دین پژوهی

دین پژوهی در دورة معاصر نواندیشان زیادی را به خود دیده است؛ یکی از این نواندیشان دکتر سروش است؛ وی در تاریخ تئوری پردازی خود مراحل مختلفی را طیّ کرده است. اولین گام وی در این راستا با قبض و بسط تئوریک شریعت آغاز شد و با فرضیة بسط تجربة نبوی استمرار یافت. وی در فرضیة اول معرفت دینی را بشری و تاریخی و نسبی پنداشته و در فرضیة دوم یک گام به عقب رفته، متن دین را متحوّل و تاریخی دانسته است. وی در تئوری جدیدش که نام «محمّد(ص) راوی رؤیای رسولانه» را بر آن نهاد گامی دیگر به عقب برداشته است. سروش مدعی است که در این تئوری آخرین پنجره ناگشوده در این باب را باز کرده و فرایند وحی را برخلاف گذشته یکسره در رؤیا و خواب خلاصه نموده است. وی نقش پیامبر را راوی و گزارشگر آنها می داند. لذا، روشی که سروش برای تفسیر وحی پیشنهاد می کند روش تعبیرگرایی است که به زعم وی می تواند رقیب جدّی برای ظاهرگرایی و تأویل گرایی در تاریخ اسلامی باشد. دکتر سروش در آخرین تئوری خود شش مقدمه ترتیب داده است تا از طریق آن بتواند فرضیة خود را اثبات نماید. نگارندة این مقاله با بررسی و نقد مقدّمات و استدلال وی، این تئوری را در نهایتِ سستی و ضعف یافته است

۱۰۴۳.

گفتگو - فلسفه دین، کثرت‏گرایى دینى، عصرى بودن دین، الهیات پویشى

نویسنده: على مصباح مصاحبه شونده: سید محمدکاظم مصباح موسوى

منبع: معرفت ۱۳۷۴ شماره ۱۵

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۶۳

۱۰۴۴.

فلسفه دین

نویسنده: ملویل واى استوارت مترجم: مهدی ذاکری

منبع: حوزه و دانشگاه ۱۳۷۷ شماره ۱۶ و ۱۷

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین

تعداد بازدید : ۱۵۵۷

۱۰۴۵.

کلیات دین پژوهى (1)

نویسنده: علی ربانی گلپایگانی

منبع: فصلنامه پیام حوزه ۱۳۷۶ شماره ۱۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۸

۱۰۴۶.

نقد تئوری ذاتی و عرضی در دین(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: علی ربانی گلپایگانی

منبع: کلام اسلامی ۱۳۸۷ شماره ۶۸

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی

تعداد بازدید : ۱۵۵۷ تعداد دانلود : ۱۰۰۹

۱۰۴۷.

اعتبارسنجی رهیافت های کشف استدلالی غرض سوره های قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمد خامه گر حسن نقی زاده محمدعلی رضایی کرمانی

منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و یکم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۷۹)

کلید واژه ها: روش ها غرض سوره ارتباط آیات هدفمندی سوره ها

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۶ تعداد دانلود : ۱۰۰۶

در میان مفسرانی که به وجود غرض واحد در هر سوره اعتقاد دارند، دو رویکرد توصیفی و استدلالی برای شناسایی غرض سوره وجود دارد. در رویکرد استدلالی، مفسر تلاش می کند با تکیه بر شواهد درون متنی و برون متنی، غرض سوره را کشف نموده، کیفیت راهیابی خود را به غرض سوره به طور مستدل و ضابطه مند بیان نماید. مفسرانی که برای کشف استدلالی غرض سوره ها تلاش کرده اند، از شش رهیافت مختلف در این مسیر استفاده کرده اند. در این نوشتار نگارنده تلاش می کند با ارزیابی و اعتبارسنجی رهیافت های مختلف، میزان اعتبار هر رهیافت را در فرآیند کشف غرض سوره مشخص نماید و در انتها رهیافتی جامع برای کشف غرض سوره های قرآن پیشنهاد می نماید.

۱۰۴۸.

مفهوم «فرجام شناسی» و «سرزمین موعود» در یهودیت و مسیحیت

نویسنده: جواد قاسمی قمی

منبع: مشرق موعود ۱۳۸۷ شماره ۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی ادیان دیگر

تعداد بازدید : ۱۵۵۷ تعداد دانلود : ۹۳۷

۱۰۴۹.

