشتار پیش رو کوشیده است به روش تحلیلی، عوامل سیاسی فروپاشی حکومت ممالیک را بررسی کند. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که فقدان مشروعیت ملی در کنار ضعف مشروعیت مذهبی در اواخر دوره مملوکی، عامل زیربنایی در اضمحلال این حکومت است. نزاع بین ممالیک برجی و جلبان، علاوه بر تضاد ذاتی بین ساختار سیاسی قدرت نمی توانست با انحطاط سیاسی حکومت ممالیک بیگانه باشد. ضمناً وقوع شورش ها که خود ارتباط تنگاتنگی با بحران های جانشینی می یافت، مرحله فروپاشی را تسریع نمود. در نهایت نیز تضعیف موقعیت ممالیک در جهان اسلام و در پی آن تهاجم عثمانی ها این حکومت را ساقط ساخت. این مقاله با استناد به روش کتابخانه ای و عمدتاً بر اساس منابع دست اول و نیز با رویکرد تحلیلی – انتقادی به تبیین مسئله پرداخته است.

دانش گاه پزشکی جندی شاپور جایگاه بالایی در تاریخ پزشکی جهان دارد. دست آوردهای درخشان این دانش گاه و استادان و دانش آموختگانَش به گونه ای در تاریخ طب جهان تأثیر گذارد که می توان آن را مکتبی ویژه خواند. گزارش های تاریخی درباره کارکردهای آموزشی فراوان و مؤثر آن در انتقال علم پزشکی، نقش درمانی ممتاز و تاریخی اش در ایران و جهان و افتخاراتَش در زمینه پژوهش و عرضه محصولات ارزش مند علمی؛ به ویژه کتاب های پزشکی مرجع، بر جایگاه علمی برجسته این دانش گاه دلالت می کنند. این پژوهش با طرح پرسشی کانونی درباره جایگاه این مکتب در زمینه های آموزشی، پژوهشی و درمانی در سنجش با جایگاه دیگر دانش گاه ها و مراکز علمی ایران و جهان، به روش توصیفی تحلیلی و به کمک منابع معتبر علمی، به بحث و بررسی می پردازد و علل و زمینه های افول آن را پس از قرن ها مرجعیت علمی در جهان می کاوَد. نگاه فراگیر به جایگاه علمی مکتب پزشکی جندی شاپور از قوت های این پژوهش به شمار می رود و نه تنها بر هویت ممتاز ایرانی اسلامی تأکید می کند که دست مایه ای برای برنامه ریزان علمی و مجریان سیاسی در عرصه احیای الگوی موفق و مفید تمدن اسلامی است.

حکومت ممالیک، به رغم گذشته باشکوه خود، به تدریج دچار ضعف و در نهایت فروپاشی شد. کالبدشکافی این مسئله، همواره ذهن مورخان را به خود مشغول ساخته است. از این رو پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که مهم ترین عوامل اقتصادی مؤثر در سقوط ممالیک کدام اند؟ نوشتار پیش رو به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع معتبر، دریافته است که ضعف و فروپاشی این حکومت، افزون بر زمینه های سیاسی مانند فقدان مشروعیت، اختلافات و کشمکش های داخلی، بحران های جانشینی، وقوع شورش ها و تهاجم عثمانی ها بر اثر مجموعه ای از عوامل اقتصادی رخ داد. در رأس این عوامل می توان به وقوع بحران های اقتصادی، کشف دماغه امیدنیک و در نتیجه، از رونق افتادن مسیرهای تجاری ممالیک، وقوع بلایا و حوادث طبیعی، رکود اقتصادی، کاهش تولید، فساد اداری، احتکار و نارضایتی عمومی اشاره کرد؛ محورهایی که ممکن است در کنار دلایل سیاسی، هر حکومتی را با خطر تضعیف و فروپاشی مواجه سازد.

