درخت حوزه‌های تخصصی

بر هم خوردن نظام دو قطبی، سبب تغییر ماهیت ژئوپلیتیکی ایران و بدست آوردن نقش جدید در منطقه و جهان شد؛ بطوریکه در نظام دگرگون شوندة جهانی، موقعیت ایران در سیستم تابع خاورمیانه بحساب آمد. پایان جنگ عراق و کویت، آغاز طرح استراتژی مذاکره از طرف ایران شد که در پی آن، استراتژی اتکاء بخود در مقابل سدبندی کلینتون را به همراه داشت. ضعف ذاتی نیروی زمینی عربستان سعودی، تنگناهای ژئوپلیتیکی عراق در دسترسی به دریای آزاد، ضعف سازماندهی و فقدان عمق استراتژیک سایر کشورهای حاشیة جنوبی خلیج فارس، دوام این استراتژی را تضمین می کند. برای دستگاه سیاست خارجی ایران، اولین گام، اعتماد سازی است تا بوسیله آن بردارهای همگرایی را نظم دهد. در شمال، آسیای مرکزی و قفقاز در معادلات اقتصادی، یک سرزمین حائل ژئوپلیتیکی محسوب می شوند. هدف از استقرار ناتو در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز، تحت الشعاع قرار دادن امتیازات ژئوپلیتیکی ایران است؛ هر چند ژئوپلیتیک ایران انکار ناشدنی است. با تبدیل قلمروهای استراتژیک، ژئوپلی نومیک ایران در مرکز ثقل امنیت انرژی جهان واقع شده است و این امر روح تازه ای در کالبد ژئوپلیتیک ایران دمیده است.

علت وجودی کشور مفهومی حساس و احیاء شده در جغرافیای سیاسی است. با وجود پیشینه نظریه‌ای گرانقدر و پرسابقه در این زمینه که به اغلب احتمال از فردریک راتزل آغاز شده است، این مفهوم تا آنجا که به مطالعات موردی و مصداقی مربوط می‌شود، ضعیف و کم مقدار است. در این پژوهش در راستای غنا بخشیدن به این مفهوم، با مطالعه موردی، تلاش شده است تا ریشه و منشأ تکوین و بویژه تداوم بقای ملی دولت ـ کشور ایران بررسی شود. پاسخ به پرسش علت موجودیت ایران جدید، یعنی دولت ـ کشوری با عمری پانصد ساله و بویژه دلیل استمرار بقای آن با وجود تهدیدهای متراکم و گوناگون، بنای اصلی این تحقیق است.

با توجه به اتمام بازسازی مناطق جنگزده کشور در سال جاری‘ "ابعاد جغرافیایی و عملکرد بازسازی" هدف اصلی مطالعه بوده است‘ اما به دلیل گستردگی موضوع در مقاله حاضر " ابعاد جغرافیایی خسارتهای جنگ تحمیلی " بعنوان مدخلی بر "عملکرد فضایی بازسازی مناطق جنگزده" که در بخش دوم ارائه خواهد شد مورد بررسی قرار گرفته است. مباحث و عناوین اصلی مقاله عبارتست از: " میزان خسارت و توزیع جغرافیایی آن در جنگ تحمیلی‘ شناخت منابع خسارت‘ خسارات اقتصادی طی سالهای جنگ‘ خسارات اقتصادی استانها‘ استانهای جنگزده‘ اثرات جنگ بر سکونتگاههای انسانی و تأثیرات جمعیتی بر اثر جنگ".

پس از به قدرت رسیدن گورباچف در ماه مارس 1985‘ وی با معرفی یک سری طرحهای جدید تحت عناوینی چون پروستروئیکا (بازسازی و نوسازی اقتصادی)‘ گلاسنوست (آزادی بیان و ... ) و بالاخره تفکر نوین‘ نه تنها در سیاست داخلی‘ بلکه در سیاست خارجی شوروی نیز در صدد ایجاد تحول و دگرگونی برآمد. موضوع قابل توجه آن است که اجرای این برنامه ها و ایجاد تحولات در داخل‘ نظیر تعدیل سیستم اقتصادی از اقتصاد متمرکز دولتی به سوی اقتصاد بیشتر آزاد خصوصی‘ تغییر در سیاست مهاجرت یهودیان‘ آزادی فعالیتهای سیاسی در داخل و غیره‘ در واقع به گورباچف این امکان را داد که پیش شرطهای تحول در سیاست خارجی نظیر داشتن روابط نزدیک تر با غرب را بدست آورد. در عین حال تحولات در سیاست خارجی خود عاملی بود که از آن کانال‘ موتور تحرک تغییرات داخلی می توانست به گردش خود ادامه دهد. کوشش برای پایان دادن به جنگ سرد‘ توافقهای خلع سلاح‘ ورود وسیع تر به بازارهای جهانی و امکان دسترسی به منابع مالی و تکنولوژی غرب‘ همگی به عنوان پشتوانه اصلی و بینادی ادامه موفقیت آمیز تحولات داخلی دیده می شد. البته قطب رقیب یعنی جهان کاپیتالیستی – صنعتی‘ این تحولات را در جهت منافع خود می دید و آنرا تشویق می کرد.

