سید محمدحسین حسینی

شالوده ها و کارویژه های فرهنگی جوامع بشری طی زمان و مکان، متحول و مختص به خود می شوند، به نحوی که این مجموعه باورها و ارزش ها بر شیوه زیست باشندگان آنها تأثیر می گذارند. گچگران، جغرافیای زیستی است که در بخش مرکزی شهرستان ممسنی واقع شده و در گذرگاه تاریخ متأثر از عوامل گوناگون، از ابعاد و سویه های فرهنگی متکثری برخوردار شده است. خلقِ فرهنگِ و خُرده فرهنگِ دیرینه در زیستگاه گچگران و دگردیسی در این ارزش ها و ایستارها برآمده از عوامل و سازمایه های گوناگون و متنوعی است که موجب پرسش در این پژوهش شده است؟ ماهیت پژوهش ایجاب کرد تا محققین روش تحقیقِ توصیفی/تحلیلی را برای چگونگی انجام کار برگزینند.درنهایت فرجام بررسی و مطالعه به سبکِ کتابخانه ای/اسنادی (آمار و ارقام) و میدانی (مصاحبه و مشاهده) نشان داد؛ تغییر نگرش نسل جدید، افزایش سطح دانش/آگاهی ساکنان، نوسازی عمرانی/کالبدی، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، از جمله عملگرهایی هستند که دگرگونی فرهنگی در آداب و رسوم، سوگواری ماه محرم، اعتقادات مذهبی، ازدواج و طلاق، پوشش، غذا، بازی های محلی، طبیعت دوستی، گردشگری، مراکز آموزشی/بهداشتی/ورزشی سکونتگاه روستایی گچگران را سبب شده تا جایی که تغییر فُرم این روستا به سوی نوسازی فرهنگی را در پی داشته است.

ژئوپلیتیک زیست محیطی مبتنی بر مطالعه تغییرات بوم شناسی، سیاست های امنیتی جهان صنعتی، جغرافیای تهدیدهای زیست محیطی، تأثیرات نظام جهانی از تخریب محیط زیست و پناهندگان زیست محیطی در قالب گفتمان های سیاسی می تواند بر امنیت ملی بازیگران در سطوح ملی، منطقه ای و فراملی تأثیرگذار باشد. در این چارچوب، منطقه خزر با توجه شرایط خاص جغرافیایی و انسانی متأثر از مسائل زیست محیطی همانند آلودگی، مرگ آبزیان و بیماری های واگیر است. لذا، ایران به عنوان یک کشور ساحلی می تواند تحت الشعاع چنین مخاطراتی قرار گیرد. بنیان پژوهش کنونی بر این سؤال استوار است که ژئوپلیتیک زیست محیطی خزر چه پیامدهای برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به همراه دارد؟ در بیان فرضیه تحقیق به نظر می رسد ژئوپلیتیک زیست-محیطی خزر بر بنیاد شناسه های رژیم حقوقی بازدارنده، محصور بودن دریاچه، آلودگی های نفتی و غیرنفتی، ضعف مشارکت کشورهای ساحلی برای انتقال دبیرخانه کنوانسیون محیط زیست تهران در ژنو به منطقه خزر و تعیین دبیر اجرایی برای آن، امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را متأثر می سازد. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و آمار و ارقام به واکاوی ایده طرح شده پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد، ژئوپلیتیک زیست محیطی خزر و شناسه های مرتبط با آن برخی پیامدهای امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران نظیر تهدیدات بالقوه و بالفعل ناشی از سواحل خزر، ریزگردها، تغییرات اقلیمی، رسوب گذاری، زلزله و نوسانات سطح آب را به همراه داشته است.

منطقه خزر با توجه به موقعیت ویژه خود تحت تأثیر کنش سیاسی بازیگران ساحلی و فرامنطقه ای بوده است. ژئوپلیتیکِ این منطقه و بنیادهای اثربخش آن متقابلاً رفتارِ بازیگران را جهت و معنا می دهد. درهمتنیدگی سه مقوله جغرافیا، سیاست و قدرت و اَشکالِ رفتاری برآمده از آن موجب خلق این پُرسمان شده است که بنیادهای ژئوپلیتیکی رژیم حقوقی خزر چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟ افزون بر این، بایستگی تاثیرگذاری فاکتورهای ژئوپلیتیک، می تواند پیامدهایی برای ج.ا. ایران به همراه داشته باشد که این پژوهش در جستجوی این حقیقت است. نویسه پیش رو ماهیتی توصیفی/تحلیلی و شالوده ای اسنادی/کتابخانه ای با کاربستِ نظری بنیادها و عوامل ژئوپلیتیکی پی ریخته شده است. بروندادِ پژوهش نشان داد که ژئوپلیتیک و بنیادهای آن ضمن خلقِ الگوی رفتاری «فرصت» برای جمهوری اسلامی ایران، الگوی رفتاری «ناامنی» را برای این کشور فراهم کرده است. به سخن دقیق تر، ژئوپلیتیک رژیم حقوقی خزر و بنیاد های آن علی رغم خلق برخی فرصت ها برای جمهوری اسلامی ایران، امنیت ملی این بازیگر ساحلی را در زمینه موقعیت جغرافیایی و فضای سرزمینی خزر در بستر تحولات تاریخی و تمدنی، خصوصیات و ماهیت طبیعی منطقه ساحلی، قلمروها و دسترسی دریایی و گستره سرزمینی کشور دریایی، تحت الشعاع قرار داده و با چالش مواجه ساخته است.

امنیت منطقه ای که از جمله مفاهیم محوری مکتب کپنهاگ و مورد تاکید باری بوزان و الی ویور را تشکیل می دهد، مجاورت و وابستگی متقابل امنیتی در خوشه های منطقه ای را بسیار حائز اهمیت می پندارد. به عبارتی دیگر، به دلیل اهمیت مولفه هایی نظیر قطبش، ساختار آنارشیک، مرزها، باز بودن و ساخت اجتماعی، الگوی رفتاری مجموعه های امنیتی در مناطق مختلف و اتخاذ رویه همکاری جویانه در میان خود و مقابله با غیر بیش از پیش برجسته گردیده است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که امنیت منطقه ای چه تاثیری بر الگو های رفتاری مناطق و مجموعه های امنیتی متشکل از آن دارد؟ فرضیه تحقیق این است که امنیت منطقه ای به دلیل تاکید بر الگوی دوستی- دشمنی، بیناذهنی بودن امنیت، رژیم های امنیت، آرایش واحدها و توزیع قدرت میان آنها منجر به تنظیم رفتار بازیگران در چارچوب مجموعه های امنیتی منطقه ای می گردد. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و منابع اینترنتی به بررسی تاثیر امنیت منطقه ای بر رفتارشناختی مجموعه های امنیتی مناطق پرداخته است. این مقاله به این نتیجه دست یافته است که اهمیت حفظ امنیت در سطح مناطق از سوی بازیگران و تصور آنان مبنی بر دفاع از خود بر مبنای الگوی دوستی و دشمنی و همکاری در چارچوب رژیم های امنیت منجر به  شکل گیری ذهنیت و عملکرد آنان در قالب مجموعه امنیت منطقه ای گردیده است.

بخش عُمده ای از کُنش و مَنش انسان تابع برداشت و ادراک محیطی آن هاست. اشتراک در برداشت از منافع و مصالح گروه به رفتار اجتماعی و سیاسی آن ها معنا می بخشد. در این میان، طایفه به عنوان یک واحد زیستی/فرهنگی که منافع و مصالح کلان گروه در قالب آن نمود می یابد به کُنش طایفه گرایانه می انجامد به گونه ای که اعضاء ارزش های مرتبط با نحوه ادراک از مکان و محل زیست را بر ارزش های فراتر از محل یا مرتبط با محل های دیگر ترجیح می دهند. در جغرافیای انتخابات وجود طایفه گرایی ناظر بر اثرگذاری عناصر مکانی در مطلوب های مؤثر بر رفتار رأی دهندگانِ ساکن محدوده های خاص به عنوان پایگاه رأی آوری است. پژوهش حاضر که ماهیتی کاربردی دارد بر این فرض استوار است که در دهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی گرایش های محلی/طایفه ای مؤثرترین عامل در خلق پایگاه رأی آوری نامزدهای حوزه انتخابیهِ ممسنی بود به گونه ای که، پایگاه رأی آوری نامزدها در این حوزه بیش از آنکه تابع فرآیند کلان دموکراسی باشد، درون مایه ای خویشاوندی و در قالب بازتولید هماوردی های سنتی طایفه ای نمود یافت. داده ها و یافته های موردنیاز پژوهش حاضر نیز به روش اسنادی (کُتب، نشریات و اینترنت) و میدانی (مشاهده و مصاحبه) گردآوردی شده و با روش تحقیقِ توصیفی تحلیلی و استفاده از نرم افزار GIS و  Excelبه تحلیل و کاوش داده های برگرفته از آمار دوره دهم انتخابات مجلس شورای اسلامی پرداخته شده است. نتیجه پژوهش نشان داد که خاستگاه آراء زادگاهی و طایفه ای نقش مؤثری در رأی آوری نامزدهای انتخاباتی دهمین دوره انتخابات حوزه یادشده داشته است.

ایران به عنوان یک جامعه شرقی و آسیایی علاوه بر ساخت متمرکز قدرت با جغرافیای متنوع قومی و ایلی در درون خود مواجه و نیازمند الگوی توسعه مختص به خود است. شهرستان ممسنی در شمال غربی استان فارس ضمن برخورداری از ساخت ایلی و سنتی از مسیر توسعه در ابعاد مختلف بازمانده است. بنیان پژوهش بر این سوال استوار است که الگوی بومی توسعه در شهرستان ممسنی چگونه قابل تبیین است؟ روش تحقیق، ماهیتی توصیفی تحلیلی دارد و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است. برآیند مطالعه صورت گرفته و نتایج تحقیق نشان داد، توسعه بومی شهرستان ممسنی دربرگیرنده طیفی از دگردیسی های ذهنی (در ساختار فرهنگی و اجتماعی)، تحول عینی (در ساختار جغرافیای اقتصادی) و تسریع فضای ارتباطات مجازی (در ساختار فرهنگ سیاسی) با عنایت به ملاحظات محیط زیست (پایداری آینده بشریت) و بهزیستی (رفاه انسانی) بوده و متأثر از مقیاس های محلی، ملی، جهانی (بین-المللی) و جامعه بشری است. لذا، الگوی بومی توسعه شهرستان ممسنی برآمده از مکاتب توسعه (نوسازی، وابستگی، جهانی شدن و نهادگرایی) است که هر یک از آنها نقش سترگی در آسیب شناسی و تدوین مسیر توسعه این شهرستان ایفاء می کنند.

اصلاحات ارضی به عنوان یکی از اصول انقلاب سفید طی دوره پهلوی دوم، شرایط اقتصاد روستایی و ساختار ایلات و عشایر را تحت الشعاع قرار داد. در این میان، ساختار ایلی عشیره ای ممسنی دستخوش تحولات درون ایلی شد و زمینه برای نقش آفرینی شرکت های تعاونی تولید روستایی، زارعین و دیگر نیروهای اجتماعی در فضای اقتصاد روستایی هموار شد. تحت این شرایط، روستای گچگران واقع در بخش مرکزی شهرستان ممسنی و مرکزیت دهستان بَکِش یک بیش از پیش دچار دگردیسی اقتصادی و در تحولات اقتصادی ابراز وجود نمود. از این رو، این پرسش مطرح است که اصلاحات ارضی چه تأثیری بر اقتصاد روستای گچگران از توابع بخش مرکزی شهرستان ممسنی داشته است؟ پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق، توصیفی تحلیلی است. داده های مورد نیاز به روش اسنادی و میدانی (مصاحبه و مشاهده) گردآوری شده ا ند. برآیند مطالعات صورت گرفته نشان داد اصلاحات ارضی ضمن تزلزل در ساختار ایلی عشیره ای ممسنی، اقتصاد روستایی گچگران (عرصه های عمرانی، دامداری، باغداری، کشاورزی، صنایع دستی و کارگاه های تولیدی) را متحول ساخته، به طوری که دگرگونی های اقتصادی این سکونتگاه روستایی با وقوع انقلاب اسلامی و اجرای برنامه های توسعه روستایی تا سال 1400ه.ش شتاب گرفته و کشاورزی و واحدهای تولیدی کوچک بیش از دامداری مورد عنایت ساکنان قرار گرفته است.

در منطقه جنوب غرب آسیا تعارضات ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک همواره از نمود بالایی برخوردار بوده است؛ به گونه ای که این منطقه بیش از آنکه شاهد شکل گیری ائتلاف های منطقه ای و همگرایی باشد، حول محور چالش های امنیتی درون منطقه ای شکل گرفته است. در این میان ایران و ترکیه در طول تاریخ و به ویژه از زمان به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه توسط صفویان، وارد چالش های فراوانی ازجمله جنگ های ارضی و مرزی شدند و مسائل هویتی مذهبی در دوران بعد در روابط میان طرفین تأثیر زیادی داشت. اساساً بر بنیاد درگیری های هویتی این پرسش مطرح می شود که متغیرهای ژئوپلیتی ک در آینده روابط ایران و ترکیه چه نقشی خواهند داشت؟ به نظر می رسد با توجه به تجربیات تاریخی و با لحاظ متغیرهای ژئوپلیتی ک، شاهد نوعی نوسان در روابط میان ایران و ترکیه در طیفی از رقابت های تنش آمیز خواهیم بود که به طور قطع خود این امر تحت تأثیر ایدئول وژی و جریان های سیاسی حاکم در دو کشور خواهد بود. پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد توصیفی تحلیلی به تحلیل ژئوپلیتیک روابط کنونی ایران و ترکیه بر مبنای تجربه های تاریخی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که کشورهای ایران و ترکیه هرچند از شکل رقابت های قدیمی نظیر جنگ های طولانی دوری کرده اند، ولی این رقابت در شکل نوین ژئوپلیتیکی به خارج از مرزهای جغرافیایی هریک از طرفین سرایت کرده است.

تحولات جهانی بعد از پایان جنگ سرد منجر به کاهش رواج ابزارهای سخت افزاری قدرت و تمایل روز افزون بازیگران نظام بین الملل به کاربرد قدرت نرم در جهت پیشبرد اهداف شان در عرصه روابط بین الملل گردیده است. در میان شاخص های مختلف قدرت نرم، از فرهنگ به مثابه منبع بی بدیل یاد می شود به طوری که  نقش این مؤلفه در سیاست خارجی نه تنها در تأثیر غیرمستقیم بر تعیین هویت ملی و فهم جایگاه خود نسبت به دیگران بلکه در تأثیر مستقیم آن بر سیا ست های فرهنگی سیاست خارجی مؤثر می باشد. این قاعده در جهت گیری بازیگرانی نظیر فرانسه نیز می تواند نقش داشته باشد و به قدرت نرم آن شکل دهد. بر مبنای این مدل از شکل گیری رفتار بازیگران، مقاله حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سئوال است که سیاست گذاری فرهنگی منسجم چه نقشی را در قدرت نرم کشور فرانسه ایفاء می نماید؟ فرضیه مقاله بیان گر این است که اتخاذ سیاست فرهنگی منسجم در زمینه های ادبیات، هنر، زبان، سینما و فیلم منجر به افزایش قدرت نرم فرانسه گردیده است. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی تحلیلی و گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و منابع اینترنتی به تاثیر سیاست گذاری فرهنگی منسجم بر قدرت نرم فرانسه می پردازد. 

دیپلماسی عمومی فرایند ارتباط مردم یک کشور با عامه مردم کشورهای دیگر برای شناساندن ایده های خود و شناخت ایده های آن ها و آرمان های ملی، معرفی نهادها، فرهنگ و هنجارها و تبیین اهداف سیاست های خود را شامل می شود. گفتمان قوی انقلاب اسلامی ایران نیز قوی ترین ابزار هنجارساز و تأثیرگذار در منطقه خاورمیانه و جهان اسلام بوده و اثرات تعیین کننده آن مورد اذعان موافقان و مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد .سئوال اصلی مقاله حاضر این است که دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران بر چه مؤلفه هایی استوار است و برنامه های  فرهنگی ایران در منطقه خاورمیانه براساس کدام مبانی و اصول تعریف می گردد؟ فرضیه موردنظر این است که مؤلفه های تمدن و فرهنگ، ارزش های دینی، رسانه و آموزش و رفتار سیاسی منابع قدرت نرم و دیپلماسی عمومی ایران را تشکیل می دهند و برنامه های فرهنگی ایران در منطقه خاورمیانه نیز بر همین مبانی استوار است. مقاله حاضر به بررسی مؤلفه های قدرت نرم ایران و راهبردهای آموزشی و رسانه ای تأثیرگذار ایران در منطقه خاورمیانه و فرصت ها و چالش های پیش رو پرداخته است.

اینکه رأی را به چه طریقی به سمت جغرافیای حمایت کشاند اصلی ترین موضوع کارزار انتخاباتی، و دغدغه استراتژیست های کمپین، مشاورین درجه یک داوطلبین انتخاباتی است. جغرافیای بدن یعنی محیط یکپارچه و کارکردی - متفاوتِ بدن به طوری که هر عضوی/ناحیه ای تاثیرگذار بر جامعه هدف/رأی دهندگان است و قدرت سیاسی کسب می شود. نامزدها پیش از اینکه از طریق ابزارها به تصویر کشیده شوند، نخبگان سیاسی را پربار می کنند چراکه اصلی ترین کارگزار هستند. به لحاظ تاریخی تا اکنون در جوامعه توسعه یافته سوییس، فنلاند، نروژ، نیوزیلند، استرالیا، هلند، کارزار انتخاباتی احزاب، در دموکراسی های اُروپایی و / اَمریکایی رقابت اشخاص سیاسی متمول و ابزارخرید به شکل مشارکت، در شبه دموکراسی های آسیاسی / اِفریقایی، ناسیونالیم محلی ماهیت کمپین های انتخاباتی تعمق و قدرت سیاسی کسب می شود. احزاب جنبه آگاهی بخشی، اشخاص جنبه سیاسی، ناسیونالیسم جنبه تاریخی / اجتماعی دارد. آگاهی بخش، توسعه را فراهم آورده، اشخاص، رقابت و ناسیونالیسم، تکثر را برای این فضاهای جغرافیایی خلق کرده است. به لحاظ سیر توسعه ای / نظریه ای / جغرافیایی، مکتب میشیگان روانشناسی اجتماعی را از طریق هویت حزبی، و مکتب کلمبیا نظریه جامعه شناسی را از طریق ساخت اجتماعی و مکتب رچستر نظریه اقتصاد دموکراسی را از طریق تصمیم گیری بهینه و سودناشی از آن مطرح کرده اند خود محیط، فرد است و قلب این فرد/انسان سیاسی، مرکز کمپین انتخاباتی است. هر یک از محیط های بدن با داشتن عضوی که کارکرد فردی و اجتماعی ویژه دارند درون مایه ستادها و کارزارهای انتخابتی را شکل می دهند. پرسش این است که جغرافیای بدن چیست و چگونه منجر به پیروزی نامزدها در رقابتهای انتخاباتی می شود. روش تحقیق کیفی و استدلالی و استنتاجی است.

شکاف اجتماعی، معیار و شاخص تقسیم اعضای جامعه و زیرمجموعه آن به گروه های مختلف در بازه های زمانی و فضایی متفاوت است. شکاف اجتماعی در جوامع مختلف می تواند در اَشکال و انواع متفاوتی پدیدار شود و صورت بندی خاصی را در بطن یک جامعه خلق کند. در شهرستان ممسنی، به دلیل ساخت ایلی/عشیره ای برخی از تعارضات فعال یا منفعل به صورت تصادفی یا ساختاری شکل گرفته است. این تعارضات موجب تکوین شکاف های اجتماعی در بخش های مختلف شهرستان شده و پیامدهایی را به همراه داشته است؛ ازاین رو این سؤال مطرح است که کلیدی ترین شکاف های اجتماعی در شهرستان ممسنی کدام اند؟ گونه شناسی و صورت بندی شکاف های اجتماعی در این فضای جغرافیایی چگونه است؟ بنابراین هدف پژوهش حاضر شناسایی و تبیین انواع شکاف های اجتماعی در شهرستان ممسنی و به لحاظ ماهیت و روش نیز پژوهش از نوعِ توصیفی-تحلیلی بود. گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای، اسنادی و مشاهدات میدانی انجام گرفت. همچنین شیوه تجزیه و تحلیل داده ها به صورت کمی و کیفی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شکاف های جنسیتی، نسلی، قومی، طبقاتی، سنت و مدرنیته، گروه های ذی نفوذ و نیروهای اجتماعی بر دو شکاف اصلی طایفه ای و جغرافیایی بار شده و جامعه دوشکافی متراکم را در شهرستان ممسنی خلق کرده اند؛ بر این اساس، شکاف های طایفه ای و جغرافیایی را می توان زیربنایی ترین و نیرومند ترین شکاف های موجود در شهرستان ممسنی به شمار آورد که همواره بر تحولات اجتماعی و سیاسی آن تأثیرگذار بوده اند. سایر شکاف های اجتماعی نیز در کنار این دو شکاف وجود دارند و آن ها را متراکم کرده اند؛ به طوری که سایر عرصه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی از آن متأثر شده اند.