مرتضی کریمی نیا

مرتضی کریمی نیا

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۸۴ مورد.
۱.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (19): یحیی بن هبة الله حسینی در بیهق، و کتابت قرآنی برای وقف بر حرم امام رضا علیه السلام در قرن ششم

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۵ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۰۵) 61 - 95

کلید واژه ها: قرآن نویسی شیعیان قرآن های ایرانی در قرن ششم عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبه الله حسینی سادات آل زُبارَه شیعیان بیهق قرآن های وقف شده بر آستان قدس رضوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵ تعداد دانلود : ۱۳
عماد الدین ابومحمد یحیی بن هبه الله حسینی، از عالمان و رجال شیعه در قرن پنجم و ششم هجری و از سادات بسیار خوشنام، متمکّن و دانشمند بوده، و منصب نقابت شیعیان را در منطقه بیهق بر عهده داشته است. منابع کهن او را عالم و شاعری زبردست در دو زبان فارسی و عربی دانسته اند و علاوه بر این وی را «صاحب القرآن» خوانده اند که نشان از انس و الفت او با قرآن کریم دارد. از سوی دیگر، جستجو در میان آثار وقفی کتابخانه آستان قدس رضوی نشان می دهد که یحیی بن هبه الله حسینی، و نوه اش ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبه الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سده ششم هجری بر آستان امام رضا (ع) وقف کرده اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده اند. قرآن یحیی بن هبه الله حسینی نمونه ای از زیباترین کتابت های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که به دست عالمی شیعی از سادات حسینی در شهر بیهق کتابت شده و در سال 535 هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف بر حرم مولایش، امام رضا علیه السلام کتابت و به زیبایی تمام تزیین و تذهیب و تجلید کرده است. سایر ویژگی های متنی این اثر، از جمله اختلاف قرائات (و عدم تطابق با یک قرائت معیّن)، تبعیّت از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به کارگیری عدّ الآی بصْری، و مانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد. دو ویژگی مهم و مختص در قرآن یحیی بن هبه الله حسینی هست: نخست آنکه وی از آغاز این 30 جزء را به نیت وقف بر حرم امام رضا علیه السلام کتابت کرده و لذا در آغاز و انتهای جزوات خود، به خطی زیبا به این امر اشاره کرده است. دوم استفاده وی از عناصر تزیینی و تذهیبی زیبا و چشمگیر در جای جای نسخه است.
۲.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (20): قرآن امیرة بنت ابی العباس الحمرائی: ردیابی وقفیات گمشده آستان قدس رضوی از کاریز تا کربلا و پاریس

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۵ خرداد و تیر ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۰۶) 51 - 76

کلید واژه ها: قرآن های قرن پنجم هجری وقف قرآن از سوی بانوان امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی کوفی ایرانی کوفی مشرقی خرید و فروش آثار وقفی کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن های وقفی آستان قدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۹
وقف قرآن از سوی بانوان شیعه و سنی در سده های کهن اسلامی امری متداول بوده است که نمونه های متعدد آن را در کتابخانه آستان قدس رضوی می توان یافت. امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی یکی از بانوان (احتمالاً) شیعه در سده پنجم هجری است که نسخه ای سی پاره از قرآن به خط کوفی ایرانی را بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده است. این مقاله پس از مروری بر تاریخچه این اثر و واقف آن، به توصیف جزییات و ویژگی های متنی و هنری این نسخه از قرآن می پردازد و نشان می دهد که پاره هایی از این اثر وقفی در گذشته از حرم امام رضا علیه السلام خارج شده و اکنون به کتابخانه ملی فرانسه (به شماره Arabe 7263)، حرم امام حسین علیه السلام، و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (به شماره 4631) راه یافته اند، یا در حراج های مختلف اروپایی به فروش رسیده اند.
۳.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (18): قرآن کوفی شش سطری ابوالعلاء سودآور، اهدایی به کتابخانه و موزه ملی ملک، و دیگر اجزای آن در جهان

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ بهمن و اسفند ۱۴۰۲ شماره ۶ (پیاپی ۲۰۴) 7 - 40