مدخلی بر نظریه دینی مرتضی مطهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: قربان علمی

منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۸۲ شماره ۷۴

کلید واژه ها: دین مطهری دینداری تعریف دین منشا دین کارکرد دین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۴ تعداد دانلود : ۸۰۶

توجه به دین وعلت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان و متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه های گوناگونی را به میان آورده است از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد او نظرات ارائه شده درباره منشا دین را گزارش و نقد و بررسی می کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان بلکه وحی و خدا می داند او برای دین نقش و کارکرد مثبت قائل شده و علت دینداری را فطرت وعقل انسان می داند.

۱۰۵۰.

مقدمه ای بر نظام دینی وداها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مجتبی زروانی

منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۷۶ شماره ۶۱

کلید واژه ها: اسوره ودا چندگانه پرستش رب الارباب انسان انگاری خدایان دو

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۳ تعداد دانلود : ۹۰۲

در وداها و مهمتر از همه « ریگ ودا » با صورت اولیه هندوئیزم روبرو می شویم. نظام دینی موجود در وداها از زمان شکل گیری تا ادوار بعدی هندوئیزم یعنی عصر « براهمنه ها» و « اوپانیشادها» ، نشان از تحول فکر دینی سرایندگان وداها دارد. اینکه صورت اصلی دین در وداها چگونه است، دیدگاه هند شناسان و دین پژوهان متفاوت است. برخی یکتاپرستی محض را صورت اصلی و قطعی وداها می دانند، گروهی « هنوئیزم» را صورت واقعی و تمام وداها تلقی می کنند و برخی دیگر چندگانه پرستی را تنها صورت فکر دینی ودایی بشمار می آورند. مقاله حاضر مدعی است که وداها صورت واحدی از فکر دینی را ارائه نمی کنند ، بلکه این کتب از زمان شکل گیری تا ورود به عصر براهمنه ها تحولات زیادب پذیرفته و بواسطه این تحولات هر سه صورت دینی یاد شده و نیز صورت ضعیفی از تفکر وحدت وجودی را نشان می دهد. ضمناً در این نوشته اشاره ای به معاد شناسی ، اهریمن شناسی و اساطیر آفرینشی وداها هم شده است.

۱۰۵۱.

نیاز بشر به دین (2) (انسان و ایدئولوژی وحیانی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: علی ربانی گلپایگانی

منبع: کلام اسلامی ۱۳۸۶ شماره ۶۳

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین

تعداد بازدید : ۱۵۵۳ تعداد دانلود : ۱۰۰۰

۱۰۵۲.

کشف مغالطات در پردازش ایده بی صورتی وحی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فائزه برزگر تبریزی حمیدرضا آیت اللهی

منبع: معرفت کلامی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۱۵)

کلید واژه ها: وحی الهام مغالطه اتحاد با خدا پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مضمون وحی صورت وحی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۳ تعداد دانلود : ۷۰۸

درک مغالطات و کشف آنها از میان یک متن از موضوعاتی است که آموزش آنها از طریق نظری و صرفاً ارائه تعریف، بسیار سخت و حتی نا ممکن به نظر می رسد. از نظر نگارنده در چنین مواردی روشی عملی باید در پیش گرفته شود و آنچه پیش روی است نمونه ای از این رویکرد برای آشنایی خواننده با انواع مغالطات و روش کشف آنهاست. به دلیل جذابیت مباحث مربوط به «تجربه دینی» به ویژه برای علاقه مندان به «فلسفه دین»، اثر عبدالکریم سروش با عنوان «کلام محمد» به عنوان متن مورد بررسی انتخاب، و اصل مقاله به دو بخش تقسیم شده است. در بخش اول سعی بر آن است که مغالطات هر بخش به طور جداگانه شناسایی و بررسی شوند و در بخش دوم مغالطاتی که در کل متن به عنوان یک استدلال یک پارچه به نظر می رسند مطرح می شوند.

۱۰۵۳.

اخلاق دینی(1)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: گروه ترجمه رشته تخصصی کلام اسلامی

منبع: کلام اسلامی ۱۳۷۷ شماره ۲۵

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی

تعداد بازدید : ۱۵۵۴

۱۰۵۴.

نظریه ابرمرد و نقد آن از منظر آموزه های دینی و مبانی عقلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد عزیزخانی حمزه عالمی چراغعلی

منبع: انسان پژوهی دینی سال دهم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۳۰

کلید واژه ها: مدرنیسم نیچه ابرمرد نسبیت معرفتی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۳ تعداد دانلود : ۶۰۰

تلاش جهت تبیین جایگاه انسان در جهان، یکی از محورهای اصلی تفکر فلسفی مغربزمین بوده که ماحصل آن، نظریات مختلفی چون ابرمرد نیچه است. نیچه در اعتراض به رویکردهای پیشین نسبت به انسان، درصدد برآمد تا ضمن بازتعریف جایگاه انسان در جهان، به بحرانهایی که مدرنیته پیش روی جامعه انسانی نهاده بود، پاسخی درخور دهد. نظریه ابرمرد در چنین بستری شکل گرفت. اما این نظریه نیز بسان دیگر نظریات و مکاتب بشری، تناقضات و ایرادات عمدهای با خود به همراه داشت که سیل انتقادات را به سمت خود روانه ساخت. این نظریه با مبانیای چون نسبیتباوری، بنیادگریزی و ترجیح تن بر روان در مقابل تفکر دینی قرار میگیرد؛ بنابراین انتقاداتی از سوی اندیشه دینی بر آن وارد است. از طرفی این نظریه با تناقضات درونی همچون ایجاد بنیادی متصلب، تأکید بر حقانیت نظریه ابرمرد و عدم ارائه الگوی بدیل مواجه است. این تحقیق ضمن واکاوی ابعاد نظریه ابرمرد نیچه در چارچوبی نو، به نقد و بررسی آن از جنبههای دینی و عقلی پرداخته است.

۱۰۵۵.

استدلال از راه مغز در خمره؛ تبیین و ارزیابی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: محمد حسین زاده

منبع: آیین حکمت سال هشتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۷

کلید واژه ها: شکاکیت استدلال پوتنم مسئله گتیه دیو دکارتی اصل استلزام

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۰ تعداد دانلود : ۴۶۵

استدلال یا اشکال مغز در خمره از جمله استدلال هایی است که در دفاع از شکاکیت مورد بهره برداری قرار گرفته است. استدلال مزبور در پی نوآوری هایی که با پیدایش رایانه و صنعت الکترونیک رخ نمود طرح شد. این استدلال که با استدلال یا اشکال از راه دیو شریر دکارتی یا استدلال از راه خواب مشابهتی بسیار دارد، مهم ترین اشکال یا از جمله مهم ترین استدلال هایی شمرده می شود که در دفاع از شکاکیت اقامه شده است. با شرح و بررسی آن، می توان به شمار بسیاری از این گونه اشکال ها یا نقدها پاسخ گفت. از دیدگاه نگارنده، استدلال مزبور دشواری ها و مشکلات بسیاری دارد - همچون اینکه خودشکن است و نمی تواند فراگیر و مطلق باشد - که بنیان آن را درهم فرومی ریزد.

۱۰۵۶.

قرائت های نوین وحی در اندیشه آیت الله جوادی آملی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: مصطفی سلطانی

منبع: حکمت اسراء پاییز ۱۳۹۲ شماره ۱۷

کلید واژه ها: قرآن تجربه نبوی معرفت وحیانی مفهوم وحی قرائت های نوین مبداء وحی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین

تعداد بازدید : ۱۵۴۹ تعداد دانلود : ۶۵۰

وحی و مباحث مربوط به آن، همگام با نزولش کانون تحلیل متفکران قرار گرفته است، در فهم ماهیت وحی دونوع تحلیل ارائه شده است. الف) تحلیلی الهی، ب) تحلیلی بشری. کسانی که تحلیل بشری از وحی ارائه می دهند آن را به دو بیان، سنتی ونوین، در دو دوره، عصر نزول و دوران معاصر مطرح کرده اند. پژوهش پیش رو ناظر به تفسیر تحلیل گران نوین وحی بوده بدنبال ارائه پاسخی به این پرسش است که دیدگاه استاد نسبت به قرائت های نوین وحی دراندیشه نومعتزلیان (تجربه نبوی) چیست؟ استاد جوادی آملی از منظر عقل و نقل به سؤال فوق پاسخ داده اند. ایشان معتقدند قرآن خود تنها مرجع صالح برای پاسخ گویی به این پرسش است. دراندیشه استاد، معرفت وحیانی و شعور پیامبری «حقیقتی فوق بشری» و «فراروانشناختی» دارد. پیامبر (ص) بوسیله «ارتباط خاص» خود با خداوند این معرفت را دریافت می کند. خداوند نیز کلام وحیانی خود را با واسطه یا بدون واسطه به پیامبر (ص) نازل می کند.

۱۰۵۷.

ماهیت هنر و نسبت و مناسبات آن با فطرت و دین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی اکبر رشاد

منبع: قبسات سال بیستم زمستان۱۳۹۴ شماره ۷۸

کلید واژه ها: دین هنر فطرت خلقت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۴۸ تعداد دانلود : ۱۱۵۰

هنر، نسخه دوم خلقت و نسخه سوم هستی است؛ چراکه هنر، بازآفرینی حقایق است، پس از سنخ خلقت است؛ بنابراین فطرت انسان با دین و هنر الفتی ذاتی دارد و هم از این رو میان دین و هنر نیز همگونگی ها و مناسبات بسیاری هست. تعریف دین و هنر، تقسیم جوهری و صوری هنر، تبیین نسبت ها و مناسبات این دو مقوله، موضوع این مقال است.

۱۰۵۸.

آیین سوگواری در میان صابئیان (تلفیقی از اندیشه ها و آیین ها)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: تهمینه رئیس السادات مریم معزی

منبع: معرفت ادیان سال سوم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: ایران مراسم سوگواری صابئین مندایی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی ادیان دیگر

تعداد بازدید : ۱۵۵۰ تعداد دانلود : ۱۳۸۷

یکی از مسائل فرهنگی و اجتماعی در هر جامعه ای، آداب و رسوم سوگواری است. بررسی آیین های سوگواری، ازآنجا که می تواند نشان دهندة فرهنگ و باورهای افراد یک جامعه باشد، بسیار مهم می نماید. در ایران نیز از دیرباز، از دوران باستان تا ورود اسلام و تا کنون، آداب و مراسم مختلف سوگواری وجود داشته است؛ از جمله می توان به سوگواری در میان اقلیت های مذهبی و از میان ایشان، صابئین اشاره کرد. این پژوهش بر آن است تا آداب سوگواری در میان صابئین، و در واقع افکار و اندیشه های ایشان دربارة این مراسم را کانون توجه قرار دهد. این پژوهش به شیوة تحلیلی- تاریخی نگارش یافته است.

۱۰۵۹.

نقد مبانی فکری وهّابیّت در مسئلة امامت، شرک و مصادیق آن با تأکید بر دیدگاه های علاّمه طباطبائی(ره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: کاووس روحی برندق لیلا مرادی

منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ششم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲۱

کلید واژه ها: امامت علامه طباطبایی وهابیت توسل شرک شفاعت تبرک زیارت قبور

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۴۹ تعداد دانلود : ۱۱۱۳

وهّابیّت در موضوعات گوناگون دیدگاه های ویژه ای جدا از سایر مذاهب و فرقه های اسلامی دارد. یکی از باورهای خاصّ این فرقه، اختلاف در تبیین مسائل مرتبط با امامت و اولیای الهی است که با تکیه بر مبانی خاص در تعریف شرک و مصادیق آن شکل گرفته است. وهّابیّت با نفی نظام علّی و معلولی، واسطة فیض بودن ائمّة اطهار(ع) را انکار می کنند و در نتیجه، مواردی مانند تبرّک و توسّل به ائمّه(ع) و شفاعت خواهی از ایشان را شرک و زیارت قبور آنان را بدعت می دانند. این مقاله با هدف نشان دادن انحراف بنیادین این فرقه در تحلیل مسئلة شرک، با تأکید بر دیدگاه های علاّمه طباطبائی(ره) به نقد آن پرداخته است و به این نتیجه رسیده که اندیشه های سُست غیرعقلانی وهّابیّت موجب شده است که علمای مدافع این فرقه، تعریف نادرستی از مصادیق شرک و توسعه در دامنة آن ارائه دهند. با رجوع به آراء و دیدگاه های علاّمه طباطبائی در تفسیر المیزان به آسانی می توان به باورهای نادرست وهّابیّون در باب مصادیق آگاهی پیدا کرد و بسیاری از اعمال صحیح، مانند تبرّک و توسّل به انبیا و اولیای الهی، درخواست شفاعت از آنان، زیارت قبور آنان و سوگند یاد کردن به غیر خدا را از محدودة شرک خارج نمود.

۱۰۶۰.

اندیشه: نگرشی دیگر به اهداف دین

نویسنده: عبدالحمید واسطی

منبع: کتاب نقد پاییز ۱۳۸۶ شماره ۴۴

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین

تعداد بازدید : ۱۵۴۷ تعداد دانلود : ۹۰۸

درخت حوزه‌های تخصصی