«تبلیغات» یکی از روش های مهم انسانی برای اشاعه دیدگاه ها و تاثیرگذاری بر دیگران است. این مهم در جامعه ایران با آغاز انتشار اولین نشریات هم زمان با حکومت ناصرالدین شاه قاجار (1264 1313هجری قمری)، خود را نشان داد. لذا ضمن اعتراف بر ابعاد مثبت این آگهی ها، نبایستی از بعد آسیب شناسی آن و یا جنبه های منفی و غیر همخوان با فرهنگ بومی غفلت شود. متناسب با این رویکرد، سئوال اصلی پژوهش عبارت است از این که آسیب ها چه رابطه ای با مقوله تبلیغات و آگهی ها ی تبلیغاتی دارد؟ رهیافت های پژوهش بیانگر این واقعیت است که مطابق قاعده اصول تبلیغاتی که تغییر رفتار جامعه مهمترین هدف آن می باشد، در این میان سعی بر آن بود تا با تغییر ذائقه جامعه ایرانی، ایجاد روحیه مصرف گرایی، تجمل خواهی و از همه مهمتر پذیرش هویت غربی در ابعاد مختلف، زمینه استیلای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی غرب در ایران این مقطع فراهم گردد. ضمنا محتوای برخی از این آگهی ها با هنجارهای موجود جامعه بخصوص مذهبی فاقد همخوانی بوده و به نوعی تعادل جامعه را در معرض چالش قرار می داده است.

تاریخ ایران با توجه به بافت مذهبی جامعه خود همواره با مقوله ای به نام «فتوا» پیوند خورده است. فتوا در نتیجه مجموعه ای از عوامل شکل گرفته و با کارکردهای متعدد و در عین حال متنوع، به عنوان یک عامل مهم در معادلات سیاسی روز مورد استفاده بوده است. فتوا همواره به عنوان عاملی حرکت بخش، پیامدها و نتایج شگرفی را در تاریخ ایران رقم زده است. در این میان تاریخ ایران عصر سلجوقی با توجه به شرایط سیاسی اجتماعی، فتواهای بسیاری را در راستای تحقق اهداف خاص شاهد بود. نوشتار حاضر با رویکردی تحلیلی، ضمن سنخ شناسی فتواهای صادره در ایران این دوره، دریافته است که فتواها در کارکرد سیاسی خود در راستای مشروعیت بخشی، سرکوب مخالفان و حذف سیاسی رقباء، توجیه اقدامات سیاسی مذهبی و نیز اغراض فرقه ای مذهبی به کار می رفته است. متقابلاً دستورالعمل ها و سیاست نظارتی حکومت سلجوقی بر نهاد دین به طور اعم و مفتیان به طور اخص از این منظر قابل تفسیر خواهد بود. یافته های پژوهش خود الگویی از این مساله و در راستای نظریه پردازی علمی در تاریخ ایران است. چکیده لاتین Iranian history—considering its religious structure—has always been linked to a concept called “Fatwa”. Fatwa has been formed as a result of many factors and as a multifunctional issue, and it has been used as an important factor in political discussions and decisions. Fatwa, as a moving social parameter, has created great results in Iranian history. In this regard, the history of Iran in the Saljuqid era, considering the political-social situations, has witnessed many Fatwas in reaching its particular aims. This paper, using an analytic approach while analyzing the issued Fatwas in Iran in this era, claims that Fatwas—in their political function—have been used for removing the opposition groups, as a political removal of other opponents, justification of political-religious actions and also for tribal-religious purposes. On the other side, the Saljuqid’s political control over religion in general and Muftis in particular, will be understandable in this perspective. Among the findings of the present study are patterns of this issue, which are in line with scientific theorization in Iranian history. Key words : Iran, Saljuqid, religion, intellectuals, fatwa, political function

سفرنامه های خارجی غالباً توسط مأموران سیاسی و مبلغان مذهبی مسیحی تدوین گردیده که البته منافع، اندیشه ها و مقاصد سیاسی مذهبی خاص خود و دولت های متبوعشان را در تصویربرداری از شرایط اجتماعی جامعة اسلامی و در رأس آن جامعة ایرانی در سده های اخیر دخالت داده اند. مستشرقان انگلیسی از این جمله اند که جانب دارانه، همراه با تعصب، و توجیه استیلای خود بر جهان اسلام، به نگارش سفرنامه هایی در این خصوص مبادرت ورزیده اند. این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال اساسی است که مستشرقان انگلیسی چه تصویری از جامعة اسلامی و در رأس آن، ایران عصر قاجار در سفرنامه هایشان ارائه کرده اند؟ یافته های پژوهش ضمن اثبات فرضیة مطرح شده، بیانگر این واقعیت است که نداشتن شناخت واقعی از مذهب و اجتماع اسلامی ایرانی از یک سو، و نیز بینش استعماری استثماری انگلیسی ها از دیگر سو، موجب گردیده آنان گزارشی همراه با تحقیر نسبت به فرهنگ و اجتماع میهنمان در این دوره و در ابعاد گوناگون در منابع سفرنامه هایشان انعکاس دهند که البته با واقعیات تاریخی مغایر است. جوامع اسلامی به شکلی توهین آمیز، منحط، کهنه، خرافاتی، جاهل، اهل افراط و تفریط، دو فضایی، دروغگو، متملق و در یک عبارت، فلاکت زده و عقب مانده در اخلاقیات، آداب و رسوم، و اعتقادات مذهبی معرفی گردیده اند. در این میان، نگاه بخشی سطحی و در عین حال، تعمیم یک رذیلت اخلاقی به کل جامعة ایرانی نیز از نکاتی است که نگاه بی طرفانه و منصفانة آنان را با تردید جدی مواجه می سازد. مستشرقان انگلیس برخلاف دیگر اروپاییان، که به زیبایی ها و جذابیت های دنیای اسلام نیز توجه نشان داده اند، غالباً نگاه یک سویه را در این زمینه تبلیغ کرده و از ذکر وجوه مثبت زندگی و فرهنگ مردم آن استنکاف ورزیده اند.

اعتیاد به مواد مخدر یکی از دغدغه های جامعة ایرانی طی تاریخ آن محسوب می شود. پیدایش بعضی از انواع مواد مخدر و اشکالی از اعتیاد در ایران به قرون میانة تاریخ کشورمان بازمی گردد. پژوهش پیش رو به روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که مصرف مواد مخدر در قرون میانة تاریخ ایران چه وضعیتی داشته است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که انواع مواد مخدر و در رأس آن تریاک و حشیش در آن دوران با کارکردهای درمانی، تفننی تفریحی، تسکین بخشی و نیز سیاسی انتقامی رواج داشت. نگرش عمومی به مواد مخدر به علت عوارض و پیامدهای نامطلوب آن در حوزه های فردی و اجتماعی منفی بود. هم چنین حکومت ها در قبال مسئلة اعتیاد، غالباً به دلایلی چون مشغله های سیاسی نظامی یا علقه های شخصی به مواد مخدر، سیاست بازدارنده ای در پیش نمی گرفتند و صرفاً دربارة سربداران و به طور گذرا از سیاست ممنوعیت استعمال مواد مخدر در این دوران اطلاعاتی در دست است.

تبارسازی یکی از سیاست های محوری حکومت ها در طول تاریخ ایران به ویژه در سده های میانه بود که خود در راستای مشروعیت سازی، پیشبرد اهداف سیاسی، فرار از تحقیر، موازنه تباری و رسوخ روحیه باستان گرایی صورت می پذیرفته است. لیکن به رغم تداوم این مقوله در تمام این سده ها و پیگیری مجدانه حکومت ها، همواره تردیدهای جدی نسبت به آن در منابع تاریخی به ثبت رسیده و یا در مرحله اعتبارسنجی، به دیده شک و تردید نگریسته شده است. نوشتار پیش رو به روش تحلیلی و در پی پاسخ به این سئوال محوری که چه انتقاداتی نسبت به تبار حکومت ها در سده های میانه مطرح بوده، دریافته است که شرایط تاریخ نگاری ایرانی، تضادها و یا شکاف تاریخی، خوداعترافی حاکمان و یا نظریه پردازان حکومتی، کاربردهای سیاسی سیاست تبارسازی و از همه مهم تر طرح مقوله نسب، در مقطع خاصی از عمر حکومت ها و در نهایت تأکید برخی از اندیشمندان سیاسی این دوره بر ارزش «حسب» و نه «نسب» به عنوان معیار فضیلت، بر این فرضیه، مهر تایید می زند که نسب های موجود از حکومت ها در منابع تاریخی، در حقیقت یک تظاهر و جعل تاریخی است؛ با واقعیت های تاریخی منطبق نبوده و صرفاً در راستای پیشبرد منافع سیاسی صورت پذیرفته است.

حمام، برخلاف تصوّر رایج، صرفاً، مکانی برای نظافت و تطهیر نبوده و با توجه به ظرفیت ها و ویژگی های خود، دارای کارکردهای اجتماعی و حتی سیاسی در تمام تاریخ ایران بوده است. این کارکردها بیانگر این واقعیت است که حمام به عنوان یکی از عوامل اثرگذار در تاریخ تحوّلات اجتماعی ایران، به ویژه در سده های میانه اسلامی ، نقش و جایگاه مؤثری داشته است. حال، نوشتار حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع معتبر، در پی پاسخ به این پرسش اساسی بوده است که حمام در قرون میانه تاریخ ایران چه کارکردهای اجتماعی داشته است. یافته های پژوهش نیز حکایت از آن دارد که حمام در این دوره، با توجه به موقعیت ممتاز جغرافیایی در بافت شهرها و روستاها و در نتیجه به عنوان کانون تجمّع مردم، یکی از مراکز اصلی تعاملات اجتماعی در ابعاد و زمینه های اطلاع رسانی عمومی، وسیله سرشماری عمومی، محل مناظرات و مباحثات فعالیت درمانی و حتی معیار سنجش تشخّص اجتماعی بود.

تاریخ نویسی ایرانی، به رغم نقاط قوت خود در تعدد و تنوع، به علت بی توجهی به مردم و تحولات اجتماعی محل نقد جدی است. در رأس این تحولات می توان به حوادث و بلایای طبیعی اشاره کرد. لذا پژوهش پیش رو با طرح این پرسش محوری، که شایع ترین حوادث و بلایای طبیعی در دورة میانة تاریخ ایران کدام بوده و چه پیامدهایی داشته است؟، این موضوع سرنوشت ساز در زندگی ایرانیان و دغدغه آفرین برای حکومت ها را به روش توصیفی ـ تحلیلی به بحث و بررسی گذاشته است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که این مقطع از تاریخ ایران (قرون 3 - 7 ق) حوادث و بلایای طبیعی زیان بار و مخربی را چون زلزله، سیل، خشک سالی، برف و سرما، و طوفان تجربه کرده که خود نتایج و پیامدهای ناگواری را چون قحطی، شیوع بیماری های واگیردار، و کاهش جمعیت در پی داشته است. در خصوص واکنش ضعیف حکومت ها در پیشگیری و کاستن از قدرت تخریبی آن نیز می توان به خوی استبدادی و بیگانگی و ایلیاتی بودن آنان، وضعیت طبیعی ایران، و بعد مسافت اشاره کرد.

قتل غافل گیرانه یا ترور به مفهوم امروزی؛ یکی از محورهای مهم تاریخ تحولات سیاسی جهان اسلام و ایران در قرون پنجم و ششم هجری قمری است. منابع تاریخی این دوره، تعداد زیادی از این نوع قتل ها را با انگیزه های مذهبی، سیاسی و اقتصادی ثبت کرده اند. شرایط سیاسی جهان اس÷لام و پیدایش نهضت اسماعیلیه نزاری و در پی آن تأسیس حکومت به دست حسن صباح موجب گردید تا یکی از بی نظیرترین و در عین حال شدیدترین دوره های قتل های سیاسی مذهبی در تاریخ ایران و اسلام، با پی آمدها و نتایج بسیار و در ابعاد و زمینه های مختلف شکل بگیرد. قتل گروه های مختلفی از صاحبان قدرت مانند خلیفه، سلطان، وزیر، امیر و فقها یکی از مشخصه های این نوع قتل ها در این دوره است. پژوهش حاضر با بهره گیری از منابع متقدم، همراه با روایتی دقیق و صحیح از قتل ها به دلایل و زمینه های وقوع آن ها توجه می کند و در نهایت آمار و فراوانی آن را در جدول ها و نمودارهایی به تصویر می کشد.

سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران به ویژه در عرصه فضاهای عمومی شهری به باور متخصصان و صاحبنظران شهرسازی یک دوره تحولآفرین و در عین حال سرآغاز عصر نوین در تاریخ شهرسازی ایران محسوب میشود. تحولات مربوط به فضاهای عمومی شهری در مقطع سالهای 1299 – 1320 ش. در نهایت خود را به عنوان یک تحول الگویی به نمایش نهاد. پژوهش پیش رو در راستای پاسخگویی به این پرسش اصلی بوده که ""سیاست شهری این دوره در زمینه فضاهای عمومی شهری چگونه بوده است؟"" پژوهشهای انجامشده در حوزه تاریخ معاصر غالباً حول موضوعات سیاسی متمرکز بوده و کمتر به مقولات اجتماعی توجه داشته است. حال آنکه انجام چنین تحقیقاتی با توجه به ایده ""گذشته، چراغ راه آینده"" و نیز این تفکر که ""تاریخ، تمشناسی و یا ریشهشناسی تحولات اجتماعی روز است""، نه تنها به بخشی از نیازهای هویتی جامعه ایرانی پاسخ خواهد داد، بلکه میتواند مورد استفاده طراحان و مدیران عرصههای سیاست شهری و به خصوص در مقولة مهم فضاهای عمومی شهری قرار گیرد که امروزه به عنوان یک نیاز حیاتی و مبرم در زندگی اجتماعی بشر خودنمایی میکند. این مقاله بر این فرض استوار است که سیاست دولت ایران در فاصله سالهای 1299 تا 1320ش. برای ایجاد تأثیر عمیق در زندگی مردم و انجام تحول و تجدد در عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منجر به شکلگیری فضاهای جدید شهری شد که منعکسکننده نمادهای تحول مذکور بودند. شرایط اسفبار فضاهای شهری در عصر قاجاریه زمینه تحول در دورة بعدی را فراهم آورد. اقدامات و تحولات صورت گرفته در سالهای مورد اشاره نخست مبنای خود را در وضع قوانین و مقررات یافته و سپس تمرکز خود را در عرصههای اجرایی قرار داد. البته همچون هر اقدام نو و تحولگرا، سیاست شهری این دوره به رغم به تأثیرگذاری بسیار با موانع، واکنشها و نقدهایی درخصوص کاهش مشارکتهای مردمی، تخریب نمادها و نشانههای شهری روبرو بوده است.

فرهنگ سیاسی ایران در سده های میانه، انتساب خونی به ایران باستان و چهره های اسطوره ای ـ تاریخی آن را یکی از شرایط و ملزومات اساسی کسب مشروعیت، قدرت و از همه مهمتر تداوم آن میدانسته است؛ فقدان آن نیز متقابلاً از آسیبها و خطرات جدی هر حکومتی محسوب میگردید. لذا بخشی از دغدغه ها، توان ذهنی و در نتیجه اهتمام خاص حاکمان و متفکران پیرامونشان، به سیاست جعل نسب و تبلیغ این امر اختصاص داشت. مساعی آنان اگرچه با تردید های جدی رو به رو میشد، لیکن تداوم این مقوله در تمام این سده ها و پیگیری مجدانه، خود بیانگر اثربخشی و تاثیرگذاری آن بر افکار عمومی این عصر است.  در همین راستا پرسشهای اساسی در ذهن هر محققی نقش می بندد و آن این که علل و انگیزه ی حکومت ها از جعل نسب در دوره ی مورد اشاره چه بوده و دیگر این که چرا چهره های اسطوره ای ـ تاریخی به عنوان مرجع تباری مطرح می شوند؟ دستاوردهای پژوهش نیز مشخص می کند حکومت های این دوره در راستای کسب مشروعیت، مقابله با تحقیرها، توازن تباری با دیگر رقبا و نیز در پرتو بینش تاریخی جامعه ایرانی، سیاست تبارسازی را در سرلوحه اقدامات خود قرار دادند.

بحران اقتصادی 1929 همراه با رکود و ورشکستگی اقتصاد و صنایع جوامع سرمایه داری صنعتی، اقتصاد وابسته ی جوامع توسعه نیافته را که برای جوامع صنعتی مواد اولیه تولید می کردند، گرفتار بحران و مشکلات اقتصادی متعدد و مشابه هم نمود. در پی این مشکلات، جوامع توسعه نیافته واکنش های اقتصادی مشابهی از خود نشان دادند. با توجه به این مسأله، پژوهش حاضر درصدد است با استفاده از کتاب ها، روزنامه ها، مجلات و اسناد و مدارک آرشیوی با طرح این پرسش که بحران اقتصادی 1929 چه پیامدهائی در ایران داشت و چه واکنش های اقتصادی برانگیخت؟ به بررسی پیامدهای بحران اقتصادی در ایران و واکنش های صورت گرفته به آن بپردازد. دستاوردهای پژوهش مشخص می کند بحران اقتصادی 1929 در ایران همانند سایر جوامع توسعه نیافته رفتار اقتصادی به نسبت مشابهی در مناسبات بازار جهانی نظام سرمایه داری و تحمل پیامدهای بحران ایفا کرده است. دولت پهلوی در واکنش به بحران، اقداماتی نظیر تلاش برای افزایش کمی و کیفی صادرات، نظارت و مداخله در امور اقتصادی از طریق تاسیس نهادهای اقتصادی و وضع قوانین حقوقی و ایجاد صنایع در کشور و... انجام داده است که در این مقاله مورد واکاوی و تبیین قرار گرفته است.