کلید واژه ها: تاریخ کتابت قرآن قرآن های کوفی قرآن نویسی در ایران کوفی شش سطری کتابخانه و موزه ملی ملک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳ تعداد دانلود : ۵۳
شمار قرآن های کوفی شش سطری به جا مانده از سده های نخست هجری چندان زیاد نیست. یکی از این نسخه های قرآنی کوفی شش سطری که احتمالاً در اواخر سده دوم هجری کتابت شده، اثری است که معدود اوراق پراکنده آن در اکنون در ایران و نیز در برخی کتابخانه ها و موزه های جهان نگهداری می شود، اما همگی از منطقه ایران به جاهای دیگر انتقال یافته اند. مقاله حاضر با شناسایی و گردآوری تصاویر اوراق باقی مانده از این قرآن کهن کوفی، این اثر را از جهت متنی، و نسخه شناختی بررسی و به تفصیل معرفی می کند. نویسنده بر این باور است که این مصحف را می توان در شمار کهن ترین تلاش های کوفی نویسی در ایران یا عراق دانست که از فرهنگ کتابت قرآن و کتاب آرایی قرآنی در ایران تأثیر پذیرفته است.
۴.

بررسی یک مسئله فقهی: ازدواج مُتعه (ترجمه فصلی از کتاب «نص و تفسیر: مکتب فقهی امام صادق»)

نویسنده: مترجم:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ بهمن و اسفند ۱۴۰۲ شماره ۶ (پیاپی ۲۰۴) 351 - 387
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰ تعداد دانلود : ۵۵
نوشتار حاضر یکی از فصل های اثر تازه حسین مدرسی با نام نص و تفسیر: مکتب فقهی امام صادق است که به زودی به ترجمه مترجمان حاضر به انتشار خواهد رسید. نص و تفسیر مجلدی از سلسله منشورات دانشگاه هاروارد پیرامون بنیان گذاران نظام های حقوقی است که این مجلد آن به واکاوی مکتب فقهی امام صادق (ع) از زاویه دید حقوقی تاریخی اختصاص یافته است.
۵.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (17)؛ مصاحف به خط حجازی: کهن ترین دست نوشته های قرآنی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۴ آذر و دی ۱۴۰۲ شماره ۵ (پیاپی ۲۰۳) 31 - 60

کلید واژه ها: قرآن های حجازی قرآن های کوفی نسخه های کهن قرآن کتابت قرآن در سده نخست تاریخ قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶ تعداد دانلود : ۵۰
نسخه های کهن قرآن عموماً با عنوان قرآن های کوفی شناخته می شوند. کتابت قرآن با انواع مختلف خط کوفی تا اوایل قرن هفتم هجری ادامه داشته است. در این میان، دسته ای از نسخه های کهن قرآنی حاوی ویژگی هایی اند که در سایر نسخه های کوفی بسیار کمتر دیده شده یا اصلاً دیده نشده است. این دسته از قرآن ها را که در ظاهر کلی آنها افتادگی و تمایل به سمت راست وجود دارد، حجازی می نامیم. مقاله حاضر به بررسی و معرفی مهم ترین ویژگی های قرآن نویسی به سبک حجازی در سده نخست و اوایل سده دوم هجری می پردازد. این ویژگی ها عموماً در کتابت قرآن به خط کوفی در سده های بعدی ادامه نیافته است. بنابراین وجود تمام یا اکثر این نشانه ها در یک نسخه کهن قرآنی به کتابت آن نسخه در در سده نخست یا اوایل سده دوم هجری اشاره دارد.
۷.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (15): قرآن ابن بواب یا نسخه ابوسعد محمد بن حسین بغدادی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ مهر و آبان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۹۰) 5 - 30

