جمشید نوروزی

جمشید نوروزی

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۱ تا ۵۹ مورد از کل ۵۹ مورد.
۴۱.

چگونگی تعامل و تقابل سادات با آل مظفر و نقشآفرینی آنان در این حکومت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال دوازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۶ 177 - 201

کلید واژه ها: نقش آفرینی سادات آل مظفر تعامل و تقابل سادات نقابت دارالسیاده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 438 تعداد دانلود : 249
سادات به عنوان بازماندگان خاندان پیامبر (ص)، در جامعه ایران دوره اسلامی از جایگاه اجتماعی والایی برخوردار بوده و اغلب حکام و طبقات مختلف اجتماعی به آنان عنایت ویژه ای داشته اند. این رویکرد خاص به سادات، در دوره آل مظفر نیز ادامه یافت و تعاملات بسیاری میان این قشر و حکام آل مظفر وجود داشت. بخشی از این تعاملات را می توان به باورهای مذهبی و اندیشه سیاسی حکومت گران آل مظفر نسبت داد. آنان که در ارتباط با ایلخانان مسلمان و فضای حاکم بر قرون هفتم و هشتم هجری رشد یافته و به قدرت دست یافتند، گروه های مختلف اجتماعی و مذهبی همچون سادات، شیعیان و اهل تصوف را مورد التفات ویژه قرار دادند. امرای مظفری در این قبیل مناسبات، اهدافی چون استفاده از اعتبار سادات برای کسب مشروعیت و مقبولیت عامه و تثبیت حکومت را مدنظر داشتند. آل مظفر در این راستا در مقاطعی، مناصب بااهمیتی همچون وزارت، قضاوت و فرماندهی لشکر را به سادات واگذار کرده و پذیرش شفاعت سادات در برخی رویدادهای سیاسی را مدنظر قرار دادند. بااین همه، در موارد اندکی که این گروه به دنبال کسب قدرت رفته و حیات سیاسی آل مظفر را به مخاطره انداختند، روابط طرفین به تقابل کشیده شد. این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به منابع دست اول تاریخی و ادبی فراهم شده، به چگونگی تعامل و تقابل سادات با حکام مظفری و اشکال نقش آفرینی سادات در حکومت آل مظفر می پردازد.
۴۲.

بررسی روند تأسیس کتابخانه ملی و توسعه آن تا 1360ق/1320ش با تکیه بر اسناد آرشیوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۵) 6 - 34

کلید واژه ها: کتابخانه معارف مدرسه دارالفنون کتابخانه ملی مهدی بیانی علی اصغر حکمت آندره گدار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 368 تعداد دانلود : 167
هدف : بررسی روند تأسیس و توسعه کتابخانه ملی ایران از اواخر عهد قاجار تا پایان پهلوی اول. روش/رویکرد پژوهش : در این پژوهش برپایه اسناد و منابع تاریخی و به شیوه توصیفی-تحلیلی به موارد زیر پرداخته می شود: 1. عوامل سیاسی-اجتماعی مؤثر در پیدایش کتابخانه ملی؛ 2. تأثیر غرب در پیدایش کتابخانه ملی در ایران؛ 3. روند قانونمندشدن و دولتی شدن کتابخانه ملی یافته ها و نتیجه گیری : افزایش روابط ایران و غرب در دوره قاجار و الگوبرداری از پیشرفت های فرهنگی و تمدنی نظیر پیدایش صنعت چاپ، توسعه مدارس، ایجاد مؤسسات آموزش عالی، افزایش شمار تحصیل کردگان و تکاپوی چهره های روشن فکر و فرهنگ دوست، زمینه پیدایش کتابخانه ملی را در ایران فراهم کرد. هسته اولیه این کتابخانه از ادغام دو کتابخانه مهم آن دوره یعنی کتابخانه دارالفنون و معارف تشکیل شد. در سال 1356ق/1316ش برای نخستین بار سازمان و تشکیلات این کتابخانه بانام دایره کتابخانه ملی دولتی شکل گرفت و ساختمان آن با تلاش مهدی بیانی و علی اصغر حکمت و نقشه طراحی شده آندره گدار، در میدان مشق تهران احداث شد.
۴۳.

اقدامات و خدمات شهاب الدین احمدخان نیشابوری در دوره اکبرشاه بابری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ 111 - 122

کلید واژه ها: اکبرشاه بابری بابریان شهاب الدین احمدخان نیشابوری مهاجران ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 528 تعداد دانلود : 469
در دوره بابریان/تیموریان هند، شمار زیادی از ایرانیان به هند مهاجرت کردند و تعدادی از آنها در مشاغل مهم حکومتی به کار گرفته شدند. تمایل برخی از شاهان تیموری به استفاده از توان مهاجران ایرانی برای تثبیت حکومت و دفع مخالفان و نیز اداره امور اداری و نظامی، موجب استخدام آنها در دربار و دیوان شد. این مقاله به اقدامات و فعالیت های یکی از این مهاجران ایرانی یعنی سید شهاب الدین احمد نیشابوری در دربار بابریان پرداخته است. عنایت اکبرشاه به شهاب الدین و حمایت برخی از شخصیت های متنفذ دربار چون مادر ایرانی شاه، از جمله عوامل نفوذ و رشد وی بود. به علاوه عواملی چون منفعت طلبی شهاب الدین و رقابت آشکار و نهان عناصر غیرایرانی خاصه جغتائیان/تورانیان با ایرانیان در تصاحب مشاغل حکومت بابریان و نیز برخی اختلافات و رقابت های داخلی بین ایرانیان مهاجر، موجب اشتغال دراز مدت وی در مناصب و مشاغل حکومتی بود.
۴۴.

