فرامرز میرزایی

إنَّ الخطاب مجموعه ملفوظات تحدد أنماط السلوک، وتؤثر على الحیاه المجتمعیه سلباً وایجاباً، فلذلک توغّل خطاب السلطه فی جمیع الأوضاع الاقتصادیه والسیاسیه والثقافیه وحتى القضایا النفسیه، وبما أنّ الروایه عالم سردی یستحضر ما ظهر من واقع المجتمع وما خفی منه، فلا یمکن تحلیلها بمعزل عن خطاب السلطه. ولخطاب السلطه حضور متمیّز فی التشکیل السردی فی روایات حمید العقابی خاصه فی تشکیل البنیه الفاعلیه؛ لأنها الأکثر تأثیراً فی نظام السلطه وخطابها المهیمن. ویحاول المقال البحث عن أهم ممیزات السلطه فی روایات حمید العقابی، وتأثر الشخصیات الروائیه المختلفه بخطاب السلطه فی هذه الروایات. وقد فرضت علینا مسأله الدراسه الاستعانه بالمنهج الوصفی-التحلیلی، بشکل عام، والمنهج البنیوی التکوینی کمنهج نقدی لتحلیل الخطاب الروائی، معتمداً على أدوات الاستقراء والاستنباط والتفسیر. وقد أختیرت روایتا "أقتفی أثری" و"الفئران" لمعالجتهما ضمن إطار نظام السلطه السیاسی والظواهر المهمیمنه وفق ما تقتضیه الشخصیات لاستخلاص النتائج وفهمها. وقد توصل البحث إلى عده نتائج أهمّها: إنّ السلطه لم تؤثّر على الأوضاع المعیشیه فحسب بل أثرت على السلوکیات والأطباع وصار هذا الخطاب متفشیاً فی نسیج المجتمع، وکانت الشخصیات المنهزمه أکثر فاعلیه من الشخصیات المنتمیه فی الروایتین، وحاول العقابی أن یصوّر ما فی السلطه من تأثیر سلبی على الشخصیات الروائیه کالتشظی وضیاع الهویه والأزمات النفسیه الحاده.

تهدف هذه الدراسه إلى الکشف عن وظیفه الشخصیه الروائیه الرئیسه وفق منهج فلادیمیر بروب، وتحلیل دورها الروائی فی روایتی "التانکی" لعالیه ممدوح و"منصب شاغر" لجی کی رولینغ لما للشخصیات من دور مهم فی البناء الروائی، ولما لوظیفتها من مهمه أساسیه تُبنى علیها أحداث الروایه فی تعبیرها عن الفکره الرئیسه التی یقصدها الکاتب فی عمله الأدبی؛ ثم مقارنه کل ذلک لکشف مواطن الشبه والاختلاف بین وظائف الشخصیات فی کلتا الروایتین، وذلک انطلاقاً من منهج وصفی تحلیلی ومقارن. رغم التباعد الجغرافی بین المجتمعین العراقی والبریطانی، والاختلاف البیئی والثقافی واللغوی والدینی والتاریخی، إلا أن طبیعه الإنسان ومشاعره تبقى واحده، ولکنها تختلف بطریقه التفکر وأسلوب التعامل؛ لذا لا بد من التعرف على کل ذلک من خلال تحلیل وظائف الشخصیات الروائیه. ومن خلال هذه الدراسه تبین أن مواطن التشابه بین شخصیات الروایتین أکثر من مواطن الاختلاف. وهذه التشابهات والاختلافات اعتمدت على طبیعه الظروف الاجتماعیه الناتجه من بیئه کلتا الروائیتین اللتین وظفتاهما وفق طبیعه واقعهما واعتماداً على طبیعه المشاهد التی تقصدتاها، تحت قالب طبیعه تخصصهما الذی فسح المجال أمامها لیمکنهما من تنویع الشخصیات ورسم سلوکها بدقه.

یعتبر موضوع "الآخر" حقلاً جدیداً فی الأدب المقارن حیث یندرج ضمن سیاقات الدراسات الأدبیه الحدیثه التی تسمى ب الصورولوجیا، وهو الفرع الذی یهتم بالصوره التی تقدمها الکتابات الأدبیه عن المجتمعات والثقافات المتباینه عنها. ظلت إشکالیه العلاقه مع "الآخر" الغربی أو الأجنبی من أهم القضایا التی شغلت الکثیر من الباحثین طوال القرن المنصرم. إن الهدف من تحلیل صوره "الآخر" هنا هو بیان صوره الشخصیه الغربیه وبالذات الأمریکیه من منظور عربی، وتعمیق الوعی بالذات والعالم ولتحدید المواقف التی تقف وراء تشکل صوره "الآخر"، ومحاوله الوقوف على معالم الصوره الحقیقیه له. وذلک بالترکیز على المنهج الوصفی- التحلیلی. وتوصلت الدراسه إلى أن انعام کجه جی صورت قضایا "الآخر" الأمریکی بکثره فی روایتها، بحیث تعکس شخصیاتها للتعامل مع الآخر عبر تیارات مختلفه ومتباینه فی مواقفها ما بین رافض ومتحفظ وموافق. وجاءت صوره "الآخر" الأمریکی فی الروایه لتؤسس حاله من التشکیک فی العدید من المفاهیم والمسلمات عند "الأنا" أی الإنسان العراقی وهو ما ظهر فی شخصیه البطله زینه نتیجه بعض الأعمال والسلوکیات التی تنتج من "الآخر"، حیث تجعل "الأنا" یعیش فی متاهه لفتره محدوده من حیث الإنتماء أو الولاء، لیبحث عن ذاته، فیجدها بعد ذلک. ویؤثر تناقض المنفی والانتماء فی تشکیل صوره "الآخر" فی الروایه بسبب عامل الحرب بحیث تظهر محنه الإنسان بین وطنین، وهذا ما یظهر جلیاً فی نفسیه الشخصیات.

