محمدحسن شیخ الاسلامی

       دنیای جهانی شده امروز، با گذر از نظم وستفالیایی، انحصار ایفای نقش در عرصه بین الملل را از دستان دولت خارج ساخته است. از جمله عوامل غیردولتی مؤثر در صحنه بین المللی، اعتقادات دینی به طور اعم و مسأله زیارت به طور اخص است. تأثیر پدیده زیارت بر محیط سیاسی بین المللی ما را به سوی پدیده «دیپلماسی زیارت» راه می نماید. در این پژوهش، در صددیم با نگاهی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و رسانه ها، تعریفی نو و متناسب با عصر حاضر از دیپلماسی زیارت ارائه دهیم. پرسش اصلی بدین شرح است: « ایران چگونه می تواند از ظرفیت های دیپلماسی زیارت، برای رشد قدرت نرم خود بهره برد؟» برای رسیدن به پاسخ، از این فرضیه استفاده می کنیم: «دیپلماسی زیارت برای جمهوری اسلامی ایران می تواند به عنوان ابزاری بسیار قوی برای اثرگذاری بر افکار عمومی جهان اسلام و به تبع دولت های این منطقه به کار رود». بر این مبنا، در مقاله حاضر ضمن مطالعه رابطه سیاست با زیارت، به بررسی چیستی «دیپلماسی زیارت» و ظرفیت های ایران در این حوزه می پردازیم. در انتها، ضمن ارائه تعریفی از دیپلماسی زیارت، درخواهیم یافت که با توجه به اهمیت یافتن دیپلماسی عمومی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی ملت ها، دیپلماسی زیارت می تواند به عنوان عامل مهمی در پیشبرد اهداف سیاست خارجی دولت عمل نماید.

مقاله پیش رو با عبور از نظریات لیبرال و مارکسیستی، قصد دارد در پرتو تجزیه و تحلیل گفتمانی، ماهیت سیاست های آپارتایدی را در سال های 1948 تاکنون را در سرزمین های اشغالی بررسی کند. این مقاله بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که روند مفصل بندی و شکل گیری گفتمان آپارتاید در اسراییل به چه صورت بوده است؟ فرضیه پژوهش عبارت است از اینکه گفتمان آپارتاید در اسراییل در زمان مفصل بندی خود، از هم ارزی و هویت سازی از طریق اتکا به دین یهود به عنوان یک ابزار برای دستیابی به مصالح سیاسی خود بهره جست. این گفتمان در پی ایجاد یک نظام معنایی جدید از طریق پیوند هویت های مختلف در یک پروژه مشترک بوده است. بر این اساس نظم اجتماعی ایجاد شده از عناصر متفاوت و پراکنده تشکیل شده است. این عناصر متفاوت و پراکنده، متشکل از همان عناصر خارجی و نیروهای مهاجری هستند که در فلسطین سکنی گزیدند. در حقیقت صهیونیسم، هویت های شناور و عناصر رهاشده یهودی را با ایجاد مکانیزم های قدرت در جهت مشروعیت سازی و غیریت آفرینی برای تولید و ایجاد نظام معنایی و هویت در سرزمین های اشغالی منسجم کرده است.

قاچاق انسان به عنوان یکی از موضوعات جهانی است که واکنش های ملی و بین المللی را بر انگیخته است. سازمان ملل متحد، در قطعنامه ها و کنوانسیون های متعددی به این عارضه در قالب تشویق دولتهای عضو به قانون گذاری و جرم انگاری پاسخ داده است. با توجه به این که کشور های عضو سازمان همکاری اقتصادی(اکو) درگیر قاچاق انسان هستند، اکو این موضوع را در دستور کاری خود قرار داده و برای مقابله با آن برنامه های گوناگونی داشته است. این تحقیق بر اساس روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر رویکرد کارکردگرایی، تدابیر اکو را برای مقابله با قاچاق انسان در سه پهنا جای می دهد؛ نگرانی از این موضوع در قالب نشست های وزرا و کارشناسان، همکاری های فنی با سازمان های بین المللی مانند سازمان بین المللی مهاجرت و اینترپل ، و همکاری دولتهای عضو در چارچوب سازمان اکو. اکو برای همکاری دولتهای عضو به ترتیبات و تدابیر حقوقی، نشستهای مقامات اجرایی و قضایی، تبادل اطلاعات و مدیریت کنترل مرزها و همکاری انتظامی متوسل شده است. در نهایت اکو به این نتیجه رسیده است که پلیس منطقه ای «اکوپل» را تاسیس کند. تاسیس اکوپل گامی موثر در غلبه بر جرایم سازمان یافته فراملی از جمله قاچاق انسان خواهد بود.

تحلیل گفتمان به عنوان یکی از روشهای مطالعه ی پدیده ها در علوم انسانی به چگونگی تاثیر افکار و ایده های پروژه ی نظاممند بر امور اجتماعی می پردازد.هر نظام گفتمانی از سه ویژگی استیلاء، ضدیت وعاملیت برخوردار است و در صدد سیطره برتمامی ارکان جامعه است تا بتواند حیات خود را بر اساس آن توجیه کند.همچنین زمانی که نظام گفتمانی، قدرت توجیه کنندگی خود را از دست می دهد نیروهای آن مجموعه ی گفتمانی، به صورت خود جوش به باز تعریف آن گفتمان می پردازند. مقاله پیش رو قصد دارد در پرتو تجزیه وتحلیل گفتمانی، شباهت ها و تفاوتهای گفتمان آپارتاید در دو سرزمین آفریقای جنوبی و اسرائیل را بررسی کند.براین اساس سوالی که در این پژوهش مطرح شده است این است که چه شباهت ها و چه تفاوت های بین گفتمان آپارتاید در آفریقای جنوبی و اسرائیل وجود دارد؟ فرضیه مقاله این است که در شکل گیری گفتمان آپارتاید در هر دو منطقه دو عامل عنصر خارجی و ایدئولوژی و مذهب نقش اساسی را داشته اند و از نظر هویت و امنیت در هر دو رژیم شاهد حاکمیت ژئوپلیتیک جنگ هستیم و از طرفی این دو رژیم از نظر نقش ژئوپلیتیک در ماندگاری و ماهیت شکل گیری شان به هم تفاوت دارند.

به دنبال دامنه دار شدن بحران سوریه، جهت گیری های متفاوتی از سوی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در قبال آن اتخاذ شد؛ به گونه ای که منافع متعارض و ناسازگار هر کدام از طرفین به جای کمک به حل و فصل سریع بحران به فراگیر شدن آن انجامید. در این راستا نقش آفرینی بازیگران منطقه ای تأثیرگذاری مثل فدراسیون روسیه از جهات مختلف حائز اهمیت فراوان است؛ زیرا این کشور از یک سو بازیگری اثرگذار در بسیاری از مسائل و بحران های منطقه ای و بعضاً بین المللی است و از سوی دیگر به علت داشتن روابط دیرینه با سوریه و هم چنین داشتن پایگاه نظامی در آن کشور، تلاش می کند سطح نفوذ خود را در معادلات سیاسی امنیتی دمشق حفظ کند. بدین علت فدراسیون روسیه بازیگری مهم در بحران سوریه تلقی می شود. با توجه به این مهم، در پژوهش حاضر تلاش شده است جهت گیری ها و راهبردهای روسیه در بحران سوریه در قالب چارچوب مفهومی واقع گرایی تدافعی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. در واقع، پرسش اصلی این است که از آغاز بحران سوریه تاکنون، فدراسیون روسیه چگونه با آن روبه رو شده است؟ پاسخ موقت به این سؤال به عنوان فرضیه احتمالی این است که فدراسیون روسیه به علت داشتن منافع مختلفی به ویژه منافع امنیتی و نظامی تلاش کرده است تا حد امکان با حمایت های سیاسی و بعضاً نظامی از سقوط دولت بشار اسد و افتادن حاکمیت سوریه به دست معارضان تحت حمایت محور غربی عربی جلوگیری کند. با توجه به این مهم، در پژوهش حاضر ابعاد مختلف نقش آفرینی و راهبردهای فدراسیون روسیه در قبال بحران سوریه با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است تا مدلی قابل قبول از رفتار روسیه در این باره ارائه شود.

جمهوری چچن قسمتی از سرزمین گسترده فدراسیون روسیه است که در سال های پس از فروپاشی اتحاد شوروی همواره محل تنش و درگیری بوده است. عناصر هویتی و پیوندهای فرهنگی از هم گسیخته موضوع مهم بحران به وجود آمده در روابط مردم چچن و روس ها است. رویکردهای متعدد نظری در عرصه روابط بین الملل به بررسی ابعاد گوناگون بحران چچن پرداخته اند. یکی از نوپا ترین رویکردهای نظری موجود در روابط بین الملل، رهیافت امنیت انتقادی است. رهیافت امنیت انتقادی به صورت ویژه موضوع امنیت و مرجع آن را با نگاهی منتقدانه مورد کنکاش قرار داده و انسان محوری را وارد فرهنگ امنیتی روابط بین الملل کرده است. بنابراین در این نوشتار با کمک از رهیافت امنیت انتقادی استدلال می شود که نبود شناخت هویتی و تحمیل برسازه های اختلاف برانگیز از سوی دولت روسیه و حاکمان چچن در برپایی بحران در سال های پس از فروپاشی مؤثر بوده است.

هدف از پژوهش حاضر که به شیوه اسنادی صورت گرفته، مطالعه و بررسی ارتباط بین دو متغیر «رسانه» و «الگوی رفتار مصرفی کنشگران/ مخاطبان» در جامعه است. در این خصوص باید به این پرسش ها پاسخ داده شود که آیا رسانه ها صرفاً بازتاب دهنده نیازهای مخاطبان خود هستند یا نقشی تعیین کننده در تولید و بازتولید این نیازها دارند؟ در مقابل، نیازهای مخاطبان چگونه محتوای رسانه را تحت تاثیر قرار می دهد؟ در مقاله حاضر، تلاش شده است ضمن نقد و بررسی رویکردهای نظری موجود در باب تاثیر رسانه بر الگوی مصرفی کنشگران/ مخاطبان، مدل تحلیلی متفاوتی بر مبنای نظریه سازه انگاری ارائه شود که بر اساس آن، رفتار مصرفی کنشگران، مبتنی بر برداشتی است که از «هویت» خود دارند. به عبارت دیگر، افراد با توجه به تعریفی که از موقعیت و هویت اجتماعی خود دارند، سبک مصرفی خاصی را متناسب با آن برمی گزینند، و در این میان، «رسانه» در تعریف این موقعیت و صورت بندی آن هویت، نقشی اساسی ایفا می کند. بنابراین در مدل ارائه شده برای تبیین رابطه «هویت»، «رسانه» و «الگوی مصرف» این سه عامل در مثلثی تعاملی قرار می گیرند که هر یک از اضلاع آن، همزمان، مقوم دو ضلع دیگر و متاثر از آنهاست.

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از سه عضو مؤسس سازمان اکو، همواره بیشترین اهتمام را نسبت به حفظ موقعیت این سازمان داشته است. در حال حاضر، اکو تنها سازمان منطقه ای و بین المللی است که مقر آن در قلمرو جمهوری اسلامی ایران قرار دارد؛ حدود ۲2 درصد بودجه سالانه این سازمان را ایران تأمین می کند؛ بیش از۲۰ درصد کارشناسان آن ایرانی اند و بنابراین دامنه آزادی عمل و تأثیرگذاری ایران در این سازمان بیش از هر سازمان دیگر است. این مقاله می کوشد استدلال نماید که فارغ از هر نگاه کلان و راهبرد کلی که برای توسعه کشور اتخاذ شود، اکو ظرفیت هایی را در اختیار جمهوری اسلامی ایران می گذارد که می تواند در راستای توسعه کشور مثبت و مؤثر ارزیابی شود: اکو یکی از مجاری مناسبی است که می تواند منطقه ای شدن اقتصاد ایران را میسر سازد، این سازمان در فضای بسته و پرفشار بین المللی آزادی عمل و توان تأثیرگذاری خاصی در اختیار می گذارد و سایر دستاوردهایی را نیز که از عضویت در هم پیوندی های منطقه ای انتظار می رود کم و بیش تأمین می کند.

مقاله حاضر به دیپلماسی عمومی رژیم صهیونیستی اسراییل در جهان اختصاص دارد. نویسنده قصد دارد با بررسی وضعیت منازعه نرم میان رژیم صهیونیستی و فلسطینی ، نقاط قوت و ضعف دیپلماسی عمومی اسراییل را مورد سنجش و کاوش قرار دهد . برای نیل به این اهداف ، ابتدا ادبیات مربوط به دیپلماسی عمومی مرور می شود ، سپس شاخصها و حوزه های برآورد قدرت نرم بازیگران مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت این نتیجه حاصل می شود که به رغم تلاش گسترده و پرهزینه اسراییل برای ترمیم چهره منفور کارگزارانش ، این رژیم در عرصه افکار عمومی دنیا همچنان منفورترین است. به زعم نویسنده ، انتفاضه فلسطینی ها نقش برجسته ای در آشکار ساختن سیاستها و تدابیر تجاوز کارانه اسراییلی ها داشته است .

"توسعه سیاسی، به مفهوم گسترش و تعمیق مشارکت آحاد مردم در سرنوشت واحدهای سیاسی، با وجود تنوع و تکثر شیوه‌های اجرایی آن، از اهداف مشترک تمامی دیدگاه‌های توسعه‌ای است. انتخابات به عنوان بارزترین شیوه و تجلی این مشارکت، همواره مورد اهتمام نظریه‌پردازان علوم اجتماعی و سیاسی و نیز به طریق اولی، سیاست‌ورزان بوده است. ازجمله پرسش‌هایی که برای هر دو گروه یاد شده، از اهمیت مضاعف برخوردار است، تبیین رفتار انتخاباتی مردم و گروه‌های اجتماعی است. در جمهوری اسلامی ایران نیز مطالعه رفتار انتخاباتی، بویژه در دهه اخیر، به‌طور جدی در دستورکار پژوهشگران حوزه‌های ذی‌ربط قرار داشته است. در همین خصوص، پرسش اصلی مقاله حاضر این است که مشارکت مردم در انتخابات، به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی توسعه سیاسی، بر اساس چه معیارها و ملاک‌هایی صورت می‌گیرد و ایفای نقش رسانه‌ها در تعیین و یا جهت‌دهی به این ملاک‌ها چگونه است؟ مقاله حاضر بر آن است که ضمن مرور نظریه‌های اصلی مطرح در این حوزه موضوعی، یکی از نظریه‌ها را با تعدیل‌هایی برگرفته از فرانظریه «سازه‌انگاری»، به عنوان نظریه‌ای شایسته برای تحلیل رفتار انتخاباتی در ایران پیشنهاد دهد. از آنجا که مفهوم «هویت»، جوهره فرانظریه سازه‌انگاری را شکل می‌دهد، و با عنایت به نقش برجسته رسانه‌ها در صورت‌بندی لایه‌های چهارگانه هویتی، نگارندگان برآنند که رابطه میان اقدامات هویت‌ساز رسانه، مالکیت رسانه و رفتار انتخاباتی را مورد تأکید قرار دهند. " انتخابات، توسعه سیاسی، رسانه، رفتار انتخاباتی، سازه‌انگاری، مالکیت رسانه‌ای، مشارکت سیاسی، هویت

سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به عنوان یکی از هم پیوندی های اقتصادی متشکل از ده کشور در حال توسعه در منطقه ای با اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک، جمعیت و حجم بازار قابل توجه و ذخایر عظیم نفت و گاز و منابع معدنی و مواد خام سرشار از بدو تاسیس مورد توجه و علاقه پزوهشگران و تحلیل گران مسائل بین المللی و منطقه ای بوده است. اخیرا اما این توجه و علاقه بیشتر رنگ و بوی نقد و انتقاد به خود گرفته است تا آنجا که برخی تحلیل ها دم از عدم توفیق این سازمان زده و یا آن را تنها مجمعی برای تبادل آراء و اطلاعات میان کشورهای عضو دانسته اند. این مقاله با واکاوی دقیق مهمترین استدلالات این منتقدان و ارائه پاسخهایی برای آنها، شاخص هایی دقیق تر و مناسب تر برای ارزیابی عملکرد اکو ارائه می نماید و بر اساس همین شاخص ها توفیقات و ناکامی ها این سازمان را به سنجش می گذارد. بر اساس همین سنجش، بخش انتهایی مقاله به ارائه راهکارهایی برای تقویت سازمان و تسریع روند دستیابی آن به اهداف تعیین شده اختصاص یافته است.