کلید واژه ها: قرآن ابن بواب کوفی مشرقی در قرن پنجم ابوسعد محمد بن حسین بن علی بغدادی کتابخانه آیه الله مرعشی (ره) جعل و الحاق انجامه در نسخه های قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹ تعداد دانلود : ۲۱۲
در کتابخانه بزرگ آیه الله مرعشی نجفی (ره) در قم، نسخه ای کوچک از قرآن کریم، حاوی دو جزء هشتم و هفدهم به خط کوفی مشرقی هست که در انتهای آن، امضایی منسوب به ابن بواب در سال 392 هجری آمده است. بر پایه این انجامه، برخی نسخه مذکور را به خط ابن بواب (م 413 ق) دانسته اند. این مقاله نشان می دهد که هرچند این انتساب نادرست، و انجامه نسخه جعلی و الحاقی است، اما خود نسخه بسیار کهن و متعلّق به اوایل سده پنجم هجری است. در آغاز اجزای مختلف این قرآن در کتابخانه های مختلف، نام ابوسعد محمد بن الحسین بغدادی (م 439 ق) از وزیران آل بویه در بغداد ذکر شده، و احتمالاً همین شخص آمِر به کتابت این قرآن یا مالک آن بوده است. نویسنده در این مقاله، دیگر پاره های باقی مانده از این قرآنِ 30 پاره در کتابخانه ها و موزه های ایران و جهان را در کنار هم گرد آورده و به بررسی کامل آنها از جهت متن، رسم المصحف، قرائت، و مانند آن پرداخته، و در پایان مقاله، دیگر قرآن های کوفی مشرقی را معرفی کرده که از حیث خط مشابه با قرآن ابوسعد بغدادی اند.
۸.

نکته حاشیه یادداشت

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۷) 337 - 373
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۵۹۰
«مُکّاء» و «شَبانْ فِریب» «نَفْسِ زکیّه»یِ مَدفون در بعداد کیست؟ اگر شبها همه قدر بودی .. به زیورها بیارایَند وقتی خوبرویان را  مُراد از نزولِ قرآن ... نامه ای از یکی سلاطین ایوبی به ابن طاوس حلی وقف قرآنی سی پاره بر قاریان مشهد در سال 401 هجری، به دست یکی از مشایخ گمنام شیخ صدوق: درباره ابوالحسن محمد بن علی بن الشاه المروزی چند تصحیف در سفرنامه خسرو  صراحی می کشم، اما نه بر دفتر  نکاتی از آثار استاد علامه جلال الدین همایی(5)
۹.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (14): «مصحف نجف اشرف»، قرآن کوفی شماره 1 منسوب به امام علی علیه السلام در نجف اشرف

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ مرداد و شهریور ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۹) 119 - 162

کلید واژه ها: المکتبه الغرویه مکتبه الروضه الحیدریه کتابخانه حرم امام علی علیه السلام مُصحف نجف قرآنِ کوفی به خط امام علی علیه السلام اختلاف قرائات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۸ تعداد دانلود : ۳۲۴
  یکی از معروف ترین نسخه های قرآن منسوب به دستخط امام علی علیه السلام، قرآن کوفی کاملی به شماره 1 در کتابخانه حرم امام علی علیه السلام در نجف اشرف است. انتساب قطعی این نسخه به دستخط امام علیه السلام پذیرفتنی نیست، اما این نسخه را می توان یکی از باارزش ترین نسخه های کوفی متعلق به سده دوم هجری به شمار آورد. مقاله حاضر برای نخستین بار، جوانب مختلف نسخه شناختی، خط، تذهیب، رسم و املا، قرائات، عد الآی، و سایر ویژگی های قرآن شناسانه این قرآن کوفی را بررسی می کند. در این نسخه که آن را «مُصحف نجف» می نامم، همانند اغلب نسخه های کوفی سده های دوم و سوم هجری، ویژگی های بَصْری در کتابت قرآن غلبه دارد: اغلب کلمات اختلافی در میان مصاحف نخستین شهرها، مطابق با مصحف بصره نوشته شده؛ نظام شمارش آیات (عد الآی) کاملاً بر نظام بَصْری منطبق است؛ و اختلاف قرائات ثبت شده در نسخه عمدتاً به قرائت قاریان بصره (ابوعمرو و یعقوب) و گاه کوفه (حمزه و کِسائی) نزدیک است.
۱۰.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (13): مصاحف قرآنی منسوب به خط ائمه علیهم السلام: واقعیت یا جعل؟

