توسعه پایدار شهری

بروجرد دارای بافت تاریخی ارزشمندی است اما به واسطه تغییرات شیوه زندگی، مهاجرت و تغییرات اقتصادی، بخش وسیعی از بافت ارزشمند این شهر طی چندین دهه اخیر دچار دگرگونی و تغییرات اساسی شده است. در این راستا شناخت سازمان فضایی و کالبدی خانه های این شهر و تحلیل الگوهای به کاررفته در آن ها امری ضروری است. سؤال اصلی در این پژوهش این است که درگذر زمان (از دوره قاجار تا پهلوی) چه تغییراتی در سطح ساختار فضایی و کالبدی خانه های دوره ی قاجار و پهلوی بافت تاریخی شهر بروجرد رخ داده است؟ روش انجام این پژوهش درواقع شامل روش های تحلیلی- توصیفی و تحلیل نرم افزار است و راهبرد آن روش نحو فضا و مکمل آن جمع آوری نمونه موردی و آنالیز آن ها است. پژوهش شامل دو مرحله است؛ بخش اول شامل مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و همچنین مشاهده و برداشت میدانی است، و در بخش دوم که رویکرد کمی پژوهش است به کمک نرم افزار تخصصی نحو فضا نمونه های موردی انتخابی مورد تحلیل قرار می گیرند. برآیند این پژوهش بیانگر این موضوع است که باوجود مشترک بودن ساختار درون گرایی خانه های دوره قاجار و پهلوی در بافت تاریخی شهر بروجرد، تحولات شگرفی در این خانه ها از دوره قاجار تا پهلوی اتفاق افتاده است. این موضوع را می توان چه ازنظر ساختار کالبدی فضایی که شامل، الگوی شکل گیری، هندسه بنا، متراژ بنا، تزیینات به کاررفته در بنا، تنوع و تعدد فضاها و همچنین چه از نظر پیکره بندی فضایی خانه ها که شامل لایه بندی مناسب پلان مجموعه فضایی، نفوذپذیری، توجه به محرمیت و ایجاد سلسله مراتب مناسب خانه های دوره قاجار نسبت به پهلوی مشاهده کرد.

خانه به عنوان اصلی ترین مکان زندگی انسان معاصر، می بایست به نیازها، باورها و ارزش های ساکنان آن پاسخ دهند. ساختار فضایی بر رفتار و کیفیت های بصری تجربه شده انسان تأثیر می گذارد. موضوع مقاله بررسی و تحلیل ارتباط بین مؤلفه های چیدمان فضایی خانه های سنتی بافت شهر رشت و کیفیت بصری تجربه شده توسط کاربران فضا در این خانه ها هست. در راستای دستیابی به این هدف، عوامل و مؤلفه های ساختارهای فضایی مؤثر بر تجربه های کسب شده از فضا با توجه به پیشینه فضا به دست آمده این خانه ها در نرم افزار depthmap با تکیه بر شاخص های زاویه راندگی ایزوویست، اتصال دید و میانگین عمق دید، موردسنجش قرارگرفته، سپس برای اعتبار سنجی و روایی تحلیل انجام شده در این نرم افزار،کیفیت های بصری از طریق پیمایش میدانی و جمع آوری داده ها با پرسشنامه مورد ارزیابی قرارگرفته است. اندازه گیری میزان همبستگی تجربه های بصری مرتبط با هر شاخص (طبق پیشینه پژوهش)، بر اساس طیف پنج امتیازی لیکرت و به کمک نرم افزار SPSS با کمک ضریب همبستگی پیرسون سنجیده شده است. یافته های تحقیق ارتباط معنادار بین کیفیت های بصری مربوط به هر شاخص ایزوویست طبق پیشینه پژوهش را باکیفیت های بصری تجربه شده در محیط از طریق پیمایش میدانی را نشان می دهد. نتایج این تحقیق ارتباط و همبستگی بین شاخص های کمی نرم افزار دپث مپ و شاخص های کیفی به دست آمده از تجربه های بصری درک شده از فضا را تأیید می کند. این نتایج می تواند به صورت بالقوه در سنجش هم زمان شاخص های چیدمان فضایی و تجربه بصری دریافتی در فضاهای مسکونی مؤثر باشد.

با اینکه آموزش معماری به دنبال الگوهای نوین آموزشی (دانشجو محور، مشارکتی و تحلیلی بجای اطلاعاتی) بوده است، به خاطر طراحی محور بودن آن و وابستگی به عمل معماری، هنوز الگوهای آموزش-محور خود را پیدا نکرده است. برداشت عموم این است که تمایل و توانایی برای پاسخگویی به مسائل و روش های جدید تا حد زیادی درونی و فردی است، درحالی که پژوهش های نو حاکی از آن است که خلاقیت، مهارتی است که می توان آن را آموزش داد. فراشناخت به عنوان دانش شناختن شناخت، یا به زبان ساده، یک نوع آگاهی انعکاسی از عمل پیش رو، مبحث نوینی در مباحث علم خلاقیت است. دانش فراشناختی با توجه به توانایی ها و علایق، افراد را به سمت انتخاب، ارزیابی، تجدیدنظر، یا کنار گذاشتن وظایف شناختی، اهداف و استراتژی ها راهنمایی می کند. سنجش و تائید این نکته منجر به زیر سؤال بردن درک ما از روند طراحی خلاق می شود. می بایست به مسئله شناخت برگشت و دانست که تا چه حد می توان خلاقیت را عملی آگاهانه و قابل آموزش ساخت. فرضیه پژوهش این است که خلاقیت بعدی شناختی دارد، بدین معنا که می توان آن را بر اساس یک الگوی برنامه پذیر تقویت کرد و قاعده مند ساخت و مهم تر آنکه مهارت های فراشناختی به معنای فهم سازوکار شناخت، دریچه ای برای آموزش خلاقیت به عنوان یک مهارت و آگاهانه کردن آن است. هدف این پژوهش سنجش امکان ارائه الگوهای دیگری در جهت پرورش خلاقیت بر اساس الگوهای فراشناختی است. این پژوهش پس از مطالعات نظری، با استفاده از روش مقایسه تحلیلی، مهارت های فراشناختی را با روش های آشنای دیگر همچون الگوهای شهودی در قالب یک پژوهش میدانی برای دانشجویان طراحی پایه مورد مقایسه قرار می دهد. نتایج حاصل نشان می دهد که انتقال این توانایی در فرایند طراحی بر آگاهی و احاطه دانشجویان بر موضوع طراحی، کیفیت و نتیجه آن بسیار تأثیرگذار است.

سلامت شهری مفهومی چندبعدی است و نتیجه ی شرایط و ویژگی های محیط زندگی است که فرد در آن قرار دارد. به دنبال افزایش سطح شهرنشینی و تبعات ناشی از لجام گسیختگی آن، در برخی موارد زمینه های تهدید سلامت انسان و خصوصاً کیفیت زندگی شهروندان در کشورهای درحال توسعه، شکل گرفته است. ازآنجاکه شهر تهران، در بسیاری از جنبه های سلامت شهری دچار لغزش و افول شده است و شهروندان آن همه روزه با ابعاد مختلف ناشی از این افول در محیط شهری خود مواجه هستند، لذا سنجش وضعیت بحث سلامت شهری در سطح این کلان شهر، کاملاً ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش، بر اساس سطوح مختلف میزان توسعه یافتگی، محلات «تجریش»، «بازار» و «اسماعیل آباد» به عنوان حوزه های مطالعه انتخاب شده است. هدف اصلی پژوهش، ارائه و سنجش شاخص های مهم سلامت شهری در قالب ابعاد رویکرد توسعه پایدار با تکیه بر فضای مطالعاتی جامع و ارائه راهبردهای ارتقای سطح سلامت در این محلات است. در جهت آشکارسازی وضعیت شاخص ها با نظر به ماهیت خاص آن ها، روش های میدانی با ابزار مصاحبه و پرسش نامه، مطالعات اسنادی و بهره گیری از داده ها، سیستم اطلاعات جغرافیایی و تحلیل فضایی به کار گرفته شد و نتایج نهایی ضمن هم مقیاس سازی، تلفیق شدند. با بهره گیری از فرمول کوکران، درمجموع تعداد ۲۸۳ پرسشنامه با میزان آلفای کرونباخ 766/0 در مرحله ی پیش آزمون، تکمیل و تحلیل شده است. بررسی محاسبات داده های حاصل از پژوهش و مقایسه تطبیقی آن ها با اسناد فرادست و نقشه های به دست آمده، بیانگر آن است که در حوزه زیست پذیری اجتماعی، رقابت پذیری اقتصادی و پایداری محیطی و سنجه های تعریف شده در هر بعد، روند کلی نتایج نشانگر رابطه نسبتاً مستقیم میزان توسعه یافتگی با مؤلفه ی سلامت شهری است و در برخی موارد، این رابطه روند متفاوت به خود می گیرد. پایین بودن کلی میانگین برخی شاخص های سلامت شهری در هر سه محله و وجود تفاوت های معنادار در سطوح موردمطالعه، لزوم برنامه ریزی مؤثر در این حوزه را آشکار می سازد.

جداره های ساختمانی یکی از اصلی ترین اجزا و عناصر ساختمان هستند که در مبحث طراحی اقلیمی در نظر گرفته می شوند. نادیده گرفتن و عدم توجه به چگونگی ساختار جداره ها، می تواند اتلاف و هدر رفت چشم گیر انرژی را در پی داشته باشد. در این پژوهش در نظر است تا یک نمونه جداره ساختمانی الهام گرفته شده از طبیعت (ساختار دیاتوم های سلسله مراتبی) طراحی و از نظر شرایط مصرف انرژی در مقایسه با حالات دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد. با توجه به تجارب موفق طبیعت در شیوه صحیح مصرف انرژی، به نظر می رسد که با مشاهده و کشف طبیعت به منظور الگوبرداری از آن، نتایج قابل قبولی در مدیریت مصرف انرژی حاصل گردد. در این پژوهش یک جداره ساختمانی در اقلیم معتدل و مرطوب به کمک نرم افزار Rhino و پلاگین Grasshoper با الهام از نوعی دیاتوم - ساختاری از جلبک ها-طراحی و به کمک نرم افزار Ecotect Analysis 2010 مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که دیوارهای الگوبرداری شده از طبیعت در فصول سرد سال گرمای کمتری را ازدست داده و همچنین در فصول گرم سال گرمای کمتری را در مقایسه با سایر حالت ها به دست می آورند؛ بنابراین این دیوارها عملکرد بهتری در مصرف انرژی سالیانه خواهند داشت. همچنین یافته ها حاکی از آن است که در حالتی که از دیوارهای تطبیقی بیومیمتیک استفاده شود، دمای داخل فضا در ساعات بیشتری از سال به دمای آسایش نزدیک خواهد بود. بدیهی است که با رجعت به طبیعت و شناسایی الگوهای نهان موجود در آن می توان گامی به سوی پایداری و ماندگاری هرچه بیشتر بناها و توجه به مقوله حفاظت از زیست بوم برداشت.

امروزه مبحث هویت و حیات اجتماعی از مسائل مهم زندگی شهری است. هویت فضایی شهر، به عنوان محتوای اصلی سیمای شهری متمایز و بازنمایی رقابت و جذابیت شهری، برای شهرها در فرآیند توسعه حیاتی است. همراه با شهرنشینی سریع و گسترش شهرها، مسائل مربوط به بحران هویت فضایی شهری برجسته شده است هدف تحقیق حاضر، سنجش و ارزیابی وضعیت شاخص های هویت شهری در مناطق شهری در منطقه هشت شهر شیراز است. مطالعه حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی مبتنی بر تحلیل پرسشنامه است. در این مطالعه با استفاده از فرمول کوکران تعداد 342 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب و ضریب آلفای کرونباخ 861/0 محاسبه شد که بیانگر پایایی مناسب ابزار تحقیق است. از نرم افزار SPSS برای تجزیه وتحلیل اطلاعات و از نرم افزار GIS جهت ترسیم نقشه استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد، وضعیت شاخص های هویت شهری در منطقه هشت شهر شیراز، کمتر از سطح متوسط (45/2) قرار دارد. همچنین، نتایج آزمون جیمز هوئلت برای ارزیابی و بررسی تفاوت بین محله های منطقه هشت شهر شیراز ازلحاظ هویت شهری در حالت کلی بیانگر این امر بود که میزان شاخص های هویت شهری در محله سردزک نسبت به سایر محله های منطقه مذکور در سطحی بالاتر قرار دارد. همچنین محله درب شازده از منظر هویت شهری نسبت به محله های بازار مرغ و سنگ سیاه در وضعیت مطلوب تر قرار داشت. بین محله بازار مرغ با محله سنگ سیاه ازلحاظ هویت شهری تفاوت معناداری وجود نداشت.