مقدمه و تاریجچه علم جغرافیای انتخابات جغرافیای انتخابات یکی از مباحث شیرین در علم جغرافیای سیاسی است. در نظامهای دمکراتیک که دولت ها با رأی مردم انتخاب می شوند‘ جغرافیای انتخابات تأثیر مهمی در تعیین نتایج سیاسی دارد. علم جغرافیای انتخابات اولین بار در سال 1913 توسط دانشمند فرانسوی اندره زیگفرید (Andre' Sieqfreid) مطرح شد. او با مطالعه ای در خصوص انتخابات در غرب فرانسه و ارتباط آن با عوامل جغرافیایی و همین طور عواملی اقتصادی – اجتماعی‘ نقطه نظرات خود را منتشر کرد. علاقه او به مسئله انتخابات و جغرافیای انتخابات سبب شد تا در سال 1949 مطالعه وسیعی را در خصوص جغرافیای انتخابات سالهای 1871 تا 1940 انجام دهد. طی این مطالعه وی از روش نقشه های مقایسه ای نتایج انتخابات استفاده کرد و شاخص های گوناگونی را در امر انتخابات به تصویر کشید. در همان سال وی.او.کی (V.O.KEY) که یکی از دانشمندان علوم سیاسی امریکا بود‘ مطالعات خود را از رأی گیری در امریکای جنوبی به صورت طبقه بندی شده ارائه داد. به تدریج مطالعه درخصوص جغرافیای انتخابات در امریکا رواج یافت و همراه آن مطالعات انتخابات از دیدگاههای سایر علوم مطرح شد. در دهه 1960 با اهمیت پیدا کردن جنبه های کمی در علوم‘ جغرافیدانان امریکایی علاقمندی خود را نسبت به موضوع جغرافیای انتخابات بیش از پیش نشان دادند و در خصوص همه نوع انتخابات مطالعات وسیعی را آغاز کردند‘ تا آنجا که به عنوان یک رشته از مطالعات جغرافیایی سیاسی شناخته شد. طی همین سالها در کشورهایی چون استرالیا‘ نیوزیلند‘ هن‘ اسرائیل و برخی از کشورهای اروپای غربی نیز موضوع جغرافیای انتخابات جاذبه ای خاص پیدا کرد. عمده تمرکز در این مطالعات بر روی انتخابات در سطوح ملی‘ محلی و همین طور انتخابات ریاست جمهوری بود. پیترتابلور (Peter Tylor) و رونالدجانسون (Ronald Johnson) در کتاب خود به نام "جغرافیای انتخابات " که در سال 1979 منتشر شد به سه جنبه از جغرافیای انتخابات پرداختند. جغرافیای رأی گیری‘ تأثیرات جغرافیایی در رأی گیری و جغرافیای نمایندگی در بحث جغرافیای رأی گیری آنها به الگوهای رأی گیری پرداخته و بر روشهای آماری به جای نقشه ها تأکید کردند و درخش تأثیرات جغرافیایی در رأی گیری به چهار جنبه از رأی گیری شامل : رأی گیری بر روی نشریات‘ رأی گیری بر روی کاندیداها‘ اثر رقیبان انتخاباتی و اثر مجاورت های سرزمینی پرداختند و در بخش جغرافیای نمایندگی‘ به نقش مشارکت مردم و حوزه های انتخاباتی در ترکیب و شکل دهی قوانین توسط نمایندگان قوه مقننه اشاره کردند. علاوه بر موضوعاتی که تایلور و جانسون بدان پرداختند‘ موضوعات دیگری نیز مورد توجه جغرافیدانان سیاسی قرار گرفته فاقد بکارگیری آمار و ارقام و یا کامپیوتر بود. جذابیت موضوعاتی چون : احزاب سیاسی و اساس حمایت از آنها‘ نمایندگی و الگوی رأی گیری در مجلس‘ ارتباط میان رأی گیری‘ جغرافیا و قدرت‘ و نقش ایدئولوژی در شکل دهی انتخابات و اثرات گوناگون جغرافیایی در این زمینه از جمله موضوعات مورد توجه جغرافیدانان سیاسی است. بدین ترتیب جغرافیدانان سیاسی حرکتی فراسوی شمارش آراء را آغاز کرده اند تا جغرافیای انتخابات را به سمت تشریح الگوهای کلی سیاسی به پیش برند و به سمت روند تشکیل حکومتها‘ رابطه جغرافیا انتخابات را در سطح جهان جامعیت بخشند.