  إن إبراهیم نصر اللّٰه، الروائی الفلسطینی، فی روایته المسماه بحرب الکلب الثانیه ، یعالج الصعوبات التی یعانی منها الشعب الفلسطینی بأسلوب فانتازی مستفیدا من الطاقات اللغویه. إذن، یجدر نص هذه الروایه بالتحلیل النحوی والبلاغی للکشف عن جمالیه استخدام أسلوب الاستفهام الذی یعد بأنواعه المختلفه من أهم الأسالیب الإنشائیه المستخدمه فی تحریک عواطف المخاطب، وإضفاء الجمالیه على النص، والتأثیر الأکثر فی نفس المخاطب، لتمکین المعنى فی ذهنه. لقد رغب الأدباء فی استخدام هذا الأسلوب فی أعمالهم الأدبیه؛ لکونه ذا معنى مجازی أوسع من الأسالیب الأخرى. یهدف هذا المقال إلى الکشف عن الأغراض البلاغیه الکامنه فی أسلوب الاستفهام وفقا للمنهج الوصفی التحلیلی، معتمدا على الأسلوبیه الإحصائیه لیجیب عن مدى التناسق بین أدوات الاستفهام ومستویات اللغه الروائیه الثلاثه: السردیه، والوصفیه والحواریه، وإبراز أهمّ ما فی هذا الأسلوب من جمالیه لإفاده المعنى إلى المتلقی. وأهمّ ما وصل إلیه هذا المقال أن الراوی استخدم أسلوب الاستفهام فی الغالب فی مستوی الحوار؛ لأن الشخصیات الروائیه تتجادل لوقوعها فی حیره ناتجه عن وجود الأشباه والشبیهات والشک فی الوصول إلى الحقیقه والتمییز بین الأصل وهذه الشبیهات، ثم أکثر من استخدام هذا الأسلوب فی غرضی النفی والإنکار؛ لأنهما یتناسبان والفضاء الروائی المتشائم الذی یسود الروایه لیظهر الانتهازیه السیاسیه والاقتصادیه والثقافیه لشخصیات روائیه تمثل جیلا جدیدا لا یعملون إلا لتحقیق مصالحهم الخاصه دون مصالح المجتمع الفلسطینی العامه.

إنّ تقدیم التاریخ للأطفال فی قالب قصصی بدلاً عن تقریره المباشر الجاف أمر فی غایه الأهمیه؛ لأنّ فی القصه من الأدوات السحریه، -خاصه فی هندسه الشخصیه، وهی تکوین فنی للشخصیات الروائیه،- ما یجذب انتباه المتلقّی ویجعلها أداه تربویه مناسبه لبیان التاریخ لهم. فقام عبدالتواب یوسف فی مجموعته القصصیه «حیاه محمّد (ص) فی عشرین قصه»، باستخدام الفن القصصی لتعلیم التاریخ الاسلامی للأطفال، وذلک عبر توظیف الأشیاء والحیوانات فی تصمیم الشخصیات القصصیه وهندستها؛ فإنّ هذه المجموعه القصصیه روایه تاریخیه عن حیاه رسول الله (ص): تحکی أحداثاً واقعیهً مستمده بالأبنیه الفنیه، مرکزهً علی هندسه الشخصیات بغیه الفهم البسیط. والراوی فی هذه القصص، حیوان أو جماد أضفی علیهما الکاتبُ الحیاهَ فی نزعه احیائیه مقصوده لیُنزلهما منزله البشر والکائن الحی، کشخصیه روائیه تروی أحداث القصه من خلال مشاهداتها. یهدف هذا البحث بالاعتماد علی المنهج الوصفی_التحلیلی إلی معالجه خمس قصص فی هذه المجموعه القصصیه ورصد کیفیه توظیف الشخصیات؛ لتسهیل معرفه التاریخ وتقدیمه بشکل میسر للأطفال. إنّ هندسه الشخصیات القصصیه فی هذه المجموعه تنقسم إلی الشخصیه الإنسانیه المقتبسه من تاریخ الإسلام وباسمها المضبوط فی التاریخ لتؤدی دور الرصد التسجیلی للحدث التاریخی؛ أو الشخصیه التخیلیه التی تؤدی دور الراوی الشاهد فتحکی الروایه کما حدث، وقد اختارهما الکاتب لیجذب انتباه الأطفال ویسهل لهم فهم التاریخ بتمازج الواقع بالخارق المتخیل، خاصه وإنّ بین تلک الحوادث التاریخیه وهندسه هاتین الشخصین صله وثیقه لتأدیه الوظیفه الروائیه التی عهدت الیهما.

لقد اتسعت رقعه تأثیر العولمه الثقافیّه عقب الثوره المعلوماتیّه فی العقود الأخیره ممّا ترکت لمساتها فی شتى مناحی الحیاه ومن ضمنها الناحیه اللغویّه حیث أدّى الأمر إلى تفشّی ظاهره التّهجین اللّغوی فی مختلف المجالات العلمیّه والثقافیّه بما فیها الروایه الإیرانیّه والجزائریّه. نتعرّض فی هذا المقال لإشکالیه العولمه الثقافیه والتّهجین اللغوی فی روایتی "مملکه الفراشه" و"عشق وچیزهای دیگر" لکونهما نموذجتین بارزتین من الأعمال السردیّه الهجینه وذلک فی ضوء نظریّه العولمه التحولیّه وعلى أساس المنهج الوصفی والتحلیلیّ المقارن. تدلّ النتائج على أنّ التهجین اللغوی الناتج عن العولمه الثقافیه ظهر فی الخطاب السردی لروایتی مملکه الفراشه وعشق وچیزهای دیگر بنوعیه الاسم والجمله غیر أن التّهجین اللّغوی عن طریق الاسم هو أبرز نوع التهجین الذی تجلّت مظاهرها فی هاتین الروایتین. حسب بیانات  التحلیل الإحصائی، مکوّن تغییر أسماء الشخوص وتشویهها بإجمالی 33٪ وتکرار 465 هو المکوّن الأکثر تواجداً وتوظیفاً فی روایه مملکه الفراشه ثم یأتی مکوّن استحضار أسماء الأعلام والمشاهیر الأجانب بإجمالی 25% وتکرار 352. أما بالنسبه لروایه عشق وچیزهای دیگر، مکوّن أسماء نمط الحیاه بإجمالی 49٪ وتکرار 220 احتلّ المرتبه الأولى وهو المکوّن الأکثر حضوراً واستخداماً فی هذه الروایه، ثم یلیه مکون أسماء الشّخوص الهجینه بإجمالی 27% وتکرار 122. کما یظهر البحث أنّ الاختلاف الأساسی بین هاتین الروایتین بالنسبه للتهجین اللغوی یکمن فی نوع اللغه المستخدمه ثم کمیه تهجین الأسماء من قبل الکاتبین حیث "الأعرج" کان الأکثر حرصاً على استخدام اللّغه الفرنسیّه وتهجین أسماء الشّخوص وتشویهها بینما اقتصر "مستور" على توظیف الإنجلیزیّه فحسب وهو لم یکن بقدر الأعرج حریصاً على تغییر أسماء الشّخوص وتشویهها.

عوامل روان شناختی، روابط هم شاگردی و آشنایی زبان آموز با فرهنگ زبان هدف، نقش مؤثری در پیشرفت تحصیلی دارد. مسئله اصلی این پژوهش تعیین ویژگی های سنجشی ارزیابی این عوامل در یادگیری زبان عربی دانشجویان کارشناسی زبان و ادبیات عربی در ایران است، زیرا در این زمینه پژوهش درخوری انجام نشده است. این پژوهش با روش تحقیق آمیخته اکتشافی متوالی انجام گرفت. گویه های اولیه در قالب یک پژوهش کیفی و مصاحبه نیمه ساختاریافته با متخصصان زبان وادبیات عربی و روان شناسی، طراحی شد و با ابهام زدایی از آن ها فرم نهایی (83) گویه ای تعیین شد و برای روایی و پایایی آن ها روی نمونه صد نفری دانشجویان کارشناسی زبان و ادبیات عربی از طریق فضاهای آموزشی رسمی مجازی و به روش نمونه گیری، اجرا شد. یافته ها: 83 گویه ضروری با (CVR) بالای 0.6، براساس ملاک لوشه، انتخاب شد و شاخص روایی محتوای کل مقیاس (CVI)، با استفاده از نرم افزار اس.پی.اس.اس. برابر 0.83 به دست آمد که مطلوب است. همسانی درونی این مقیاس از طریق آلفای کرونباخ، برای تمامی مقادیر (7 عامل) بالاتر از 0.8 بود. شاخص اعتبار مرکب و متوسط واریانس عوامل مقیاس، به ترتیب بالاتر از 0.8 و 0.5 شد که روایی همگرا را نشان می دهد. روایی ملاکی هم زمان بیانگر رابطه معنادار بین عوامل مقیاس و معدل افراد نمونه تحقیق است. درمجموع، مقیاس نهایی 32 گویه دارد که 64.22 درصد از واریانس کل مقیاس را تعیین می کند. درنتیجه، این ابزار باتوجه به ویژگی های سنجشی مطلوب، برای تعیین عوامل روان شناختی ومیان فردی مؤثر بر پیشرفت تحصیلی زبان آموزان زبان و ادبیات عربی کاربرد دارد.

تُعدّ إشکالیه الهویه من أهم مرتکزات النقد مابعد الکولونیالی الذی عُنی بتأثیرات الاستعمار علی هویات المستعمَرین انطلاقا من جدلیه الأنا/الآخر أو المستعمَر/المستعمِر وما یفرزه لقائهما من تأزّم هویاتی. وقد تطرّقَ الأدب الروائی لما بعد الکولونیالی لقضیه الهویه والانتماء بشکل بارز، وقد تناول الروائیون ثیمه لقاء الشرق بالغرب لرصد تبعات هذا اللقاء علی التشکّلات الهویاتیه لأنّ الاحتکاک بالآخر یحرّک الإحساس بالانتماء لدی المرء لبناء هویه مستقله تمیزه عن غیره. والآخر بالنسبه للشرقیین هو الغرب المستعمِر الذی عمل جاهدا علی تقویض وطمس هویاتهم. فاحتواء الروایه علی قضایا المجتمع الثقافیه، ومن ضمنها قضیه الهویه علی نطاق واسع، یؤهلها لتکون أرضیه خصبه لدراسه الأزمه الهویاتیه الناجمه عن صدام الأنا بالآخر. تأسیساً علی أهمیه موضوع الهویه وانعکاسه علی عالم الروایه، سعت الدراسه هذه إلی تقدیم إطار مبتکر لدراسه الأزمه الهویاتیه اعتماداً علی المنهج الوصفی-التحلیلی العام والاستعانه بأدوات التفسیر، والاستنباط، والدقه إضافه إلی القراءه الطباقیه المعتمَده فی النقد ما بعد الکولونیالی. وتوصلت الدراسه إلی إطار تحلیلی لفهم الأزمه الهویاتیه یتکوّن من ست مؤشرات رئیسیه تحت عناوین: عقده النقص والانبهار بالآخر(التغریب)، الفصام/الشیزوفرینیا، عقده الجنس/قلق الخصاء، الاغتراب، التخلّف، والعنف. یتیسر فهم التأزم الهویاتی وموقفه فی الروایه بتطبیق هذه المؤشرات وتحلیلها حسب مدی ظهورها فیها.

دافعیه التعلم الاقتصادیه تحرّک مشاعر متعلمی اللغه العربیه وتشجعهم على مواصله دراستهم الجامعیه لأن اللغه، کالنقود، رکیزه أساسیه للأنشطه الاقتصادیه الحدیثه، خاصه مهاره المحادثه اللغویه، فأصبحت عنصرا مهما للاتصال الذی یُبنى علیه النشاط الاقتصادی. فلایتحق التعلم إلا بملائمه بین العوامل المؤثره فی التحصیل الدراسی ودوافع الطلاب. لذلک تهدف هذه الدراسه إلى تحدید الدوافع الاقتصادیه للطلاب الإیرانیین لتعلم مهاره المحادثه العربیه فی مرحله البکالوریوس وعلاقه المقررات والمواد الدراسیه بها، وذلک بالمنهج الوصفی – التحلیلی معتمدا على المنهج المیدانی. وقد استخدمت أداه الاستبانه الإلکترونیه لجمع البیانات والمعلومات من الطلاب، وبعد وضعها فی تطبیق بُرس لاین(porsline)، تم توزیع رابطها بین الطلاب. فقد اختیرت لعینه الدراسه 110 طالب وطالبه عشوائیا من طلاب وطالبات فرع اللغه العربیه وآدابها فی الفصول الدراسیه المختلفه للبکالوریوس بجامعات طهران الحکومیه فی العام الدراسی 1400/1401 ش. کما تمت معالجه البیانات فی الحُزمه الإحصائیّه للعلوم الاجتماعیه (spss)، ووصلت الدراسه إلی أن أکثر الطلاب یتعلمون اللغه العربیه لأهداف اقتصادیه و للعثور علی وظیفه لیؤمنوا مستقبلهم ولکن المقررات والمواد الدراسیه التی تُستخدم لتعلیم ماده المحادثه العربیه تمت صیاغتها على أساس الأهداف الثقافیه والسیاسیه والدینیه وقلما یُهتم فیها بالمحاور الاقتصادیه، فهذا مما جعل الطلاب غیر ناجحین فی وصولهم إلی أهدافهم الاقتصادیه وفی تعلمهم مهاره المحادثه. من ثم أظهرت النتائج أن مدى تأثیر المقررات والمواد الدراسیه فی ازدیاد دوافع الطلاب لتعلم اللغه العربیه قلیل جدا.

إن هدف النص السردی استحضار وإنشاء عالم روائی عن طریق اللُّغه، فتقوم الکلمه مقام العدسه فتکشف جوانب مختلفه عن المجتمع. فعَبْر دراسه هذا النص السردی فی سیاقه الثَّقافی والاجتماعی والسِّیاسیّ والتاریخی واستجلاء دوره فی تشکیل الْهُوِیَّه الثَّقافیه للمجتمع یتم البحث فیها عن الأنساق المضمره والمختفیه خلف النص الظاهر وجمالیاته الفنیه. تسعی هذه الدِّراسه، وبمنهج وصفی - تحلیلی، استناداً علی المقاربات النَّقدیه للنَّقد الثَّقافی وآلیاته الإجرائیه من خلال رصد الأنساق الثَّقافیه المتواریه خلف البناء اللُّغوی للنص الرِّوَائی فی روایه (لیل البلاد) لجنان جاسم حلاوی، لغرض تقدیم تصور حول الأنساق الثَّقافیه ببعدیها الجمالی والقبحی. فالجمالیات هی التی تقود إلی الوعی الثَّقافی والقبحیات هی العیوب النَّسقیه المختبئه تحت عباءه الجمالیه باعتبارها حیله ثقافیه من حیل النَّسق والتی تقود إلی العمی الثَّقافی. فالنَّسق الظاهر فی خطاب الحرب هو الوطنیه والکرامه والدفاع عن البوابه الشرقیه، وتقابله ما کشفته الروایه عن أنساق العُنْف الممنهج بأشکالها الظاهره والمضمره والتی واجهتها الشخصیه الرِّوَائیه (عبدالله) فی مختلف مراحل حیاته، وقد أنتجت الممارسات القمعیه تراکمات سلبیه علی الشخصیه العراقیه أدت إلی تمزق الذات وضیاع الْهُوِیَّه، وتبدل المکان فی روایه لیل البلاد إلی صوره سردیه تحمل مفارقه ساخره حین تتحول الأمکنه السارّه (أعمده ملاعب الأطفال)، إلی الأمکنه الحزینه (مشانق الإعدام) لیظهر سیطره الأنساق الثقافیه التی ولّدها العُنْف المتتابع فی المجتمع العراقی.

إنّ أفکار إبراهیم نصرالله المطروحه فی روایته "حرب الکلب الثانیه"، یقصد منها الکشف عن حقائق حیاه الشعب الفلسطینی بالأسالیب المتلائمه الّتی قد ذکرها الروائی لإفاده دلاله خاصّه. فربّ أسالیب قد أخرجها الروائی من المعانی الأصلیّه إلی المعانی الثانویّه المجازیه التی قد برع فیها إلی حدّ کثیر لإضفاء جمالیّه النصّ وتحریک عواطف المتلقی. فمن هنا یهدف هذا المقال إلى الکشف عن أفکار الروائی وفقا للمنهج الوصفی التحلیلی معتمدا على الأسلوبیّه الإحصائیّه لیجیب عن مدى التناسق بین هذه الأسالیب ومستویات اللغه الروائیه الثلاثه: السردیه، والوصفیه والحواریه، وإبراز أهمّ ما فی هذه الأسالیب من جمالیه لإفاده المعانی إلى المتلقّی. وأهمّ ما وصل إلیه هذا المقال أن الراوی استخدم أکثر الأسالیب التعبیریّه النحویّه 3406 مره متلائما مع أفکاره المطلوبه، حیث استخدم أسلوب النفی 1759 مرّه: 52%، ثمّ الاستفهام 812 مرّه: 24%، ثمّ الشرط 328 مرّه: 10%، وغیر ذلک، مشیرا إلی الرؤیه التشاؤمیّه السائده علی الأنظمه الفلسطینیه المضطهده، لأن فی الروایه شخصیات انتهازیّه فاسده تعمل أعمالا سلبیّه، خاصّه بطل الروایه راشد الانتهازیّ الّذی لایعمل إلّا لمصالح نفسه الممتلئه من الشرور إلی درجه أن الاتّجار بالبشر عنده حدث اعتیادیّ بعیدا عن القیم الخلقیّه والإنسانیّه.

مهاره الکتابه من أهم المهارات اللغویه، ولها أهمیتها أیضا فی تعلیم اللغه العربیه بالجامعات الحکومیه فی إیران، یتعلمها الطلاب من خلال وحدات دراسیه، لکن لا یتقنونها جیدا، فیقعون فی أخطاء لغویه وکتابیه فی المراحل الدراسیه المختلفه. لهذا، تتناول هذه الدراسه أنواع الأخطاء اللغویه والکتابیه فی الرسائل الجامعیه وتشیر إلی أسباب هذه الأخطاء؛ لکی تسهم فی إعاده النظر فی المنهج الدراسی وتعدیل طرائق تعلیم اللغه العربیه، خاصه مهاره الکتابه، بهدف التقلیل من الأخطاء اللغویه لدی الطلاب فی المستقبل وتنمیه مهاره الکتابه عندهم. تعتمد الدراسه على المنهج الوصفی التحلیلی وتتبع مراحل منهج تحلیل الأخطاء لدراسه الأخطاء اللغویه فی عشرین رساله جامعیه فی مرحله الماجستیر لفرع تعلیم اللغه العربیه بجامعه تربیت مدرس. بلغ عدد الأخطاء اللغویه فی هذه الرسائل إلی 1005 أخطاء؛ والأخطاء النحویه من أکثر الأخطاء اللغویه شیوعا بخاصه فی حروف الجر، ثمّ تأتی الأخطاء الإملائیه، ثم الخطأ فی رسم همزه القطع، ثم تأتی الأخطاء الصرفیه، ولاسیما الخطأ فی تمییز المعرف من المنکر، ثمّ الأخطاء الدلالیه بخاصه فی استعمال الکلمات والعبارات غیر المألوفه فی العربیه. ومن خلال تفسیر الأخطاء، وصلنا إلی أن التداخل اللغوی، والطرائق التدریسیه، وبیئه التعلم، وصعوبات مرتبطه بقواعد اللغه العربیه، والطلاب أنفسهم، وجهلهم ببعض القواعد من أهم مصادر وقوع الطلاب فی هذه الأخطاء.

إنّ الترکیب النحوی فی النص تنظمه تلک الفکره الّتی تکوّن الرؤیه الفنیه للنص الأدبی، فلایمکن الوصول إلیها إلّا بإدراک المعانی النحویه المستنبطه منه. أی إذا طغت علی النص رؤیه تشاؤمیه فیغطی علیه ما یلائمها من الترکیب النحوی. وهذا ما نجده فی روایه «حرب الکلب الثانیه» لإبراهیم نصرالله الفلسطینی، فقد سادت علی هذه الروایه السیاسیه، الرؤیه التشاؤمیه، لأن أکثر شخصیاتها الروائیه سلبیه انتهازیه جدّا، خاصّه بطل الروایه «راشد» الّذی یتجاوز کل القیم الأخلاقیه والاجتماعیه فی سبیل تحقیق مصالحه الخاصّه حیث یعارض تلک القیم الثوریه التی کان یناضل لأجلها فینفیها نفیا قاطعا لیتحوّل من سجین إلی سجّان، ویشارکَ ببراعه مع الضابط شقیق سلام زوجه راشد فی الاتّجار بالبشر. هذا النفی للقیم ورفضها یناسب أسلوب النفی لغویا. فجاء هذا الأسلوب أکثر استخداما فی الروایه من الأسالیب النحویه الأخری لیتناسب مع الرؤیه التشاؤمیه السائده علی الروایه وفی مستویات اللغه الثلاثه للروایه: السرد، والحوار، والوصف. فلهذه الرؤیه التشاؤمیه حاز أسلوب النفی فیها مکانه عالیه، خاصّه فی قضیه الأشباه (الشبیهات) الّتی کثُرت وجودها فی الروایه بشکل مکثف، حیث یصبح من الصعب التمییز بین أصل الأشیاء وبین شبیهاتها رغم الفروق الکثیره فی ماهیتهما. فیهدف المقال إلی دراسه جمالیه أسلوب النفی لیجیب عن مدی التناسق بین أدوات النفی والرؤیه التشاؤمیه مع مستویات اللغه الروائیه الثلاثه بتتبّع للمنهج الوصفی – التحلیلی مستمدا من الأسلوبیه الإحصائیه، لیصل إلی أن الراوی استخدم أسلوب النفی فی هذه الروایه 1759 مرّه وبنسبتها المئویه 52%؛ وهذا متلائم مع الرؤیه التشاؤمیه السائده علی الروایه والناتجه عن فساد السلطه الفلسطینیه المستبده، لأنّ فی الروایه شخصیات انتهازیّه تعمل أعمالا سلبیّه لتحقیق مصالحها، خاصّه بطل الروایه راشد الّذی تتمیز شخصیته بأنها سلبیه جدّا، مما یؤدی الى أن تتغیر شخصیته من الإیجابیه، إلی السلبیه والانتهازیه.

گردآوری متن آموزشی مناسب از شعر معاصر عرب کار طاقت فرسائی است، زیرا باید گرایش های گوناگون شعری، گستردگی جغرافیایی و تاریخی، کثرت رخدادهای شعری و فراوانی شاعران بزرگ را در شعر معاصر عرب نشان دهد. همچنین، باتوجه به نقش تربیتی رشته های ادبیات، لازم است که جنبه تربیتی این متون هم مد نظر باشد. کتاب «موسوعه الشعراء العرب المعاصرین(دراسات و مختارات)» نوشته «نجیب بعینی» پژوهشگرلبنانی، یکی ازاین مجموعه گزیده های شعر معاصر عرب است که گاهی آن را به عنوان یکی منابع درسی متون نظم معاصر، معرفی می نمایند. برای شناخت ویژگی های خوب وبد این کتاب، می توان با روش توصیفی وتحلیلی نقد محتوای کمی وکیفی آن، دریافت که ویژگی بارز این کتاب، گزینش نمونه شعرهایی از شعر معاصر عرب است که واکنشی به مسائل سیاسی روز به شمار می رود ونوعی تعهد ادبی را در حوزه سیاست واخلاق نشان می دهد. ضمن اینکه به شعر شاعرانی از حوزه کشورهای خلیج فارس توجه کرده است که معمولا دیگر گزیده های شعر معاصر عرب، آنان را نادیده انگاشته اند. این امر نشان دهنده پوشش گستره جغرافیایی بیشتری است، اما با این وجود فاقد شیوه علمی نگارش متن آموزشی است، نه اخلاق علمی را در استناد دهی رعایت نموده ونه ازتحلیل هنری ونقد ادبی، بهره برده است. معیار موضوعی هم ندارد، لذا نمی توان آن را شایسته یک متن آموزشی دانشگاهی در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانست. اگرچه تدریس آن در دوره کارشناسی تا حدودی قابل قبول می نماید.

العالمَّیه الأدبیه هی ارتقاء أدب ما، کلیاً أو جزئیاً، إلى مستوى الاعتراف العالمی العام بعظمته وفائدته والإقبال على ترجمته وقراءته وتعرُّفه ودراسته بلغته الأصلیه أو بصوره مُترجمه. تمیَّزت روایه ذاکره الجسد لأحلام مستغانمی بمحاولتها لرسم الثقافه السیاسیه والتقالید الثقافیه الجزائریه. نجحت الروایه فی أن تحضر فی الفضاء العالمی بعد حصول الکاتبه علی الجوائز العربیه کجائزه نجیب محفوظ للإبداع الروائی وقد ترجمت الروایه إلی لغات عدیده. یحاول هذا المقال أن یحلِّلَ إحدی المقوِّمات فی روایه "ذاکره الجسد" ألا وهی خصوصیه المحلیَّه. تأتی تلک الدراسه فی سته محاورٍ: الهویه العربیه، وتکریم الشهداء والإشاده بالمقاومه، ونقد السیاسه الوطنیه، ورموز تاریخ القدیم، واللغه العامیه، والزیُّ الجزائری. یقوم الباحثون بدراسه هذه المظاهر فی ذاکره الجسد . تدلُّ النتائج علی أنَّ الروایه تعکسُ خصوصیات المکان الجزائری کما أنَّها مساحه لعرض هاجس العروبه والهویه العربیه فی توجیه الفکر النضالی تجاه القوه المُستعمِره الفرنسیه. تستمدُّ الکاتبه لإرساء مفهوم العروبه من رموزِ السیاسیه الناجحه فی تاریخ العرب کطارق بن زیاد. لکن التباهی بالهویه العربیه وتکریم الشهداء لا یعنی الاغفال عن الواقع السیاسی. کثیراً ما تنقد الکاتبه واقع السیاسه عند الأنظمه العربیه. تطرح الکاتبه کلَّ تلک المحلیه فی فضاء تثریه بالحوار العامیه والألبسه الجزائریه.

عبدالملک مرتاض، دانشمند الجزایری، از اندک دانشمندانی است که می کوشد گفتمان نقد ادب عربی امروزه را سامان دهد و ساختمان آن را برپایه میراث ارزش مند نقد کهن عرب بسازد. از آن جا که بدون روایت کاوی نمی توان بخش بزرگی از نثر امروز عرب را فهمید، بنابراین دست یابی به کتابی آموزشی و روش مند در این زمینه مهم می نماید. چاپ کتاب فی نظریه الروایه: بحث فی تقنیات السرد از مرتاض، به سال 1998 م، کاوشی رژف در شگردهای روایت پردازی به شمار می رود که راهی منسجم و جدید را در نظریه پردازی و تحلیل گفتمان داستان عربی، براساس میراث داستانی کهن عرب و با دید انتقادی به نظریه غربی روایت، ارائه می دهد. سؤال پژوهش این است که آیا نویسنده این کتاب در ارائه کاوشی روش مند از داستان و بومی سازی آن پیروز شده است. تحلیل محتوای کمی و کیفی این کتاب نشان می دهد که این کتاب گفتمان کاوی داستان را برپایه میراث کهن داستانی عرب و روایت شناسی نوین مغرب زمین بنا نهاده و در زمینه ساخت واژه های معادل در نقد داستان پیروز بوده است؛ چنان که می توان آن را منبعی برای درس نثر معاصر عربی دوره دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه های ایران پیش نهاد کرد.

نقد داستان در ادبیات عربی، در اواخر قرن بیستم، متاثر از ریخت شناسی وساختارگرائی، وارد مرحله نوینی گشت که به عناصر داستان وشیوه های روایت می پرداخت وکمتر به موضوع «نگرش هنری» داستان اهمیت می داد. نگرش هنری تجربه منحصر بفرد نویسنده از پیچیدگی های زندگی است که منجر به « شناخت داستانی» می شود تا خواننده با درک آن از داستان لذت ببرد و بینش نوی را تجربه کند. سید بحراوی در کتاب «الانواع النثریه فی الادب العربی المعاصر(اجیال وملامح )» با معرفی آثاری گوناگون ازنویسندگان دنیای عرب، می کوشد تا با رهایی از چهارچوب تحلیل های از پیش تعین شده، تجربه بشری راوی را که معادل با تجربه زبانی نویسنده است، تحلیل کند. وی این تجربه را که برآمده از محیط عربی است، «ماهیت صورت» (محتوی الشکلThe content of the Form) نامید که با رهایی از وابستگی ذهنی به غرب در پی ارائه یک بینش هنری از تجربه انسان عربی است. آیا روش تحلیل وی در گونه های نثری نوآوری دارد؟ و آیا می توان از آن برای درک داستان بهره برد؟ آیا این کتاب نقدی در رسیدن به این هدف موفق بوده است؟ با روش تحیلی – توصیفی وباتکیه بر روش تحلیل محتوای کمی وکیفی، می توان نتیجه گرفت که مسأله کتاب «گونه های نثر ادبی معاصر»، نه تحلیل ساخت عناصر داستانی و روایت، بلکه درک زیباشناسانه روایت از تجربه بشری انسان عربی، با ارائه بینش هنری نهفته در شبکه عناصرداستانی است تا ضمن تبیین ویژگی ها و روش تحلیل آن، نمونه داستان هایی را که دارای محتوای ساخت داستانی با هویت عربی هستند، معرفی کند.

تفسیر روان شناختی ادبی، به عنوان خوانشی معتبر، بیشتر به انگیزه های روانی خالق اثر می پردازد و در تحلیل روان شناختی داستان، غالباً به شخصیت و تفسیر جنبه های روانی وی توجه می کند. اما به دیگر عناصر داستان، همچون مکان که عنصری تأثیرگذار در سیر حوادث داستان و تکامل آن است، پرداخته نمی شود. موضوع اصلی این پژوهش ارائه الگویی برای خوانش روان شناختی مکان داستانی است؛ چراکه مکان هنری داستان عنصری پویا و زنده تلقی می شود که هم اثرگذار است و هم اثرپذیر و هنرمندانه مکان واقعی را بازنمایی می کند و می تواند همچون شخصیت مورد تحلیل روان شناختی قرار گیرد. این مقاله برآن است تا با روش توصیفی تحلیلی و تکیه بر رویکرد روان شناسی محیطی که نگاه خاصی به مکان و انسان دارد و دارای مؤلفه هایی برای تحلیل روان شناختی مکان است، الگویی جهت تحلیل روان شناختی مکان داستانی به دست دهد. براساس نتایج، خوانش روان شناختی مکان داستانی با استفاده از مؤلفه های روان شناسی محیطی، آن را از عنصری ثابت، بی روح و واقع نما به عنصری پویا، هنری و واقع گرا و اثربخش در داستان تغییر می دهد که از جایگاه ارزشمندی در شبکه روابط عناصر روایت برخوردار است.

پرسش گری از ویژگیهای بارز شعر نو است. عنصر پرسش در تشکیل بیشتر مضمونهای شعر نو شریک است و برای فهمیدن فکر و اهداف شاعران باید پرسشهای گوناگون آنها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش، عنصر پرسش در شعر ایران (نیما) و عراق (نازک الملائکه) به عنوان دو نماینده از شاعران پیشرو شعر معاصر مقایسه و بررسی شده است. پرسش در شعر هر دو شاعر از کاربرد اصلی خود خارج شده و دستاویزی برای بیان احساسات و دیدگاه شاعران در مضمونهای مختلف اجتماعی و فلسفی می شود. این مقاله، ابعاد مختلف اندیشگانی و احساسی این شاعران را با استفاده از عنصر پرسش و چگونگی کاربست آن در فضای شعرشان بررسی می کند. همچنین پس از استخراج نمونه های شعری در مضمونهای مختلف، آنها را به شیوه توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی طبقه بندی و تحلیل کرده ایم. شعر شاعران منتخب تا حد شگفت انگیزی به خصوص در انتخاب پرسش به عنوان قالب، برای بیان تفکرات و احساسات خود شبیه هم است؛ مضمونهایی مانند (مرگ، عشق، تنبه به امور سیاسی، بیان اعتراض، نارضایتی و غیره) در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است. پرسش در شعر «نیما و نازک» ابزاری برای ایجاد داستان در شعر و خلق ماجرا است. شاعران از طریق تکرار ادات سوال یا طرح پرسش تجاهل العارف یا از طریق استفاده از دو ادات استفهام در جمله (بیشتر در شعر نیما) بر ایده خویش تأکید می کنند. از این رو نتایج حاصل از این پژوهش در بهبود فن ترجمه و مطالعه متون مذکور از منظر علم معانی می تواند مفید واقع شود.