علیرضا معینی

امروزه نگاه تک بعدی به مکان و فضا از یک سو و نگاه سرمایه ای و اقتصاد بازار در غیاب کنترل و محدودیت های دولت از سوی دیگر زمینه ساز کالایی شدن مناطق روستایی به خصوص در فضاهای گردشگری است. بر همین اساس، پژوهش حاضر به تحلیل اثرات کالایی شدن در منطقه گردشگری شاندیز در بعد تحولات کاربری اراضی پرداخته است. شیوه ی پژوهش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مدل های تحلیل فضایی همچون الگوهای تراکمی، مدل های تحلیل لکه های داغ و خودهمبستگی فضایی است. اطلاعات لازم در بازه بلندمدت (1400-1380) از طریق داده های GIS و در بازه کوتاه مدت (1396-1400) با استفاده از تصاویر ماهواره ای Sentinel به دست آمده است. همچنین، جهت تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای ArcGIS، TerrSet بهره گرفته شد. یافته های تحقیق نشان داد که در بازه زمانی 20 ساله در منطقه شاندیز در حدود 700 هکتار از اراضی کشاورزی و باغات تغییر کاربری یافته اند که از این میزان 55/39 درصد به عنوان پهنه های طبیعی، 45/10 درصد تبدیل به راه و 82/21 درصد هم به اراضی بایر ، در 18/28 درصد (197 هکتار) از زمین های کشاورزی و باغات، ساخت وساز صورت گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل لکه های داغ نشان داد که بیشترین تغییر کاربری در محور غربی شاندیز به سمت ییلاقات روستای ابرده اتفاق افتاده است.

بدون شک عدم توجه به تخلیه جمعیتی آبادی ها می تواند عواقب جبران ناپذیری بر سکونتگاه های انسانی وارد آورد. بررسی و شناخت کمّ وکیف این موضوع می تواند به برنامه ریزان و تصمیم گیران در حوزه برنامه ریزی فضایی در ممانعت از تخلیه کامل جمعیتی سکونتگاه های روستایی کمک شایانی کند. مطالعه حاضر از نوع کاربردی با روش توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری آبادی های کمتر از 100 نفر سکنه در استان خراسان رضوی طی سه دهه (1365 1395) بودند. به منظور بررسی ابعاد فضایی از تحلیل فضایی محلی موران و به منظور بررسی جهت و محدوده پراکنش از تحلیل میانگین مرکزی و توزیع جهت دار استفاده شد. نتایج نشان داد در سرشماری های سال های 1365، 1375، 1385، 1395 به ترتیب 2/92، 1/90، 8/94، 7/79 درصد آبادی های تخلیه شده در دهه قبل جمعیتی کمتر از 100 نفر داشته اند. نتایج تحلیل خودهمبستگی فضایی موران نشان داد الگوی پراکنش آبادی های در معرض تخلیه طی سه دهه خوشه ای است. همچنین، نتایج تحلیل میانگین مرکزی و توزیع جهت دار نشان داد 68 درصد از آبادی هایی که در معرض تخلیه جمعیتی قرار دارند در محدوده بیضی قرار گرفته اند و جز دهه 1365 1375 که جهت توزیع آبادی های در معرض تخلیه شمال غربی جنوب شرقی بوده در سایر مقاطع زمانی، یعنی 1375 1395، شمال شرق جنوب غرب بوده است.

سیاست های عمومی، از منظر رویکردها، روش ها، اهداف و موضوعات، متنوع و گوناگون هستند؛ در بسیاری از این سیاست ها، می توان این پرسش را مطرح نمود که چگونه با ایجاد تغییراتی در رفتار انسان ها و اجتماعات، می توان فواید و عوایدی را نصیب افراد و کل جامعه کرد؟ ترک اعتیاد به مواد مخدر و روان گردان، صرفه جویی در مصرف انرژی، قانون پذیری، استحکام و پایداری بیشتر نهاد خانواده، مشارکت سیاسی، بهبود رانندگی و رفتارهای ترافیکی، اصلاح عادات غذایی، کمک به هم نوعان، رعایت بهداشت و پیشگیری از بیماری ها و ده ها رفتار دیگر، همگی موضوعات رفتاری هستند که می توانند در معرض توجه سیاست گذاران حوزه های مختلف قرار بگیرند. هدف این پژوهش آن است که مولفه ها و الزامات اجرای سیاست گذاری عمومی با رویکرد رفتاری شناسایی گردد. استراتژی پژوهش، مرور سیستماتیک ادبیات و تکنیک مورد استفاده، تحلیل مضمون بود. در مجموع 376 پژوهش/مقاله طی 4 مرحله پالایش شد و در انتها، 191 پژوهش باقی ماند. این مقالات از 6 پایگاه داده معتبر بین المللی (ScienceDirect، Emerald، Sage، Springer، Wiley و Routledge) استخراج گردید. طبق یافته ها، 98 گزاره معنی دار، 126 کد و در نهایت، 8 مضمون به عنوان مولفه های سیاست گذاری رفتاری شناسایی گردید: 1) ساختاردهی به انتخاب ها، 2) حفظ آزادی و اختیار، 3) اهرم سازی محدودیت ها و سوگیری های شناختی، 4) قیم مآبی و لیبرالیسم، 5) اطلاعات محوری، 6) شواهد محوری، 7) دست کاری هنجارها، ترجیحات و باورها، و 8) قراردادگرایی اجتماعی. به علاوه، 117 گزاره معنی دار، 133 کد و در نهایت، 24 مضمون به مثابۀ الزامات اجرایی سیاست گذاری رفتاری شناسایی گردید. 

اقتصاد خانواده، به عنوان یک علمِ نوظهور، خانواده را بر مبنای مبادلات بازار توصیف می کند. معیارهایی که برای اندازه گیری اقتصاد خانوار توسعه داده شده صرفا به جنبه های مادی خانواده توجه شده است، در حالی که خانواده به عنوان یک نهاد طبیعی فطری ماهیتی کاملا متفاوت از بنگاه های اقتصادی دارد. بنابراین ضرورت دارد مقیاس هایی مبتنی بر مبانی اسلامی و در جهت رشد جامع خانواده طراحی شود. هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی پرسشنامه ی سنجش الگوی اقتصادی خانوار مبتنی بر نظریه خانواده ی ذومراتب است. این پژوهش «عقلانیت اقتصادیِ خانواده» را صرفا عقل حسابگر مادی تفسیر نکرده و در پی آن است شاخص های سطوح مختلف «عقلانیت جامع خانواده» را شناسایی کند. بدین منظور برای استخراج شاخص های مرتبط از روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار استفاده شده است. پس از طراحی گویه ها و تایید روایی صوری، محتوایی و تفکیکی، پرسشنامه در یک نمونه 387 زوجی از خانواده ها در سطح شهر تهران اجرا شده است. نتایج تحلیل عاملی تاییدی نشان می دهد، داده ها با ساختار عاملی و زیربنای نظری تحقیق برازش مناسبی دارند و معیارهای آلفای کرونباخ، پایایی سازه، روایی واگرا و همگرا نیز تایید شدند. بدین ترتیب این پرسشنامه از روای ی و اعتبار مطلوب برخوردار است. مقیاس طراحی شده، شاخص هایی از مراتب مختلف عقلانیت خانواده ارائه می دهد. از سطح غیرعقلانی، صرفا مادی و طبیعی تا سطحی که خانواده، علاوه بر منافع مادی، منافع معنوی و فرام ادی را م ورد توجه قرار می دهد. بدین ترتیب با در نظرگرفتن کثرت، تنوع و تفاوت های اقتصادی در قلمرو زندگی خانوادگی مقیاس جامعی از مبانی و معارفی اسلامی استخراج شده است.

پژوهشگاه های دولتی، گونه ای از سازمان های تحقیق و توسعه هستند که با سرمایه گذاری دولت ها برای برآورده کردن نیازهای پژوهشی بخش دولتی ایجاد شده اند و از تعداد و تنوع بسیاری در کشورهای مختلف برخوردار هستند. از این رو، درک صحیحی از نیازمندی ها و مشخصه های انواع این سازمان ها و نیز شناخت ویژگی های اصلی تمایز آن ها از یکدیگر اهمیّت بسیاری برای مدیران و خط مشی گذاران حوزه فنّاوری در سطوح مختلف دارد. در این پژوهش تلاش شده است با به کارگیری رویکرد فراترکیب و بررسی مقالات معتبر بین المللی و همچنین مطالعه اسناد و گزارش های عملکرد سالانه ۳۰ پژوهشگاه برتر ایران، گونه شناسی این سازمان های دولتی ارائه شود. بدین منظور، در گام اول و با به کارگیری روش فراترکیب، ادبیات موجود بررسی و نتیجه تحلیل متون در قالب ۳۲ کد انتخابی، ۹ مقوله و ۳ مضمون به عنوان شاخص های تمایز این مؤسسات دسته بندی شد. سپس نمونه انتخابی پژوهشگاه ها در مفاهیم شناسایی شده ارزیابی شد تا وضعیت آن ها در هر مقوله منطبق با مستندات موجود مشخص شود. نتایج این پژوهش دو گونه اصلی شامل پژوهشگاه هایی با مأموریت پشتیبانی از خط مشی گذاری علم و فنّاوری و پژوهشگاه هایی با مأموریت ایجاد ارزش اقتصادی و نیز دو گونه فرعی از این نوع سازمان ها شامل ترکیبی از دو مأموریت بالا با مأموریت انتقال فنّاوری را در کشور شناسایی کرده است که ویژگی های متفاوتی دارند. می توان از این گونه شناسی در شناخت، خط مشی گذاری، برنامه ریزی، ارزیابی و مدیریت بهتر این بازیگران کلیدی نظام ملّی نوآوری استفاده کرد.

مقدمه: پژوهش های نظری و تجربی نشان می دهد، اقامتگاه های بوم گردی، نقش مهمی در توسعه و جذب گردشگران ایفا می کند و تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بسیاری بر جامعه میزبان دارد. هدف: پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه آثار و پیامدهای اقامتگاه های بوم گردی پرداخته است. روش شناسی تحقیق: روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روش های کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. جهت انتخاب حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده گردید. براساس فرمول کوکران 184 نفر از روستای کنگ و 77 نفر از روستای درخت سپیدار به عنوان نمونه انتخاب شدند و مورد پرسشگری قرار گرفتند. میزان اعتبار (روایی شاخص ها) را 10 نفر از داوران متخصص در حوزه مطالعات گردشگری ارزیابی و تأیید کردند. پایایی پرسش نامه با بهره گیری از آزمون کرونباخ 0.79 به دست آمد و داده ها در قالب روش تحلیل عاملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. با توجه به میزان شاخص آزمون کایزر مایر (KMO) و بارتلت که برابر با 797 / 0 و با سطح معناداری 000/0 به دست آمد. قلمرو جغرافیایی پژوهش: روستای کنگ (شهرستان طرقبه شاندیز) و درخت سپیدار (شهرستان مشهد) در استان خراسان رضوی می باشد. یافته ها و بحث: نتایج نشان می دهد که ایجاد اقامتگاه از بُعد اقتصادی و زیست محیطی و کالبدی با میزان 75/0 و 74/0 بیشترین بار عاملی را به خود اختصاص می دهند. برای پی بردن به تفاوت اثرات اقامتگاه های بوم گردی در روستاهای کنگ و درخت سپیدار از آزمون یومان ویتنی استفاده شد و مقدار سطح معناداری بیشتر از 05/0 به دست آمد که نشان دهنده تفاوت اثرات اقتصادی و زیست محیطی در روستاهای مورد مطالعه است.

یکی از عوامل مهم برای توسعه کارآفرینی در نواحی روستایی دسترسی و توزیع مناسب اعتبارات کارآفرینی در میان روستاییان است. در همین راستا توزیع مناسب فعالیت اعتبارت کارآفرینی می تواند نقش بسزایی در اثربخشی این اعتبارات در زندگی روستاییان داشته باشد. هدف اصلی این پژوهش تحلیل فضایی اعتبارات کارآفرینی روستایی در استان خراسان رضوی می باشد. روش انجام مطالعات در این پژوهش از نوع مطالعات کاربردی بوده که مبتنی بر روش توصیفی و تحلیلی می باشد. که اطلاعات تسهیلات پرداختی از طریق اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان خراسان رضوی که در 13 زمینه فعالیت در سال1398در سامانه کار ثبت نام کرده اند بدست آماده است. و بر اساس مدل ماباک میزان وام دریافتی به روستاییان استان خراسان رضوی رتبه بندی شد. بر اساس نتایج این پژوهش و تحلیل های انجام شده در مدل ماباک، بیش ترین میزان دریافت وام و تسهیلات اشغال زایی پس از شهرستان مشهد به شهرستان تربت جام اختصاص یافت و کمترین آن به شهرستان داورزن با 655 میلیون تومان اختصاص داشته است. بر این اساس می توان بیان نمود که شهرستان مشهد با توجه به این که به عنوان مرکز استان است و نواحی روستایی آن به لحاظ دسترسی به موقعیت کلانشهر مشهد، امکان انجام فعالیت بیش تری دارند، لذا بیش ترین مقدار وام و اعتبارات دریافتی را به خود اختصاص داده است. این امر بیانگر آن است که از نظر مقادیر اختصاص یافته در وام ها و اعتبارات پرداختی در بین شهرستان های استان نابرابری وجود دارد.

این پژوهش با هدف ارایه الگوی خط مشی های استقرار تکنولوژی دومنظوره در ایران صورت گرفته است. بر این مبنا، مساله ی اصلی، شناسایی خط مشی ها و اولویت بندی اجرای خط مشی های مذکور است. در پژوهش حاضر، با روش آمیخته (کیفی-کمّی)، از طریق مطالعات کتابخانه ای، و کاربست روش نمونه گیری نظری، منابع مرتبط شناسایی و سپس با استفاده از روش تحلیل مضمون، ابتدا به 85 مضمون پایه، سپس 58 مضمون سازمان دهنده و در نهایت 21 مضمون فراگیر در قالب خط مشی های استقرار تکنولوژی های دومنظوره منتج گردید. در مرحله دوم، از طریق استفاده از نمونه گیری گلوله برفی، 22 خبره شناسایی گردید و بر مبنای نظرات آنان، با استفاده از روش تحلیل اهمیت عملکرد، خط مشی های شناسایی شده، اولویت بندی شدند. پژوهش نشان می دهد که خط مشی ((چابک سازی ساختار سازمانی و کاهش بوروکراسی اداری بخش نظامی)) در اولویت اول، خط مشی ((سرمایه گذاری و تسهیل انجام معاملات و پرداخت های مالی در حوزه دومنظوره سازی)) در اولویت دوم، خط مشی ((یکپارچه سازی سیستم های پیچیده در بخش نظامی)) در الویت ماقبل آخر و خط مشی ((افزایش سطح داخلی سازی تجهیزات نظامی و کاهش وابستگی به خارج از کشور)) علیرغم دارا بودن بیشترین اهمیت از نظر خبرگان، با توجه به عملکرد مطلوب کشور، در اولویت آخر برای تمرکز و بهبود قرار گرفت. پژوهش حاضر، برای کشورهایی که درصدد استقرار تکنولوژی دو منظوره هستند، می تواند مفید باشد.

شناخت ویژگی های اجتماعی اقتصادی و نحوه تصمیم گیری و رفتار خانواده های مختل ف، از ابزارهای مهم برای ارزیابی سیاست ها و برنامه ریزی های اقتصادی و اجتماعی هر کشور به شمار می رود. تاکنون ارزیابی اقتصاد خانواده و طبقه بندی خانواده ها بر مبنای معیارهای بهزیستی خانواده در غرب انجام شده و هیچ گاه از منظر اقتصاد اسلامی و شاخص های بومی به آن نگریسته نشده است. محقق در این پژوهش بر مبنای الگوی اقتصاد خانواده ذومراتب و مقیاس طراحی شده برای آن، اقدام به انجام پیمایش و توصیف و تبیین الگوی اقتصادی خانواده ها نموده است. مزیت مهم این مقیاس، نسبت به سنجه ها و معیارهای متعارف، جامعیت نگرش به خانواده با محوریت مفهوم «رشد» در مقابل مفهوم سود و منفعت مادی است. 387 خانواده تهرانی از طریق نمونه گیری خوشه ای تصادفی برای شرکت در پیمایش انتخاب شده اند. در تحلیل نتایج، از شیوه های آمار استنباطی مانند تحلیل مقایسه ای و تحلیل رگرسیون خطی استفاده شده است؛ همچنین با استفاده از روش خوشه بندی فازی، خانواده ها بر حسب مؤلفه های رشد و افول، در خوشه های مختلف تقسیم شده اند. نتایج نشان می دهد مطلق درآمد و دارایی، پیش بین خوبی برای مراتب خانواده و تغییرات آن نیست و در مقابل احساس کفایت و رضایت اقتصادی به عنوان مؤلفه ذهنی و شناختی قادر به تبیین درصد بیشتری از تغییرات و تنوع خانواده هاست؛ همچنین خانواده ها از لحاظ معیارهای رشد (تعاون، احسان و تعالی) وضعیت نسبتاً خوبی دارند؛ اما توأماً درصد قابل توجهی از آنها میانگین طبیعی بودن و استخدامگری متوسط و بالایی را تجربه می کنند؛ بدین ترتیب می توان گفت زوج های تهرانی در عین توجه به مؤلفه های تعالی، مادی گرایی و خودخواهی را به کانون خانواده راه داده اند. در پایان، بر مبنای نتایج تحقیق، توصیه های سیاستی ارائه شده است.

مسئله تحقیق: هویت مکانی در سکونتگاههای روستایی پیراشهری مورد مطالعه از نظر ساکنان در چه وضعیتی قرار دارد؟ هویت مکانی به چه میزان بر زیست پذیری سکونتگاههای پیراشهری به ویژه در حاشیه کلانشهرها تأثیرگذار است؟ هدف تحقیق بررسی تأثیر هویت مکانی بر زیست پذیری روستاهای پیراشهری شهر مشهد می باشد. روش تحقیق: جامعه آماری پژوهش طبق آمار سرشماری 1395، روستاهای دهستان تبادکان شهرستان مشهد در بخش مرکزی شهرستان مشهد است که در پژوهش به دو محور سیمان و کلات تقسیم شده است. طبق فرمول کوکران تعداد نمونه لازم جهت تکمیل پرسش نامه 169 خانوار به دست آمد. جهت تجزیه تحلیل داده ها از آزمون های، تی تک نمونه ای، پیرسون و  معادلات ساختاری Smat PLS و برای رتبه بندی روستاها از روش تصمیم گیری چند معیاره ویکور استفاده شده است. بحث اصلی: یافته های پژوهش نشان می دهد میانگین هویت مکانی در بین روستاهای مورد مطالعه پایین است و ابعاد هویت مکانی در این پژوهش که شامل تمایز، تداوم، عزت نفس و خودکارآمدی بوده اند با متغیر زیست پذیری دارای رابطه معناداری بوده اند بدین صورت که هرچه هویت مکانی بالاتر زیست پذیری در بین روستاییان بالاتر باشد، متغیر تمایز به میزان 100/0 اثر مستقیم بر متغیر زیست پذیری دارد؛ بدین معنی که متغیر تمایز به میزان 10 درصد توانسته است اثر مستقیمی بر سازه زیست پذیری بگذارد؛ همچنین متغیر تداوم به میزان 297/0- اثرمستقیم و معکوس بر سازه زیست پذیری دارد؛ یعنی با افزایش در سازه تداوم به میزان یک واحد، شاهد کاهش در سازه زیست پذیری به میزان 297/0- خواهیم بود. متغیر عزت نفس نیز به میزان 318/0 و متغیر خودکارآمدی به میزان 621/0 اثرمستقیم بر سازه زیست پذیری دارد. همان طورکه مشاهده می شود متغیر خودکارآمدی به نسبت سایر متغیرها اثر مستقیم بیشتری به میزان 1/62 درصد بر سازه زیست پذیری اثر مستقیم دارد.

تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر جوامع روستایی واقعیت انکارناپذیری است؛ به طوری که به عنوان تهدیدی در جهت توسعه و پیشرفت ملی قلمداد می گردد. جوامع روستایی در کشورهای در حال توسعه در معرض خطرات مربوط به تغییرات اقلیمی هستند و انطباق پذیری (سازگارسازی) برای رویارویی و واکنش مناسب با این امر ضروری است؛ ازاین رو این جوامع برای نسل های آتی خود، از استراتژی های رویارویی متنوع، به منظور پاسخگویی به تنش های زیست محیطی بهره می گیرند. هدف این مطالعه، کاربرد دیدگاهی تلفیقی در ارزیابی ظرفیت رویارویی اجتماعات روستایی در برابر خشکسالی؛ در سه بُعد آگاهی، توانایی و اقدام و با محوریت اصول چهارگانه دانش مدیریت بحران، یعنی پیشگیری، آمادگی، و مواجهه و با دو رویکرد سازه ای و غیرسازه ای، در منطقه فریمان استان خراسان رضوی، کشور ایران می باشد. مطالعه حاضر با رویکرد توصیفی - تحلیلی و ماهیت کاربردی، دو گام اساسی را دربرمی گیرد: 1) تعیین شاخص ها و معیارهای ظرفیت رویارویی و انطباق پذیری با استناد به پیشینه نظری و مطالعات کتابخانه ای؛ 2) مطالعات میدانی به شیوه پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه در 5 دهستان و بین 170 کشاورز انجام شده است. یافته های تحقیق در تمامی ابعاد ظرفیت رویارویی و انطباق پذیری بیانگر وضعیت نامناسب کشاورزان در مناطق روستایی مورد مطالعه می باشد؛ به طوری که نتایج آزمون T تک نمونه ای در ارتباط با سه بعد اصلی آگاهی(میانگین 45/2)، توانایی(میانگین 22/2)، و اقدام (میانگین 99/1) نشان از پایین تر بودن این ابعاد از سطح میانگین 3 است. همچنین نتایج آزمون ANOVA در ارتباط میان متغیر تحصیلات و گروه سنی که با مؤلفه های ظرفیت رویارویی و انطباق پذیری موردبررسی قرار گرفت، نشان داد که جز در بعد غیرسازه ای ظرفیت اقدام در سنجش متغیر تحصیلات با سطح معناداری 078/0 و متغیر سن با سطح معناداری 098/0؛ در سایر موارد، تفاوت معناداری میان سطوح مختلف تحصیلی و سنی با سطوح ظرفیت رویارویی و انطباق پذیری وجود دارد. بر اساس نتایج آزمون همبستگی، رابطه میان متغیر «وسعت زمین کشاورزی» با سطوح ظرفیت رویارویی در مؤلفه توانایی و در بعد مواجهه در سطح معناداری 043/0 و ضریب همبستگی 163/0 معنادار است. همچنین در مؤلفه اقدام، وسعت زمین کشاورزی در ابعاد غیرسازه ای با سطح معناداری 004/0 و ضریب همبستگی 231/0 و بعد نهادی ارتباطی با سطح معناداری 008/0 و ضریب همبستگی 214/0 ارتباط معناداری را نشان می دهند. همچنین در مؤلفه اقدام نیز با سطح معناداری 015/0 و ضریب همبستگی 196/0 نشان از ارتباط معنادار دارد.

در سال های اخیر با توجه به نابرابری های ایجاد شده به سبب توسعه اقتصادی، جریان جدیدی در مطالعات نوآوری آغاز شده است که تمرکزش بر توسعه محصولات نوآورانه برای بازارهای دارای محدودیت است. این روند مطالعاتی با عناوین گوناگونی همچون «نوآوری های معطوف به قاعده هرم بازار» یا «نوآوری در شرایط محدودیت منابع» به نوعی ذیل مبحث نوآوری فراگیر قرار می گیرد. در بین الگوهای مختلف نوآوری در زمینه مبحث مطرح شده، رویکرد «نوآوری صرفه جویانه» طی سال های اخیر بیشترین حجم مطالعات را به خود اختصاص داده است. در این رویکرد با تمرکز بر نیازهای اساسی مشتری و کارکردهای محوری محصول و با حذف ویژگی های غیرضروری محصولات، تلاش می شود با روش های نوآورانه با صرف کمترین منابع (مواد اولیه، زمان، نیروی انسانی، منابع مالی و ...) محصولی با عملکرد قابل قبول و مطابق با نیازهای بازارهای مغفول مانده طراحی و تولید شود. با توجه به ویژگی های خاص حوزه سلامت، اغلب موردهای مطالعه شده نوآوری صرفه جویانه در مقالات به این حوزه مربوط می شود. در شرایط همه گیری ویروس کرونا، با توجه به لزوم ارائه راهکارهای سریع، ارزان و مقیاس پذیر، که قابلیت فراگیری داشته باشند، در بسیاری از کشورها به رویکرد نوآوری صرفه جویانه به عنوان نوعی قابلیت حل مسئله و مدیریت بحران توجه شده است. در مقاله حاضر، در نظر است براساس روش مطالعه اسنادی، ضمن مرور بنیان های نظری رویکرد نوآوری صرفه جویانه، برای اولین بار در مطالعات نوآوری کشور ظرفیت های این رویکرد با هدف مقابله با بحران کرونا و با ارائه شواهدی از نمونه های موفق محصولات کشورهای گوناگون بررسی شود و درس آموخته هایی برای دوران پساکرونا به دست آید. در این مقاله با تکیه بر درس آموخته های دوران کرونا، رویکرد نوآوری صرفه جویانه برای کارآفرینان کسب و کارهای ایرانی در دوران پساکرونا چشم اندازی جدید می گشاید که با به کارگیری آن، بنگاه های با منابع محدود، می توانند محصولات نوآورانه ای را برای مشتریان بالقوه بازارهای نوظهور تولید کنند.

اهداف: هدف این پژوهش، ارزیابی اثرات گردشگری درک شده از سوی جامعه میزبان و اولویت بندی آن اثرات در منطقه ثامن شهر مشهد می باشد. روش: پژوهش حاضر به لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است. برای جمع آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی استفاده شد. جامعه آماری، جمعیت ساکن، مسئولین هتل ها و دفاتر مسافرتی و مسئولین دولتی می باشند که از بین آن ها 418 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید. ضریب آلفای کرونباخ در سنجش پایایی پرسش نامه 83/0 است و ضریب KMO و Bartlett به ترتیب 66/0 و 43/1180 به دست آمد که بیانگر روایی پرسش نامه می باشد. برای تحلیل داده ها از آزمون های کای اسکوئر، فریدمن و کروسکال والیس استفاده شد. یافته ها/ نتایج: گردشگری در منطقه ثامن از بعد اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی اثرات مثبت و منفی متفاوتی برجای گذاشته، اما در بعد زیست محیطی، اثرات نامطلوب و منفی بیشتر است. همچنین، نتایج نشان داد بین گردشگری و هر یک از شاخص ها با سطح اطمینان 95 % و معنی داری 000/0، رابطه معنی داری وجود دارد و گردشگری بر هر یک از شاخص ها اثرگذار بوده است، اما در درک زمینه اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی گردشگری از سوی جامعه میزبان، میان سه گروه مورد مطالعه تفاوت معنی داری وجود ندارد (زیرا سطح معنی داری در هر سه بخش بیشتر از 05/0 است) و در نهایت گردشگری بر برخی ابعاد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی تأثیر بیشتری دارد. نتیجه گیری: برای تقویت اثرات مثبت و کاهش اثرات منفی گردشگری لازم است دیدگاه ها و نظرات تمامی ذینفعان مورد توجه قرار گیرد.

هدف: مطالعه پیش رو بدنبال بررسی نقش الگوهای فضایی گردشگری با تأکید برگردشگری طبیعی و مذهبی بر میزان تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش ) در نواحی روستایی استان خراسان رضوی است. با توجه به تنوع محیط های روستایی و میزان بهره مندی متفاوت این نقاط از امکانات و خدمات، به منظور دستیابی به نتایج واقعی، ضروت انجام این ارزیابی، به تفکیک محیط های همگن احساس شد. روش تحقیق: در ابتدا با بهره گیری از مدل های پشتیبانی فضایی چندمعیاره، اقدام به شناسایی خوشه های همگن روستایی شد که ماحصل آن شناسایی 3 خوشه همگن روستایی بود. در ادامه با بهره گیری از مدل های رگرسیونی لجستیک اقدام به معادله سازی در خصوص میزان اثرگذاری الگوهای فضایی گردشگری بر تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش) در نقاط روستایی طی بازه زمانی 1390-1375 شد. یافته ها و نتیجه گیری: نتایج این بررسی نشان داد که در شرایط کنونی الگوهای فضایی فوق بین 07/0 تا 3/2% در تغییرات (افزایش یا کاهش) جمعیت روستایی استان اثر گذارند که بیانگر اثرپذیری کم آن ها در این خصوص است. از سوی دیگر این اثرگذاری در بین خوشه های همگن روستایی متفاوت است. به گونه ای که در روستاهای با امکانات کم، گردشگری مذهبی به تنهایی و گردشگری مذهبی و طبیعی با یکدیگر و در روستاهای با امکانات بالا، گردشگری مذهبی به تنهایی توانسته است نقش مؤثری در تغییرات جمعیتی (افزایش یا کاهش) نقاط روستایی استان داشته باشند.

یکی از موضوعات اصلی تحقیق در علوم اجتماعی که به تحلیل های اقتصادی وارد شده، نهاد خانواده است. در سال های اخیر، سیاست گذاران به مسئله ی سیاست گذاری خانواده، با پشتوانه ی عقلانیت حمایتگر بازار و به دلیل درک اهمیت خانواده در تحرک موتور اقتصاد، به طور ویژه توجه کرده اند. البته در دیدگاه اسلامی، ازآنجایی که دولت ماهیت تربیتی دارد، به جای تأکید بر برنامه های توسعه، برنامه هایی برای تکامل خانواده و جامعه تدوین می کند. این مقاله این مسئله را بررسی می کند که آیا سیاست های اقتصاد خانواده در ایران در خدمت استحکام و پایداری خانواده بوده است یا خیر؟ در این راستا با بهره گیری از روش تحلیل مضمون، محتوای این سیاست ها بررسی شده است. نتایج تحلیل نشان می دهد، بسیاری از جنبه های اقتصاد خانواده در سیاست ها مغفول مانده و به برخی دیگر توجه کافی مبذول نشده است. ازطرفی، اصول و ماهیت اسلامی خانواده و حفظ استحکام و پایداری آن برای سیاست گذار مهم بوده و در سیاست ها به آن اشاره شده است و گاه نیز بدون توجه به این اصول، ناخواسته سیاست هایی را تدوین کرده که می توان آن را دنباله روی از الگوهای توسعه دانست. درواقع به نظر می رسد، سیاست گذاران پشتیبانی نظری منسجمی در تدوین سیاست های اقتصاد خانواده در ایران ندارند.

هدف مطالعه حاضر، بررسی تأثیر هویت مکانی بر مشارکت روستاییان در روند تهیه و اجرای طرح های هادی سکونتگاه های پیرامون کلان شهر مشهد است. تحقیق حاضر از نظر روش شناسی توصیفی تحلیلی و از بین 17 روستا حاشیه کلان شهر مشهد که طرح هادی در آن ها اجرا شده بود تعداد 10 روستا انتخاب و حجم نمونه مورد بررسی با استفاده از فرمول کوکران 168 نفر خانوارهای روستایی تعیین شد. یافته های تحقیق نشان از تفاوت معنادار منفی میان میانگین موردسنجش و میانگین به دست آمده هم در ابعاد هویت مکانی و هم مشارکت در طرح های هادی دارد. همچنین تمام ابعاد هویت مکانی با میزان مشارکت روستاییان در مرحله تهیه و تصویب طرح هادی ارتباط معنادار و معکوسی دارد. بعلاوه، سه بُعد تمایز (199/0)، تداوم (390/0) و عزت نفس (345/0) با میزان مشارکت روستاییان در مرحله اجرای طرح های هادی، ارتباط مثبت و معنادار نشان داده است و در نهایت، در مرحله نظارت و نگهداری، در هر چهار بُعد تمایز (170/0)، تداوم (527/0)، عزت نفس (482/0) و خودکارآمدی (253/0) ارتباط مثبت و معناداری مشاهده شده است. بر اساس یافته های تحقیق برای افزایش مشارکت روستاییان در طرح های هادی باید به تقویت و بهبود دو بُعد تداوم و عزت نفس آنان پرداخت. مطمئناً توجه به معیارهای روان شناختی، مدیریت صحیح بحران در مناطق روستایی و ادراک مردم روستا از اینکه توجه به آن ها و روستایشان در حال افزایش است، مشارکت را دست کم در دو مرحله اجرا و نظارت و نگهداری افزایش می دهد.

امروزه مدل های خطی و غیرخطی کاربرد زیادی در مطالعات پدیده های شهری دارند و پژوهشگران به روش های گوناگون و بسته به نوع مطالعه از آن ها بهره می برند. در بین مدل های خطی، رگرسیون جغرافیایی به دلیل دخالت عامل موقعیت در تبیین پراکنش فضایی پدیده ها از جمله مدل های مؤثر به شمار می رود. از سوی دیگر پیچیدگی مسائل، نگرش محققان را به سمت بهره گیری از مدل های غیرخطی رهنمون ساخته است؛ شبکة عصبی از جمله روش های مؤثر است. این مطالعه به شکل ویژه قصد دارد با تکیه بر مدل های رگرسیون جغرافیایی و شبکه عصبی به تبیین عوامل مؤثر در الگوی استقرار دفاتر مسافرتی در شهر مشهد بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که کدام یک از دو مدل نام برده قادرند تصویر بهتری از این استقرار را به نمایش بگذارند. شیوه مطالعه توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مدل های علّی است. این بررسی نتایج متفاوتی را از مدل های بالا نشان می دهد؛ به گونه ای که از نظر رگرسیون جغرافیایی، دفاتر مسافرتی عمدتاً متأثر از فضاهای خاص گردشگری هستند در حالی که از نظر شبکة عصبی، متأثر از فضاهای عمومی شهر هستند. انطباق یافته های هر مدل با واقعیت، بیانگر انحراف کمتر مدل شبکه عصبی در این خصوص و کارایی آن در زمینه پراکنش پدیده های فضایی است.

بدون شک اولین قدم در خصوص ساماندهی روستاهای گردشگری، توجه به شیوه استقرار و پراکنش فضایی آنها و نتایج مترتب بر آن می باشد. در ادبیات علمی برنامه ریزی فضایی، شیوه استقرار و پراکنش کلیه پدیده های جغرافیایی را در قالب سه الگوی خوشه ای، پراکنده و تصادفی طبقه بندی می کنند. از سوی دیگر در این چارچوب، علاوه بر پراکنش پدیده ها، می توان ابعاد دیگری از سایر ویژگی های آنها را در ارتباط با موقعیت فضایی شان مورد ارزیابی قرار داد و به ابعاد کامل تری از نحوه توزیع عوارض در فضا آگاهی پیدا کرد. با توجه به آنچه گفته شد قدم اول در بررسی روستاهای گردشگری، نحوه الگوی استقرار آنها در قالب الگوهای خوشه ای، پراکنده و تصادفی و در قدم بعد توجه به ابعاد دیگر این روستاها در ارتباط با موقعیت جغرافیایی آنهاست. به عبارتی آیا طی دوره زمانی مشخص، روستاهای پیرامون یکدیگر، ویژگی های مشابه نیز پیدا کرده اند؟ این بررسی از آن جهت حائز اهمیت است که می توان در کنار خوشه های فضایی استقرار، خوشه های دیگری نیز از سایر ویژگی های نقاط روستایی مشاهده کرد. این موضوع مبین آن است که آیا خوشه های فضایی، موفق به شکل بندی هسته های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی نیز شده اند؟

دفاتر خدمات مسافرتی به عنوان حلقه نهایی ارتباط دهنده محصولات گردشگری با مصرف کنندگان، نقش مهمی در موفقیت صنعت گردشگری دارند. با اینحال موفقیت این دفاتر نیز بسته به یکسری عوامل داخلی و خارجی است. عوامل خارجی آن دسته عواملی را شامل می شود که مدیریت و کنترل آن خارج از توان دفاتر و عمدتا به سیاستهای دولت و قانونگذای وابسته است. لذا تاثیر یکسانی برای تمامی دفاتر دارد. از سوی دیگر عوامل داخلی در ارتباط با سیاستها و برنامه های هر دفتر وضعیت متفاوتی را نشان می دهد. این مطالعه به شکل ویژه به بررسی عوامل داخلی موثر در موفقیت برگزاری تورهای داخلی در شهر مشهد می پردازد. در شرایط فعلی وجود 209 دفتر خدمات مسافرتی در این شهر، قابلیتهای آن را در خصوص فعالیتهای گردشگری نشان می دهد، اما از سوی دیگر فروش انواع بلیت به عنوان مهمترین فعالیت دفاتر، بیانگر عدم موفقیت آنها در راستای اهداف و وظایف محوله است. براین اساس در این مطالعه ضمن تشکیل مدل مفهومی تحقیق از عوامل داخلیِ موثر در برگزاری تورهای داخلی، اقدام به تکمیل پرسشنامه از 62 دفتر خدمات مسافرتی در شهر مشهد گردید. اطلاعات جمع آوری شده پس از ورود به نرم افزار Spss با استفاده از جداول ترکیبی و مدلهای لجستیک بویژه رگرسیون لجستیک مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که در شرایط فعلی تنها 45.2% از دفاتر در خصوص برگزاری انواع تور در شهر مشهد فعالیت دارند. از سوی دیگر در میان 20 متغیر مستقل مورد بررسی، تنها عقد تفاهمنامه با سایر دفاتر به عنوان مهمترین عامل تاثیرگذار در موفقیت برگزاری تورهای داخلی شناسایی شد. که نشان می دهد تورگردانی در شهر مشهد به عنوان یک حرفه تحصصی به جایگاه واقعی خود نرسیده است.