درخت حوزه‌های تخصصی

ماشینی شدن برای کتابخانه‌های دانشگاهی مسئله جدیدی نیست. در پایان دهه 1980، در واقع تمام این کتابخانه‌ها برگه‌دان جستجوی پیوسته، پایگاه‌های سی‌دی‌رام، و جستجوی پیوسته منابع را دارا بودند. کتابخانه‌های دانشگاهی طرح‌های ماشینی شدن را به طور جدی از دهه 1970 پی‌گیری نمودند. اما فقط در یک دهه، از سال 1991 تاکنون، تمرکز تغییرات در خدمات ارجاعی دانشگاهی قابل توجه و عمیق بوده است. بیشتر این تغییرات با پیشرفت سریع اینترنت ارتباط داشته است. در سال 1991، شبکه‌ای وجود نداشت، مجلات الکترونیکی اندکی موجود بود، ارتباط بین سرویس‌های مختلف نیز کم بود و شبکه ارتباطات مجدودی وجود داشت. در هر حال، برای ما که در کتابخانه‌های دانشگاهی سال 1991 کار کرده‌ایم و آن‌ها که آن زمان را مشاهده نموده‌اند نیاز به تغییرات کاملاً محسوس بود. احساس نمودن تغییرات بوجود آمده در فضای سال‌های آخر دههء منتهی به سال 2000 باعث شد تا بخش‌های مرجع کتابخانه دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم این تغییرات را محاسبه نماییم. از شروع سال 1991، ما کتابخانه‌ها را هر سه سال یک بار در دههء اخیر بررسی نمودیم و نتایج را با جستجوی پیوسته به چاپ رساندیم (در سال 1992 و 1995 و 1998)1. و حالا که در پایان سال 2000 و پایان دههء سال‌های 1990 و قرن بیستم فضای جدیدی شروع شده است، ما به زمان گذشته بازمی‌گریدیم و بخش‌های مرجع این کتابخانه‌های دانشگاهی را مرور می‌کنیم. به این ترتیب نتایج یک دهه تغییرات-از سال‌های 1991 تا 2001-در سرویس خدمت‌رسانی مرجع دانشگاه به دست می‌آید. زمینه تحقیق کتابخانه‌های مورد تحقیق تماماً عضو انجمن کتابخانه‌های اختصاصی (ای.آر.ال)2 هستند. این انجمن غیرانتفاعی و اعضای آن بیش از 120 کتابخانه در ایالات متحده آمریکا و کانادا هستند، 110 موءسسه از این تعداد از موءسسات دانشگاهی به شمار می‌روند. این‌ها بزرگترین دانشگاه‌های تحقیقاتی در آمریکای شمالی را تشکیل می‌دهند که در سطح وسیعی مدارک مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا ارائه می‌دهند و همگی در صدر تحقیقات دانشگاهی قرار دارند. کتابخانه‌های این موءسسه جهت هدایت این بخش از تکنولوژی قابل ملاحظه و از خدمات مهمی برخوردارند.3 پرسشنامه‌های ما در سال 2000-2001 به سرپرستان این کتابخانه که اعضای این انجمن هستند با پست الکترونیکی ارسال شد (پرسشنامه‌های سه بررسی قبل از طریق پست معمولی ارسال شده بود). امسال تعداد 70 کتابخانه پاسخنامه‌ها را ارسال داشته بودند که 64% از پاسخنامه‌ها را تشکیل می‌دهد. در بررسی اخیر، پرسشنامه هم برای سرپرست بخش خدمات مرجع فرستاده شدند (در مقایسه با میزان پاسخها که 81% در سال 2/91 و‌85% در سال‌های 5/94 و 62% در 8/97 بوده است. اینها دانشگاه‌های بزرگی هستند که دهها هزار دانشجو را از طریق کتابخانه‌ای شعبه‌ای زیادی در محوطه دانشگاه سرویس می‌دهند. 90% از پاسخنامه‌ها در حدود 000/10 یا بیشتر به دانشجویان تمام وقت (اف.تی.ای)4 و 3/24% به 000/30 یا بیشتر از دانشجویان خدمات ارائه می‌دهند. از این دانشگاه‌ها بیش از 20 کتابخانه در محوطه دانشگاه می‌باشند. تمامی این کتابخانه‌ها دسترسی از راه دور به بعضی از منابع الکترونیکی را دارا می‌باشند، و در سطح وسیعی (86%) بیش از صد پایگاه اطلاعاتی برای مشتریان کتابخانه‌های خود را دارند.

پدیده تجارت الکترونیک، از ضروریات تجارت در قرن 21 می‌باشد. لذا برای استفاده از این فن‌آوری نوین، لازم است عوامل محیطی مستقیم و غیرمستقیم بعنوان زیربنا در امر توسعه صادرات، مورد بررسی و مطالعه و بازنگری قرار گیرند. همچنین تجار و سایر دست‌اندرکاران در امر تجارت باید این امر حیاتی را شناخته و درک نمایند. برای رسیدن به این منظور لازم است ابتدا عوامل و در واقع موانع محیطی شناخته و اولویت‌بندی شوند، سپس ضریب اهمیت هر کدام رامعین کنیم و در نهایت الگویی جهت پیاده‌سازی مناسب تجارت الکترونیک ارائه نمائیم. در این مقاله نیز همین مراحل انجام شده است. با مطالعه این عوامل در 73 کشور در حال توسعه و توسعه یافته، الگوی مناسبی جهت استفاده از تجارت الکترونیک در ایران داده شده و پیشنهاداتی مناسب با یافته‌های تحقیق ارائه گردیده است.

از بدو پیدایش اینترنت و استفاده گسترده از آن توسط دانشجویان، دانش پژوهان و اساتید دانشگاه و اهمیت ویژه و تأثیری که این امکانات بر کمیت و کیفیت کارهای علمی این افراد دارد، تحقیقات متعددی درباره این کاربردها و نتایج حاصل از آن انجام گرفته است. در این مطالعه نیز نحوه استفاده اعضاء هیئت علمی، کارکنان و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شیراز از امکانات اینترنت این دانشگاه و تأثیرات کمی و کیفی آن بر این فعالیت‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی با استفاده از یک پرسشنامه مشتمل بر 20 سئوال انجام شده است. این پرسشنامه نظرات مراجعین به مرکز را درباره جوانب مختلف خدمات ارائه شده توسط مرکز اینترنت دانشگاه و همچنین آنچه که به نظر میرسید مشکلات این مرکز است، و تأثیرات استفاده از این امکانات بر فعالیتهای مختلف این اعضاء را جویا می شد. در مجموع 204 پرسشنامه از اعضاء دریافت گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده از روشهای آماری توصیفی و از آزمون کای (خی) دو استفاده گردید. نتایج این بررسی نشان میدهد که اعضاء مرکز اینترنت به اهمیت اینترنت واقف بوده و استفاده از آن را برای بعضی از امور در دستور کار خود قرار داده‌اند. براساس این نمونه، تعداد اعضاء زن و مرد مرکز برابر است. این یکسانی در هر سه سطح استاد، کارمند و دانشجو مشاهده گردید. این اعضاء میزان دانش خود از کامپیوتر را بیشتر در حد خوب و متوسط دانسته و اغلب آموزش برای استفاده از اینترنت را ضروری میدانند. اعضاء برای گرایش خود «دسترسی به اطلاعات روزآمد» را در اولویت اول، «تفنن و سرگرمی» را بعنوان اولویت دوم و علاقه به «بکارگیری تکنولوژی نوین» را بعنوان اولویت سوم انتخاب کرده‌اند. «حجم وسیع اطلاعات» نیز انتخاب چهارم بوده است. تعداد زیادی از اعضاء روزانه بیش از یکساعت از اینترنت استفاده می‌کنند. اعضاء از مرکز اینترنت برای تهیه مقاله و همچنین برای افزایش کیفیت امور پژوهشی خود استفاده می‌کنند، و آن را وسیله‌ای مؤثر برای انجام کارهای تحقیقاتی و علمی خود می‌دانند. و از آن برای بهبود آموزش، تألیف و شرکت در سمینار کمتر استفاده می‌نمایند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که اغلب پاسخگویان مشکل اصلی را کندی سرعت دستیابی و کم بودن خطوط تلفنی دانسته و اشکال قابل ذکر دیگری در کار این مرکز مشاهده نمی‌نمایند. استفاده‌های اصلی آنها از مرکز اینترنت، شامل استفاده از وب (Web) در رده اول، پست الکترونیکی (E-mail) رده دوم، قرارداد انتقال پرونده (FTP)، لیست سرو (Listserv) و گروههای خبر رده های سوم تا پنجم را بخود اختصاص داده است.

مرکز ‌اطلاعات شبکه کشاورزی (ای.جی.ان.آی.سی)، نظام اشاعه اطلاعات اینترنتی برای بهبود کیفیت منابع و اطلاعات کشاورزی می‌باشد. در حال حاضر بیش از 35 سازمان در این شبکه فعال هستند که هر یک بخش کوچکی از اطلاعات تخصصی آن را تأمین می‌کند. این نظام اطلاعاتی شامل برنامه‌های منظم جهت مداری است که اطلاعات کشاورزی و امور مربوطه و منابع مرجع چند رسانه‌ای برای استفادهء عموم، دانش‌پژوهان، گروه‌های تجاری و کاربران دولتی فراهم می‌آورد. بعضی از اهداف ای.جی.ان.آی.سی از این قرار است: شناسایی و ارزیابی مجموعه عظیم اطلاعات و منابع الکترونیکی، سهولت دسترسی و بازیابی از مفیدترین منابع اطلاعاتی، گردآوری کامل‌ترین آن‌ها، اطلاع‌رسانی به متخصصین مناطق تحت بررسی و خدمات مرجع پیوسته، استفاده ازخصوصیت اشاعه اینترنتی به عنوان اهرمی جهت اطمینان خاطر از این که کار و مسئولیت به یک نسبت در این امر دخالت داشته‌اند و سهولت در همکاری و ارتباط بین جامعه بزرگ کشاورزی، ویژگی شاخص هر یک از این مراکز ارائه خدمات مرجع می‌باشد. اعضاء همواره خلاصه‌ای در مورد این مرکز و دو نمونه مطالعاتی در دسترسی کاربران قرار می‌دهند. آنها کارهای انجام شده توسط دانشگاه مینه سوتا در آماده‌سازی برای انتقال منابع مرجع به دانشگاه، ایالت تا سطح جهانی را شرح می‌دهند و نیز تلاش‌های دانشگاه ایالتی واشنگتن را برای ساخت مجموعه مراجع دیجیتالی به بحث می‌پردازد.

دسترسی در برابر نگهداری زمانی یکی از موضوعات داغ در دنیای اطلاعات بوده است و عملکرد خدمات تحویل مدرک تشکیل دهنده این قسمت بحث می‌باشد. این مقاله بر روی کار کانونی دانشگاه لیورپول متمرکز می‌شود و خدمات ارسال مدارک موجود و آینده را که مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته‌اند ترسیم می‌کند. متون مربوط ارجاع داده شده و پس زمینه‌های طرحهای هادی توضیح داده شده و معیارهایی که برای گنجاندن خدمات مورد استفاده قرار گرفته مطرح شده است. ارزشیابی کاملی از خدمات(1) BL’s inside، (2) BODOS، (3) Ei Text از‌شرکت‌اطلاع‌رسانی مهندسی الزویر(4)،‌ Uncover LAMDA(5) ارائه شده است. نتایج اولیه گزارش شده است*. از نتایجی که تاکنون به دست آمده حاکی از آن است که از خدمات مدرک در شکل کانونی خود نمی‌توان به عنوان حلال برای حل مسئله دسترسی در برابر نگهداری استفاده کرد.

این پژوهش با هدف بررسی شخصیت لازم در موفقیت شغلی کارشناسان کاوش اطلاعات انجام شده است. بدین منظور با استفاده از نظریه صفات و بهره‌گیری از روش علمی تحلیل عوامل به انتخاب و اندازه‌گیری تعداد محدودی از صفات پرداختیم. نظریه پنج عاملی بزرگ نورمن مبنای این پژوهش قرار گرفت. طبق این مدل، صفات به پنج عامل بزرگ برونگرایی، سازگاری، وظیفه‌شناسی، ثبات عاطفی و فرهنگ و تربیت و حدوداً در بیست مقیاس توضیح دهنده تقسیم گردید. بر این اساس، پرسشنامه شخصیتی با سی و هفت ویژگی در پانزده مرکز تحقیقاتی و اطلاعاتی بین سی و دو کارشناس کاوش اطلاعات و سی و دو کتابدار توزیع گردید. پس از جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل نتایج حاصله که با استفاده از آزمون دو جمله‌ای و خی دو انجام شد، تاثیر نوع پنجگانه شخصیت بر موفقیت شغلی آن‌ها از نظر پاسخ‌دهندگان مورد تأیید قرار گرفت.

اطلاعات در دنیای امروز یا عصر اطلاعات دارای ویژگی‌ها و خصایصی است که به اعتبار آن می‌توان وضعیت مطلوب آینده را ترسیم کرد. پراکندگی جغرافیایی، انبوهی، سرعت روزآمدی، تنوع موضوعی اطلاعات، بین رشته‌ای‌ها و تنوع زبانی از اهم مسایلی است که مقوله اطلاعات، امروزه با آن روبه‌رو است. حرکت اطلاعات در روند تبدیل به دانش در مسیر اخص‌گرایی، جامعه اطلاعاتی امروز را تحت سه مقوله اطلاع‌سازها، اطلاع‌پردازها و اطلاع‌خواه‌ها مشخص می‌شود نیازمند برنامه‌ریزی خاصی می‌کند. بررسی مسیر تولید و تولد روش‌ها، ابزار، اندیشه‌ها و روندهای اشاعه اطلاعات از نظرگاه تاریخی، منجر به دستیابی رویکردهای اطلاعاتی خاصی در عصر حاضر از جمله حرکت به سمت تخصصی شدن، خودکارسازی، کیفیت‌گرایی، اطلاعات ناب، جلوگیری از ریزش کاذب و اطلاع‌رسانی گزینشی شده و پیش‌بینی می‌شود هزاره سوم هزاره اطلاع‌رسانی گزینشی در مفهوم خاص آن باشد.

اصول اخلاقی به قوانین کمال انسان و خیر را تحقق بخشیدن مربوط است و در نتیجه در هر حرفه‌ای به مجموعهء احکام ارزشی ‌و ‌تکالیف ‌رفتار و سلوک، ‌و فرمان‌هایی برای عمل بستگی دارد. در رشته و حرفهء کتابداری و اطلاع‌‌رسانی، تلاش‌هایی برای مشخص‌‌کردن اصول اخلاقی به عمل آمده است. بر‌شمردن اصول اخلاقی و رعایت آن‌ها در امور پژوهش، تدریس و کار اطلاع‌رسانی‌نخستین گام‌های برداشته‌شده در این زمینه است. برخی صاحبنظران این رشته، مسائل اخلاقی مربوط به تولید، اشاعه و کاربرد اطلاعات را مهم پنداشته و برشمرده‌اند.‌خبرگانی دیگر، مسائل اخلاقی و رعایت اصول آن را به دو بخش عمده – مسائل اخلاقی کلان و مسائل اخلاقی خرد – تقسیم کرده‌اند و اجرای قوانین اصولی اخلاقی را بیش‌تر بر عهدهء تولیدکنندگان پایگاه‌ها و بانک‌های داده‌ها، میزبانان اطلاعاتی ‌و ‌ارتباطات دوربردی‌ که در خدمت اطلاع‌رسانی همگانی است دانسته‌اند. در این نوشتار از «باید» و «نباید»‌های مرتبط با ضرورت‌ها، و مصالح‌ کنونی و آتی اطلاع‌رسانی سخن می‌رود تا نشان دهد چگونه ادامهء این خدمت می‌تواند به هدف غایی »انسان‌کامل‌شدن« بینجامد و راهنمای عمل و هدایتگر رستگاری شود.

این پژوهش به منظور تعیین نشریات هستهء لاتین کتابخانهء ملاصدرای دانشگاه شیراز انجام شد. جامعة مورد مطالعه، 240 عنوان نشریه لاتین سال های 1995 تا 2000، و 109 نفر از استادان و محققان دانشکدهء علوم ، و ابزار گردآوری داده‌‌ها، پرسشنامه، نشریات باقی‌مانده بر روی میزهای مطالعه، و میزان تهیة زیراکس از مقالات مجلات در یک دورة زمانی سه ماهه بود. روش تحقیق کتابسنجی بود و با تجزیه و تحلیل آمارِ استفاده از نشریات به کمک قانون پراکندگی برادفورد، نشریات هسته مشخص شدند. از سوی دیگر، نشریات هر رشته به وسیلة استادان رتبه‌‌بندی گردیدند و در نهایت، نشریات هسته با نشریات رتبه‌بندی شده مطابقت داده شدند. یافته‌ها نشان داد که استادان ، از نشریات ادواری با 33 درصد، بیش‌ترین استفاده را به عمل می‌آورند. یافته‌ها حاکی از آن است که میزان پاسخگویی نشریات موجود به نیازهای تحقیقاتی استادان 67 درصد بوده. میزان همکاری کتابخانه ملاصدرا در تهیة مقالات خارج از کتابخانه با 49 درصد، خوب ارزیابی شده. همچنین یافته‌‌ها نشان داد که بیش از 69 درصد از نشریات لاتین، کم‌تر از 10 بار مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. 5/12 درصد نشریات در موضوعات مختلف، پراستفاده‌‌ترین نشریات بودند. 45 درصد نشریات فقط یک بار مورد استفاده قرار گرفته، یا اصلاً مورد استفاده قرار نگرفته‌‌اند. 67 درصد نشریات رتبه‌بندی‌شده توسط استادان، با نشریات هستة به‌دست‌آمده از طریق قانون برادفورد مطابقت داشتند. یافته‌‌ها نشان داد که در بین رشته‌های ششگانه دانشکدة علوم (آمار، ریاضی، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی، فیزیک و شیمی ) نشریات رشتهء شیمی با 4225 بار استفاده ، بیش‌‌ترین میزان استفاده را به خود اختصاص داده است.

موج عظیم اطلاعات که دائماً و به صورت فزاینده به‌وجود می‌آیند و رسانه‌های جدیدی مانند تصویر و صوت که مرتباً با مدارک ادغام می‌شوند، نمایه‌سازی دستی را دشوارتر می‌سازند. به‌بحث‌گذاردن این مسئله که آیا نمایه‌سازی ماشینی به عنوان جایگزینی مناسب برای نمایه‌سازی دستی در کتابخانه عملکرد بهتری را ارائه می‌کند هدف اصلی این تحقیق می‌باشد و بهترین روش برای پیاده‌سازی نمایه‌سازی ماشینی در انواع مختلف کتابخانه‌ها ره‌آورد این تحقیق است. از آنجا که بیش‌تر کشورهای جهان به استفاده از نمایه‌سازی ماشینی در کتابخانه‌ها مبادرت ورزیده‌اند، بررسی این مقوله در ایران می‌تواند سرعت بخشیدن به روند نمایه‌سازی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و در پی آن، بازیابی بهینهء اطلاعات را به ارمغان آورد.

طرح غدیر- عضویت فراگیر کتابخانه‌ها، از راه‌کارهای اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه‌هاست که امکان دسترسی مستقیم کاربران را به منابع کتابخانه‌ها، بدون نیاز به عضویت در آنها فراهم می‌آورد. این طرح در سال تحصیلی 79-1378 به عنوان اولین سال اجرا، امکان عضویت 3839 نفر و امانت 6528 جلد کتاب را پدید آورده است. این مقاله مشروح عملکرد طرح را در این سال تحصیلی در سه محور عضویت، خدمات و خسارت‌ها ارائه می‌کند.

وشتن مقالات دانشجویی برای نسل پیشین فرایندی بالنسبه استاندارد بود. دانشجویان پژوهشگر به کتابخانه مراجعه کرده, با استفاده از برگه فهرستنویسی چند کتاب را-که همه آنها با نظر کتابداران حرفه‌ای و یا متخصصین انتخاب شده بود- برمی‌گزیدند. به چند نمایه نشریه ادواری نیز- که آنها هم توسط متخصصین بررسی و انتخاب شده بود- مراجعه نموده, چند مقاله مربوط به موضوع موردنظر را تکثیر می کردند و در نهایت گزارشی آماده در حدود دو هزار کلمه تحویل می‌دادند. امروزه, نوشتن مقالهء دانشجویی ساده‌تر و در عین حال سرشار از مسائل آزاردهنده‌ای است که حتی یک دههء قبل هم قابل پیش‌بینی نبود. حال دانشجویان پشت کامپیوتر خود نشسته, وارد دنیای جذاب ولی آشفته اینترنت می‌شوند, و عکسها و متونی را جستجو می‌کنند که منشاء معتبری ندارند و گاهی هم کاملاً نادرست‌اند. با فشار یک دکمهء موس(1), دانشجویان مذکور می‌توانند متون و تصاویر را ذخیره نموده, روی تصاویر کار کنند, آنها را در پروژه‌های چند رسانه‌ای گنجانیده (در حالی که چندان نگران مسائل حقوق موولف و نقل قول از منابع نیستند، پروژهء خود را از طریق شبکه برای استاد خود ارسال نمایند. انجام پژوهش و یا استفاده از مواد چاپی همیشه موجی از مشکلات را پدید آورده که دانشجویان دورهء کارشناسی را وادار به تسلیم می‌کند: استفاده از منابع قدیمی, مستند نساختن مقالات با ذکر منابع, عدم مراجعه به همه مطالب موجود و نظایر آن. اما امروزه این موانع تقریباً قدیمی شده, زیر با توجه به پراکندگی منابع خارج از محدودهء کتابخانه‌ها امکان خطا بسیار بیشتر شده است. رسانه‌های بیشتر, خطای بیشتر به جهت انفجار اطلاعات تولید و ذخیره شده, پراکندگی نامنظم اینترنت, انتقال از فرهنگی چاپ-محور به فرهنگ تصویر-محور توسعهء آرشیوهای صدا و سیما, و سهولت فراوان در امر تکثیر نوشتار و تصاویر توسط رسانه‌های الکترونیک. مشکلات دانشجویان نیز به گونه‌ای تصاعدی افزایش یافته است. اطلاعات بسیار زیاد است, بسیاری از آن از نظر کیفی مشکوک است, و از طرق متعدد نیز قابل دسترسی است. این دنیایی است که دانشجویان دانشگاه در آن زندگی می‌کنند و بقیهء عمر خود را نیز زندگی خواهند کرد. آیا دانشگاهها این دانشجویان را برای بقاء در چنین تکثر رسانه‌ای آماده می‌سازند؟ تغییرات حادث در محیط اطلاع‌رسانی با تغییرات ‌مهم دیگری در الگوهای شغلی دانشجویان و نیز تجارب و انتظارات دانشجویان از محیط دانشگاه همراه شده است. نوع دانشجویانی که در دانشگاه ثبت نام می‌کنند تفاوت عمده‌ای با دانشجویان نسل‌های پیشین دارد: دانشجویان بیشتری از طبقات اجتماعی مختلف به دانشگاه راه پیدا می‌کنند؛ سن آنها بالاتر است؛ به صورت نیمه وقت کار می‌کنند؛ گاهی اوقات به مرخصی تحصیلی رفته تا به مسائل شغلی و یا خانوادگی خود رسیدگی نمایند؛ در عین حال در دو یا چند رشته دانشگاهی به طور همزمان به تحصیل مشغولند؛ طول مدت تحصیل آنان شش سال است؛ بعد از اخذ مدرک کارشناسی به احتمال زیاد به تحصیلات خود ادامه داده؛ و بیشتر آنها سه یا چهار بار شغل خود را تغییر می‌دهند. علاوه بر آن, دانشجویان نیز با مهارتهای کاملاً متفاوتی وارد دانشگاه شده و در مقابل پیشرفتهای سریع و روشهای غیرمستقیم و غیره, پیوسته در تفکر و پژوهش احساس آرامش بیشتری می‌کنند. برای آنان, تصاویر دیداری, و نه کلمات, وسیلهء اصلی ارتباط و موجب تبادلات فرهنگی است.

منشأ و خاستگاه کرل در دههء 1980 به احساس نیازی برمی‌گردد که اعضای آن برای اشتراک رکوردهای فهرست ماشین‌خوان داشتند. هدفی که تحقق آن عمدتاً با ایجاد و راه‌اندازی شبکهء جانت (1) آسان‌تر شد. بودجهء دریافتی از بنیاد ولفسان(2) وکمیتهء هدایای دانشگاهی, ایجاد یک پایگاه اطلاعاتی کنسرسیومی از رکوردهای فهرست‌ها را امکانپذیر کرد و این پایگاه از سال 1986 در دانشگاه منچستر مستقر شد. کرل در سال 1992 تبدیل به یک شرکت با مسئولیت محدود-با وضعیت حقوقی خیریه-شد و موقعیت خود را به عنوان فروشندهء واسطهء رکوردها-از طریق اُسی‌اِل‌سی(3)-تثبیت کرد و در سال 1993 از طریق ارائهء داده‌ها به طرح فالِت(4)-طرح بررسی کتابخانه‌های علمی-پژوهشی-به موضوعات گسترده‌تری در ارتباط با پشتیبانی پژوهشی پرداخت.   تغییرشکل‌پایگاه‌ اطلاعاتی کرل به‌ یکاُپَک(5) ملی با اعطای بودجهء ملی در طول سال‌های 5-1994 آغاز شد و –با افزایش تعداد اعضای کنسرسیوم به بیش از 20 عضو تا سال‌های 7-1996 -کرل مبادرت به طراحی یک برنامهء راهبردی نظام‌مند نمود تا از منابع و مواد پژوهشی عظیم موجود در نزد اعضا به سود کلیت جامعهء علمی و دانشگاهی بهره‌برداری نماید.

در بیست، سی سال اخیر, فن‌آوری اطلاعات روش کار ما در کتابخانه‌ها، از جمله ابزارهایی راکه با آنها کار می‌کنیم و نوع موادی را که با آن‌ها به ارائه اطلاعات می‌پردازیم تغییر داده است. در چند سال اخیر تغییرات بسیار سریع بود, و اینترنت با شتابی فراوان به یک منبع اطلاعاتی ممتاز بدل شده است. برخی در این باره که آیا در آینده نیازی به کتابخانه‌ها وجود خواهد داشت یا نه به تعمق پرداخته‌اند. برخی نیز گفته اندکه واقعاًبه وجود فهرستنویسان نیازی نخواهد بود. اما آنان به این نکته توجه نکرده اند که بسیاری از کتابداران به فناوریهای نوین از صمیم قلب خوش‌آمدمی‌گویند و بسیاری از فهرستنویسان, مهارت‌هایشان را وارد عصر اطلاعات می‌کنند و به سازماندهی _ آری، به فهرستنویسی اینترنت می‌پردازند! این مقاله در پی بررسی این موضوع است که چرا باید منابع اینترنت فهرستنویسی شود, چه کسی باید آن را انجام دهد، این کارچه مشکلاتی در پی دارد, و چه طرح‌هایی برای آینده باید تدوین شوند؟

این پژوهش با هدف تجزیه و تحلیل استنادی مآخذ پایان‌نامه‌های فارغ‌التحصیلان حوزه علوم زمین موجود در مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران انجام یافته است. بدین منظور با استفاده از شیوهءشناخته‌شده کتاب‌سنجی و با کمک روش توصیفی-تحلیلی, مآخذ 310 پایان‌نامه کارشناسی ارشد موجود در مرکز که در مجموع شامل 18083 استناد بودند مورد بررسی قرار گرفت. پس از جمع‌آوری داده‌ها, استنادها براساس نوع, پوشش زمانی, زبان و محل نشر و با استفاده از روش‌های آماری چون دسته‌بندی داده‌ها بر حسب توزیع فراوانی, تعیین میانگین, نمودار و محاسبه نیم عمر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS10 و EXCELاستفاده گردید.

فهرستگان‌‌ها و فهرست‌های مشترک نشریه‌های ادواری, شرط اساسی قابل اجرا بودن برنامه‌های امانت بین‌کتابخانه‌ای و اشتراک منابع هستند. اُسی‌ال‌سی(1) -مرکزکتابخانه‌ای‌ رایانه‌ای‌ پیوسته - به ‌منظور دسترس‌پذیری بیش‌تر به اطلاعات جهان, کاهش هزینة فهرستنویسی, گسترش و توسعهء مجموعه, کنترل مستند, خدمات تبدیل گذشته‌نگر(2), کاهش هزینهء اطلاعات, دانش‌پژوهی, تحقیق و آموزش, فهرستگان جهان(3) (فهرستگان پیوستة اُسی‌ال‌سی) را به وجود آورده است.

صاحب‌نظران خبره شرکت‌کننده در این نشست مراتب تقدیر خود را از دولت ژاپن به خاطردعوت‌ به‌ حضور‌ درپروژه ‌«اس‌پی‌آی‌آی‌دی»[1]ابزار داشتند. بدون شک این حرکت و تبادل نظر با یکدیگر، دیدگاه آنان در مورد توسعه در دیگر مناطق را بهبود بخشیده است. با تجربه‌ای که آنان از این نشست کسب کردند توجه سیاستگذاران کشور خود را به اطلاعات و محتوای رقومی در راستای توسعهء کشورهایشان معطوف خواهند ساخت. براساس مطالعات میدانی و بحث و تبادل نظر دربارهء گزارش های ملی کشورها، واضع است که توسعهء جوامع بر پایهء دانش، امری پیچیده و روندی چندجانبه است. همانطور که در شکل زیر نمایش داده شده ، جنبه های این روند شامل اطلاعات (داده‌ها- اطلاعات ساخت‌ یافته و دانش)، فناوری ‌(سخت‌افزار، نرم‌افزار، ارتباطات)، سیستم‌ها‌ی‌ اطلاعاتی (افراد، فرایندها، مدیریت)، سازمان (راهبردها، استانداردها، سیاست‌ها، فرهنگ)، و محیط (اقتصادی، سیاسی، سازمانی، فرهنگی‌ اجتماعی، فنی) می‌شود.

از دههء 1950 تا امروز، کتابخانه‌ها بیش‌تر از هر زمان دیگری در طی تاریخ خود، دستخوش تغییرات سریع و عمیق شده‌اند. البته این تغییر به علت کاربرد رایانه و فناوری‌های مخابراتی پیش آمده است. فناوری، کلیه فعالیت‌های ما را در زمینه نگهداری رکوردها بهبود بخشیده و در ترویج اشتراک منابع بین کتابخانه‌ها بسیار موفق بوده است. کتابخانه بدون دیوار هم اکنون واقعیت پیدا کرده زیرا بسیاری از افراد، اکنون می‌توانند به فهرست‌هایی دست یابند که نمایشگر منابع موجود در یک کنسرسیوم کتابخانه‌ای است و حتّی در پاره‌ای موارد می‌توانند از راه دور به نام خود از کتابخانه‌های دیگر کتاب دریافت کنند یا فتوکپی مورد نیاز خود را درخواست نمایند؛ این مواد بعداً به طور مستقیم از طریق پیک، پست، یا به شیوه‌های الکترونیکی به دست آن‌ها می‌رسند. کتابخانه‌ها از جهت در اختیار قرار دادن پایگاه داده‌های الکترونیکی به صورت سی‌دی-ر‌ام، یا تسهیل در دستیابی شبکه‌ای به منابعی که موجودیت فیزیکی در کتابخانه ندارند، بسیار مفید بوده اند. بعضی از کتابخانه‌ها از این منابع برای ارائه خدمات‌آگاهی‌رسانی جاری(1) سفارشی‌به استفاده‌کنندگان خاص بهره گرفته‌اند. پیشرفته‌ترین کتابخانه‌ها از نظر فناوری، بیش‌تر تکنولوژی خود را به مراجعین راه دورمعطوف می‌کنند، که خدمات الکترونیکی دریافت می‌کنند ولی اصلاً لازم نیست شخصاً به کتابخانه مراجعه کنند. ظاهراً فناوری همه مشکلات را حل کرده و همه چیز در کتابخانه عالی است. آیا به راستی این گونه است؟