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۸) 67 - 106

کلید واژه ها: قرآنهای کوفی مصاحف منسوب به ائمه قرآن امام علی علیه السلام جعل امضا یا انجامه در نسخههای قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۳۵۰
 نشانه هایی در دست است که از حدود قرن چهارم هجری، کتابت و دستخط برخی از نسخههای قرآنی به خط کوفی را به امام علی علیه السلام یا دیگر صحابه، چون خلیفه سوم، عثمان بن عفان نسبت دادهاند. از سوی دیگر جستجو در مجموعههای خصوصی، موزهها و کتابخانههای ایران و جهان نشان میدهد اکنون قریب به 200 نسخه کامل یا ناقص قرآن منتسب به دستخط امام علی علیه السلام یا یکی دیگر از امامان شیعه وجود دارد. مقاله حاضر دو دسته دلیل یا مدرک تاریخی بر غیرواقعی بودن این انتسابها ارائه میدهد. نخست بر اساس متون تاریخی قدیم میکوشد نشان دهد که کهنترین اسناد مکتوب تاریخی برجا مانده از سه قرن نخست همگی فاقد چنین نسبتهاییاند. به علاوه، ذکر نام کاتب در انتها یا میانه یک نسخه قرآن امری غیر رایج در سه قرن نخست است؛ لذا وجود ترقیمه یا انجامه کاتب در انتهای بخشی از قرآن، و انتساب آن قرآن به یکی از امامان شیعه در قرن نخست، مستلزم زمان پریشی تاریخی (anachronism) است. دومین دسته از دلایل و شواهد بر جعلی بودن این انتسابها، به جوانب نسخهشناختی این مصاحف منسوب به امامان شیعه بازمیگردد. در این بخش نویسنده، نشان میدهد که  برخی ویژگیهای موجود در خود این نسخهها، از جمله نوع خط (مثلاً بهکارگیری خط کوفی مشرقی)، جنس مصحف (مثلاً استفاده از کاغذ)، محتوای قرآنی (مثلاً استفاده از قرائات مختلف رسمی و شاذ)، وجود اشتباهات و سهو کاتب (که به اعتقاد شیعه، از جانب امام روی نمیدهد)، و نیز نشانههای واضحی از جعل امضا به خط کوفی، به روشنی ما را قانع میکنند که کتابت این مصاحف به دست امامان شیعه را نادرست و غیرواقعی بدانیم. 
۱۱.

نسخه هایی تازه یاب از تفسیر قرآن خواجه عبداللّه انصاری در ترکیه و نجف: بخش نخست: دستور و واژگان فارسی در گویش هِرَوی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۷) 5 - 62

کلید واژه ها: خواجه عبدالله انصاری تفسیر قرآن خواجه عبداللّه کشف الاسرار وعده الأبرار ابوالفضل میبدی تفسیر در قرن پنجم هجری گویش فارسی هروی ترجمه های فارسی کهن از قرآن بخشی از تفسیری کهن به پارسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۸ تعداد دانلود : ۳۸۵
  ابواسماعیل عبداللّه بن محمد بن علی انصاری هروی (396 481 ق) معروف به شیخ الاسلام یا خواجه عبداللّه انصاری از بزرگترین دانشمندان حنبلی خراسان است که در میان فارسی زبانان بیشتر به صوفی و زاهد معروف گشته است. او واعظ، محدث، مفسّر، و دانای تاریخ و انساب بود و در زمان خود تلاش بسیاری برای ترویج مذهب حنبلی در خراسان و به ویژه در زادگاهش هرات کرد. آثاری چند به عربی و فارسی از او بر جای مانده است که گاه درباره اصالت برخی از آنها، به درستی تشکیک شده است. یکی از مهم ترین آثار منسوب به وی، تفسیر او بر قرآن کریم است که میبدی در آغاز کشف الاسرار خود اظهار می دارد که آن را مختصر و مجمل دیده، و لذا در قالبی جدید بسط و تفصیلش داده است. با این همه، متن اصلی تفسیر خواجه عبداللّه انصاری که اساس کار میبدی بوده، تاکنون ناشناخته باقی مانده است. این مقاله، برای نخست بار، نسخه هایی تازه یاب از این تفسیر فارسی عربی را در دو کتابخانه خلیل حمید پاشا (در اسپارتا، ترکیه) و کتابخانه حرم علوی (در نجف اشرف) معرفی می کند، انتساب آن به خواجه عبداللّه انصاری اثبات می کند و ضمن معرفی ویژگی ها و روش تفسیری خواجه عبداللّه، به برخی از مهم ترین جوانب زبانی آن از جمله گویش فارسی هروی، واژگان کهن فارسی و نیز نحو هروی در این اثر می پردازد.    
۱۲.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (16)؛ قرآن کوفی 4251 موزه ملی ایران: منبعی برای شناخت قرائات معروف و شاذ قرآنی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۲ آذر و دی ۱۴۰۰ شماره ۵ (پیاپی ۱۹۱) 5 - 49

کلید واژه ها: موزه ملی ایران نسخه شماره 4251 قرآن های کوفی قرائات قرآنی قرائات شاذ تقسیمات قرآنی تذهیب در قرون نخست

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۶ تعداد دانلود : ۱۷۳
نسخه شماره 4251 موزه ملی ایران از کهن ترین قرآن های کوفی در ایران به شمار می رود که تقریباً تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می توان به سده دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی 326 برگ 16 سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانه شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال 1316 به موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی درباره آن صورت نگرفته است. مقاله حاضر ضمن معرفی کلی این نسخه کهن قرآنی و بررسی ویژگی های مختلف متنی و هنری آن، نشان می دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه های مشابه متمایز می کند: یکم ، ترسیم سرسوره های قرینه در صفحه آغازین هر سوره. دوم ، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم ، اشاره به تک تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم ، نامگذاری های خاص برای سوره ها از جمله سوره موسی (به جای طه)، سوره سلیمان (به جای شعراء) و سوره داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحاً آن را شاذّ می نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته اند. به نظر می رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است.  
۱۵.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (8)، الکافی فی التفسیر، اثر گمشده السید الامام ضیاءالدین ابوالرضا راوندی (م حدود 571 ق)، و نسخه قرآن 4129 کتابخانه مجلس شورای اسلامی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۱) 107 - 149

کلید واژه ها: ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله الراوندی الکافی فی التفسیر تفسیر شیعه در قرن ششم تفسیر کلامی شیعه کتابت شیعیان از قرآن معتزله قرائات عشره اختلاف قرائات کاشان مدرسه مجدیه السید الامام جمع و تدوین قرآن نسخه 4129 کتابخانه مجلس شورای اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۹ تعداد دانلود : ۳۸۴
نسخه قرآن به شماره 4129، مورَّخ 583 هجری در کتابخانه مجلس شورای اسلامی (تهران)، درواقع حاوی یکی از تفاسیر مهم شیعی است که تاکنون ناشناخته باقی مانده است. در برخورد اولیه با این نسخه، ظاهر آن را متفاوت از سایر نسخه های قرآنی می یابیم، اما در حقیقت، این نسخه را باید اثری مرکب از متن قرآن، اختلاف قرائات عشره و تفسیر قرآن به شمار آورد، هرچند فهرست نویس کتابخانه، آن را در شمار قرآن ها ثبت کرده و در معرفی اش به توصیفی ظاهری بسنده کرده است. از آنجا که این نسخه همواره در میان قرآن های کتابخانه مجلس جای گرفته، تاکنون کسی به اهمیت حواشی اطراف این نسخه قرآن که حاوی تفسیری بسیار مهم و مفقود از میراث شیعه در قرن ششم هجری است، توجه نکرده بود. در سال های اخیر کوشیده ام، با بازخوانی دقیق این حواشی، متنی مصحَّح و پژوهش شده از این تفسیر شیعی آماده کنم. بر این اساس، نوشته حاضر به معرفی نسخه و کشف هویت مؤلف احتمالی آن یعنی ضیاءالدین ابوالرضا، سیّد فضل الله راوندی (زنده در 571 ق) می پردازد. ازجمله ویژگی های منحصربه فرد این اثر آنکه در پایان آن و در میان شماری از ملحقات علوم قرآنی، قدیم ترین نقد از سوی یک دانشمند شیعی در قرن ششم هجری بر روایت رسمی جمع قرآن به دست زید بن ثابت و در زمان ابوبکر آمده است.
۱۷.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (11)، قرآن نویسی منظم و باقاعده در ایران از قرن پنجم تا دهم هجری و تأثیر آن در کتابت قرآن از عصر عثمانی تا امروز

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ آذر و دی ۱۳۹۹ شماره ۵ (پیاپی ۱۸۵) 45 - 73

کلید واژه ها: تاریخ کتابت قرآن قرآن نویسی منظّم و باقاعده قرآنِ زرّین قلم قرآن محمد زنجانی هنر خوشنوسی ایرانی قرآن نویسی ایرانی قرآن نویسی عثمانی قرآن نویسی صفویه قرآن های ایلخانی قرآن های سلجوقی عثمان طه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۳۸۸
 کتابت مصاحف قرآنی امروزه از وِیژگی های هنری خاصی برخوردارند. یکی از مهم ترین این ویژگی ها کتابت منظم و باقاعده آیات قرآن در هر جزء، صفحه و سطر است. مشهورترین کتابت نام آشنای امروزی، قرآن های کتابت شده به دست عثمان طه، کاتب سوری است که در چند دهه اخیر با عنوان «مصحف المدینه المنوره» از سوی مُجمَّع ملک فهد در کشورهای اسلامی مختلف توزیع شده است. صفحات این قرآن، حاوی 15 سطر است، و پایان هر صفحه به انتهای آیه ای ختم می شود. همچنین هر یک از اجزای سی گانه این قرآن، به دقت در 20 صفحه یا 10 برگ طراحی و کتابت شده اند. اما درواقع این سبک از کتابت که با نام عثمان طه گره خورده است، خود نمونه های متعدد و فراوانی در میان کاتبان قرآن در دوره عثمانی، و پس از آن، طی یکصد سال اخیر داشته است. این مقاله با مروری بر پیشینه این سبک از کتابت قرآن، نشان می دهد که کاتبان عثمانی طی قرون دهم تا چهاردهم هجری خود مبدع این سبک هنرمندانه نبوده اند، بلکه سابقه این گونه از قرآن نویسی منظّم و باقاعده، به دورانی بسیار قدیم تر، و در ایران قرن پنجم هجری بازمی گردد. قرآن محمد زنجانی (مورَّخ 531 ق)، و قرآنِ زرّین قلم (مورَّخ 582 ق)، دو نمونه بسیار پیشرفته از این هنر در قرن ششم هجری اند. در آغاز، تعداد قواعد و الگوهای کاتبان ایرانی برای کتابت منظّم قرآن، تقریباً 30 تا بوده، اما به تدریج تا پیش از قرن دهم هجری به حدود 470 مورد بسط و تفصیل داده شده است. تقریباً اغلب کاتبان عثمانی در قرون اخیر، صرفاً به دو امر توجه کرده اند: نخست پایان دادن هر صفحه به انتهای آیه، و دوم، آغاز کردن هر جزء قرآن از ابتدای صفحه و پایان دادن آن به انتهای صفحه.
۱۸.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (10)، قرآن کوفی 4289 در موزه ملی ایران و دیگر پاره مسروقه آن در موزه پارس (شیراز): طغیان علیه «کتابت پیوسته» در قرآن نویسی کوفی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ مهر و آبان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۸۴) 111 - 177

کلید واژه ها: خط کوفی ایرانی قرآن نویسی ایرانی در قرن سوم موزه ملی ایران نسخه 4289؛ موزه پارس (شیراز) نسخه کوفی مفقود؛

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۴۳۲
نسخه 4289 در موزه ملی ایران در اصل قرآنی 14 پاره بر روی پوست از قرن سوم هجری بوده که برخلاف دیگر نسخه های کهن کوفی، احتمالاً کاتبی ایرانی داشته است. مقاله حاضر با بررسی جوانب مختلف این نسخه، می کوشد سه هدف جداگانه را تأمین کند. نخست بیان ویژگی های کلی این نسخه کوفی مهم از قرن سوم هجری و تفاوت آن با دیگر نمونه های کوفی 7 سطری در قرن سوم، همراه با ارائه اطلاعاتی در خصوص دیگر اوراق و اجزای پراکنده ای که در اصل متعلّق به همین قرآن بوده اند. دوم آنکه نشان می دهد یک نسخه کوفی 7 سطری دیگر به شماره 548 که دو دهه پیش از موزه پارس (شیراز) به سرقت رفته، تکه ای دیگر از همین قرآن بوده که پس از سرقت، اوراق مختلف آن در فاصله سال های 2004 تا 2020 میلادی، در حراج های مختلف لندن (ساتبیز، کریستیز و بُنهامز) به فروش رسیده است. سوم آنکه نشان می دهد این قرآن کوفی بر خلاف تمام نمونه قرآن های حجازی و کوفی قرون نخست، از سنت «کتابت پیوسته» یا پیوسته نگاری در کتابت حروف و کلمات پیروی نکرده است. این امر احتمالاً برخاسته از سبک خاص کاتبان ایرانی (خراسان و ماوراء النهر) است که شکستن کلمات در انتهای سطر را زشت و ناپسند می دانسته اند، و در قرآن نویسی به سبک کوفی ایرانی (مشرقی) طی قرون سوم تا هفتم هجری همواره از کتابت گسسته بهره برده اند. مؤلف حدس می زند که این امر ناشی از پیوند فرهنگی مردم این مناطق با سنت کتابت به زبان های ایرانی و غیر ایرانی در خراسان، ماوراء النهر و ترکستان پیش از اسلام بوده است که بر خلاف مناطق غربی، از کتابت پیوسته پیروی نمی کرده اند.
۱۹.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (9)، یک عالم گمنام شیعی در قرن چهارم و پنجم هجری: ابوالبرکات الحسینی الجوری و کتابت قرآنی در 421 هجری در نیشابور

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ مرداد و شهریور ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۳) 121 - 170

کلید واژه ها: ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی تاریخ کتابت قرآن قرآن نویسی شیعیان در قرن پنجم قرائات سبعه کتابخانه آستان قدس رضوی قرآن ابوالبرکات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰ تعداد دانلود : ۳۵۹
 ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بوده است. از زادگاه و تاریخ حیات وی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما جستجو در منابع تاریخی نشان می دهد که وی شیعه امامی اثناعشری، از عالمان و ادیبان خراسان، و ساکن نیشابور بوده است. علاوه بر ذکر نام و اشعارش در آثار ابومنصور ثعالبی (متوفای 429 ق)، و ذکر نامش در شمار شاگردان و راویان شیخ صدوق (م 381 ق)، اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، توجه ما را به او و حیات علمی اش بیشتر جلب می کند. این مقاله پس از مروری بر احوال و آثار وی، به معرفی قرآنی سی پاره می پردازد که وی آن را کتابت و در ماه رمضان سال 421 هجری، بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است 
۲۰.

نسخه شناسی مصاحف قرآنی (7)، قرآن ابوالحسن زنگی بن محمد بن علی الجشمی یا نسخه ابونعیم بن حمزه البیهقی: بررسی قرآنی از قرن ششم در کتابخانه آستان قدس رضوی و پاره جدا شده از آن در کتابخانه چستربیتی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۳۱ فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۱) 175 - 204

کلید واژه ها: کتابت قرآن در قرن ششم قرآن های سلجوقی ابوالحسن زنگی بن محمد بن علی الجشمی ابونعیم بن حمزه البیهقی فاطمه ستی بنت علی بن الحسن الجشمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۰ تعداد دانلود : ۳۶۸
سخه قرآنی به شماره Is1435 در کتابخانه چستربیتی (ایرلند)، به سبب یادداشتی که در انتهای آن آمده است، در میان نسخه پژوهان غربی به «قرآنِ ابونعیم بیهقی» شناخته می شود. کسانی که این نسخه یا تصاویر آن را بررسی کرده اند، گمان برده اند که ابونعیم بیهقی کاتب این نسخه در سال 592 هجری بوده است. اما درواقع این نسخه یکی از هفت سُبْع از قرآنی 7پاره است که سایر بخش های آن اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد نگه داری می شود. تمام این اجزای هفتگانه را ابوالحسن زنگی [زنکی] بن محمد بن علی الجِشُمی در سال 561 هجری بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده بوده است. بررسی این نسخه ها نشان می دهد که ابونعیم بن حمزه البیهقی، دانشمند کمتر شناخته شده شیعی، هنگام اقامت در مشهد رضوی، در محرم سال 592 هجری، در انتهای یکی از این هفت جزء، یادداشتی کوتاه (دعای ختم قرآن به روایت امام علی علیه السلام) را نوشته، اما وی کاتب متن قرآن نبوده است. این قرآن افزون بر جایگاهش در شناخت تاریخ کتابت و تذهیب مصاحف دوران سلجوقی، اطلاعات مهمی از شیوه رسم کلمات قرآن و نوع قرائت رایج در خراسان قرن ششم هجری را به ما ارائه می دهد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان