میثم میرزایی تبار

شاخ آفریقا یکی مناطق مهم در این قاره و تأثیرگذار در عرصه بین الملل است که از دیرباز و بخصوص در دهه ها و سال های اخیر ارزش های ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک، ژئواستراتژیک و... آن توجه بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای را به خود جلب کرده است و در حال حاضر بسیاری از آن ها در این منطقه فعال هستند. یکی از بازیگران منطقه ای فعال در شاخ آفریقا، اسرائیل است که در ابعاد سیاسی، نظامی، امنیتی، اطلاعاتی، اقتصادی، تجاری و... در این منطقه حضور و فعالیت دارد. علل مختلفی برای حضور اسرائیل در شاخ آفریقا وجود دارد که در چارچوب اندیشه ژئوپلیتیک قابل بحث و تحلیل است. سؤال اصلی پژوهش این است که مهم ترین علل حضور و فعالیت اسرائیل در شاخ آفریقا کدام اند؟ و تحلیل ژئوپلیتیکی این علل چیست؟ پژوهش به دلیل اکتشافی بودن، فرضیه محور نیست. پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد استنباطی و تحلیل محتوا (روش) و بهره گیری از منابع کتابخانه ای درصدد شناسایی و تحلیل ژئوپلیتیکی علل حضور اسرائیل در فضاهای ساحلی و آبی شاخ آفریقا است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم ترین علل حضور فعال اسرائیل در فضاهای آبی و ساحلی شاخ آفریقا عبارت از تسلط بر موقعیت راهبردی شاخ آفریقا، جلوگیری از تسلط کشورهای عربی بر این منطقه، تأثیرگذاری بر مصر، مقابله با نفوذ ایران در شاخ آفریقا و همکاری با آمریکا در اجرای برنامه ها و سیاست های آن در این منطقه است (یافته ها) که هر یک از علل، ماهیتی ژئوپلیتیکی دارند.

شاخ آفریقا عنوان منطقه ای در شرق قاره آفریقا است که در مجاورت فضاهای دریایی خلیج عدن، تنگه باب المندب و دریای سرخ قرار دارد و به صورت زبانه ای به داخل خلیج عدن پیش آمده است. این منطقه از دیرباز ارزش و اهمیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک داشته است و به دلیل داشتن این ارزش ها، بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای همواره در تلاش برای حضور و فعالیت در آن بوده اند. در چند سال گذشته، ایران با وجود کاهش یا قطع روابط با کشورهای شاخ آفریقا و به تبع کاهش فعالیت ها، همواره یکی از کشورهای حاضر در این منطقه به ویژه در فضاهای دریایی آن بوده است. از این رو ضرورت دارد دلایل مسئله از منظر ژئوپلیتیک بررسی و تحلیل شود. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد استنباطی و تحلیل محتوا و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به تبیین ژئوپلیتیکی دلایل حضور ایران در شاخ آفریقا و فضاهای آبی و ساحلی این منطقه می پردازیم. این پرسش مطرح است که در چارچوب مفاهیم ژئوپلیتیک، مهم ترین ضرورت ها برای حضور و فعالیت ایران در شاخ آفریقا کدامند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم ترین دلایل ژئوپلیتیکی برای حضور و فعالیت ایران را می توان تأمین امنیت تردد دریایی، حضور بازیگران رقیب و خنثی سازی برخی اقدامات خصمانه، ظرفیت های ژئواکونومیک شاخ آفریقا، و موضوع حوزه نفوذ و قلمروسازی دانست.  

بخشی از منازعات در روابط میان کشورها به اختلافات مرزی آن ها مربوط می شود که تنش و درگیری در مناطق مرزی آبی یکی از انواع منازعات است. در قاره آفریقا، موارد متعددی از تنش های مرزی از گذشته تاکنون وجود داشته است. درگیری مرزی آبی میان اوگاندا و جمهوری دموکراتیک کنگو یکی از این موارد است که اختلاف اصلی بر سر محدوده مرزی آبی در دریاچه آلبرت است. این مسئله موجب ناامنی در مناطق مرزی در دو سوی این دریاچه شده است. درواقع، در مناطق مرزی آبی میان دو کشور، درگیری اصلی و ناامنی حاصل از آن در محدوده دریاچه آلبرت و بر سر خط مرزی ترسیم شده در درون این دریاچه و همچنین فرسایش ساحل و تغییر در مسیر رودخانه مرزی سملیکی در جنوب دریاچه آلبرت است. این پژوهش از نوع تحقیقات علّی است که با روش توصیفی تحلیلی و نظریه ژئوپلیتیکی منازعات مرزی و سرزمینی استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی اختلافات مرزی میان کشورهای اوگاندا و جمهوری دموکراتیک کنگو در منطقه دریاچه آلبرت و تحلیل علل وقوع ناامنی در این منطقه می پردازد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که مهم ترین علل وقوع ناامنی در مناطق مرزی آبی کشورهای اوگاندا و جمهوری دموکراتیک کنگو کدام است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که علل مختلفی را می توان برای وقوع درگیری و تنش در مناطق مرزی آبی دو کشور در اطراف دریاچه آلبرت نام برد که مهم ترین آن ها شامل 11 مورد از علل و عوامل اصلی در ابعاد مختلف هویتی، حاکمیتی، تاریخی، ترسیم مرز، تغییر مسیر رود، زیست محیطی و... است.

هم گرایی های منطقه ای میان کشورها از پدیده های مرسوم در عرصه بین الملل است که در موضوعات و محورهای گوناگون اقتصادی، امنیتی، سیاسی، نظامی، فرهنگی، علمی، زیست محیطی و... انجام شده و می شوند. «شورای کشورهای عربی و آفریقایی هم مرز دریای سرخ و خلیج عدن» از جمله نظام های منطقه ای است که در ژانویه 2020 با محوریت عربستان سعودی و با عضویت 8 کشور ساحلی دریای سرخ و خلیج عدن یعنی عربستان سعودی، مصر، سودان، اریتره، جیبوتی، سومالی و اردن اعلام موجودیت کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای اعم از کتاب، مقالات علمی، گزارش های مراکز راهبردی، منابع اینترنتی، اخبار و تحلیل های معتبر در رسانه های بین المللی و... درصدد شناسایی، بررسی و تحلیل علل، انگیزه ها و اهداف عربستان سعودی در پیگیری تأسیس «شورای کشورهای عربی و آفریقایی هم مرز دریای سرخ و خلیج عدن» است. سوال اصلی این است که عربستان سعودی چه اهدافی را از پیگیری تأسیس «شورای کشورهای عربی و آفریقایی هم مرز دریای سرخ و خلیج عدن» دنبال می کند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که عربستان سعودی در تأسیس «شورای کشورهای عربی و آفریقایی هم مرز دریای سرخ و خلیج عدن» 6 هدف را در ابعاد ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک، ژئواستراتژیک، امنیتی، نظامی، توسعه ای، اقتصادی، سیاسی و... پیگیری می کند.

جهان اسلام پهنه سرزمینی وسیعی با پراکنش جمعیتی مسلمانان، از سواحل اقیانوس اطلس تا غرب چین و با امتداد و جهت جغرافیایی تقریباً جنوب غربی – شمال شرقی است که برخوردار از امتیازات اقتصادی، جغرافیایی، ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی، ژئواکونومیکی، ژئوکالچری و... است. با وجود موقعیت مناسب کشورهای اسلامی و برخورداری از بسیاری از ظرفیت ها و مزیت ها، این کشورها همواره با مشکلات عدیده ای در ابعاد مختلف خصوصاً در ابعاد اقتصادی و توسعه ای روبرو بوده و هستند. یکی از مهم ترین معضلات موجود در دنیای اسلام، موضوع اختلافات و تنش ها در میان کشورهای اسلامی و واگرایی ها است که توسعه ی کشورهای اسلامی را در جهت منفی متأثر کرده است. مقاله حاضر، با روش توصیفی - تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای درصدد بررسی و تحلیل قابلیت ها و ظرفیت های همگرایی در جهان اسلام است. نتیجه بررسی ها نشان می دهد که جهان اسلام با وجود واگرایی هایی که با آن مواجه است، دارای قابلیت ها و ظرفیت های قابل توجهی است که از بین آنها، در این مقاله چند ظرفیت و قابلیت مهم در جهان اسلام مورد بحث قرار گرفته اند.

منطقه شاخ آفریقا چهار کشور سومالی، اتیوپی، اریتره و جیبوتی را شامل می شود. یکی از مسائل موجود در این منطقه، منازعات مرزی و سرزمینی و ناامنی های ناشی از آن در مناطق مرزی کشورها است. در وقوع این بی ثباتی و ناامنی های مرزی، عوامل مختلفی تأثیرگذار است که در میان آن ها تاریخ، ذهنیت های تاریخی و نقش تاریخ استعماری حاکم قابل توجه است. این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی است که با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، در پی بررسی و ارزیابی نقش تاریخ در وقوع ناامنی های مرزی با مطالعه موردی نقش استعمار در ناامنی های مرزی شاخ آفریقا است. متغیر وابسته پژوهش، ناامنی های مرزی و متغیرهای مستقل، تاریخ، تاریخ استعماری و منطقه شاخ آفریقا است. سؤال اصلی این است که مؤلفه تاریخ و تحولات تاریخی چه نقشی در وقوع ناامنی های مرزی در منطقه شاخ آفریقا دارد؟ در شاخ آفریقا مهمترین منازعات و ناامنی های مرزی شامل درگیری های مرزی میان اتیوپی و اریتره؛ جیبوتی و اریتره؛ و ناامنی ناشی از منازعات اقوام و قبایل در مناطق مرزی سومالی و کنیا بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مؤلفه تاریخ، تاریخ استعماری و اقدامات کشورهای استعمارگر در ترسیم مرزهای میان کشورها خصوصاً در شاخ آفریقا -که براساس منافع استعماری انجام شده و مصالح و منافع محلی شهروندان در نظر گرفته نشده است-، نقش مهمی در شکل دادن به منازعات مرزی میان کشورها و ایجاد بی ثباتی و ناامنی در مناطق مرزی داشته است.

منازعه اشاره به اختلاف و ناسازگاری در رویکردها، اهداف و اقدامات بازیگران در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دارد و دارای انواع مختلف است. منازعه مرزی و سرزمینی یکی از گونه های منازعه و از نوع منازعات بین المللی میان کشورها با همسایه یا همسایگان خود بر سر مالکیت و حاکمیت بر مناطق مرزی مشترک است. در میان ریشه های منازعه، نقش ارزش های جغرافیایی برجسته تر است. قاره آفریقا از گذشته تاکنون، درگیر انواع منازعات بوده است که کانون آنها را می توان کمربند صفر تا 15 درجه شمالی این قاره دانست؛ منطقه ای که یکی از پر منازعه ترین مناطق جهان پس از جنگ سرد است. یکی از گونه های منازعات کمربند صفر تا 15 درجه شمالی آفریقا، منازعات مرزی و سرزمینی است. با توجه به اهمیت تحولات این منطقه و نقش آفرینی متقابل جغرافیا، سیاست و قدرت در منازعات مرزی و سرزمینی آن، ضرورت دارد تا ریشه های این منازعات در چارچوب ژئوپلیتیک شناسایی و تبیین شود. پژوهش حاضر از نوع بنیادی نظری است و در دسته تحقیقات «توصیفی – تحلیلی» قرار می گیرد. روش تحلیل اطلاعات، کیفی است و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، در پی پاسخ به این سؤال است که از دید ژئوپلیتیک، ریشه ها و علل منازعات مرزی و سرزمینی کمربند صفر تا 15 درجه شمالی آفریقا کدامند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که در وقوع منازعات مرزی و سرزمینی کمربند صفر تا 15 درجه شمالی آفریقا، 9 علت ریشه ای با ماهیت ژئوپلیتیکی مؤثر بوده که نتایج آن در قالب «نظریه ژئوپلیتیکی منازعات مرزی و سرزمینی» قابل تعمیم به منازعات مرزی و سرزمینی در سایر نقاط جهان است.

بعد حقوقی و ژئوپلیتیکی از ابعاد مهم آمایش سرزمین در مناطق ساحلی است که به آن ماهیت سیاسی می دهد. پهنه خلیج فارس و سازه های انسانی آن همانند جزایر مصنوعی، ابعاد حقوقی و ژئوپلیتیکی ماهیتی سیاسی دارند. پژوهش حاضر پیامدهای حقوقی و ژئوپلیتیکی جزایر مصنوعی امارات متحده عربی را تحلیل کرد. این پژوهش از لحاظ هدف، بنیادی و از حیث ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی و از نوع تحلیل محتوا است. برای بررسی موضوع، قوانین دریایی امارات و سایر اسناد موجود بین المللی بررسی شدند. پیامد حقوقی احداث جزایر مصنوعی امارات بر سه موضوع شامل مسایل حقوقی محیط زیست، تحدید حدود مرزی و پیشروی ساحل به طرف دریا تاکید کرده است. از لحاظ حقوقی منعی برای احداث جزایر مصنوعی توسط امارات وجود ندارد. فرسایش و رسوب گذاری محیط ساحلی امارات ممکن است، این کشور را بر جابه جایی و تغییر خطوط مرز دریایی مجاب نماید. این ادعا به دلیل چندجانبه بودن قراردادهای بین المللی، تعارض آن با قوانین بین المللی همانند کنوانسیون معاهدات سال 1969، ناسازگاری با عرف بین المللی، شرایط ویژه خلیج فارس، عملکرد تخریبی و یک سویه امارات، نقش عوامل انسانی در تخریب سواحل امارات و غیره قابل پذیرش نیست. همچنین امارات باید آثار محیط زیستی احداث جزایر مصنوعی را ارزیابی و به آگاهی کشورهای منطقه برساند و با کشورهای همسایه برای حفظ محیط زیست دریا همکاری کند. از پیامدهای ژئوپلیتیکی احداث جزایر مصنوعی می توان به استفاده نظامی از این سازه ها توسط کشورهای ثالث، تزلزل امنیت منطقه ای به واسطه حضور نیروهای بیگانه، ایران هراسی، تشدید اختلافات مرزی و سرزمینی ایران با امارات و دخالت کشورهای ثالث و غیره اشاره کرد.

گسترش شهرنشینی، توسعه فضایی و کالبدی و افزایش اهمیت و نقش شهرها در عرصه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... زمینه ساز توجه بیشتر و تلاش بازیگران برای به کنترل درآوردن فضاها و افزایش حوزه نفوذ، رقابت بازیگران و خلق مناظر و ریخت خاصی در شهرها شده است. گسترش و تنوع مسائل و بارز شدن نقش سیاست و قدرت در شهر هم در سطح ملی و هم بین المللی، موجب توجه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک به فضاهای شهری و شکل گیری شاخه ای جدید از ژئوپلیتیک با عنوان ژئوپلیتیک شهری شده است. ژئوپلیتیک شهری، روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست را در فضاها و مکان های شهری بررسی می کند که برآیند این روابط، شکل گیری رقابت میان عناصر شهری و بازتاب فضایی حاصل از آن است. هدف مقاله حاضر که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای به انجام رسیده است، تبیین مفهوم "رقابت" در ژئوپلیتیک شهری با توجه به نظریات اقتصاد سیاسی و اکولوژی سیاسی شهر و بررسی بازتاب های فضایی آن در شهر است. نتایج نشان می دهد که "رقابت" از مفاهیم کلیدی در ژئوپلیتیک شهری است که بازتاب های فضایی رقابت عناصر شهری، در قالب اقدامات مسالمت آمیز و خشونت آمیز در مقیاس های مختلف از سطح محلی تا جهانی از قبیل رقابت های شهرها در سطح بین المللی برای میزبانی رویدادهای بزرگ، خلق مناظر و نمادها و خشونت ها و درگیری های شهری قابل بحث است.

اهداف: گروه های ذی نفوذ و نیروهای اجتماعی در عرصه سیاسی نقش مهمی ایفا می کنند و می توانند مسیر آینده تحولات را به نفع خود سامان دهند. در حوزه انتخابیه ممسنی تأثیر گذاری گروه های ذی نفوذ و نیروهای اجتماعی در طیفی از جهت گیری های متغیر در کوتاه مدت و ثابت در بلندمدت در نوسان است. برخی از آن ها در روندهای سیاسی شهرستان ممسنی به طور مُستمر حضور دارند و در ایام انتخابات مجلس شورای اسلامی بر حجم اثرگذاری خود می افزایند و می توانند روند تحولات را در راستای اهداف خود هدایت کنند. بزرگان و موی سپیدان طوایف، گروه های خویشاوندی و متنفذان محلی از جمله گروه های ذی نفوذ و بازاریان، کشاورزان، اقشار مذهبی، زنان، روشنفکران و نخبگان از جمله نیروهای اجتماعی در حوزه انتخابیه ممسنی هستند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل چگونگی و ارزیابی میزان نقش آفرینی این بازیگران سیاسی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در فضای جغرافیایی ممسنی است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است و با بهره گیری از اطلاعات کتابخانه ای و تحلیل آماری داده های میدانی (پرسش نامه و مصاحبه) به انجام رسیده است. سؤال اصلی این است که گروه های ذی نفوذ و نیروهای اجتماعی چه نقشی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه ممسنی دارند؟ یافته ها/ نتایج: یافته ها و نتایج پژوهش نشان داد که گروه های ذی نفوذ به صورت ثابت و پایدار و نیروهای اجتماعی به صورت فعال و منفعل از طریق هویت و تعلق مکانی و ساخت طایفه ای و تماس با کارگزاران در فرایند انتخابات مجلس و جهت دهی به آرای مردم در حوزه انتخابیه ممسنی ایفای نقش می کنند که در این میان نقش گروه های ذی نفوذ پر رنگ تر است (چگونگی). از طرفی میزان نقش آفرینی بازیگران سیاسی متفاوت است. در بین گروه های ذی نفوذ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب متنفذان محلی و ریش سفیدان از بیشترین و ریش سفیدان و متنفذان محلی از کمترین میزان تأثیرگذاری برخوردار هستند. در میان نیرو های اجتماعی در مناطق شهری و روستایی به ترتیب بیشترین اثرگذاری مربوط به معلمان و کمترین میزان تأثیرگذاری مربوط به اقشار مذهبی است.

حقوق شهروندی مجموعه ای از حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که فرد به عنوان تبعه یک کشور از آن برخوردار می شود. در مناطق با ساختار عشیره ای طایفه ای نظیر شهرستان ممسنی حقوق شهروندی اهمیت ویژه ای دارد و فرهنگ طایفه ای می تواند آن را متاثر کند. در چنین شرایط فرهنگی، مجموعه نیروهای داخلی، سبب تثبیت مفهوم «ما» و مجموعه نیروهای بیرونی سبب شکل گیری مفهوم «آنها» می شود. این ویژگی، به صورت ذهنی و عینی در جریان رای دهی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیة ممسنی جلوه ویژه ای دارد و اقشار با افکار جدید جامعه تحت تاثیر بخش سنتی قرار دارند. سوال اصلی پژوهش این است که چه رابطه ای میان فرهنگ طایفه گرایی و حقوق شهروندی در حوزه انتخابیه ممسنی وجود دارد؟ به نظر می رسد بین فرهنگ طایفه گرایی و حقوق شهروندی رابطه معناداری وجود دارد و طایفه گرایی با سلب آزادی و استقلال رأی شهروندان، ایجاد زمینه برای عمل براساس شرایط احساسی و ایجاد ضعف در تخصیص عادلانه بودجه و امکانات در فضای جغرافیای ممسنی می تواند منجر به نادیده گرفته شدن حقوق شهروندی در انتخابات مجلس شورای اسلامی شود. یافته های پژوهش ماهیتی توصیفی تحلیلی دارد و بر پایه منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی حاصل از توزیع پرسشنامه و تحلیل نتایج براساس آزمونT تک نمونه ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان داد که نگرش های محلی و عشیره ای و تسلط فرهنگ طایفه گرایی با آزادی و استقلال فردی، ورود به حریم فکری و شخصی، ناکارآمد ساختن نیروهای اجتماعی و تخصیص ناعادلانه منابع و امکانات در مناطق ممسنی منجر به نادیده گرفتن حقوق شهروندی در این حوزه انتخابیه می شود.

توسعه فرآیندی است که در آن، جامعه از یک دوره به دوره جدید منتقل می شود. این فرآیند می تواند ابعاد مختلف زندگی انسان را متحول کند. توسعه اقتصادی به معنای رشد اقتصادی و تغییر ارزش ها و نهادها و مستلزمِ انجام رفتارهای خاص اجتماعی است که به فرهنگ و ویژگی های فرهنگی ملت، وابستگی دارد. در شهرستان ممسنی بر بنیاد ساختار اجتماعی موجود که مبتنی بر شناسه های سنتی و طایفه ای است، توسعه اقتصادی با فرهنگ سیاسی که ریشه در هویت جغرافیایی و انگاره های بین الاذهانی کارگزاران دارد، ارتباط معناداری دارد. پایه های اقتصاد ممسنی بر بازار و کشاورزی است و در گُذار به توسعه اقتصادی با شرایط فرهنگی موجود رابطة مستقیمی دارد. هرگونه نوسان در پایه های اقتصادی آن نظیر شکل گیری شرایط تارعنکبوتی، بر مبنای فرهنگ سیاسی موجود قابل تحلیل است. پژوهش حاضر ماهیتی کاربردی دارد و پرسش اصلی این است که چه رابطه ای میان فرهنگ سیاسی و توسعه اقتصادی در شهرستان ممسنی وجود دارد؟ فرضیه پژوهش نیز این است که بین دو متغیر فرهنگ سیاسی و توسعه اقتصادی ارتباط معناداری وجود داشته و فرهنگ سیاسی طایفه ای نقش کلیدی در توسعه نیافتگی اقتصادی شهرستان ممسنی دارد؛ به عبارتی نتایج پژوهش گویای این است که به دلیل وجود فرهنگ سیاسی محدود- مشارکتی و طایف ه ای، ریسک پذیری اقتصاد و عملکرد نامطلوب کارگزاران در ممسنی، توسعه نیافتگی اقتصادی به فرهنگ سیاسی مرتبط است. روش تحقیق در این پژوهش از نوعِ توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای است.

تنگه هرمز واقع در جنوب ایران، آبراه متصل کننده خلیج فارس به دریای عمان و آبهای آزاد است. این تنگه، بدلیل وابستگی مستقیم و غیرمستقیم کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای جهان (در تجارت و ترانزیت کالا و انرژی) و همچنین اهمیت و نقش ارتباطی، نظامی و سیاسی آن در دوره های تاریخی، دارای اهمیت و نقش ژئوپلیتیکی و استراتژیکی است. با توجه به جایگاه و اهمیت این تنگه بین المللی در روند تحولات جهانی و همچنین نقش و کارکردهای آن در ابعاد اقتصادی؛ سیاسی؛ نظامی و امنیتی و ارتباطی، تاریخچه تحولات تنگه هرمز و موقعیت ژئوپلیتیکی و استراتژیکی آن را میتوان طی دو دوره «باستان» (پیش از اسلام) و «دوره اسلامی» مورد بحث قرار داد. علاوه براین میتوان نقش استراتژیک کنونی این تنگه را در مناسبات جهانی تحلیل و ارزیابی کرد. در هر یک از دوره های تاریخی، روند تحولات در تنگه هرمز از ویژگی های خاصی برخوردار بوده و هر یک از بازیگران منطقه یی و فرامنطقه یی در راستای اهداف و اندیشه های استراتژیک خود، برای تسلط بر آن تلاش کرده اند. در این مقاله نقش ژئوپلیتیکی و استراتژیکی تنگه هرمز در گذر تاریخ بررسی میشود. نتایج پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه یی به انجام رسیده است، نشان میدهد که تنگه هرمز، طی دوره های باستان و دوره اسلامی، همواره کانون رقابت حکومتهای مختلف، برای دستیابی و بهرهگیری از ارزشهای مختلف آن بوده و در عصر حاضر نیز نقش و اهمیت استراتژیک این تنگه، در مناسبات جهانی بیش از پیش نمایان و قابل توجه است.

مکان علاوه بر بعد مادی، از بعد غیرمادی نیز برخوردار بوده و احساساتی در ساکنان خود ایجاد می کند. بواسطه این احساسات، نوعی تعلق به مکان در افراد ایجاد شده که منجر به شکل گیری هویت مکانی می شود. این نیروی معنوی حس مکان نامیده می شود. سازماندهی سیاسی فضا نیز عبارت از فرآیندی است که طی آن بخشی از سطح زمین که توسط مرز محدود شده، برای ایفای نقش های سیاسی سازماندهی می شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و تحلیل برخی تنش های رخ داده در نتیجه فرآیند سازماندهی سیاسی فضا در مقیاس جهانی به بررسی روابط متقابل این فرآیند و احساس مکانی با تاکید بر نقش احساس مکانی در امر سازماندهی سیاسی فضا می پردازد. متغیر وابسته پژوهش، سازماندهی سیاسی فضا و متغیر مستقل، احساس مکانی است. سوال اصلی نیز این است که آیا مولفه احساس مکانی تاثیری در اجرای فرآیند سازماندهی سیاسی فضا دارد؟ در بیان فرضیه تحقیق، به نظر می­رسد بین دو متغیر سازماندهی سیاسی فضا و احساس مکانی ارتباطی متقابل وجود داشته و احساس مکانی نقش کلیدی در انجام فرآیند سازماندهی سیاسی فضا دارد. یافته های پژوهش نشان می دهد احساس مکانی از مولفه های کلیدی در سازماندهی سیاسی فضاست که ارتباط متقابلی بین آنها وجود دارد. به این ترتیب که نه تنها احساس مکانی، زیربنای سازماندهی سیاسی فضاست، بلکه نحوه انجام سازماندهی سیاسی فضا نیز در کیفیت احساس مکانی افراد تاثیر داشته و می تواند موجب تحریک احساسات آنان در جهت منفی و یا مثبت باشد.