محسن افشاری

بروجرد دارای بافت تاریخی ارزشمندی است اما به واسطه تغییرات شیوه زندگی، مهاجرت و تغییرات اقتصادی، بخش وسیعی از بافت ارزشمند این شهر طی چندین دهه اخیر دچار دگرگونی و تغییرات اساسی شده است. در این راستا شناخت سازمان فضایی و کالبدی خانه های این شهر و تحلیل الگوهای به کاررفته در آن ها امری ضروری است. سؤال اصلی در این پژوهش این است که درگذر زمان (از دوره قاجار تا پهلوی) چه تغییراتی در سطح ساختار فضایی و کالبدی خانه های دوره ی قاجار و پهلوی بافت تاریخی شهر بروجرد رخ داده است؟ روش انجام این پژوهش درواقع شامل روش های تحلیلی- توصیفی و تحلیل نرم افزار است و راهبرد آن روش نحو فضا و مکمل آن جمع آوری نمونه موردی و آنالیز آن ها است. پژوهش شامل دو مرحله است؛ بخش اول شامل مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و همچنین مشاهده و برداشت میدانی است، و در بخش دوم که رویکرد کمی پژوهش است به کمک نرم افزار تخصصی نحو فضا نمونه های موردی انتخابی مورد تحلیل قرار می گیرند. برآیند این پژوهش بیانگر این موضوع است که باوجود مشترک بودن ساختار درون گرایی خانه های دوره قاجار و پهلوی در بافت تاریخی شهر بروجرد، تحولات شگرفی در این خانه ها از دوره قاجار تا پهلوی اتفاق افتاده است. این موضوع را می توان چه ازنظر ساختار کالبدی فضایی که شامل، الگوی شکل گیری، هندسه بنا، متراژ بنا، تزیینات به کاررفته در بنا، تنوع و تعدد فضاها و همچنین چه از نظر پیکره بندی فضایی خانه ها که شامل لایه بندی مناسب پلان مجموعه فضایی، نفوذپذیری، توجه به محرمیت و ایجاد سلسله مراتب مناسب خانه های دوره قاجار نسبت به پهلوی مشاهده کرد.

محیط های مسکونی تحت عوامل مختلفی قرار دارند، که مهمترین آن «روش زندگی» است، که برآمده از الگوهای فرهنگی هستند، و از این رو، هدف اصلی مسکن ایجاد محیطی متناسب با روش زندگی انسان است. «روش زندگی» به انتخاب کیفیت های محیطی مرتبط با شیوه انجام فعالیت های زندگی در محیط های مسکونی منجر می گردد، بنابراین، ساختار «روش زندگی» از طریق مؤلفه های آشکار آن همچون فعالیت ها و وجوه محیطی آن همچون زمانمندی و فضامندی فعالیت ها، توالی زمانی و فضایی فعالیت ها و دیگر جنبه های آشکار آن قابل مطالعه است. فعالیت ها علاوه بر وجوه آشکار دارای وجوه پنهان و معناداری نیز هستند، که بررسی آن ها می تواند جنبه های ذهنی روش زندگی را عیان سازد. در این تحقیق، با توجه به ماهیت مسئله و چارچوب نظری پژوهش، روش «تحقیق کیفی» بر مبنای «نظریه مبنایی» و «استدلال منطقی» استفاده شده، که در یک نمونه موردی در مسکن محیط روستایی (روستای قزمزاری در غرب استان فارس) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از این است که «مؤلفه های ذهنی روش زندگی» شامل «سطوح عوامل معنایی» هستند، که «مؤلفه های آشکار روش زندگی» و «مؤلفه های محیط ساخته شده» از آن تأثیر می پذیرند. «سطوح عوامل معنایی» با تأثیر بر انتظام فضایی و زمانی رویدادهای رفتاری و خصوصیات کالبدی مسکن از قبیل؛ عناصر، فواصل و جهات فضائی، محیط مسکن را با مؤلفه های پنهان و آشکار روش زندگی هماهنگ می سازند. مؤلفه های ذهنی روش زندگی و «سطوح عوامل معنایی» با «تعیین خصوصیات فضایی و زمانی رویدادهای رفتاری» از طریق پیامدهایی همچون؛ تفکیک و تجمیع قرارگاه های رفتار، توالی زمانی و فضایی قرارگاه های رفتار و تعیین خصوصیات کمی و کیفی عناصر فضایی، محیط مسکن را شکل می دهند.

در معماری خانه های تاریخی، محیط، علاوه بر تأثیرات مستقیم بر چگونگی انتخاب راهکارهای اقلیمی مؤثر، مزاج فضاهای محل زندگی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. پژوهش حاضر در راستای شناخت محیط خانه های تاریخی بوشهر و چگونگی تأثیرات آن بر مزاج فضاست. این تحقیق با هدف یافتن عواملی در معماری خانه های تاریخی بوشهر که ناشی از تأثیرات محیط بر مزاج آن از طریق شناخت خصوصیات مزاجی هر فضا با مطالعه میزان حضور شاخصه های چهارگانه محیط به عنوان نماینده چهار مزاج اصلی بر فضاهای خانه انجام شده است. در مسیر تحقیق شاخصه های چهارگانه محیط یعنی عناصر چهارگانه آب (رطوبت زمین و شرجی)، باد (جریان هوا)، خاک (ساختمایه و ارتباط با زمین) و آتش (آفتاب)، هر یک به عنوان نماینده ای از مزاج های اصلی، در نظر گرفته شده اند. چگونگی تأثیرات محیط بر مزاج فضا و اثر آن بر معماری خانه های تاریخی بوشهر به عنوان پرسش اصلی و نحوه تأثیرات هر یک از شاخصه های چهارگانه محیط بر مزاج فضا به عنوان سؤالات مبنایی جهت رسیدن به نتایج تحقیق است. در مسیر تحقیق 16 خانه در بافت تاریخی بوشهر به عنوان جامعه آماری جهت واکاوی شاخصه های مزاجی آن ازنظر چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن از عناصر چهارگانه در نظر گرفته شده است. انتخاب نمونه ها برحسب پراکندگی آن ها در سطح چهار محله تاریخی بوشهر، متراژ متفاوت آن ها، تعداد طبقات گوناگون و فاصله هرکدام تا دریا انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش از منظر هدف کاربردی و از منظر روش در مطالعات پیشینه تحقیق، توصیفی-تحلیلی می باشد. گردآوری داده های تحقیق به صورت میدانی در حوزه شناخت خانه های سنتی بوشهر و کتابخانه ای می باشد. تجزیه تحلیل جهت رسیدن به نتایج تحقیق به روش کمی و کیفی انجام گرفت. تحلیل داده ها، جهت واکاوی خانه های بافت تاریخی بوشهر در دو شیوه کل نگر (قیاسی) و تحلیل جزئیات در جهت رسیدن به یک نتیجه کل (استنتاجی) در نظر گرفته شد. مهم ترین نتیجه این پژوهش وجود تنوع در مزاج فضاهای خانه، در بافت تاریخی بوشهر است، به طوری که هر یک از فضاها متناسب و مناسب با چگونگی سکونت و فعالیت ساکنان در آن شکل گرفته است و افراد با مزاج های متنوع می توانند بر اساس نیاز جسمی و روانی خود در فضاهای خانه سکونت کنند. معماری خانه در بافت سنتی بوشهر در تعامل با محیط و انسان در عین تنوع یک کلیت را شکل داده است.

گسترش مطالعات در عصر جدید موجب شکل گیری مباحث گسترده ای در مبانی و اصول نظری معماری مسکن همچون موضوعات روان شناختی، فرهنگی و پدیدارشناسی شده و به این نکته تأکید دارد که خانه والاتر از یک سرپناه و سکونت مفهومی فراتر از تأمین نیازهای کالبدی و عملکردی دارد. نگاه مفهومی به خانه، معماری مسکن حاضر را به کیفیاتی در خانه متوجه می کند که علاوه بر پاسخگویی به نیازهای عملکردی خود، در پی حل نمودن نیازهای برتر ساکنین می باشند. با آغاز دوران معاصر این کیفیات و مفاهیم در معماری مسکن ایران کمتر و کم رنگ شدند همچنین سرعت و تغییر سریع دوران نیز اجازه به وقوع پیوستن این کیفیات را در بناهای معماری ایرانی کم کرد. در این تحقیق هدف اصلی، دستیابی به الگوهای کالبدی –فضایی مسکن امروز با بهره گیری از کیفیات مطلوب خانه های تاریخی کرمان و هدف فرعی، دستیابی به فرایند چگونگی استخراج و کاربرد الگوهای فضایی- کالبدی به دست آمده می باشد. این پژوهش با بررسی خانه های تاریخی کرمان و با نگاهی کالبدی و پدیدارشناسانه در معماری آن ها، به استخراج کیفیات مطلوب پرداخته است. این پژوهش از موضع هدف کاربردی، با روش کیفی و از طریق مشاهده، حضور میدانی در بافت تاریخی و امروزی، مطالعات میدانی (مشاهده و حضور در بافت تاریخی) و کتابخانه ای به گرد آوری داده ها پرداخته است. روش تجزیه وتحلیل به صورت تطبیقی و با استدلال منطقی می باشد. درنتیجه کیفیات مطلوب به دست آمده شامل گشودگی، انعطاف پذیری، کم رنگی، سکوت، ایستایی، باز، زنده، مستور، تهی، زمینه ای و یکپارچه می باشند. این کیفیات به همراه مؤلفه هایی کالبدی از خانه های تاریخی همچون فن ساخت، مصالح و بافت، رنگ، تناسبات و مقیاس، هندسه، سازمان دهی فضایی و نحوه چیدمان داخلی فضا، فضای سبز در جدولی ارائه شده اند؛ در پایان این کیفیات به همراه مؤلفه های کالبدی در ترکیب متوازنی از نور، بافت و صدا، تناسبات، تلفیق با محیط طبیعی، آسمان و زمین انتخاب شده اند و در قالب شش الگوی کالبدی مسکن که با بهره گیری از کیفیات مطلوب حاصل شده از مطالعات (معنایی و کالبدی) خانه های تاریخی انجام گرفته اند، طرح و امروزی سازی شده اند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی ویژگیهای روانسنجی مقیاس چشم انداز زمان آینده (FTPS) در دانش آموزان دبیرستانی و تعیین نقش آن در پیش بینی پیشرفت تحصیلی آنان بوده است. بدین منظور تعداد 527 نفر از دانش آموزان دوره متوسطه دوم که در سال تحصیلی 95-94 در شهر کرج مشغول به تحصیل بودند با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شدند و به پرسشنامه ای متشکل از مقیاس چشم انداز زمان آینده و خرده مقیاس حال آینده نگر پاسخ دادند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که ساختار مقیاس چشم انداز زمان آینده پس از چرخش واریماکس به وضوح نشان دهنده وجود چهار عامل مستقل است که تا حد بسیار زیادی با دسته بندی هاسمن و شل(2008) از ماده ها همخوانی دارد اما در تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم خرده مقیاس بسط به بار عاملی مناسبی روی سازه چشم انداز زمان آینده نرسید که می توان نتیجه گرفت که چشم انداز زمان آینده در دانش آموزان ایرانی تنها با سه مؤلفه «ارتباط»، «ارزش» و «سرعت» مشخص می شود. همچنین نتایج حاکی از اعتبار مطلوب مقیاس بود. تحلیل رگرسیون نشان داد که این سه مؤلفه به طور معناداری قادر به پیشبینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان هستند.

همگرایی اجتماعی و ایجاد شرایط مناسب در جهت ایجاد آن، از ضروریات معماری مسکونی است، خصوصاً در شرایطی که عمده بناهای مسکونی معماری معاصر، قادر به ایجاد موقعیت های ممتاز، جهت برقراری تعاملات اجتماعی مناسب نمی باشند. به بیان دیگر، این وظیفه در خانه ها و مجموعه های زیستی شهرهای امروز، حس و حال ویژه خود را ازدست داده اند. در این راستا به نظر می رسد خانه های تاریخی با بهره گیری از مواردی نظیر قابلیت های کالبدی خود، شرایط موردنیاز برای برقراری تعاملات اجتماعی را به گونه ای مناسب مهیا می کرده اند. لذا سؤال پژوهش حاضر این است که عوامل کالبدی مؤثر بر ارتقای تعاملات اجتماعی در خانه های تاریخی کدم اند؟ و کدام یک از این عوامل در این خصوص مؤثرترند؟ در این راستا، هدف تحقیق حاضر آن است تا با بررسی تعدادی از خانه های تاریخی شهر اصفهان، با استفاده از روش تحقیقی داده بنیاد کلاسیک و با بهره گیری از نظریات افرادی که سابقه زیسته در این خانه ها را دارند، عوامل کالبدی مؤثر بر قابلیت بالای تعاملات اجتماعی در این خانه ها را شناسایی کند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که از دیدگاه مصاحبه شوندگان، عوامل کالبدی خانه های تاریخی شهر اصفهان، به شیوه های مختلف در ارتقای تعاملات اجتماعی در این خانه ها مؤثرند که همه آن ها در یک نکته با یکدیگر مشترک اند و آن «قابلیت کلی محیط در پاسخ دهی به نیازهای جسمی و روانی انسان» هست. ضمن آن که در یک تقسیم بندی کلی، این عوامل، در سه دسته بعد قابلیت بصری، بعد قابلیت فعالیتی و بعد قابلیت حسی- ادراکی قابل تقسیم می باشند.

خانه به عنوان مکانی بی واسطه و بی تکلف ، تاثیر عمیقی بر احساسات ساکنین خود دارد. اما امروزه خانه های آپارتمانی در تاکید صرف بر عملکردها، احساسات ساکنین را نادیده می گیرند و با ایجاد احساسات، افکار و تمایلات متناقض باعث ناسازگاری شناختی و اضطراب عاطفی می شوند. سوال اصلی پژوهش این است که چگونه می توان ناسازگاری شناختی در خانه های معاصر آپارتمانی را کاهش داد؟ و هدف از طرح این پژوهش ارائه راهکارهایی برای ایجاد سازگاری شناختی در خانه های آپارتمانی با تاکید بر مکان-احساس ها در کنار مکان-رفتارهاست. در پژوهش حاضر از روش کیفی و نظریه زمینه ای استفاده شده و پس از مرور ادبیات در حوزه ناسازگاری شناختی و قابلیت محیط، مطالعه میدانی بر سی و چهار نفر از ساکنین بیست خانه ی آپارتمانی انجام شده است تا اینکه داده ها به مرحله اشباع رسیده اند. در این مرحله اطلاعات از طریق مصاحبه و تهیه عکس و کروکی جمع آوری شده و نقشه های مکان-رفتار و مکان-احساس ترسیم شده اند. نهایتاً با انطباق این نقشه ها نتیجه گیری صورت گرفته است. یافته ها نشان می دهد که در خانه های معاصر آپارتمانی مکان-احساس ها و مکان-رفتارها بر یکدیگر منطبق نیستند و این مسئله باعث ایجاد ناسازگاری شناختی و تنش می شود. برای کاهش این تنش ها و ایجاد سازگاری شناختی در سه سطح، راهکارهایی ارائه شده است. در سطح ارتباط بین فضاها، استفاده از ساختار خطی، اتاق های با دو در و تفکیک فضاها پیشنهاد شده. در سطح ابعاد و ماهیت فضا، به راهکارهایی مثل هماهنگی مقیاس فعالیت و مقیاس فضا، اتاق هایی با ابعاد خیلی کوچک، تخلخل در جداره ها، فضاهایی برای پشتیبانی فعالیت های اختیاری و عرض حداقل دو متر برای تراس اشاره شده است و در سطح جزئیات و اجزاء فضا، راهکارهایی از جمله نور طبیعی، فضاسازی احساسی در اطراف منابع گرمایشی، جداره متخلخل در تراس، نشیمنگاه در کنار پنجره و شومینه ارائه شده اند.

استان لرستان به دلیل پیشینه زندگی عشایری، تاکنون محل اجرای سکونتگاه هایی برای اسکان عشایر بوده است. با وجود اهمیت این موضوع، متأسفانه این کانون ها تحت تأثیر چالش های فراوانی قرار دارند و خلأ مطالعات دقیق و نظام مند در این زمینه، قابل توجه است. ازاین رو هدف این پژوهش آسیب شناسی الگوی جدید ساخت وساز مسکن در سکونتگاه عشایری مورد پژوهش، با رویکردی بوم گرایانه و مبتنی بر شیوه زندگی آن ها است. نوآوری این پژوهش از آن جهت است که با تأکید بر بوم گرایی، آسیب هایی که این کانون ها را تهدید می کند، بررسی نموده و به طراحان و کاربران کمک می کند تا در طرح های آتی، برای رفع آسیب پذیری سکونتگاه های عشایر اسکان یافته، اقدامات لازم را انجام دهند. این پژوهش دارای ماهیتی کیفی و با رویکرد قوم نگاری است. داده ها از مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده اند. در روش میدانی از مشاهده مستقیم و تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده گردید. نتایج پژوهش بیانگر آن است که الگوی جدید ساخت وساز مسکن در کانون اسکان مورد مطالعه با آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، روحی و روانی، فضایی و کالبدی، عملکردی، سیما و منظر، عدم توجه به غنای حسی، بی توجهی به عناصر هویت بخش، عدم توجه به عادت واره های ساکنان، عدم سازگاری محیط ساخته شده با روش زندگی ساکنان، عدم احساس در خانه بودن، عدم انطباق قابلیت - معنا و عدم توجه به حریم های فردی و اجتماعی، همراه بوده است.

در گذشته خانه ها به عنوان یکی از اجزای مهم تولید در جامعه نقش مهمی داشته اند و فضاهای تولیدی در ساختار خانه های تاریخی امکان فعالیت های مرتبط با معیشت و اقتصاد خانواده را فراهم می کردند. دامنه این پژوهش، شهر نجف آباد و خانه های تاریخی منطبق بر زندگی گذشته را در برمی گیرد؛ زندگی ای که در آن تلاش خانواده برای امرارمعاش به تولید می انجامید. این پژوهش با نگاهی بر ساختار خانه های تاریخی شهر نجف آباد سعی در شناخت ارتباط بین معماری خانه و تولید در جامعه گذشته را دارد و در این راه با بررسی فضاهای خانه های تاریخی و با گردآوری داده های مکتوب و مصاحبه تلاش نموده تا شناختی از رویدادهای جاری منجر به تولید و ارتباط آن با کالبد خانه را ارائه دهد. روش کلی در این پژوهش، روش توصیفی - تحلیلی است و با گردآوری داده های میدانی با مواجهه معمارانه با خانه های تاریخی نجف آباد و داده کتابخانه ای در خصوص خانه های موجود و خانه های گذشته به این مهم می پردازد. داده های موردنیاز با مشاهده، عکاسی، تهیه نقشه و یادداشت برداری در خانه های تاریخی به دست آمد و اطلاعات موردنیاز از طریق مصاحبه با ساکنین و افراد صاحب نظر ممکن شده است. در این تحقیق، ابتدا تولید خانگی در جامعه گذشته بررسی شد، سپس فضا های تولیدی خانه تاریخی در نجف آباد بازخوانی و شناسایی شد و بر اساس آن آرایش فضایی بخش های تولیدی در ساختار خانه های تاریخی نجف آباد بررسی گردید. با توجه به یافته ها، انواع فضاهای تولیدی در خانه های تاریخی نجف آباد را ازنظر میزان نیاز به ارتباط با سایر فضاهای خانه می توان به سه دسته مستقل، وابسته و منعطف تقسیم کرد و آرایش فضاهای تولیدی در خانه های تاریخی نجف آباد از سلسله مراتب مالکیتی، سلسله مراتب حریمی - امنیتی و سلسله مراتب بهداشتی - عملکردی تبعیت نموده است.

امنیت مساله بسیار مهمی در توسعه و پویایی فضاهای شهری می باشد. یکی از حوزه های که امنیت در توسعه آن از موارد بسیار مهم تلقی می شود، بخش اقتصادی است و امنیت بازار به عنوان نمود بارز فعالیت های اقتصادی از ضروریات است. بازار ایرانی یکی از فضاهای مهم شهری و قلب تپنده اقتصادی آن بوده و از فضاهای مختلفی تشکیل شده که یکی از آن فضاها سرا می باشد. سرا در گذشته علاوه بر محل استقرار کاروان های تجاری مکانی برای عرضه و تبادل اجناس نیز بوده که امروزه کارکرد خود را در بازار حفظ کرده است. یکی از مهم ترین عوامل بهبود و ارتقای امنیت فضایی، شناخت ساختار و درک فضایی محیط است. یکی از اصلی ترین روش ها برای سنجش ساختار فضایی محیط، مفهوم پیکره بندی فضایی می باشد. این مفهوم تایید می کند که ساختار فضایی در یک مجموعه فضایی تاثیر قابل توجهی بر امنیت فعالیت های اجتماعی انسان دارد. بر همین اساس این پژوهش بر آن است تا امنیت فضایی در سراهای بازار تاریخی بروجرد را به کمک نظریه چیدمان فضا مورد سنجش قرار دهد. بازار تاریخی بروجرد از تاریخ غنی برخوردار است که عمر تجدید حیات دوباره آن بیش از یک و نیم قرن می باشد. روش انجام پژوهش توصیفی تحلیلی با راهبرد چیدمان فضا می باشد. به این صورت که پس از تدوین چهارچوب نظری تحقیق و تبیین شاخص های امنیت، با استفاده از نرم افزار اسپیس سینتکس به بررسی امنیت فضایی در سراهای بازار تاریخی بروجرد پرداخته می شود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که عوامل مختلفی از جمله: مساحت یک مجموعه فضایی، تعداد ورودی ها، طول فضاها، امکان گردش و همچنین تناسبات حیاط یک مجموعه در سنجش امنیت در یک مجموعه دخیل می باشند.

عشایر تیره قاسمی از طایفه موسوی، یکی از قدیمی ترین قوم های ایرانی هستند که در منطقه زیبا محمد استان لرستان سکونت دارند و از سالیان دور تاکنون زندگی کوچ نشینی در میان آن ها رواج داشته است. ویژگی های منحصربه فرد سکونتگاه های آن ها به گونه ای است که به خوبی نوعی تکنولوژی بومی اصیل و ابتکار را به نمایش گذاشته و باعث بروز کیفیات مناسب در محیط زندگی عشایر می شوند. این پژوهش باهدف جستجوی تأثیر زندگی کوچ نشینان بر خصوصیات کالبدی و فضایی سکونتگاه های عشایر منطقه زیبا محمد استان لرستان از منظر معماری و جغرافیای مسکن انجام شده و نوآوری آن ازاین جهت است که بامطالعه شیوه زندگی عشایر منطقه زیبا محمد، برای نخستین بار به بررسی سکونتگاه های عشایر لرستان از منظر معماری و جغرافیای مسکن پرداخته و بخش های مختلف سیاه چادر و نحوه برپایی آن و همچنین چگونگی تحقق سازمان یافتگی فضا در کالبد حداقلی مسکن عشایر لرستان را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. این پژوهش دارای ماهیتی کیفی و با رویکرد قوم نگاری است. داده ها از مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده اند. در روش میدانی از مشاهده مستقیم و تکنیک مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که کوچ نشینان منطقه موردمطالعه به دلیل سبک زندگی متفاوت، به مسکنی سبک و منعطف نیاز دارند؛ عناصر کالبدی در حداقل صورت کمّی، در بستر محیطی سکونتگاه های عشایر حضور دارند و ویژگی های منحصربه فرد معماری سکونتگاه های عشایر به گونه ای است که باعث بروز کیفیات مناسب در محیط زندگی عشایر می شوند. خصوصیات فضایی و کالبدی در سکونتگاه عشایر کوچ رو زیبا محمد، بر مبنای خصوصیاتی همچون قرارگاه های رفتاری، فواصل و حرایم میان مجموعه چادرها و شبکه ارتباطی بین آن ها و تفکیک عملکردی بخش های مختلف بر مبنای عرصه های خصوصی، نیمه عمومی و عمومی و نحوه ارتباط بخش سکونت انسان و دام شکل گرفته است.

نما یا پوسته معماری ساختمان، لباس و بُعد دیداری بیرونی آن است که مرز بین فضای درون و بیرون را تعریف می کند. نما در معماری خانه های تاریخی قاجاریه فلات مرکزی ایران به واسطه فرهنگ و معماری درون گرا، بیشتر در حیاط میانی شان جلوه گر شده است. «شاخصه» ها و «عوامل معماریانه» گوناگونی در پدیدآوری این نما مؤثر بوده اند. در این پژوهش با مطالعه کتابخانه ای و متونی که به معماری نما و یا نمای خانه یا خانه تاریخی ایرانی پرداخته اند، «شاخصه»ها و «عوامل معماریانه» زیرمجموعه آن ها شناسایی شد. پس از پیمایش، یک چارچوب نظری به عنوان سامانه پیشنهادی دربرگیرنده همه عوامل معماری معماریانه نمای حیاط میانی خانه تاریخی قاجاریه ارائه شد. این چارچوب نظری مورد بازخوانی، استدلال منطقی و ارزیابی قرار گرفت تا کارآیی و جامعیت آن محک بخورد و در صورت نیاز کامل شود. «شاخصه» های مؤثر در پدیدآوری نمای خانه ها به ترتیب عبارت اند از: اقلیم، عملکرد، شکل و فناوری ساخت. هر یک از این «شاخصه» های کلان، در زیر مجموعه خود دارای «عوامل معماریانه» چندی هستند. چهار «شاخصه» و شانزده «عامل معماریانه» شناسایی شده در چارچوب نظری، با پژوهش میدانی آزمون و اثبات شد و الگوی ارائه شده، کارآیی خود را در خوانش معماری نمای حیاط میانی خانه های تاریخی قاجاریه و یا احتمالاً دوره تاریخی و شاید برای خانه های امروزین در فلات مرکزی یا دیگر نقاط اقلیمی و جغرافیایی ایران، نشان داد.