بازنگری، تحلیل و تصحیح ابیاتی از دیوان خاقانی شروانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۲ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۰
75 - 110
حوزه های تخصصی:
خاقانی شروانی (وفات: 582 ه .ق)، از جمله سخنوران صاحب سبکی است که اشعارش در عین متجلّی ساختن نوآوری های شاعرانه، در زمره دشوارترین آثار منظوم ادبیّات فارسی قرار گرفته است. احاطه کم نظیر شاعر بر علوم زمانه خویش، تبحّر وی در فنون مختلف شاعری و شناخت دقیق وی از ظرایف زبان، در کنار شگردهای خاص وی در نمایش هنرمندانه تصاویر شعری، از جمله شاخصه های مهمی است که بر پیچیدگی شعر وی افزوده است. عوامل مذکور، در عین حال، سبب پیدایش دشواری هایی در امر تصحیح دیوان خاقانی شده است؛ به گونه ای که از دیرباز تصحیفات و تحریفات متعدّدی به آن راه یافته و با وجود تصحیحات چندگانه، همچنان ضبط ابیاتِ فراوانی از آن محل بحث و تردید است. بدیهی است که تصحیح و شرح چنین دیوانی علاوه بر آگاهی های همه جانبه علمی و ادبی، آشنایی کامل با فضای ذهنی و سبک و سیاق شاعر و شگردهای فنی وی را می طلبد. بر این اساس، در این پژوهش، با توجّه به ضبط نسخه بدل ها و عوامل متعدّد دیگر، بویژه شیوه خاص خاقانی در رعایت تناظرهای تصویری و بهره گیری وی از فنون ادبی، 9 بیت از دیوان وی تصحیح و شرح شده است. همچنین، با بازنگری و مطالعه دقیق دیوان خاقانی و نگاه انتقادی به شروح پیشین، به تحلیل نُه بیت از ابیات آن پرداخته و نکات نویافته ای درباره طرز خوانش و کاربرد معنایی واژگان و ترکیباتی نظیر «مِحال»، «باشه و خاد»، «هفت مردان»، «مشتری اخلاق» و «دارالخلافه پدر» ارائه شده است.