فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۴ مورد از کل ۱۴ مورد.
حوزه های تخصصی:
إنّ الدلالة هی کون الشئ بحالة یلزم من العلم به العلم بشئ آخر. هناک نوع من الدلالة یسمّ ى بالدّلالة الصوتیة التی تستمدّ من طبیعة بعض الأصوات، فإذا حدث اختلاف فی صوت، یؤدّی ذلک إ لى اختلاف فی المعنى کالتنغیم الذی یدلّ على المعانی المتنوعة فی جملة واحدة وفقاً لارتفاع الصوت وانخفاضه ویعدّ عاملاً لتوضیح المعنى وتفسیره والکشف عن السیاق الذی فیه یوجد الکلام، ذلک أنّه یتغیّر تبعاً لسیاقات مختلفة. تحاول هذه الدراسة أن تدرس الخطاب الشعری لأحمد عبد المعطی حجازی بالاعتماد على دیوانه المس مّى بمدینة بلا قلب ، على أساس هذه الظاهرة الصوتیة التی تقترب من نفسیة الشاعر وأفکاره وتدلّ على السیاق الذی أنشد الشاعر فیه خطابه. أما النتائج التی توصّلت الدراسة إلیها، فهی أنّ الشاعر الشعبی مال إلى استخدام التنغیم لمشارکة مخاطبیه فی إحساساته ولإثارة انتباههم والتواصل معهم. یتغیّر صوت الشاعر على أساس أغراضه وأفکاره، حیث یهبط صوته عند الوصف والخبر وغلبة الحزن علیه ویعلو صوته عند النداء والأمر والاستفهام والإشارة إلى التعجّب وما هو محطّ الإنکار والاهتمام.
بلاغة الصمت فی کتاب "الأیام"(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
الصمت - من حیث هو بیان – یُعبِّر عن المعانی المکتومة فی الضمیر ویُفصح عن فکرة ما أو عاطفة ما. وبلاغة الصمت منوطة بقوة من یصمت وفهم مخاطبه ومقتضی الکلام أیضاً. وقد کتَبَ طه حسین سیرته الذاتیة فی کتابٍ سمّاه "الأیام". وبما أنَّه کان مکفوف البصر نجد تأثیراً هاماً لهذا الفقدان علی انطواء طه حسین وصمته. فإنَّ الصمت بدلالاته العدیدة، والمتناقضة أحیانًا، یحضر فی نسیج حوادث کتاب "الأیام" بأشکال شتی. دلالات الصمت ومعانیه فی تلک المواقف تساعدنا فی التعرُّف إلی شخصیة طه حسین أکثر فأکثر ونستنبط منها أفکاره ومشاعره الذاتیة. ومن هذا المنطلق تناولت هذه المقالة من خلال المنهج الوصفی – التحلیلی مواقف الصمت فی "الأیام" لنستجلی دور الصمت فی حمل المعانی وإیجاد التفاهم، لافتین الانتباه إلی، بلاغة الصمت. توصَّلنا قی هذه المقالة إلی أنَّ صمت طه حسین لایأتی بالموقف المؤخر من الکلام فی إکمال التعبیر،، بل هو أصل المعنی بصفته المباشرة أو المتأولة، وکثیرًا ما کان علامة علی ترفُّعِهِ عن الدنایا. وقد استخدم طه حسین لغة الجسد للتعبیر عن آماله وهکذا تحلَّی بشیمة الصمت أحیاناً حتی لا یفوه بالشکایة من آلامه. ویمکن التعرُّف إلی شخصیة الإنسان علی أساس صمته؛ إذ الإنسان مسؤول عن صمته کما هو مسؤولٌ عن کلامه.
دور علماء أصول الفقه فی تطوّر البحوث اللغویة؛ الجمل الإنشائیة والخبریة نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
دراسة تحلیلیة فی الفروق المعنویة بین أسالیب القصر(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
إنَّ القصر من أهمّ مباحث یُطرح فی علم المعانی وله طرقه المختلفة. یذهب کثیرٌ من القدماء إلى تسویة هذه الطرق فی الدلالة وإلقاء المعنى على المتلقّی، ولکن فی رأینا أنّ کل طریق من هذه الطرق یختلف عن آخر، فالقصر بالنفی والاستثناء یختلف عن القصر ب «إنما»، والقصر بحرف «بل» یختلف عن القصر بحرف «لا».
تسعى هذه الدراسة التی اعتمدت فی خطتها على المنهج الوصفی التحلیلی أن تکشف عن الفروق الأساسیة بین طرق القصر. وهذا بالتأکید على أن لکل طریقة معنى یفرّقها عن الأخرى.
توصّل البحث إلى أنّ تعدد طرق القصر دلیل على ثراء اللغة و تنوع صیغها، وهی لیست من قبیل الترادف، بل بینها فروق جوهریة فی النحو و المعنى. وملخص ما یتیح لنا ذکره فی هذا المجال هو أن کلّ بنیة للقصر یتضمن معنى لا یوجد فی بنیة أخرى و لها دلالة لا یمکن الحکم علیها بالمساواة بینها وبین الآخر. إضافة إلى أنَّ أحکام الوجوب انتقلت من النحو إلى البلاغة فی تمییز مواضع المقصور من المقصور علیه، و هذا الوجوب یمنح المعنى دقة و بیاناً. فی النهایة جدیر بالذکر أن القصر بصیغة ""النفی والاستثناء"" بما فیه من بنیة نحویة متقن وخاص، یعدّ أهمَّ أسالیب للقصر فی إلقاء المعنى.
بررسی زیبایی شناسی جزء 30 قرآن کریم بر اساس نظریه نظم عبد القاهر جرجانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نظریه نظم از نظریات بنیادین بلاغی است که از دو کتاب ارزشمند عبدالقاهر جرجانی؛ دلائل الاعجاز و اسرار البلاغه بر آمده است مؤلفه های معنا شناسی تأمل برانگیزی با تکیه بر این نظریه در زمینه های علوم قرآنی و ادبیات و شعر پدیدار گشته است. این جستار می کوشد به پرسش هایی نظیر: جرجانی چگونه توانسته با پیوند میان لفظ و معنا و تاکید ویژه بر ساختار درونی کلام چنین نظریه ای را در این گستره مطرح سازد؟ریشه های اصلی این نظریه را در کجا می توان جستجو کرد؟ و این نظریه چه تاثیری بر دیدگاه زبان شناسان جدید بر جای نهاده است؟باسخ دهد. دراین جستار پس از بررسی زیبایی شناسی و ابعاد و موضوعات وابسته به آن ، ارتباط زیبایی شناسی قرآن کریم در مقوله های اعجاز آن با نظریه نظم مورد بحث و کنکاش قرار خواهد گرفت و آیاتی از سوره های جزء 30 در بافت و ساختار بیانی طبق این نظریه مورد واکاوی قرار می گیرد. در ادامه زیبایی شناسی قرآنی ابعاد آوایی، موضوعی، محتوایی موسیقی و غیره بر پایه دیدگاه جرجانی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. از آن جایی که جرجانی رویکردهای اساسی عناصر مذکور را تنها در بافت و سیاق درونی کلام کارآمد می داند نه در مؤلفه های روساخت بلاغی، بنابراین زیبایی آیات جزء 30 بر اساس این نظریه از بافت کلامی و تناسب سیاق چینش حروف و کلمات حاصل می گردد.
علم المعانی وإیقاع الشِّعر: جمیل وعمر والقَیْسان نموذجًا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یصْبو الشَّاعر إلى مخاطبة الشّعور الدَّاخلیّ للمتلقِّی، وتحقیق أعلى مستوًى من الإعجاب فی نفسه، ولا یتوانى فی استغلال طاقات علم المعانی الموسیقیَّة للتّعبیر عن المعانی المختلفة؛ فیَذْکر ما کان معروفًا، أو یُضْمر ما کان مجهولًا لإثارة انتباه المتلقِّی و تساؤلاته، وقد یُقدّم، ویؤخّر، ویُعرّف، وینکّر، طلبًا للإیقاع الدَّاخلیّ للقصیدة، ویتقافز بإیقاعه سریعًا، أو یتهادى به بطیئًا؛ فیَصِلُ، ویفصل، ولا یغفلُ لحظةً عن الخبر والإنشاء، وما فیهما من طاقة تعبیریَّة، أو ما یصاحبهما من ارتفاعٍ فی حدّة الإیقاع وانخفاضه. وقد رصد بحثُنا أثرَ علم المعانی فی إیقاع شعر الغزل الأمویّ، وما یصاحبه من قیمٍ تعبیریَّة یقْصدها هذا الشَّاعر أو ذاک، مهتدیًا إلى ذلک بأمثلة من شعر جمیل بثینة وعمر بن أبی ربیعة والقَیْسَیْن: قیس بن ذَرِیح وقیس بن ال مُلوَّح، ومتّخذًا منهم نماذج للدراسة.
ویقف البحث عند بعض الأسالیب التی لجأ إلیها هؤلاء الشُّعراء، ومنها: الحذف والذِّکر، کحذف حرفٍ أو أکثر لفظًا، وحذف حرفٍ لفظًا وکتابة، وحذف کلمة. وکذلک التَّعریف والتَّنکیر، والخبر والإنشاء، وما فیه من إیقاعٍ صاعد، وإیقاعٍ هابط، وإیقاعٍ نبریّ. ثمَّ التَّقدیم والتَّأخیر وما فی معانیه من التَّخصیص، وبیان الحال وإظهار الإنکار، ومفاجأة المتلقِّی. ثمَّ الوصل والفصل.
تحلیل بلاغی عوامل مؤثر در ساختار کلامی «کوثر» قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سورة کوثر، موجزترین و در عین حال، یکی از تأثیرگذارترین سوره های قرآن است که در عین ایجاز، می توان همه جنبه های کامل بلاغی یک کلام را در آن یافت؛ به طوری که پیام رسانی که وظیفه اصلی کلام است، در آن به حد نهایت رعایت شده است. این سوره که در شرایط خاص و متناسب با موقعیت ویژه ای نازل شده است، مضمون و محتوایی واحد دارد که وحدت و یکپارچگی خاصی بین آیات سه گانه آن برقرار کرده است.
به طورکلی برای اثبات اعجاز لفظی قرآن، بررسی و تحلیل زبان قرآن و تحلیل ویژگی های ساختاری گفتارهای آن، نیز تبیین ویژگی ها و وجوه بلاغی این کلام ضروری است. در این راستا، همواره یکی از مهمترین دغدغه های دانشمندان، زبان شناسان و نحویون اسلامی، کوشش برای اثبات اعجاز لفظی قرآن بوده است. یکی از روش هادر این زمینه، بررسی وجوه بلاغی این کلام، تبیین بلیغ بودن متکلم و کلام آن و انطباق و تناسبش با ویژگی های مخاطبان و سیاق حالیه است. در کتاب های بلاغی، معیار سنجش ویژگی بلاغت در کلام و متکلم، مطابقت آنها با اقتضای حال تعریف شده است. با بررسی این معیار مشخص می شود که احوال گوناگونی شرایط شکل گیری یک کلام را متأثر می کند. عوامل چهارگانة متکلم، مخاطب، کلام و بافت موقعیتی در سطوح مختلف ساختار ظاهری و مفاهیم و معانی کلام را متأثر می کند. در این پژوهش با تمرکز بر موجزترین واحد کلام در قرآن، یعنی سورة کوثر و با بررسی احوال گوناگون این عوامل چهارگانه و مقتضیات متنوع آنها انطباق این کلام با اقسام احوال و مقتضیات، تبیین و تحلیل شده است.
معنا شناسی مدّ در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از ابعاد اعجاز قرآن کریم اعجاز بیانی است. موسیقی بر آمده از عبارت های قرآن به نحوی است که معانی را در چشم خواننده مجسّم می نماید. این پژوهش مبتنی بر این پرسش است که با توجّه به این حقیقت که چینش و نظم آهنگ واژه های قرآن کریم در خدمت اعجاز بیانی است، آیا می توان پدیده ی مدّ را که در بسیاری از عبارت های قرآنی خود نمایی می کند جزئی از اعجاز بیانی قرآن به حساب آورد؟ آیا می توان مقوله ی مدّ را از زاویه و رویکرد جدیدی مورد مطالعه قرار داد و آن را عاملی مؤثر برای القای معانی و به تصویر کشیدن ظرافت های قرآن کریم دانست؟
نتیجه این پژوهش که فقط به قرآن اختصاص دارد نشان می دهد کشش موسیقایی حاصل از مدّ یا به تعبیر دیگر کلماتی که در آنها خصوصاً مدّ متصل واجب و مدّ لازم وجود دارد این کارکرد را می تواند داشته باشد که علاوه بر معنای اصلی کلمه یکی از معانی (مدّ): کثرت، وسعت، فزونی و غیره را در عبارت های قرآنی به منصه ی ظهور برساند و به مخاطب القا کند. همچنین یکی از مسائلی که ترادف واژه ها را به معنای واقعی در قرآن کریم نفی می کند، وجود موسیقی و کشش صوت یا عدم آن در میان کلمات مترداف است.
تحلیل گزاره های پرسشی در سوره «مؤمنون» بر اساس نظریه کنش کلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
گزاره های پرسشی با کارکردهای کنشیِ متنوّعی که در زبان دارد، یکی از ابزارهای مؤثر زبان در تأثیرگذاری بر مخاطب، و ایجاد کنش های بیرونی است. با توجّه به اهمیت ویژه ی گزاره های پرسشی، در تأثیر و بلاغت کلام، بررسی موردیِ کنش های کلامیِ گزاره های پرسشی در قرآن کریم و تبیین نقش کنشیِ آنها در تأثیر و بلاغت قرآن، از ضروریات پژوهش در حوزه ی بلاغت و قرآن پژوهی است. در این مقاله به منظور تبیین جنبه های دیگری از بلاغت گزاره های پرسشی در قرآن کریم، بر اساس نظریه ی کنش کلامی(speech act)، به بررسی کارکردهای کنشیِ گزاره های پرسشی در قرآن کریم می پردازیم و برای دست یابی به نتایج دقیق تر در این زمینه، سوره ی «مؤمنون» به عنوان زمینه ی بررسیِ موردی انتخاب شده است. نتایج این تحقیق، کارکردهای هدفمند و پویای زبان قرآن در عرصه ی کنش های کلامی را نشان می دهد. از سوی دیگر، با توجّه به ابتنای مبانی نظریه ی کنش کلامی بر «زیان طبیعی» و کارکرد آن در جوامع انسانی، برخی مبانیِ این نظریه، در تضاد با ویژگی های کلام وحیانی قرآن و دیگر کتاب های آسمانی است، و در بررسی آیات قرآن کریم بر اساس نظریه ی کنش کلامی، باید نسبت به این مسأله دقت لازم را به عمل آورد.
بررسی اغراض بلاغی اسلوب های تهکّم و استهزاء در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
زمانی که گوینده یا نویسنده، سخنانی را بر زبان یا صفحه کتاب، جاری می سازد و با کلام خودگروه خاصی را مخاطب قرار می دهد، بی گمان با گزینش واژگان ویژه در پی تحقق اغراض خاصی است و با توجه به این اغراض است که واژه ها، جمله ها، ساختارها و اسلوب های خود را تعیین می کند و در قالب آنها کلام خود را هدفمند ساخته و سامان می دهد.از جمله این ساختارها، اسلوب تهکم و استهزاء است که متکلم در بهره گیری از آن،اغراضی همچون توبیخ مخاطب، تحقیر، تعجیز و ... را دنبال می کند.
مقاله حاضر به بررسی اغراض بلاغی این اسلوب در قرآن کریم اختصاص یافته و نمونه هایی از آیات مربوط به این اسلوب را با تکیه بر منابع و مآخذ اصیل قرآنی- ادبی و بلاغی به بحث و گفتگو نهاده و نتایجی را به دست داده که برای تفسیرپژوهان در کشف مقاصد هدایتی قرآن کریم بسیار راه گشا است. برای این منظور پس از استخراج آیات مربوط به این اسلوب با مراجعه به کتب بلاغی و تفاسیر ادبی به بررسی اغراض بلاغی مورد نظرآنها پرداخته و در نتیجه روشن شد که اسلوب مورد نظر در بسیاری ازآیات قرآن وجود دارد و خداوند متعال از به کارگیری آن اهداف متعددی دارد که از مهمترین آنها می توان به تحقیر، تعجیز، توبیخ و ... نسبت به شنوندگان اشاره کرد.
بررسی ساختار نحوی- بلاغی حرف «لَو» و کاربرد آن در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از مهم ترین وجوه اعجاز قرآن کریم، فصاحت و بلاغت این کتاب آسمانی است که از زمان نزول آیات الهی تا کنون به شیوه های مختلف مورد بحث قرار گرفته است.
یکی از ابعاد بلاغت قرآنی، وسعت و تنوع کاربرد کلمات و اصطلاحات، متناسب با مقتضای حال است. حرف «لَو» یکی از حروف پر کاربرد قرآن کریم است که در ساختارها و قالب های گوناگون، معانی عمیق و متعددی را در بر دارد. حرف «لَو»در قرآن کریم در بیش از ده ساختار، با ظرافت و دلالت های معنایی گوناگون به کار برده شده است.
در این مقاله سعی شده تا با بررسی انواع و ساختارهای مختلف حرف «لَو»، معانی و دلالت های نحوی و بلاغی آن در قرآن کریم نیز بررسی و طبقه بندی گردد تا از این طریق بخشی از زیبایی های بلاغی قرآن کریم درباره ی «لو» به تصویر کشیده شود و در این پرتو، شناخت بهتری از این منبع روحانی حاصل گردد.
مکان در داستان ""موسم الهجرة إلی الشمال"" (دلالة المکان فی روایة موسم الهجرة إلی الشمال )(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکتسب المکان فی الروایة أهمیة کبیرة، لا لأنه أحد عناصرها الفنیة، أو لأنه المکان الذی تجری فیه الحوادث، وتتحرک خلاله الشخصیات فحسب، بل لأنه یتحول فی بعض الأعمال المتمیزة إلی فضاء یحتوی کل العناصر الروائیة، بما فیها من حوادث وشخصیات، وما بینها من علاقات. ثمّة افتراق کبیر بین المکان فی الواقع والمکان فی الروایة؛ إن المکان فی الروایة لیس هو المکان فی الواقع الخارجی ولو سمّاه الروائی باسم له مسمّی فی الخارج، إن المکان الروائی لفظی متخیل تصنعه اللغة حتی یقوم فى خیال المتلقی. المکان عندما یدخل فی عالم الروایة یصبح دالا یدلّ علی مدلول ایدئولوجی أو سایکولوجی نستطیع أن نستفید من دراسته فی تحلیل الروایة. ثم إن المکان یشمل ما فیه من الأشیاء والألوان والأصوات والروائح وهذه الأجزاء تدلّ علی أحاسیس الشخصیة وأفکارها.
أصبح المکان فی هذه الروایة ذات دلالة إیدئولوجیة فکریة، فالمکان امتداد لهویة الإنسان وانتمائه.
بررسى لغوى و معنایى واژهء أم در زبانهاى سامى(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
در این مقاله معانى لغوى کلمهء أم در قرآن کریم و در فرهنگ هاى زبان عربى مورد بررسى قرارگرفته و تلفظ این واژه به صورت تطبیقى در سایر زبان هاى سامى بیان شده است. کاربردهاى گوناگون اسمى- فعلى- اصطلاحى و دستور زبانى ام در این مقاله آمده است. در این پژوهش وجود کلمات ثنایى (دو حرفى) در زبان هاى سامى نشان داده شده است. برخى از زبانهاى سامى از جمله زبان عربى تمایل زیادى به ثلاثى کردن این گونه کلمات داشته اند. اهمیت این واژه از جنبه لغوى سبب شده تا دایرهء معنایى این واژه گسترش یافته و به شکلهاى مختلفى در صرف و نحو و لغت به کارگرفته شود. وجودکنیه هاى بسیارى که در زبان عربى با واژهء أم ساخته شده و بر موجودات و اشیاء اطلاق گشته، نیز بدین سبب است.
جلوه های ((تأمل )) در آثار ایلیا ابو ماضی
حوزه های تخصصی:
از آنجا که ((شعر تأملی)) می تواند به عنوانی یک مکتب شعری بسیار مهم مورد توجه قرار گیرد‘ این مقاله در صدد آن است که با اشاره به زمینه های تأمل و اندیشه شاعر بلند آوازه مهجر‘ ایلیا ابوماضی‘ وبه نمایش گذاشتن ژرف اندیشی های وی ‘ ثابت کند که ایلیا ابوماضی یکی از بارزترین نمایندگان شعر تأملی است و در این دواوین پنجگانه وی از این بعد خاص درخور تعمق و دقت نظر است . این مقاله در چهار بخش تنظیم شده است : در بخش اول‘جلوه های تأمل در طبیعت‘دربخش دوم تأمل شاعر در حیات ودربخش سوم ژرف اندیشی های وی در معنویات و دربخش چهارم ‘ تأملات اجتماعی شاعر مورد بحث قرار گرفته است . درهر بخش ‘ نمونه هایی از اشعار‘ ذکر شده و به شرح و تحلیل و نقد آن اقدام گردیده است .