چگونگی نقش آفرینی زنان درباری در حکومت آل مظفر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۹) 43 - 66

کلید واژه ها: زنان درباری آل مظفر قدرت سیاسی خیانت امور عام المنفعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 632 تعداد دانلود : 240
جایگاه اجتماعی زنان و چگونگی نقش آفرینی آنها در طول تاریخ ایران، تحت تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و مذهبی این سرزمین، تغییر و تحولاتی داشته است. با استقرار ترکان و سپس مغولان در جایگاه حکمرانی ایران، تحت تأثیر سنن قبیله ای و شیوه های زندگی این اقوام و نیز موقعیت برجسته برخی زنان درباری آنان، شرایط و فرصت بیشتری برای حضور پررنگ تر زنان فراهم گردید. با گذر زمان و افزایش تأثیرپذیری ایلخانان مغول از فرهنگ و مذهب ایرانیان و نیز اندیشه سیاسی دیرینه و عمدتاً مردسالار ایران، نقش آفرینی زنان درباری بیش از امور سیاسی به امور اجتماعی و فرهنگی کشیده شد. این تغییر شکل نقش آفرینی زنان درباری همانند دیگر میراث ها، به برخی حکومت های محلی پساایلخانی رسید که بانیان و حکمرانان آنها بیش از ایلخانان متأخر در دامن فرهنگ ایرانی تربیت یافته بودند. تبیین وضعیت زنان درباری و چگونگی نقش-آفرینی آنان در حکومت محلی آل مظفر(713-795ق./ 1314- 1393م.)، با استفاده از رویکرد تاریخی و روش توصیفی– تحلیلی، هدف اصلی این پژوهش است. یافته های تحقیق، نشان می دهد که زنان درباری آل مظفر به دلیل ماهیت دینی حکومت آل مظفر و فرهنگ دیوانسالاری ایرانی، بیشتر در پس پرده سیاست به ایفای نقش پرداختند. زنان درباری این حکومت، علی رغم برخی فعالیت های سیاسی چون نیابت چند روزه حکومت برخی شهرها و تحریک گاهگاه شاهان و شاهزادگان مظفری در منازعات سیاسی و نظامی، بیشتر به فعالیت در پشت پرده سیاست از طریق اعمال نفوذ روی تصمیمات و اقدامات شخصیت های سیاسی و نیز انجام برخی امور عام المنفعه مانند احداث مساجد و مدارس مشغول بودند.
۴۵.

نقش سادات مهاجر حضرمی در امور سیاسی، دینی، علمی و فرهنگی کوچگاه ها؛ مطالعه موردی: شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا (قرون 10 14ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۹

کلید واژه ها: سادات حضرمی حضرموت یمن تَریم اقیانوس هند شبه قاره هند جنوب شرق آسیا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 999 تعداد دانلود : 664
سادات حضرمی منتسب به ناحیه حضرموت یمن، متشکل از خاندان های بزرگ و معروفی چون باعلوی، بافقیه، بلفقیه، سقاف و باطاها، بیشتر جزو طبقات علما، تجار و صوفیان بودند، برای مدت ها در تریم از شهرهای مهم حضرموت زندگی می کردند. از اواخر قرن ششم هجری، شماری از این سادات به مناطق مختلف شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا مهاجرت کردند. این خاندان شافعی مذهب، همواره می کوشیدند اسلام و به ویژه مذهب خویش را در آن مناطق تبلیغ و ترویج کنند. بعضی از سلاطین و حکام مسلمان این نواحی نیز، از این گروه از سادات استقبال کرده و برخی مناصب مهم سیاسی و نظامی را دراختیار آنان گذاشتند. همچنین سادات حضرمی در دیگر عرصه ها، چون تصوف و حوزه های علمی و فرهنگی نیز تلاش کرده اند. آنها افزون بر تاسیس طریقت های صوفیانه، کتاب هایی در حوزه هایی مانند فرهنگ نویسی، تراجم نویسی و پزشکی به زبان های مختلف مانند عربی و اردو تالیف کرده اند. این مقاله، با روش توصیفی و تحلیلی، درصدد پاسخ به این پرسش است که سادات حضرمی به چه مناطق شبه قاره هند و جنوب شرق آسیا مهاجرت کرده و چه نقشی در حوزه های دینی، سیاسی، علمی و فرهنگی این مناطق داشته اند؟
۴۶.

چگونگی تعاملات دوسویه آل مظفر و اهل تصوف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۹ 434 - 460

کلید واژه ها: تصوف آل مظفر حکومت آل مظفر مشایخ صوفی جنبش اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 648 تعداد دانلود : 685
از شاخصه های برجسته حکومت آل مظفر(713-795ق/1314-1393م) به عنوان یکی از حکومت های محلی عصر فترت، بهره مندی زیاد از مذهب در رویه های سیاسی و رفتارهای حکومتی است. حکام شافعی مذهب مظفری، به منظور حفظ منافع و کسب مشروعیت، نزدیک شدن به گروه های مختلف مذهبی(صوفیان، سادات و شیعیان) و بهره برداری سیاسی از پایگاه مردمی آنان را مدنظر قرار می دادند. به واسطه جایگاه مناسب اهل تصوف در قلمرو آل مظفر و علاقه حکام مظفری به این گروه مذهبی و سعی آنان در سازش و مدارا با مشایخ، زمینه ایجاد تعاملات دوسویه بین برخی صوفیان با این حکمرانان مهیا شد.یافته های این پژوهش که به روش توصیفی– تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای انجام شده، مبیین آن است که وجوه مختلف تعامل آل مظفر با صوفیان که شامل مواردی چون ابراز ارادت به مشایخ آنها، احداث خانقاه و لحاظ کردن امتیازات اقتصادی برای شیوخ صوفی است که به دلایلی چون استفاده از پایگاه اجتماعی آنها برای کسب مشروعیت و مقبولیت، باور احتمالی به کرامات و اعمال خارق-العاده شیوخ صوفی و نیز عدم تمایل رهبران صوفی به مسایل دنیوی و حکومتی صورت می گرفت. در مقابل، بعضی از شیوخ صوفی با استقبال از عنایت حکام مظفری، برقراری تعاملات حسنه با آنها، انذار و پند دادن به مظفریان و دعای خیر و شفاعت برای آنان و رفع درگیری دو گروه متخاصم، به تأثیرگذاری هرچند اندک بر امور حکومتی آل مظفر و کاهش رنج های مردم پرداختند.
۴۷.

بررسی فرایند بینواسازی جامعه شهری و ارزیابی واکنش فرودستان در سده دهم هجری؛ با رویکرد به منازعات قدرت در سده اول حکمرانی صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 297-332

کلید واژه ها: فرودستان شهری منازعات قدرت بینواسازی ش‍ورش ه‍ای اج‍ت‍م‍اع‍ی دوره صفویه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 907 تعداد دانلود : 1000
وضع زندگی توده های مردم متاثر از شیوه حکمرانی شاه و نحوه سیاست ورزی نخبگان سیاسی در دوره صفوی بود. بروز شرایط جنگی با همسایگان، برقراری منازعات داخلی و بوجود آمدن کانون های متعارض قدرت در اثر ضعف حکومت مرکزی، سرکشی قزلباشان، استقلال طلبی حکام محلی و غارتگری برخی قبایل مرزنشین بهنگام پریشانی اوضاع، از علل برهم خوردن تعادل جامعه شهری و فرودستی مردمان در این دوره بحساب می آید. تحقیق حاضر، در زمره مطالعات بین رشته ای است؛ بدین معنی که متکی بر مطالعات جامعه شناسی فرودستان و مطالعه تاریخی خواهد بود و از رویکرد تبیینی و تفسیری در بخش مطالعات تاریخی بهره خواهد برد. این پژوهش بدنبال پاسخ این پرسش است که بینواسازی جامعه شهری در اثر برقراری منازعات قدرت چگونه رخ می دهد؟ و فرودست سازی مردمان چه پیامدهایی را در بازتولید منازعات بیشتر بدنبال داشت؟ همچنین واکنش سیاسی فرودستان در مقابل وضعیت نابسامان خود چه بوده است؟ این نوشتار بدین برداشت کلی رسیده است که در این دوره، توده های شهرنشین به شکل روزافزونی، هستی و پشتوانه های مالی خود را از دست دادند و فرصتی برای احیای منابع مالی و بازگشت به زیست متعادل نیافتند و بخشی از آنها به قعر سلسله مراتب اجتماعی سقوط کردند. کاهش کیفیت زندگی به افزایش تعداد فرودستان شهری انجامید. در چنین شرایطی فرودستان جهت تغییر در وضعیت و بهبود شرایطشان با پیوستن و همراهی در پاره ای از اعتراضات و شورش های اجتماعی این دوره، به اقدامات خشونت باری نیز دست زدند.
۴۸.

فولکلور و تاریخ اجتماعی؛ مطالعه موردی: «ترانه رعنا»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی تاریخی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ 453-425

کلید واژه ها: فولکلور تاریخ اجتماعی گیلان ترانه رعنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 755 تعداد دانلود : 238
ترانه ها بخشی مهم از دانش و فرهنگی را تشکیل می دهند که از آن به فولکلور (فرهنگ مردم) تعبیر می کنیم. آثاری که خالقان و سرایندگانی ناشناخته دارند و عمدتاً، به صورت شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند. ترانه های فولکلور به نظر اغلب محققان، صدای توده های فرودستی هستند که از اعماق تاریخ با ما سخن می گویند. سادگی و بی پیرایگی آثار فولکلور، این امکان را فراهم می کند که در کنار دیگر اسناد و منابع تاریخی، دیدی به مراتب واقعی تر و دقیق تر از تاریخ اجتماعی توده های مردم به دست آید. مقاله پیش رو با تمرکز بر مضمون و محتوای «ترانه رعنا» به شیوه توصیفی تحلیلی مبتنی بر استفاده از منابع کتابخانه ای و پژوهش میدانی، درپی پاسخ به این پرسش است که پژوهش در فولکلور نواحی و مناطق، واجد چه ظرفیت و بهره هایی برای تحقیقات تاریخ اجتماعی است؟ نتایج حاصله از پژوهش، مبین آن است که ترانه فولکلور رعنا که مویه ای بر زندگانی پرماجرای زنی از کوهپایه های شرق گیلان است؛ جدا از جنبه های ادبی و هنری آن، اشارات مهمی به تاریخ اجتماعی توده های مردم و ساختار اجتماعی سیاسی این ناحیه در دوره موسوم به ارباب رعیتی دارد که آن را واجد اهمیت در مطالعات تاریخ اجتماعی می کند.
۴۹.

نقد و تحلیل ساختاری نسخه خطی «منشات صادقای تبریزی» و بررسی بینش و روش کاتب (قرن 11 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۲) 167-192
تعداد بازدید : 482 تعداد دانلود : 410
این پژوهش، کوشش خویش را بر آن گمارده تا از طریق دانش تصحیح و نقد، این مجموعه منشآتی مربوط به قرن دهم ق به کتابت: میرزا محمدصادق ناظم تبریزی (صادقای تبریزی) را مورد بررسی قرار دهد و ویژگی ها، کاستی ها، اهمیت اسناد نسخه و بینش و روش کاتب را در چهارچوب الگویی معنادار نقد کند. درون مایه ی نسخه فوق شامل مضامینی چون فرامین پادشاهان، اسناد دیوانی، فتح نامه ها، و منشآت و اخوانیات از روزگار سلجوقی تا اوایل صفوی است که تاکنون مورد نقد و انتشار قرار نگرفته اند و می تواند در جای خود به فهم حلقه های مفقودی از تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران و برخی همسایگان یاری رساند. این بررسی با اتکا بر نسخه خطی این اثر و با رویکرد تحلیلی، همراه با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است و نشان می دهد که نویسنده در تدوین و چینش منشات، تحت تاثیر فضای سیاسی دوره صفویه قرار داشته است. از آن جا که آرمان صفویه ایجاد دولتی ملی بر پایه مذهب رسمی و مرزهای سیاسی تبیین می شود، کاتب نسخه به کتابت اسنادی دست یازیده که در پیوند با جغرافیایی است که صفویان در ترسیم الگوی سرزمینی خود به دنبال تحقق آن بودند.
۵۰.

جایگاه علماء دینی در حکومت آل مظفر و چگونگی نقش آفرینی آنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال دوازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۸ 181-153

کلید واژه ها: آل مظفر علماء دینی وزارت قضاوت تدریس وعظ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 666 تعداد دانلود : 416
جایگاه علمای دین در حکومت آل مظفر و چگونگی نقش آفرینی آنان جمشید نوروزی [1] مزگان صادقی فرد [2] چکیده امیران آل مظفر (713-795ق.) با بهره گیری از ایدئولوژی دینی، برای کسب مشروعیت سیاسی، تثبیت حکومت و نیز رسیدن به مقبولیت عامه می کوشیدند. انتشار و تثبیت ایدئولوژی دینی در تعامل با علمای دین دست یافتنی بود. در دوره آل مظفر که روح مذهبی بر تمام مسائل سیاسی و اجتماعی سایه انداخته بود، حکام و علما روابطی دو سویه و بسیار نزدیک داشتند. اندیشمندان حوزه دین که انگاره های اجتماعی قدرتمند داشتند، با حمایت حاکمیت و مساعدت وضعیت عمومی دوره آل مظفر، به قدرت قابل توجهی دست یافتند. سوال اصلی این پژوهش، جایگاه علمای دین در حکومت آل مظفر و چگونگی نقش آفرینی آنها در این حکومت است. یافته های این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای انجام شده، مبین آن است که عالمان دینی به واسطه جایگاه و منزلت قابل توجه در این حکومت، افزون برعهده داری نقش های آموزشی و فرهنگی و نیز تصدی مناصب قضائی، ندرتاً به وزارت هم دست یافتند؛ همچنین با نقش آفرینی سیاسی، اموری همچون شفاعت بین گروه های متخاصم در جنگ های بی شمار عصر فترت، صدور فرمان تکفیر بر ضد گروه های مخالف حکومت و نیز حمایت از برخی تصمیمات امرای آل مظفر را عهده دار شدند. به موازات این اقدامات علما، نقش برجسته سلاطین، شاهزادگان، وزراء و خواتین آل مظفر را در فعالیت هایی مانند احداث مدارس، مساجد، کتابخانه ها و تخصیص موقوفات شاهدیم که با هدف جلب نظر علما و گسترش تعالیم دینی در سطح جامعه انجام می شد. آنچه از این گونه تعاملات نصیب حکمرانان آل مظفر شد، مشروعیت یافتن حکام و تثبیت حکومت آنان بود. واژه های کلیدی: آل مظفر، عالمان دینی، وزارت، قضاوت، تدریس، وعظ [1] . دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران( نویسنده مسئول) njamshid1346@gmail.com [2] . دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام mozhgan.sadeghifard@yahoo.com تاریخ دریافت : 9/5/1400- تاریخ تأیید 23/9/1400
۵۱.

نگرش ماکیاولیستی به شیوه حکمرانی مؤسس آل مظفر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۱ ۱۸۴-۱۶۱

کلید واژه ها: امیر مبارزالدین محمد آل مظفر ماکیاولی شیوه حکمرانی اندیشه سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 866 تعداد دانلود : 985
با توجه به عدم تفاوت آفرینش و سرشت انسان و طبیعت جامعه انسانی در طول تاریخ، بنیادهایی تقریباً یکسان از کاربرد قدرت و شیوه حکمرانی در انواع ساخت قدرت و شکل حکومت به کار گرفته شده است. واکاوی شیوه حکمرانی «امیر مبارزالدین محمد» مؤسس آل مظفر (713-765ق/ 1314-1363م) از حیث سیاسی، دینی و اخلاقی و مقایسه آن با افکار و تأملات ماکیاولی (873-933ق/ 1469-1527م) به عنوان یکی از برجسته ترین چهره های تاریخ عقاید سیاسی و فلسفه حکومت، مسئله اصلی این مقاله است. امیر مبارزالدین با شیوه حکمرانی که مبتنی بر خشونت و ادعای اجرای مو به موی احکام شرعی در عصر فترت پساایلخانی بود، تقریباً راهی را در سیاست پیمود که ماکیاولی نظریه پرداز غیراخلاقی اندیشه سیاسی، حدود دو قرن بعد تئوریزه کرد. یافته های پژوهش که با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام گرفته، نشانگر آن است که با وجود تفاوت های ظاهری در گفتار و رفتار حکام سرزمین ها در قرون گذشته که متأثر از تفاوت فرهنگ های مناطق گوناگون و برخی اقتضائات زمانه است، همسانی هایی میان اندیشه سیاسی برخی صاحب نظران و رویه حکمرانی بعضی فرمانروایان وجود دارد. سیاست های حکومتی و روش های حکمرانی امیر مبارزالدین به جز در موارد اندکی همانند «پرهیز از نفرت انگیز شدن»، با بعضی از رهنمودهایی منطبق است که ماکیاولی ارائه کرده است. از دلایل این انطابق، برآمدن هر دو شخصیت از شرایطی است که در آن نهادهای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و دینی در سراشیب زوال قرار داشتند. هر دو نفر، کشتار و خشونت، زور و تزویر و فریب را از کلیدهای موفقیت دانسته و بر آن بوده اند که برای تثبیت حکومت و تأمین امنیت و آنچه که رعایت عدالت نامیده می شود، می توان از هر راهکار و ابزاری، ولو غیراخلاقی استفاده کرد.
۵۲.

اهمیت کتاب مواهب الهی برای تاریخ اجتماعی آل مظفر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۳ 129 - 153

کلید واژه ها: آل مظفر مواهب الهی معین الدین یزدی تاریخ اجتماعی گروه های اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 716 تعداد دانلود : 12
کتاب مواهب الهی اثر معین الدین یزدی، به عنوان نخستین و مهم ترین منبع تاریخ آل مظفر، نگاشته مورخ، فقیه و محدثی است که صاحب منصب این حکومت محلی پساایلخانی نیز بوده است. گرچه مواهب الهی ، عمدتاً دربردارنده وقایع سیاسی و نظامی در گستره قلمرو آل مظفر (خاصه کرمان، یزد و فارس) است، اما اطلاعات اندک ولی ارزنده از مسائل اجتماعی و فرهنگی این حکومت ارائه نموده است. هدف اساسی این پژوهش، بررسی موضوعاتی ورای مسائل سیاسی نظامی این اثر است که موجب شکل گیری افق وسیع تری درباره اوضاع اجتماعی دوران پرآشوب و مملو از هرج ومرج عصر فترت میان سقوط ایلخانان تا برآمدن تیموریان می گردد. این نوشتار بر آن است با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر مطالعه منابع کتابخانه ای، از طریق بررسی دقیق اطلاعات رویدادهای سیاسی و جنگ ها که بیشترین حجم اثر را در برگرفته، استخراج برخی داده های اندک تاریخ اجتماعی ممزوج با این اطلاعات و نیز تمرکز روی اشارات مستقیم و غیرمستقیم مولف به برخی مطالب مرتبط با اوضاع اجتماعی، به بازنمایی مضامین و پدیده های اجتماعی در مواهب الهی بپردازد. دستاوردهای حاصل از پژوهش، بیانگر آن است که معین الدین یزدی با وجود اهتمام به نگاشتن تاریخ رسمی آل مظفر و داشتن بینش تاریخی، اعتقادی و سیاسی، هم گهگاه به مضامین اجتماعی توجه نشان داده و هم تا حدی وضع برخی گروه های اجتماعی و رعایا را به تصویر کشیده است. در این راستا، جایگاه و نقش برخی گروه ها، مانند اندیشمندان دینی، شیعیان و سادات، شیوخ متصوفه و زنان درباری، امرای نظامی و دیوانی و راهزنان را مورد توجه قرار داده است. همچنین اشاراتی به برخی پدیده های اجتماعی و تمدنی همچون قحطی، ویرانی، کشتار، بیماری، معماری و موسیقی در زمانه پرآشوب سده هشتم هجری، داشته است.
۵۳.

سنجه گونه های روابط ایران و چین در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۳۳) 43 - 63

کلید واژه ها: روابط خارجی صفویه چین روابط اقتصادی روابط هنری روابط علمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 979 تعداد دانلود : 935
روابط ریشه دار و طولانی ایران و چین در دوران حاکمیت مغولان و تیموریان در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و هنری بسیار رونق گرفت. اما در اوایل سده 10ق/ 16م، به دلیل اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران و چین، تغییر جغرافیای سیاسی آسیا و پیدایی قدرت های جدید در حد فاصل دو سرزمین، تغییر توازن قوای سیاسی و اقتصادی در جهان و نفوذ روزافزون اروپاییان در اطراف ایران و چین، بسیاری از زمینه ها و بایسته های تداوم ارتباطات متنوع ایران و چین از میان رفته بود. در ایام حکومت صفویه (907-1135ق) نیز روابط ایران و چین در کانون توجه زمامداران و نخبگان دو سرزمین نبود و تنها به دلایلی چون تأثیرپذیری از میراث روابط دو سرزمین و نیز برخی ضرورت های اقتصادی، بعضی از گونه های روابط ایران و چین به صورت محدود برقرار بود. این مقاله بر آن است با رویکردی توصیفی تحلیلی و مبتنی بر اطلاعات پراکنده و اندک منابع تاریخی، ادبی، علمی و هنری پاسخگوی این پرسش باشد که روابط ایران و چین طی دوره صفویه در چه عرصه ها و با چه کیفیتی در جریان بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد این روابط عمدتاً در زمینه های اقتصادی، علمی و هنری بوده است. به واسطه حفظ این گونه های روابط و نیز تداوم پرتوافکنی میراث دیرینه و غنی روابط گذشته دو سرزمین، چین و دستاوردهای تمدنی و فرهنگی آن کمابیش در آیینه ذهن و اندیشه حکام و نخبگان ایران عهد صفوی حضور داشت.
۵۴.

نوع و نحوه مصرف موقوفات روحانیون و تجار ساری در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۲۵) 112 - 143

کلید واژه ها: قاجار ساری روحانیون تجار موقوفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 306 تعداد دانلود : 910
هدف : بررسی تأثیر وابستگی طبقاتی بر نوع و نحوه مصرف موقوفات ساری در دوره قاجار. روش/ رویکرد پژوهش : توصیفی-تحلیلی برمبنای اسناد اداره اوقاف ساری و منابع اولیه. یافته ها و نتیجه گیری: بررسی محتوای اسناد وقف نامه های روحانیون و تجار ساری در دوره قاجار نشانگر آن است که نوع موقوفات روحانیون و تجار، عمدتاً از جنس زمین، خانه، دکان و کاروان سرا است که وقف زمین در بین روحانیون و وقف دکان در بین تجار بیشتر رواج داشته است. نحوه مصرف موقوفات این دو طبقه به ترتیب فراوانی عبارت اند از: تعزیهداری سیدالشهداء؛ اطعام عزاداران سیدالشهداء؛ اطعام و افطار روزه داران؛ تعمیر و نگهداری مساجد و مدارس؛ صدقات و اعانات به فقرا و مساکین و ابن السبیل. تحولات سیاسی و اجتماعی این دوره سبب نشد تا نوع مصارف موقوفات روحانیون و تجار تغییر کند. بیشترین وقف های این دو طبقه اجتماعی در دوران حکومت ناصرالدین شاه ثبت شده است. ازلحاظ زمان هم بیشترین وقف های روحانیون و تجار، در ماه های قمریِ محرم و رجب ثبت شده اند. تولیت موقوفات این دو طبقه برعهده خود واقفان، فرزندان واقفان و یا علمای منطقه قرار می گرفت که بیانگر نوعی نظام مدیریت خانوادگی و مدیریت علمایی در مدیریت موقوفات است.
۵۵.

مشخصه های روش تاریخ نگاری معین الدین یزدی در مواهب الهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علم و تمدن در اسلام سال سوم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۲ 10 - 30

کلید واژه ها: آل مظفر مواهب الهی معین الدین یزدی روش تاریخ نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 199 تعداد دانلود : 728
معین الدین معلم یزدی (متوفی 789 ق/ 765 ش) فقیه، محدّث و مورخ دربار آل مظفر (713-795 ق/ 772-691 ش) و نویسنده مهم ترین منبع این حکومت محلی پساایلخانی به نام «مواهب الهی» است. این منبع، به دلیل داشتن اطلاعات تاریخی پیرامون بعضی حکومت های محلی قرن هشتم هجری، برخورداری از مفاهیم اخلاقی و غنای ادبی و فرهنگی، شایسته توجه است. مسئله اساسی این نوشتار، بازنمایی روش تاریخ نگاری معین الدین یزدی یعنی روش تنظیم و تدوین داده های تاریخی در نگارش «مواهب الهی» است که خود متأثر از مواردی چون پیشینه روشی تاریخ نگاری آن روزگار و نظام اندیشه ای و زاویه دید وی است. در پژوهش حاضر، با این سؤال مواجه ایم که تاریخ نگاری معین الدین یزدی از لحاظ شیوه یا روش نگارش، دارای چه مشخصه هایی است و این ویژگی های روشی، منجر به وقایع نویسی شده یا نگارش تاریخی تحلیلی و علّی؟ یافته های این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه ای به انجام رسیده، نشان می دهد که روش تاریخ نگاری یزدی در مواهب الهی، به دلیل همسانی هایی چون بینش دینی مشیت گرایانه و شریعت مدارانه و ماهیت تاریخ نگاری درباری، ادامه روش تاریخ نگاری ایرانی-اسلامی قرون قبل است. افزون بر این، معین الدین یزدی با نظام فکری مبتنی بر بینش های تاریخی و اعتقادی و سیاسی، اقدام به نگارش تاریخی متکلّف و مصنوع نموده که دارای ویژگی هایی چون تأیید همه جانبه حکومت آل مظفر، بزرگ ان گاری حاکمان مظفری، ستایش مقام سلطان مظفری، برجسته سازی جانبدارانه برخی شخصیت ها، تلاش برای ارائه داده های تاریخی متناسب با مفاهیم قرآن و احادیث دینی، و نمایش اطلاعات جغرافیایی و کیهانی در کنار شرح رویدادها است. وی در نگارش این اثر که اغلب متضمن داده های سیاسی-نظامی است، بیشتر به وقایع نگاری نزدیک شده و از شیوه علّی-معلولی فاصله گرفته است. همچنین در تنظیم مطالب و ترتیب بیان اخبار تاریخی، بر اساس توالی زمانی یا همان شیوه سال نگاری رایج هجری- قمری تاریخ نگاری ایرانی- اسلامی اقدام کرده است.
۵۶.

تطور تاریخی تفسیر نوروز تا پایان دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال یازدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۲) 3-26
تعداد بازدید : 640 تعداد دانلود : 85
تبارشناسی تفسیر نوروزنامه های عهد صفوی از نوروز گرانیگاه نوشتار حاضر است. منظور از تفسیر از نوروز آن که در متون تاریخی و ادبی، دوره های مختلف تا پایان روزگار صفویان، به تناسب گفتمان غالب، نوروز مقارن با روزهایی بزرگ فرض شده که به زعم نگارندگان این متون، بر دیروز و امروز و فردای ساکنان ایران زمین اثر گذاشته یا خواهد گذارد. شواهد این سخن در رساله ای از عهد ساسانی، آثارالباقیه بیرونی و روایات مندرج در چند نوروزنامه روزگار صفوی آمده است. علاوه بر متون یاد شده، با توجه به گستره جغرافیایی فرهنگ نوروز، چند نوروزنامه تالیف شده در فرارودان نیز بررسی شد و تفاوت نگاه غالب از منظر جغرافیایی نیز آشکارشد. تفاوت تفسیر از نوروز در نوروزنامه های دوره صفویه، با تفسیر از نوروز در نوروزنامه های موجود در دیگر حوزه فرهنگی نوروز یعنی فرارودان، وجود گونه ای ایرانی از نوروزنامه را گواهی می دهد. در چارچوب گفتار بالا، با روش توصیفی - تحلیلی و با رویکردی مقایسه ای، تبارشناسی، سه تفسیر متفاوت از نوروز، از حیث تصور تقارن با روزهای بزرگ تاریخی مقایسه شده است.
۵۷.

عوامل بازیابی قدرت سیاسی عباسیان در دوره مسترشد و مقتفی (حک.512- 555)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۴۵ ۸۸-۶۷

کلید واژه ها: سلجوقیان عباسیان مسترشد مقتفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 182 تعداد دانلود : 640
قدرت سیاسی در اواخر دوره خلافت عباسی (۴۴۷-656) به ویژه در دوره ناصر (حک. 575-622)، افزایش یافت. بازگشت قدرت سیاسی و نظامی عباسیان، بیش از آنکه وام دار دوره ناصر باشد، مرهون تدابیر و شرایط سیاسی دو خلیفه پیشین، مسترشد (حک. 512-529) و مقتفی (حک. 530-555) بود. مسئله این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر بروز تغییر در روابط خلافت و سلجوقیان در دوره این دو خلیفه است که منجر به تغییر در فرایند بازیابی جایگاه خلافت در دوره ناصر شد. پرسش مستخرج از مسئله این است که عوامل بازیابی قدرت سیاسی و نظامی عباسیان در دوره مسترشد و مقتفی چه بوده است؟ به نظر می رسد در دوره خلافت این دو خلیفه، با کاهش قدرت سیاسی- نظامی سلجوقیان به سبب دخالت قدرت های سوم، قدرت سیاسی و نظامی خلافت عباسی بازیابی شده بود. یافته های این پژوهش که با روش تاریخی و تحلیل آماری انجام شده، نشان داد که از میان شش خلیفه قبل از ناصر، سهم دو خلیفه مسترشد و مقتفی در احیای جایگاه سیاسی و نظامی خلافت از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است. این اهمیت مرهون شخصیت و طول دوره خلافت این دو خلیفه، اختلافات درون خاندانی و ناپایداری دوره سلاطین سلجوقی بوده است.
۵۸.

ویژگی ها و مصارف موقوفات زنان ساری و بارفروش در دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۳ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۳۰) 75 - 100

کلید واژه ها: وقف زنان واقف ساری بارفروش (بابل) قاجار تاریخ اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 490 تعداد دانلود : 163
اسناد موقوفات در دوره قاجار یکی از مهم ترین منابع برای ترسیم اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی ایران در این دوره هستند. دربین اقشار و گروه های مختلف جامعه ایران که با انگیزه های متفاوت به وقف توجه داشته اند، زنان از اهمیت خاصی برخوردارند. بررسی مندرجات وقف نامه های زنان، هم ازنظر آگاهی از میزان رواج وقف دربین زنان در این دوره و چگونگی وقف آن ها، و هم از جنبه تصویر بخش هایی از مشارکت زنان در امور اجتماعی دوره قاجار، دارای اهمیت است. هدف : این پژوهش، برآن است تا با مطالعه محتوای وقف نامه های زنان واقف در شهرهای ساری و بارفروش در دوره قاجار چگونگی مصارف و ویژگی های موقوفات آن ها و نیز موقعیت اجتماعی واقفان زن را بررسی کند. روش / رویکرد پژوهش : روش این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و آماری است و باوجود تکیه بر مندرجات اسناد موقوفات، از برخی منابع تاریخی و تحقیقات معتبر نیز استفاده شده است. یافته ها  و نتیجه گیری : وقف نامه های زنان ساری و بارفروش در دوره قاجار، ازلحاظ ویژگی های موقوفات و نوع مصارف آن ها، با وقف نامه های مردان این دو شهر چندان تفاوتی ندارند. طرز فکر و اعتقاد هر واقفی ذیل تعیین مصارف موقوفه خودنمایی می کند. موقوفات زنان این دو شهر، کارکردهای مذهبی و اجتماعی داشته اند و برای مصارفی چون عزاداری، خیرات و مَبَرّات، مخارج طلاب، تهیه کتب علوم دینی، امور عام المنفعه، و حمایت از معیشت اولاد واقف درنظر گرفته شده اند. نوع موقوفات این زنان، از جنس زمین، خانه مسکونی، دکان، باغ، حمام و کاروان سرا است. زنان واقف این دو شهر ازحیث خاستگاه اجتماعی از گروه های اعیان و اشراف، تجار و کسبه بازار و زمین داران بودند. موقعیت اجتماعی زنان واقف ساری و بارفروش، به استثناء تعداد کمی که خود دارای نقش اجتماعی چون قابله یا تعزیه خوان بودند به موقعیت اجتماعی پدران یا همسرانشان وابسته بود. نقش های اجتماعی پدران و همسران این زنان عمدتاً شامل: مسگر، پالان دوز، چاقوساز، پیش نماز، دباغ، ارسی دوز، طبیب، مؤذن، مستوفی، قصاب، خیاط، جراح، کلاه دوز، قاضی، گل دوز، بقال، تاجر و کفشدار بوده است.
۵۹.

جایگاه زنان در حکومت و جامعه غوریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۵ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۸ ۱۶۰-۱۳۹

کلید واژه ها: زنان غوریان حکومت جامعه حقوق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 884 تعداد دانلود : 230
جایگاه زنان و میزان نقش آفرینی آنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی، از معیارهای ارزیابی رشد فرهنگ و تمدن جوامع است. موقعیت زنان در حکومت و جامعه غوریان، براساس پایگاه اجتماعی آنها تعیین می شد و شامل «زنان درباری و اشراف»، «زنان طبقه متوسط شهری»، «زنان طبقه پایین روستایی» و «دختران کنیز و زرخرید» می شدند. منابع تاریخی روشنگریِ اندکی درباره وضعیت زنان غور دارند. با وجود آنکه زنان طبقات بالای جامعه حقوق و مهریه بالایی داشتند، معمولاً مجبور به ازدواج های مصلحتی با سران حکومت های رقیب می شدند. زنان طبقات متوسط و پایین هم مشارکت کمی در کنش های جامعه داشتند. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که زنان طبقات مختلف غور از چه جایگاهی در سیاست و اجتماع برخوردار بودند؟ یافته های پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی، حاکی از آن است که زنان طبقات بالا در جهت گیری های سیاسی و اجتماعی مشارکت داده می شدند، اما زنان طبقات متوسط و پایین جامعه تنها در امور خانواده تأثیرگذار بودند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان