درخت حوزه‌های تخصصی

از دهة 1970 شاهد تحول تدریجی کاوشگران درونخطی و نیز کتابداران مرجع هستیم. عمدة کاوشگران اطلاعاتی ایرانی هیچ آموزش عملی در مدارس کتابداری ندیده اند و تجربة خود را در ارتباط با ادارات اطلاع رسانی دولتی به دست آورده اند. این مقاله برنامة آموزش عملی کاوش اطلاعات را که دستگاه نظامی و دانشگاه اجرا می کنند با هم مقایسه می کند. با آن که خدمات اطلاعاتی دولتی و دانشگاهی در پاره ای وجوه عملیاتی با هم مشترک اند, دستگاه نظامی در این زمینه قطعاً موفق تر بوده است. یک دلیل این امر شاید تفاوت آنها در رویکرد به اطلاعات باشد. با آن که کارآیی آموزش های عملی نهادهای دولتی و دانشگاهی کم و بیش بر شالودة عمومی کتابداری استوار است, برنامة پرورشی نظامی عمدتاً بر آثار موجود در عرصة ضد اطلاعات تکیه دارد. در نتیجه دستگاه نظامی به جای کاوشگر اطلاعاتی, مشاور اطلاعاتی پرورش داده است. مشاوران اطلاعاتی, الگوریتم کاوش منبع [اطلاعاتی] را تعیین می کنند, دربارة ربط و تناسب یافته های اطلاعاتی تصمیم می گیرند, استنتاج می کنند و مجموعة ملخّص و کارآمدی را در اختیار ارباب رجوع می گذارند این مقاله شیوه های آموزشی مربوطه را به اختصار ارائه می کند و به تأثیر آن درگذر از مشکلات همیشگی می پردازد؛ مشکلاتی همانند آنها که استفاده کنندگان در جریان انطباق میزان برونداد اطلاعاتی با همگون سازی کارآمد آن اطلاعات با آن ها روبرویند. غالباً تصدیق می شود که این میزان از همگون سازی اطلاعات تا حد زیادی به پس زمینة قومی _ فرهنگی شخص بستگی دارد.

تشکیل “بانک اطلاعات زنان” با اهداف ذیل انجام پذیرفته است: - ارائه فعالیت های علمی – پژوهشی زنان ایران؛ - ارائه سطح و میزان مشارکت زنان در فعالیت های پژوهشی و مطالعات مربوط به زن و خانواده؛ - ترغیب زنان به فعالیت بیش تر در زمینه تحقیقات از طریق گردآوری کلیه اطلاعات مربوط به تحقیقات زنان؛ ایجاد پایگاه اطلاعاتی مربوط به مطالعات زنان در ایران

اصطلاح شناسی (terminology) حوزه علمی نوینی است که به بررسی اصطلاحات و مفاهیم علمی و به بیان دیگر به واژگان زبان های موضوعی خاص می پردازد. هم اکنون بسیاری از پژوهشگران, اصطلاح شناسی را حوزه علمی مشخص و تعریف شده ای می شناسند. “بلر نکونتی آزه” به دلایل سه گانه زیر معتقد است که اصطلاح شناسی دارای جایگاه علمی مستقلی است: 1. مطالعات اصطلاح شناختی پشتوانه نظری قوی و تعریف شده, اهداف عملی مشخص, و رویکردهای روشمند دارد. 2. اصطلاح شناسی هم اکنون جزیی از برنامه دوره های تربیت مترجم است. در این دوره ها, شرکت کنندگان با جنبه های روش شناختی و عملی پردازش (اصطلاح نگاری) آشنا می شوند. بسیاری از مدارس ترجمه, دوره های کوتاه مدت و همایش های منظمی در زمینه اصطلاح شناسی برای جهان حرفه ای برگزار می کنند. 3. در گذشته کوشش های بسیاری در سطح ملی و بین المللی برای یکدست کردن اصطلاحات به عمل آمده است. اولین کنفرانس در سال 1991, و دومین کنفرانس بین المللی اصطلاح شناسی در موضوع استاندارد کردن اصطلاح شناسی و انتقال تکنولوژی از تاریخ سوم تا ششم اگوست 1997 (12 تا 15 مرداد 1376) در پکن پایتخت چین و در شرایطی برگزار شد که این کشور الحاق مجدد هنک کنگ به چین را جشن می گرفت. در این کنفرانس شرکت کنندگانی از کشورهای ژاپن, کره, دانمارک, انگلستان, فنلاند, آلمان, مغولستان, برزیل و ایران حاضر بودند. سازماندهی کنفرانس را “کمیته ملی فنی برای استاندارد کردن اصطلاح شناسی در چین” و “شبکه اصطلاح شناسی چین” بر عهده داشتند

در مستندسازی رایانه ای به طور معمول نمایه سازی با نظر به متن انجام می شود و نه با توجه به استفاده کنندگان از رایانه، که [در واقع] خوانندگان این مدارک هستند. امروزه که کاربران بر اطلاعات مستندسازی شده ای که از طریق ارتباط پیوسته بازیابی می کنند، کنترل بیشتری دارند، این وضع در حال دگرگونی است. این مقاله گزارشی است از پروژه ای که به منظور کشف نیازهای کاربران از دو بعد به هم تنیده دانش و زبان انجام گرفته است. این گزارش مربوط به استفاده کنندگان از سیستم IBM AS/400 و مستندسازی حفاظت رایانه ای است. طرح های پیشنهادی با در نظر گرفتن نیازهای زبانی و دانش کاربران، روش نوینی را در ایجاد نمایه ها عرضه می دارد.

در این مقاله فرم های جستجوی اطلاعات از بانک های خارجی در سال 1374 تجزیه و تحلیل شده و از نظر وضعیت تحصیلی، مقطع و گروه تحصیلی، نوع دانشگاه، موضوعات درخواستی، میزان درآمد حاصله و تراکم مراجعین در ماههای مختلف سال مورد بررسی قرار گرفته است.

امروزه اطلاعات و دستیابی به آن برای جوامع آنقدر اهمیت یافته که نه تنها دارای ارزش معنوی و اجتماعی فراوانی است بلکه بسیاری از دولت ها و شرکتها به آن همچون کالایی باارزش که میتواند جایگزین کالاهای صنعتی و ... شود می نگرند. مقاله حاضر به طرح و بررسی مباحث مربوط به اقتصاد اطلاعات از قبیل هزینه – کارآیی, کارآیی, بازیافت هزینه, هزینه – منفعت , هزینه های ثابت, هزینه های متغیر, هزینه های نهایی حاشیه ای, عملکرد سیستم, شیوه های قیمت گذاری در اقتصاد اطلاعات و ... می پردازد.

این یک واقعیت پذیرفته شده است که هیچ کتابخانه ای در تامین منابع خود, چه در مواد کتابخانه ای, کارکردها, یا خدمات, خودکفا نیست. تلفیق افراد, فرآیندها, ایده ها, تجارب, مواد, و پول است که با همدیگر, منابع یک کتابخانه را می سازد. افزایش حجم مواد و اطلاعات کتابخانه ای, هزینه فزاینده فراهم آوری و پردازش آن ها, نیاز به کارکنان آموزش دیده و فضای ذخیره سازی, و تقاضای فزاینده بهره گیران, عوامل اصلی انگیزش کتابخانه ها به اشتراک منابع هستند. اشتراک منابع با همکاری و هماهنگی همراه است و باعث تعامل بیشتر بین کتابخانه ها و کتابداران می شود که به نوبه خود موجب آگاهی بیشتر از موضوعات / مسائل مشترک و یافتن راه حل های مناسب می گردد و سرانجام ایده های جدید برای خدمات دهی بهتر, برنامه های بهتر و بودجه بندی بهتر خلق می شود. در مالزی اقدامات چندی در عرصه اشتراک منابع, در سطح ملی و با هماهنگی کتابخانه ملی مالزی, و / یا انجمن کتابخانه های مالزی در انواع گوناگون کتابخانه ها در جریان است. این مقاله به اقدامات عمده در عرصه همکاری و اشتراک منابع در میان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مالزی اشاره می کند

دانشگاه ها همواره از نظر کتابداران, کلید آموزش کتابشناسی شمرده می شوند, با این حال, شواهد چشمگیر نشان می دهد که اغلب دانشگاه ها, در روند آموزشی خود, آموزش کتابشناسی را چندان نپسندیده اند. این مقاله به بررسی ماهیت فرهنگ هیئت علمی دانشگاهها و چگونگی جلوگیری از تلاش هایی برای آموزش کتابشناسی می پردازد. با آن که باور عام بر آن است که فرهنگ دانشگاهی از توسعه کتابخانه های بزرگ حمایت می کند, تاکنون تحقق آموزش کتابشناسی مورد پذیرش قطعی قرار نگرفته است. اگر کتابخانه های دانشگاهی بخواهند به فرآیند آموزشی کمک کنند, تلاش مستمر کتابداران برای تحقق آموزش کتابشناسی در دانشگاه ها ضروری است.

بحث ورود جمهوری اسلامی ایران به شبکه جهانی اینترنت و به آستانه جامعه اطلاعاتی مورد توجه بسیاری از دولتمردان, سازمانها و وزارتخانه ها بوده و هست. اما آیا ما آمادگی و توان مواجهه با واقعیت اینترنت را داریم؟ اینترنت به عنوان یک فنآوری, در فرایند تحول اجتماعی و توسعه نقش تسهیل کننده – و نه تعیین کننده – دارد. فقدان زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی باعث میشود نتوانیم آن طور که باید و شاید از اینترنت بهرهبرداری کنیم. بهره گیری مناسب از اینترنت مستلزم گذر از مراحلی است. بحث تهاجم فرهنگی و رزم سیبرنتیکی و خلأهای قانونی نیز به نوبة خود قابل تعمق هستند. گسترش توان بهره گیری از اینترنت مستلزم سیاستگذاری و سرمایه گذاری بنیادین دولت است.

مبحث ایمنی در زمینه های متعددی مانند ایمنی شغلی, ایمنی عبور و مرور, مسایل زیست محیطی, ایمنی شیمیایی , ایمنی دارویی و نظایر آن مورد مطالعه گسترده قرار گرفته است. از این رو, برای گردآوری اطلاعات ایمنی در زمینه های بین رشته ای ضروری است اطلاعات از پایگاه های اطلاعاتی چندگانه در زمینه های مذکور بازیابی شود. با وجود این, گردآوری کامل اطلاعات ایمنی, به دلیل تفاوت میان نظام های کلیدواژه ای که در هر پایگاه اطلاعاتی اعمال می شود, مشکل است. پایگاه اطلاعات اصطلاح شناسی در زمینه پژوهش های ایمنی گسترش یافت تا به شیوه ای خلاق, کارآیی بازیابی از پایگاه های اطلاعاتی متعدد را, با توجه به مباحث ایمنی, اصلاح نماید. این مقاله فرآیند ایجاد و ویژگی های پایگاه اطلاعات اصطلاح شناسی را که در حال توسعه است شرح می دهد.

در دهه 1970 که پایگاه های اطلاعاتی درون خطی رواج یافتند پیش بینی میشد که به زودی جایگزین منابع چاپی شوند. با ظهور دیسک های نوری این تصور پیش آمد که آن ها نیز به نوبه خود هم جای منابع چاپی و هم پایگاه های اطلاعاتی درون خطی را بگیرند. با وجود این, در حال حاضر هر سه رسانه در کنار هم به موجودیت خود ادامه می دهند. مهم ترین استفاده کنندگان از دیسک های نوری, کتابخانه های دانشگاهی هستند, در حالی که کتابخانه های تخصصی استفاده از پایگاه های اطلاعاتی درون خطی را ترجیح می دهند. میزان استفاده از آن دسته از پایگاه های اطلاعاتی که معادل هایشان بر روی دیسک های نوری ارائه می شود رو به کاهش نهاده است. در این میان خط مشی و نگرش کتابداران که به عنوان واسطه, انجام کاوش در پایگاه های اطلاعاتی را برای بهره گیران به عهده دارند – نقش مهمی در میزان تاثیر دیسک های نوری بر پایگاه های اطلاعاتی درون خطی دارد.

هدف اصلی دانشگاه علوم کتابداری و اطلاع رسانی ترویج استفادة اجتماعی از اطلاعات از طریق فعالیت متخصصان اطلاعات است، یعنی کسانی که دانش رشته هایی همچون زبانشناسی، علوم شناختی، روانشناسی، علوم رفتاری، فلسفه، منطق و غیره را در پردازش اطلاعات به کار می گیرند. آگاهی از این رشته ها برای فهم فرآیند تولید اطلاعات نیز ضروری است. بنابراین، ایجاد چارچوبی برمبنای این آگاهی به عنوان زیربنای علوم کتابداری و اطلاع رسانی ارائه شده است. برای پاسخ به تقاضای اجتماعی به واسطه های اطلاعاتی و متخصصان سیستم های اطلاعاتی، دوره های تحصیلی برای آنان در این چارچوب راه اندازی می شود.

برای بازیابی اطلاعات, باید پرسش ها فرمول بندی شوند. این کار باید با توجه به برنامه رایانه و با استفاده از عملگرهای منطقی بول صورت گیرد. کاوشگران همواره باید کار کاوش را با اخص ترین توصیفگرها فرمول بندی کنند. از آنجا که مرتبط کردن و ترکیب مفاهیم دارای اساس منطقی است, آشنایی با قواعد استنتاج منطقی ضروری است.

“پایگاه اطلاعاتی فهرست مندرجات جاری“ یکی از فعالیتهای آگاهی رسانی جاری است که توسط مرکز اطلاعرسانی وخدمات علمی جهاد و براساس اطلاعات صفحه فهرست مندرجات بیش از 500 عنوان نشریه ادواری هسته در زمینه‌های کشاورزی, دامپروری, جنگل و مرتع, آب و خاک و آبخیزداری, مهندسی, زیستشناسی و... انجام میگردد. اطلاعات موجود در صفحه مندرجات هر نشریه پویش (Scan) میشود و با استفاده از سیستم تشخیص نوری کاراکترها (OCR) پردازش میگردد. محصول آماده علاوه بر کپی بر روی دیسکت, از طریق شبکه بی بی اس نیز در اختیار 70 مرکز آموزشی و تحقیقاتی تحت پوشش در سراسر کشور قرار میگیرد. در آغاز برای تهیه این محصول به روش دستی عمل میشد, که مشکلات و نارساییهایی به همراه داشت, از این رو سیستم الکترونیکی OCR جایگزین روش قبلی شد که مزایای قابل توجهی دارد.

رده شناسی یکی از حوزه های زبانشناسی است که به بررسی موضوعات مرز گذر زبانشناسی می پردازد. این مسائل می تواند مورد توجه اصطلاح شناسان قرار گیرد. در این مقاله تعریف رده شناسی ارائه و رابطه رده شناسی و اصطلاح شناسی برجسته می شود. آن دسته از مسائل رده شناسی که آشنایی با آن ها برای اصطلاح شناسان مفید است, فهرست شده و سرانجام با استفاده از رویکرد گرین برگ در رده شناسی, تعمیم هایی پیشنهاد شده است.

توسعه فرایندی است که به صورت خود به خودی صورت نمیگیرد بلکه در طی زمان و با برنامه ریزی های سنجیده و دقیق, و نه الزاماً سفت و سخت, به دست می آید. عوامل مؤثر در توسعه عبارتند از: دسترسی به اطلاعات علمی, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری. کشورهای در حال توسعه می توانند در برنامه ریزی های توسعه, متناسب با خصوصیات و اهداف خود از تجارب مفید کشورهای پیشرفته استفاده کنند. در این بین کتابداری می تواند در توسعه فرهنگ, آموزش و پرورش, سواد و فن آوری نقش مؤثر داشته باشد.

امروزه از ضروری ترین الزامات اشاعه اطلاعات, به حداقل رساندن مصرف سرانه زمان برای پژوهشگران است. دیگر نه تنها نمی توانیم پژوهشگران را تنها و در انبوهه ای وحشت آور از اطلاعات تولید شده, رها کنیم و موجب سرگردانی و اطلاعات زدگی آنان شویم, اخلاقا نیز از تعیین تکلیف یک سونگرانه, عاری از ارزش و پیشاپیش برای پژوهشگران معذور می باشیم. این وظیفه ما نیست که با چارچوبی از پیش تعیین شده, اطلاعاتی را که می اندیشیم برای دیگران مفید است تهیه, و آن ها را از اطلاعات نخبه و مورد نیازشان محروم کنیم. ترکیب بندی پرونده پژوهشی در سیستم های اشاعه اطلاعات به ما کمک می کند که به یاری یک فرایند تعاملی, به گزینی مناسبی از انبوهه اطلاعات, انجام دهیم و به صورت واسطی تعاملی, رابطه بین پرسش گر و اطلاعات را کامل کنیم. در این میان, رایانه ها از اجزای اصلی کمک رسانی به کتابدار در اجرای بهینه روند فوق هستند. گام اساسی در نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات (SDI) ترکیب بندی پرونده پژوهشی است. در این سیستم های رایانه مبنا, فرمول بندی عناصر بنیانی و موضوعات کلیدی طرح های پژوهشی به صورت ماشین خوان از مهم ترین مراحل در فرایند اشاعه گزینشی اطلاعات است. این چرخه از اعلام نیاز پژوهشگر تا مطالعه بازخوردها و بازبینی و اصلاح مجدد را دربرمی گیرد.

این مقاله ضمن ارائه تعریفی از نظام امانت بین کتابخانه ای، به بررسی تاریخچه آن می پردازد و سپس این سیستم را در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران مورد بررسی قرار می دهد. روند انجام امانت بین کتابخانه ای با استفاده از روش مصاحبه و گفتگو به دنبال آمده و سپس، تاثیر نظامهای رایانه ای بر خدمات امانت و در نهایت بخش امانت کتابخانه بریتانیا به عنوان بزرگترین مرکز ارائه این گونه خدمات در سطح جهانی مورد مطالعه قرار گرفته است. این نوشتار با ارائه پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت امانت بین کتابخانه ای در ایران به پایان می رسد.

اصطلاح شناسی حوزة علمی نوینی است که به مطالعة علمی اصطلاحات و مفاهیم می پردازد. عده ای معتقدند که اصطلاح شناسی شاخة فرعی زبان شناسی است و عده ای دیگر برآنند که اصطلاح شناسی یک علم چند رشته ای است و علوم سازنده آن عبارتند از: کامپیوتر، اطلاع رسانی، فلسفة علم، زبان شناسی و... بودین در این مقاله بر ماهیت میان رشته ای اصطلاح شناسی تاکید می کند و در عین حال، از برنامه ریزی زبان به عنوان حوزه ای که می تواند در خدمت اصطلاح شناسی قرار گیرد، سخن می گوید. توجه خوانندگان گرامی را به این نکته جلب می کنم که برنامه ریزی زبان اگر چه از مباحث جامعه شناسی زبان است، اما به نظر می رسد شماری از فعالیتهای کتابداری و اطلاع رسانی، همچون تهیة سرعنوان های موضوعی، تدوین اصطلاحنامه، و نمایه سازی – که به نحوی با زبان سر و کار دارد و برحسب نیاز، سازماندهی جدیدی به واحدهای زبانی می دهد – می تواند نوعی برنامه ریزی زبان تلقی شود. (مترجم)

هدف این پژوهش بررسی نقش متغیرهایی مانند رشته و مقطع تحصیلی و تجربه در نتایج کاوش استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین است. روش پژوهش نیمه تجربی است و جامعه پژوهش، دانشجویان رشته های علوم پزشکی هستند که به عنوان استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران کاوش می کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین ضریب دقت و بازیافت استفاده کنندگان نهایی برحسب رشته تحصیلی تفاوت معنی داری ندارد؛ در حالی که از نظر مقطع تحصیلی، دانشجویان کارشناسی ارشد ضریب دقت پایین تری نسبت به دانشجویان دکترای حرفه ای و phD دارند. مقایسه میانگین ضریب دقت و بازیافت برحسب تجربه کاوش نیز نشاندهنده تفاوت معنی داری نیست.