سید محمود طیب حسینی

سید محمود طیب حسینی

مدرک تحصیلی: عضو هیئت علمی گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۷۲ مورد.
۲۱.

شیوه تفسیر بیانی در «التفسیر البیانی»

کلید واژه ها: تفسیر ادبی روش تفسیر بنت الشاطی تفسیر بیانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات روش های تفسیر و تأویل
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات موارد دیگر کتاب شناسی تفسیر
تعداد بازدید : ۱۰۱۶ تعداد دانلود : ۱۱۹۰
وجود معانی عمیق در آیات قرآن، موجب می شود که برخی مفسران عصر کنونی بدون محدود کردن فهم قرآن در روش ها و نگاه مفسرین گذشته و با استفاده از شیوه های جدید، البته با مبنا قرار دادن اصول حاکم بر تفسیر قرآن، روز به روز به نتایج نو و گاه دقیق تری از قرآن دست یابند، یکی از این شیوه ها تفسیر بیانی است؛ در عصر حاضر بنت الشاطی با نامگذاری تفسیر خود به نام «التفسیرالبیانی» خواسته است تفاوت و تمایز روش خود را نسبت به تفاسیر ادبی گذشته نشان دهد؛ این مقاله در صدد معرفی شیوه های به کار رفته در این تفسیر است که مؤلف آن توانسته با بهره گیری از آن یافته های دقیق تری را در تفسیر چندین سوره پایانی از قرآن ارائه دهد. مؤلف در این تفسیر روش های منظمی را مبنای کار خود قرار داده؛ از جمله: ضرورت تفسیر قرآن به صورت موضوعی البته به سبک خاص خود با استقصای همه آیات مربوطه؛ بهره گیری از روایات سبب نزول صرفا با هدف شناخت فضای نزول آیات؛ تبیین دلالت الفاظ قرآن در محدوده فهم مردمان عصر نزول؛ محوریت سیاق در فهم نصوص قرآن؛ و معیار قراردادن متن قرآن در مباحث نحوی، اعرابی و بلاغی.
۲۲.

نظریه ای نوین در معنای ظاهر و تنزیل قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: تأویل روایات تفسیری ظاهر قرآن تنزیل قرآن تفسیر اهل بیت

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات
تعداد بازدید : ۱۰۰۲ تعداد دانلود : ۴۵۰
یکی از مباحث مهم علوم قرآن که ریشه در روایات پیامبر و اهل بیت (ع) دارد، بحث ظاهر و باطن قرآن است. تاکنون محققان زیادی به بحث درباره مقصود از باطن و تأویل قرآن و معرفی معیارهایی برای شناخت ظاهر قرآن از باطنش روی آورده اند. معمولاً محققان برای تنزیل و ظاهر قرآن، معانی روشن و تحت اللفظی قرآن، چیزهایی که قرآن درباره آن نازل شده، تفسیر و شأن نزول، تطبیق آیات قرآن بر مصادیق طبیعی و معانی دیگری نزدیک به اینها برداشت کرده اند. تدوین آثار فراوان درباره باطن قرآن حکایتگر دشواری بحث در این موضوع است. مقاله حاضر برخلاف رویه متداول میان محققان، تلاش کرده است از طریق بحث درباره مفهوم ظاهر و تنزیل قرآن، به حل مسأله تمایز میان معانی ظاهری و باطنی قرآن بپردازد. رهاورد این بحث این است که هر معنایی که نخستین مخاطبان پیامبر از آیات شریفه دریافت کرده و در ذهنشان نقش می بست، ظاهر و تنزیل قرآن بوده و هر معنای دیگری که ورای آن فضای نزول و فهم مخاطبان اولی از آیات قرآن دریافت شود، خواه در زمان رسول خدا(ص) یا بعد از آن، باطن و تأویل قرآن خواهد بود. بی شک سیاق و فضای نزول، مهم ترین قراین آگاهی از معنای ظاهر و تنزیل قرآن است.
۲۳.

ویژگی های حکومت مهدوی در پرتو سوره «ص»(مقاله پژوهشی حوزه)

۲۴.

گستره مکلّفان امر به معروف در آیه 104 سوره آل عمران (تحلیل ساختار متن)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: چندمعنایی ساختاری چندمعنایی طولی امر به معروف تجرید ساخت اطلاع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶۸ تعداد دانلود : ۲۳۶
یکی از آیات چالش برانگیز اجتماعی قرآن که مفسران و فقیهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده اند، آیه 104 سوره آل عمران است. دیدگاه های ایشان در دو دسته کلی جای دارد: 1) وجوب همگانی امر به معروف بر افراد جامعه؛ 2) وجوب انحصاری امر به معروف بر گروهی در جامعه. قرآن پژوهان گفته اند علت این دو دیدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «مِن» در این آیه است. این اختلاف در معنا کردن واژه «مِن» در آیه، دلالت آیه و گستره مکلّفان آن را دچار ابهام ساخته است. این جستار برای نخستین بار نشان داد حرف «مِن» در این آیه، تنها یک معنا دارد، ولی ساختار این آیه، دارای ویژگی چندمعنایی است؛ از این رو می توان با توجه به ساختار چندمعنای آیه و با واکاوی موضوع این آیه -امر به معروف و نهی از منکر- که وظیفه ای دارای مراتب است، این آیه را بر پایه ساخت اطلاع کهنه و نو، دارای قابلیت دو خوانش طولی-نه دو برداشت ناسازگارِ در عرض هم- دانست. در مجموع به دست آمد برداشت وجوب همگانی، بر پایه ساختار «تجرید»، هماهنگ با سیاق و فضای نزول آیه است و برداشت وجوب انحصاری نیز می تواند فهمی نظام مند و بر پایه خوانشی ورای سیاق از آیه باشد.
۲۵.

نقش پیامبر (ص) در اسباب نزول آیات قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسباب نزول پیامبر شأن نزول تکرار نزول تلاوت پیامبر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۳ تعداد دانلود : ۳۱۴
اسباب نزول از دانش هاى علوم قرآنى است که درباره زمینه ها و مقتضیات نزول آیات و سوره هاى قرآن بر رسول خدا بحث مى کند. به طور طبیعی وظیفه نقل اسباب نزول بر عهده صحابیانی بوده که شاهد نزول و ابلاغ وحی توسط پیامبر بوده اند. اینکه رسول خدا ص در بیان اسباب نزول چه جایگاهی دارد سؤالی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و مقاله حاضر به روش تحلیل و توصیف در صدد پاسخ به آن است. نتیجه بررسی نشان می دهد که در مورد همه آیات دارای سبب نزول، رسول خدا همواره یک طرف ثابت جریان سبب نزول بوده اند و به طور طبیعی معنا ندارد که رسول خدا ناقل سبب نزول باشد. نقل اسباب نزول آیات قرآن شأن و وظیفه اصحاب پیامبر، یعنی شاهدان نزول و ابلاغ وحی می باشد. با این حال فرض روایت سبب نزول آیاتی از قرآن توسط پیامبر هم امکان دارد و هم به صورت محدود گزارش شده است. همچنین از آنجا که نزول وحی امر غیبی است و اصحاب پیامبر اغلب بر ابلاغ وحی واقف می شدند نه نزول وحی، گاه تلاوت رسول خدا ص را با نزول اشتباه گرفته در باره آن تعبیر نزول به کار می بردند، این خطا سبب شده که بعضی از متأخران نظریه بی اساس تکرار نزول آیات را مطرح کنند. ادعای مقاله آن است که در همه مواردی که رسول خداص آیه یا آیاتی از قرآن را در باره ماجرایی یا افرادی قرائت کرده باشند، تطبیق و قرائت رسول خدا می تواند به منزله نزول دوباره آیه شریفه به شمار آید.
۲۶.

بازکاوی آرایه «تأکید الشیء بما یُشبه نقیضَه» و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بدیع هنجارگریزی دستوری متناقض نما آشنایی زدایی استثنای منقطع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۴ تعداد دانلود : ۳۱۹
از آرایه های دانش بدیع که با هنجارگریزی دستوری و فریب آرایی، سخن را زیبا و گیرا می کند، فنّ «تأکید الشیء بما یُشبه نقیضَه» است. این پژوهش پس از مطالعه کاوش های ادب سنجان در گستره تاریخ دانش بلاغت، در پی پرده برداری از سازوکار این صنعت ادبی و دلالت های معنایی گونه های آن رفته است. با کندوکاو نظری در فرایند این آرایه به دست می آید که کارکرد این فنّ در گزاره های هنری، می تواند همچون تأکید، مبالغه، و گاهی تعلیق به محال و شبه برهان ادبی باشد. با این دستاوردها آشکار می شود که اگر مفسّری در نمونه های برجسته این آرایه در قرآن، تنها به برایند تلاش برخی نحوپژوهان بسنده کند، دلالت های معنایی و نمودهای زیبایی آیه ها را آشکار نکرده و گاه در برداشت از متن دچار لغزش می شود. آشنایی با این شیوه بلاغی، گاه از حمل بی دلیل واژگان بر معانی غیر ظاهر پیشگیری کرده و در تفسیر یکپارچه آیاتِ با این فنّ ادبی نیز یاریگر است.
۲۷.

فرآیندشناسی شگرد ادبی "تهکم" و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بدیع تهکم استعاره آشنایی زدایی قواعد تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۲ تعداد دانلود : ۴۸۲
شیوه ادبی "تهکم"، شگردی بر پایه وارون گویی و با بسامد بالا در قرآن است. این پژوهش با بازخوانی انتقادی تاریخچه این شیوه زبانی در دانش بلاغت و نمایان سازی ناهمسانی آن با استعاره و سایر مجازها، افزون بر جایگاه شناسی شیوه زبانی تهکم در دانش بدیع، از فرآیند و رمز و راز کارایی و گیرایی این فن ادبی پرده برداری می کند. از آنجا که برخی قرآن پژوهان، شناخت دانش بدیع را تنها در زیبایی شناسی قرآن کارا دیده و آن را در فهم و تفسیر سودمند ندیده اند، این جستار با بازتعریف کاربردی از شگرد تهکّم و با نوخوانی آیات، به شیوه توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ بدین پرسش برآمده که شناخت این آرایه، چه کارکردهای فراگیری در فهم و تفسیر قرآن دارد؟ نتیجه پژوهش آن است که پرده برداری از معنایِ معنا و تحلیل ناسازواری درون متنی یا برون متنی آیات، آشکارسازی انگیزه گزینش واژگان در محور جانشینی، پیش آوری برداشتی پویا و اثرگذار با فعلیت بخشی و بازسازیِ نشانه های متن، و پیشگیری از حمل واژگان بر معانی و مصادیق غیرظاهر، از کارکردهای شناخت این شیوه زبانی در فرآیند برداشت معنای متن قرآن است.
۲۸.

بازکاوی آرایه مشاکله و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بدیع مشاکله مجاز آشنایی زدایی قواعد تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۵ تعداد دانلود : ۴۱۲
فن "مشاکله" از آرایه های معنویِ بدیع و بر پایه همگونی است که بسیاری از نمونه های برجسته آن در میان کاوش های قرآنی، ناشناخته یا کم شناخته مانده است. این پژوهش پس از بازخوانی تاریخچه و بازشناخت جایگاه مشاکله در علوم بلاغت و بازتعریف گونه های آن، به شیوه توصیفی-تحلیلی، با نو خوانی آیات در پی یافتن نمونه های تازه و نغز این آرایه در قرآن رفته است. از آنجا که برخی قرآن پژوهان، دانش بدیع را تنها در زیبایی شناسی متن کارا دانسته و در تفسیر سودمند ندیده اند، هدف بنیادین این جستار، پاسخ بدین پرسش است که شناخت آرایه مشاکله در فرایند برداشت معنای متن قرآن چه کارکردهایی دارد؟ این پژوهش نشان می دهد مفسّر آشنا با این شیوه ادبی، به مدلول ظاهریِ واژگان بسنده نکرده، در دام خطای در تفسیر نیفتاده و در پی آشکارسازی انگیزه گزینش واژگان خواهد رفت. افزون بر این چند سودمندی، نشان داده می شود نمایان سازی لحن تهکمی متن و پیش آوری برداشتی رسا و گیرا بر پایه همگونی، از دیگر کارکردهای شناخت آرایه مشاکله است.
۲۹.

نماز جمعه و بسط قدرت نرم اجتماع سیاسی مسلمانان(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: قدرت قدرت نرم نماز جمعه سرمایه اجتماعی مشروعیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۴ تعداد دانلود : ۶۳۲
نماز جمعه، یکی از مهم ترین نهادهای سیاسی اجتماعی تاسیس شده از جانب اسلام به عنوان یکی از منابع معنابخش به حیات دینی- اجتماعی مسلمانان و تولید کننده قدرت محسوب می شود. هدف نوشتار حاضر، تبیین کارکردهای سیاسی نماز جمعه با تاکید بر ایده قدرت نرم است. بر این اساس، سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که نماز جمعه چه تأثیری در قدرت نرم اجتماع سیاسی مسلمانان دارد؟ برای پاسخ به پرسش محوری که در عرصه جامعه شناسی سیاسی اسلامی قابل طبقه بندی است با روشی توصیفی تحلیلی، ابتدا مفهوم قدرت نرم مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است. سپس با توجه به پیوند نظری و تاریخی نماز جمعه و سیاست، کارکردهای سیاسی نماز جمعه از منظر تأثیر آن در تولید و بسط قدرت نرم اجتماع مسلمانان، با تاکید بر متون دینی معطوف به نماز جمعه، تبیین شده است. بر این اساس و از منظری سیاسی، حداقل می توان سه کارکرد برجسته را  برای نماز جمعه در زمینه ایجاد و ارتقاء قدرت نرم در نظر گرفت. طبق نتایج استحصال شده از پژوهش حاضر، نماز جمعه با توجه به خصائصی که به لحاظ محتوایی و شرایط برگزاری دارد؛ می تواند در ایجاد و ارتقاء حداقل سه دسته ازمنابع قدرت نرم موثر باشد. این منابع عبارتند: مشروعیت سیاسی، افزایش سرمایه اجتماعی، ارتقاء دینداری و بصیرت.
۳۰.

تحلیل و نقد بنیان های اندیشه نواعتزالی در نظریه تفسیری امین خولی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اعتزال نو تفسیر امین خولی نقد تفسیر ادبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۵۴۶
از بنیان های نظریه تفسیر ادبی امین خولی، اندیشه های نواعتزالی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی-انتقادی مبتنی بر داده-های اسنادی، ضمن معرفی نظریه خولی، مختصات جریان فکری نومعتزله را در نظریه خولی که در رهیافت های تفسیری بعد او، موثر بوده، آشکار و نقد کرده است. از امتیازات مبانی نواعتزالی خولی، رویکرد تفسیر اجتماعی نظریه اوست. در مقابل کاستی های ناشی از جریان نومعتزله، چالش هایی را متوجه آن ساخته ازجمله نگاه نوآورانه در تمام ابعاد دین، گسست پیوند با سنت تفسیری، نسبی بودن فهم ها از قرآن و غلبه متن محوری در تفسیر. همچنین فقدان نگاه وحیانی به عقل از آسیب های این نظریه است؛ ضمن اینکه توجه افراطی به فهم مخاطبان اولیه و غفلت از فرهنگ سازی قرآن، زمینه ساز گرایش به تفسیر فرهنگی خواهد شد. بنیان های نواعتزالی نظریه خولی همچون عدم تنقیح مبانی فهم متن و تبیین جهان بینی، آن را فردمحور کرده است. در نگاه نومعتزله قرآن به عنوان متنی زنده فارغ از جنبه های الهیاتی، موضوع پژوهش قرار گرفته، در نتیجه هویت وحیانی آن سلب می شود. نظریه خولی نیز از این آسیب در امان نبوده و این مساله در آثار شاگردان و متاثران از نظریه او مشاهده می شود.
۳۱.

نحو قرآنی، دیدگاه ها و نقد(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: نحو قرآنی نحو تعلیمی نحو علمی نحو علمی قرآنی نحو تعلیمی قرآنی نحو نص قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۵ تعداد دانلود : ۲۱۹
علم نحو از علوم نقش آفرین در تفسیر قرآن است. برخی از نحو پژوهان بر این باورند که علم نحو متعارف، از نظر محتوا و روش، از نحوی که در قرآن به کار رفته و نیز هدف مورد نظرش یعنی کاربست آن در فهم و تفسیر قرآن، منحرف شده است. ازاین رو از اصطلاح جدیدی با عنوان «النحو القرآنی» سخن گفته اند. در این مقاله دیدگاه ها درباره این اصطلاح و کارکردهای متمایز نحو قرآنی، ذیل عناوین «نحو علمی قرآنی»، «نحو تعلیمی قرآنی» و «نحو نص قرآنی» با روش تحلیلی توصیفی بررسی و نقد شده است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که اولاً بین قواعد نحوی به کاررفته در نحو جمله قرآنی و نحو نص قرآنی با قواعد علم نحو متعارف تفاوتی وجود ندارد؛ ثانیاً در تفسیر قرآن باید از نحو نص قرآنی استفاده کرد؛ یعنی در مقامِ تفسیر هر آیه ای باید قواعد نحوی به کاررفته در آن آیه بر اساس معنای آن آیه تعیین گردد تا از تطبیق و تحمیل قواعد نحو تعلیمی بر آیات جلوگیری شود.
۳۲.

کاربست شناخت شگرد ادبی «استخدام» در تفسیر قرآن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: دانش بدیع استخدام چندمعنایی انسجام متن قواعد تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۳
یکی از آرایه های چندمعنایی دانش بدیع، فن «استخدام» است که چندمعنایی آن بر پایه چندپیوندی است. استخدام، شیوه ای گسترده در بلاغت است که بسیاری از گونه ها و نمونه های ادبی آن در قرآن، ناشناخته یا کم شناخته مانده است. ازآنجاکه برخی قرآن پژوهان، دانش بدیع را در فرایند تفسیر و برداشت معنای متن، سودمند ندیده اند، این پژوهش پس از بازشناسی گستره استخدام و بازکاوی سازوکار آن، نمونه های نغز و برجسته ای را از این شگرد زبانی در قرآن یافته و به شیوه توصیفی تحلیلی در پی پاسخ بدین پرسش برآمده است که شناخت آرایه فراگیر استخدام، چه کارکردهایی در تفسیر متن قرآن دارد؟ نتیجه پژوهش آن است که مفسر آشنا با شیوه استخدام، در پی گسترش معنای فشرده متن خواهد رفت و هنگام مرجع یابی ضمیر، دچار سرگردانی و خطا نخواهد شد؛ افزون بر اینها، در چند نمونه هنری قرآنی نشان داده می شود که آشکارسازی انسجام متن و ارائه تفسیری پیوسته از نشانه های سخن، همچنین نمایان سازی کارایی و گیرایی معنای متن، از دیگر کارکردهای شناخت آرایه استخدام است.
۳۳.

اعتبارسنجی نظریه اعجاز روان شناختی قرآن با تأکید بر آراء امین خولی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن اعجاز روان شناختی اعجاز ادبی امین خولی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۳۲۹
«اعجاز قرآن» از مباحث مورد اعتنای اساطین علوم قرآن بوده و یکی از نظریاتی که در این باره مطرح کرده اند، نظریه «اعجاز روان شناختی» است. جستار پیش رو که از نوع تحقیقات کتابخانه ای است، اعجاز روان شناختی قرآن را با روشی توصیفی تحلیلی، از منظر «امین خولی» محقق معاصر مصری، بررسی کرده است. نتیجه آنکه از نگاه خولی، اعجاز روان شناختی، یکی از وجوه اعجاز ادبی  بیانی قرآن محسوب می شود و مراد از آن، این است که قرآن با هدفِ پرورش انسان و اصلاح جامعه، در دعوت خویش زوایای پنهان نفس آدمی را مدّنظر داشته و شناخت عمیق قرآن از این زوایا که گزاره های علمی روز از روان انسان نیز آن را تأیید می کنند نشان از الهی بودن قرآن و اعجاز آن دارد. با این حال، نظریه خولی با چند اشکال و ابهام مواجه است: نخست آنکه مقدماتی که برای نظریه خود پی ریزی کرده است، در برخی ابعاد و اجزاء با یکدیگر سازگاری ندارند؛ دوم آنکه مبانی دیدگاه وی با برخی از ضروریات دین منافات دارد؛ سوم آنکه وی برخی از مفاهیم کلیدی نظریه خود را تبیین نکرده است؛ و چهارم آنکه شواهد نظریه اش از بُعد کمّی و کیفی ناتمام است.
۳۴.

نقش واژه شناسی در حل شبهات قرآنی(بررسی موردی واژه های «یُطیقونه»، «ترائب»، «صبیّ»)

کلید واژه ها: شبهات قرآنی واژهشناسی قواعد واژهشناسی قرآنی روش نقد شبهات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۲۵۱
بررسی شبهات مطرح شده علیه قرآن نشان میدهد که منشأ و محور بسیاری از مباحث ادبی به ویژه نوع واژه شناسی کلمات قرآن است، از این رو مقاله حاضر در صدد است با بررسی چند شبههای که محور آنها واژهشناسی است، با روش توصیف و تحلیل بر ضرورت تحقیق در مباحث زبانی و واژه-شناسی قرآنی و بهرهگیری از قواعد صحیح و متقن واژهشناسی برای تفسیر قرآن و پاسخ به شبهات تأکید کند. در این تحقیق به دست آمد که منشأ شبهه سه روز بودن روزه ماه رمضان، ناسازگاری آفرینش انسان از ترکیب آب جهنده صلب مرد و میان سینه زن، با کشفیات علمی و شبهه ناسازگری سخن گفتن عیسی (ع) در گهواره با منابع مسیحی ریشه در عدم شناخت صحیح معنای واژگان: «یطیقونه» و «أیاما معدودات» در آیه 184 بقره، «ترائب» در آیه 7 طارق و «صبیّ» در آیه 24 مریم بوده است و میتوان با تکیه به منابع لغوی معتبر، بهره گرفتن از خود قرآن و گزینش معنای موافق با حقایق علمی و تاریخی این واژگان از میان معانی متعدد و مختلفشان به شبهات یاد شده پاسخ داد.
۳۵.

بازتفسیر انسجامی «فیهنّ» در سوره الرحمن با شناخت شگرد ادبی تجرید و استخدام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دانش بدیع تجرید استخدام چندمعنایی مرجع ضمیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۱ تعداد دانلود : ۲۵۶
در سوره الرحمن، دو آیه «فِیهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ»(الرحمن/56) و «فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ»(الرحمن/70) نسبت به سیاق پیشین خود، دچار تغییر ناگهانی در ضمیر، از مثنی به جمع شده که چرایی این دگرگونی ضمیر، مفسران را دچار چالش ساخته و پاسخ های گوناگون و ناسازگاری به این مسئله داده شده است. این پژوهش پس از ارزیابی دیدگاه های مفسران و بررسی کاستی ها و سستی های ادبی نظرهای ایشان، در پی پاسخ بدین پرسش چالشی می رود که انگیزه این هنجارگریزی متن چیست و پیوستگی این بخش متن با واژه های پیش از آن، با درنگ در گفتمان قرآنی چگونه قابل تبیین است؟ این جستار با بازکاوی دو آرایه بدیعی استخدام با «ضمیر» و تجرید با حرف «فی»، و یافتن نمونه های نغز و برجسته از این دو آرایه در قرآن، در پاسخی تازه نشان می دهد هم جواری و درهم تنیدگی این دو آرایه معنوی، افزون بر زیبا سازی متن، آن را چندمعنا ساخته و انسجامی لایه ای به آن بخشیده است.
۳۶.

بررسی تطبیقی آیه ولایت از منظر آلوسی و علامه طباطبایی(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: تفسیر تطبیقی سوره مائده آیه ولایت آلوسی علامه طباطبایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۷ تعداد دانلود : ۲۱۴
آیه ولایت از جمله آیاتی است که در تفسیر آن میان آلوسی و علامه طباطبایی اختلاف است. در این مقاله با استفاده از منابع تفسیری و با روش توصیفی - تحلیلی دیدگاه های این دو مفسر مقایسه و بررسی شده است. از رهگذر این بررسی تطبیقی به دست می آید که آیه ولایت در شأن علیm نازل شده است. با توجه به قراینی در خود آیه و تبادر معنای «سرپرستی و رهبری» برای مردم عصر نزول از واژه «ولی» و قدر جامع بودن این معنا در فرهنگ های عربی برای این واژه، ولایت در آیه به معنای «سرپرستی» است و از آنجا که در عرف مسلمانان رکوع در معنای ظاهری یعنی رکوع در نماز به مثابه حقیقت در این معنا شده است، هر کجا قرینه ای دال بر سایر معانی رکوع وجود نداشته باشد، رکوع به معنای متعارف، یعنی رکوع در نماز می باشد و این معنا از رکوع، در درون خود با معانی «خضوع» و «ایمان» قابل جمع است.
۳۷.

بازکاوی مفهوم «قرض حسن» در قرآن مجید(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: قرض حسن قرض الحسنه انفاق فی سبیل الله مفاهیم قرآن صله دادن به امام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۲۹۶
یکی از مفاهیم قرآنی که جایگاه ویژه ای در میان مفاهیم ناظر بر روابط اجتماعی میان مسلمانان در جامعه اسلامی دارد، مفهوم «قرض حسن» است. ترکیب وصفی «قرضاً حسناً» شش بار، و با فعل آن از باب اِفعال مجموعاً دوازده بار در قرآن مجید آمده است. مقاله حاضر درصدد است با روش تحلیلی، به واکاوی این مفهوم در فرهنگ عرب و قرآن بپردازد و رابطه این مفهوم قرآنی را با تلقی عمومی و دیدگاه مفسران از آن ارزیابی کند. حاصل پژوهش آن است که «قرض حسن» از نظر مفهوم، انواع تعامل نیک با دیگران را شامل می شود، و «قرض حسن به خدا» هر نوع عمل خداپسندانه را دربر می گیرد؛ اما در بافت قرآن مجید صرفاً درباره خدا به کار رفته است و در همه موارد کاربردش، مؤمنان با این تعبیر، به کمک های مالی به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به منظور دفاع از دین و جامعه اسلامی یا گسترش دین در زمین یا اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم سفارش و تشویق شده اند. در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز این مفهوم قرآنی به تقدیم مال به امامان معصوم علیهم السلام با همان دو هدف یادشده تفسیر شده است، که در عصر غیبت قابل تعمیم به کمک های مالی به فقیهان جامع الشرایط یا حاکم مشروع (ولی فقیه) به منظور تحقق همان دو هدف است.
۳۸.

راهکارهای گرایشی و منشی درمان تفاخر در تربیت اخلاقی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم تفاخر تکبر تربیت اخلاقی اصلاح گرایش اصلاح منش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۰ تعداد دانلود : ۳۳۰
تفاخر از برجستهترین معضلات فرهنگی-اجتماعی عصر حاضر است که گذشته از ضدیتش با ارزشهای دینی و آثار سوء اخروی، به لحاظ زندگی این دنیایی نیز پیامدهای نامطلوب اقتصادی، تربیتی، روانشناختی و جامعهشناختی گستردهای دارد. قرآن کریم به عنوان برنامه هدایت بشر از ظلمت به سمت نور و از رذایل به فضائل به مبارزه با این رذیله اخلاقی-اجتماعی پرداخته و جامعه عصر نزول را از رفتارهای فخرفروشانه تطهیر کرده و فضائلی همچون برابری، مواسات، ایثار، گذشت، فروتنی و تواضع را جایگزین آن نموده است. نظر به اهمیت استخراج روشهای قرآنی در حل مسائل اجتماعی، جستار حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی راهکارهای درمان تفاخر از منظر قرآنکریم در دو ساحت گرایش و منش پرداختهاست.براساس یافتههای پژوهش، راهکارهای گرایشی قرآن برای درمان تفاخر به دو بخش راهکارهای ترهیبی و ترغیبی قابل تقسیم هستند که اولی مشتمل بر روش عبرتبخشی و روش تهدید و دومی شامل سه روش تشویق، الگودهی و سرعت و سبقت است. راهکارهای منشی نیز به دو دسته راهکارهای ایجابی و سلبی تقسیم میشوند که دعوت به صبر، تواضع و جایگزینی عامل شادی در دسته اول و منع از تکبّرورزی، یأس و سرمستی از امکانات در دسته دوم جای میگیرند.
۳۹.

بازکاوی آرایه «جدّ هزل وار» و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بدیع هزل تضاد بلاغی طنز جد هزل وار قواعد تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۳۰۶
فن «الهزل الذی یراد به الجدّ» یا «جدّ هزل وار»، یکی از آرایه های دانش بدیع است که هرچند بلاغت پژوهان سنتی زبان عربی گواه های گوناگونی برای این شیوه ادبی برشمرده اند، ولی به نمونه های قرآنی این آرایه نپرداخته اند. از آنجا که برخی تفسیرپژوهان، شناخت آرایه های بدیع را در فرآیند تفسیر کارساز ندانسته و تنها در زیبایی شناسی متن کارا دیده اند، این نوشتار برای نخستین بار در کاوش های تفسیری- زبانی، افزون بر یافتن نمونه های نغز و برجسته از این شیوه ادبی در قرآن، در پی پاسخ بدین پرسش است که شناخت این آرایه، چه کارکردهایی در تفسیر قرآن دارد؟ برای پاسخ بدین مسئله، این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی، با بازبینی تلاش ادب پژوهان و با یاری از دستاوردهای برخی زبان شناسان معاصر، در پی بازکاوی سازوکار این صنعت ادبی رفته است تا با فرآیندشناسی این آرایه، کارایی شناخت این شیوه را در تفسیر روشن سازد. با برآیند کاوش در سازوکار این آرایه، به دست می آید که مفسر آشنا با فرآیند شگرد ادبی جدّ هزل وار، به مدلول ظاهری آیات بسنده نکرده و در پی دریافت پیام جدی سخن می رود؛ و افزون بر این، پرده برداری از انگیزه گزینش واژگان جایگزین، هویداسازی نقش عاطفی «مشبه به» و پیش آوری تفسیری پیوسته نیز پیامد شناخت عملکرد این فن ادبی است.
۴۰.

پژوهشی درباره تحول مفهوم کلمات در قرآن در مقایسه با فرهنگ جاهلی (مطالعه موردی: واژه «کریم»)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کریم تحول معنا در قرآن مفاهیم اخلاقی قرآن دوره جاهلی رابطه کرم با تقوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۴ تعداد دانلود : ۳۲۸
مفهوم «کریم» یکی از مهم ترین مفاهیم مورد توجه در فرهنگ عربی، به ویژه در دو دوره پیش و پس از ظهور اسلام بوده است. تکرار این واژه در قرآن نیز نشان دهنده اهمیت آن است. مفهوم واژه «کریم» در عصر جاهلی و پس از نزول قرآن مجید دچار تحول عظیمی شده است. در نوشتار حاضر، تحول معنای «کریم» در قرآن، نسبت به دوره پیش از نزول بررسی گردیده است. با تحلیل فرهنگ جاهلیت و کاربردهای واژه «کریم» در دوره جاهلی، مشخص شد که این واژه در دوره پیش از نزول، به معنای شرافت خانوادگی، بزرگی حسب و نسب، بخشندگی و گشاده دستی مفرط و... بوده است. تبیین این مفهوم اخلاقی در آیات نیز نشان می دهد که خداوند با همسو کردن کرامت انسانی با تقوا در قرآن، معنای این واژه را والایش کرده، از سطحی به سطح بالاتر ارتقا داده است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان