چگونگی زمینة شکلگیری جنبش طالبان در 1945 با حمایت پاکستان و ادامة روند قدرتگیری تدریجی آنها در طول زمان و چیرگی بر افغانستان در سال 1995 همراه با تفسیر و توضیح مبانی عقیدتی طالبان که باعث سیر نزولی و قهقرایی کشور افغانستان را فراهم کرده است.
در دهههای نخست سدة بیستم ایران و حجاز دارای تشابهاتی در روند توسعة سیاسی بودند، اما در نیمة دوم دهة 1300 شمسی هر چند که هر دو زمینة روند تحکیم قدرت تجربه مشابهی را طی میکردند اما روابط دو جانبة آنها را در دورة پس از تثبیت باید در دو بعد دوستی و رقابت بررسی کرد.
در این سالها نخجوان بیرحمانه زیر ستم تزار و پس از سقوط تزار تحت سلطة کمونیسم روسیه قرار گرفت. کشورهای ایران و ترکیه و حتی خود اهالی نخجوان درصدد برپایی حکومتی به اصطلاح مردمی در جمهوری نخجوان بودند. جمهوری آذربایجان هم مدعی مالکیت نخجوان بود و در این میان حتی پای کشورهای غربی و امریکا هم به میان کشیده شد.