رضا کریمی

باغات واقع در محدوده شهرها را شاید بتوان مهم ترین عنصر زیست محیطی دانست که از برهمکنش مؤلفه های طبیعی و هویتی تشکیل شده و خود بازنمود مؤلفه های انسانی را بر عهده دارند. هدف این تحقیق تحلیل تغییر کاربری باغات و کشاورزی در مناطق شهر ارومیه بوده است. نوع تحقیق حاضر کاربردی بوده بدین جهت که می تواند تصمیم گیران شهری را از آثار تخریب با غ ها آگاه ساخته تا به عنوان ارزش های زیست محیطی و هویتی حفاظت گردند. روش انجام کار توصیفی- تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای، میدانی و طرح های توسعه شهری صورت گرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، ابتدا محدوده باغات شهر ارومیه برای دو دوره 1385 و 1398 استخراج گردیده و دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره لندست 5 و 8 استخراج شده و در نرم افزار 5.3Envi  تحلیل گردیده است. سپس با استفاده از دو معیار میانگین مساحت کاربری باغات و دمای سطح زمین در دو دوره، نسبت به ارزیابی مناطق شهری مبتنی بر روش SECA اقدام شده است. نتایج بیانگر آن بوده که بیش ترین میزان تخریب باغات در منطقه 4 و بیش ترین میانگین دما در دو دوره به منطقه سه (به دلیل ارتفاع زیاد از سطح دریا) مربوط بوده است. از بررسی داده های دمایی، ارتفاع از سطح دریا و کاربری باغات و کشاورزی در سال 1385 می توان نتیجه گرفت بین میانگین دما و ارتفاع از سطح دریا رابطه مستقیمی وجود داشته، در سال 1398 می توان چنین بیان نمود که میان مساحت کاربری باغات و کشاورزی با میانگین دما رابطه معکوس وجود داشته و در مقطع زمانی 1385 و 1398 چنین نتیجه گرفته شده که لزوماً ارتباط مستقیمی بین تغییر کاربری و دما وجود ندارد و می تواند بسته به نوع و تعداد شاخص ها نتایج متفاوتی داشته باشد.

اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های عمومی و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری، پیوسته در حال پررنگ شدن می باشد. سنجش کیفیت زندگی در شهرها معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراکات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با استفاده از شاخص های عینی حاصل از داده های ثانویه و به ندرت با استفاده از هر دو نوع شاخصه ها اندازه گیری می شود. لذا هدف این پژوهش سنجش و تدوین مدل مفهومی کیفیت زندگی در شهر ارومیه مبتنی بر شاخص های مسکن بوده به طوری که نوع تحقیق، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای، میدانی و پرسش نامه صورت گرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، تعداد 12 شاخص بر اساس نظرات نخبگان انتخاب شده و در نرم افزار GIS لایه های اطلاعاتی برای آن ها تشکیل شده است. برای محاسبه وزن شاخص ها از روش تصمیم گیری چندمعیاره BWM استفاده شده، که بیش ترین وزن بدست آمده مربوط به کیفیت ابنیه و کم ترین مربوط به قدمت ابنیه بوده است. وزن به دست آمده از روش BWM در شاخص های 12 گانه استاندارد ضرب شده و باهم ترکیب شده اند. هم چنین به منظور ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق پنج گانه شهر ارومیه از مدل MARCOS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که 23 درصد از محدوده شهر در پهنه کیفیت زندگی خیلی کم، 34 درصد در پهنه کیفیت زندگی کم، 13 درصد در پهنه کیفیت زندگی متوسط، 20 درصد در پهنه کیفیت زندگی زیاد و 11 درصد در پهنه کیفیت زندگی خیلی زیاد قرار گرفته است و این یعنی شهر ارومیه به لحاظ کیفیت زندگی مبتنی بر شاخص های مسکن، در سطح متوسط رو به پایین قرار گرفته است.

امروزه با کشیده شدن جنگ ها به داخل شهرها، نیل به ایجاد امنیت پایدار در شهرها از طریق ارزیابی تهدیدات و آسیب پذیری ها با رویکرد پدافند غیرعامل ضرورت دارد. پدافند غیرعامل به عنوان یکی از مؤثرترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات شناخته شده است. تحقیق حاضر در زمره تحقیقات کاربردی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و درصدد استخراج تهدیدات انسان ساخت و ارزیابی آسیب های موجود در شهر جدید اندیشه است. در این مسیر از روش های اسنادی و پرسش نامه به منظور گردآوری اطلاعات استفاده شد. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل آسیب پذیری از 10 شاخص مانند حساسیت دارایی ها، فاصله از مراکز مهم و حساس، دسترسی به مراکز آتش نشانی، عرض خیابان، درجه محصوریت، تراکم جمعیتی و غیره با استفاده از مدل فازی IHWP (تحلیل سلسله مراتبی معکوس) در نرم افزار GIS و به منظور استخراج تهدید انسان ساخت نمونه مورد مطالعه نیز از روش AHP-FEMA (تحلیل سلسله مراتبی- روش آژانس مدیریت شرایط اضطرار) استفاده می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد در بخش ارزیابی تهدیدات، تهدیدهای سخت شامل حملات هوایی و موشکی و تهدیدهای نرم یعنی تظاهرات و آشوب حائز بیشترین احتمال وقوع تهدید و تهدیدهای زیستی حائز کمترین امتیاز شده اند. تهدید مبنای تحقیق حاضر حملات هوایی با تأکید بر خسارات کالبدی و فیزیکی است. در بخش ارزیابی آسیب پذیری نیز 23.06 درصد قطعه ها آسیب پذیری خیلی کم، 26.78 درصد آسیب پذیری کم، 7 درصد آسیب پذیری متوسط، 21.40 درصد آسیب پذیری زیاد و 12.01 درصد قطعات آسیب پذیری خیلی بالایی را به خود اختصاص داده اند. بدیهی است قطعه هایی که در شمال و مرکز شهر قرار دارند مانند معادن شن و ماسه در شمال شرقی، پمپ بنزین پترواپال در بلوار امام خمینی در مرکز شهر، پست برق 63 Kv در خیابان استاد فروزان فر، اداره مخابرات فاز 2 و 3 و 4 و 5 و بیمارستان تأمین اجتماعی در مرکز شهر از آسیب پذیری بالا برخوردار هستند.

شهرها به عنوان واحدهای سیاسی، بازتاب کننده خطوط اصلی قدرت و نفوذ اقتصادی هستند. برهمین اساس می توان ادعا نمود که فضا در شهرها زاییده قدرت بوده و قدرت در شهرها از لایه های فضایی متنوع کالبدی، اقتصادی و اجتماعی تشکیل یافته است. به طوری که با شناخت و تحلیل الگوهای موجود در روابط بین قدرت و سازمان سیاسی در شهر، فضا و برنامه ریزی شهری، می توان زمینه را برای کارایی برنامه ریزی فضایی مهیا کرد. لذا پژوهش حاضر با مطالعه موردی مناطق شهری ارومیه در پی آن بوده تا با بهره گیری از شاخص های مذکور بتواند چیدمان کالبدی- اجتماعی قدرت در شهرها را تحلیل نماید. نوع تحقیق حاضر کاربردی بوده و روش انجام کار توصیفی- تحلیلی می باشد و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی (مراجعه به ادارات) صورت گرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، تعداد 15 شاخص از بین عوامل متنوع انتخاب گردیده و در نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی نسبت به آماده سازی لایه های اطلاعاتی، استانداردسازی و تحلیل آن ها اقدام شده است. سپس برای اینکه بتوان چیدمان فضایی قدرت را در مناطق پنج گانه شهر ارومیه تحلیل کرد، مدل SECA در نرم افزار Lingo با مقدار بهینه 64/0 و = 3 β اجرا گردیده است. نتایج بدست آمده بیانگر بیش ترین قدرت در منطقه پنج به عنوان مناطق اعیان نشین (محدوده خیابان های دانشکده، کوی کهرم، کوی مهندسین، گلشهر و ...) شهر ارومیه بوده به طوری که قطعات ویلایی، مجتمع های تجاری، آموزشگاه های نمونه غیرانتفاعی، بناهای نوساز با سازه مقاوم، سکونت افراد با جایگاه اجتماعی بالا نظیر پزشکان، صاحبان سرمایه، مهندسین، مجتمع های مسکونی و ... در این محدوده واقع گردیده است.

هدف پژوهش حاضر ارزیابی اصطلاحنامه فلسفه پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی مطابق با استاندارد ایزو 25964 (بخش اول و دوم) و همچنین بررسی میانکنش پذیری با سایر نظام های کنترل واژگان (اصطلاحنامه اصفا و سرعنوان های موضوعی فارسی) است. روش پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ گردآوری داده ها، پیمایشی –توصیفی بود. جامعه پژوهش شامل اصطلاحات اصطلاح نامه فلسفه بود که با استفاده از جدول مورگان و با روش نمونه گیری تصادفی، تعداد 375 اصطلاح انتخاب شد. جامعه پژوهش در بخش میانکنش پذیری نیز شش سطح اول درختواره اصطلاح نامه فلسفه به تعداد 85 اصطلاح بود. ابزار و روش گردآوری داده ها به ترتیب، سیاهه وارسی محقق ساخته مطابق با معیارهای استاندارد ایزو 25964 و مشاهده مستقیم بود. یافته ها نشان داد میزان رعایت استاندارد ایزو 25964 (بخش اول) در اصطلاح نامه فلسفه، 52/75 درصد است. بیشترین و کمترین میزان رعایت به ترتیب مربوط به مولفه «مدیریت نرم افزار» (34/79 درصد) و مولفه «روابط معنایی» (66/66 درصد) بود. نتایج میان کنش پذیری اصطلاح نامه فلسفه با اصطلاح نامه اصفا مطابق استاندارد ایزو 25964 (بخش دوم) نشان از نگاشت 24/88 درصدی داشت که بیشترین میزان مربوط به نگاشت هم ارزی از نوع کامل (41/49 درصد) بود. همچنین 42/47 درصد از اصطلاحات امکان نگاشت خودکار را دارند. میانکنش پذیری با سرعنوان های موضوعی فارسی 41/89 درصد بود که بیشترین میزان مربوط به نگاشت هم ارزی از نوع کامل (06/47 درصد) است. همچنین 30 درصد از اصطلاحات انتخابی اصطلاحنامه فلسفه امکان نگاشت خودکار با اصطلاحات سرعنوان های موضوعی فارسی را دارد. وجود میانکنش پذیری در اصطلاحنامه راه حلی اقتصادی و کارآمد برای صرفه جویی در هزینه های بالای تولید و تدوین و گسترش اصطلاح نامه است. همچنین توجه به قواعد میانکنش پذیری منطبق با استانداردها، زمینه ساز یکپارچه سازی داده ها شده و کاربر فارغ از زمان و مکان و نوع پایگاه اطلاعاتی، به جستجویی کارآمد با با بهبود جامعیت و مانعیت دست می یابد.

محلّات بافت تاریخی شهرها، درگذر زمان دچار ازهم گسیختگی گردیده است، به طوری که شهرها را به شدت تحت فشار قرارداده و دچار نوعی شکنندگی زودرس کرده است. هدف این پژوهش، تحلیل شکنندگی در 24 محله بافت تاریخی شهر ارومیه می باشد. نوع تحقیق، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. داده های مورد تحلیل به طریق پیمایش و با ابزار پرسشنامه از نمونه آماری متشکل از تعداد 30 فرد خبره گردآوری شده اند. 14 شاخص بر اساس نظرات نخبگان و نیز موجود بودن اطلاعات انتخاب گردیده و در نرم افزار GIS لایه های اطلاعاتی برای آن ها ایجاد شده است. برای محاسبه وزن شاخص ها، از روش FUCOM و برای تحلیل داده ها، از روش تصمیم گیری CoCoSo استفاده گردیده است. نتایج نشان می دهد که در بافت تاریخی شهر ارومیه، 8 درصد محدوده در پهنه شکنندگی خیلی کم، 21 درصد در پهنه شکنندگی کم، 29 درصد در پهنه شکنندگی متوسط، 28 درصد در پهنه شکنندگی زیاد و 14 درصد در پهنه شکنندگی خیلی زیاد واقع گردیده است. محلّات درویشلر، آغداش، دوشابچی خانا، خان باغی و خانباباخان در پهنه شکنندگی خیلی زیاد، محلّات صحیه، جارچی باشی، تندیرچیلر، شورشورا و هزاران در پهنه شکنندگی زیاد، محلّات بازارباش، ارگ، دلگشا، یوردشاهی و نوگچر در پهنه شکنندگی متوسط، محلات یئدی درمان، آغ زمیلر، سیدجواد، مهدی القدم و یونجالیق در پهنه شکنندگی کم و محلات نائب عسگر، خطیب، قره آغاج و دوچیلر در پهنه شکنندگی خیلی کم واقع شده است.

آیات و روایات جایگاه دوگانه نفس را نشان می دهد. یعنی نفس هم به عنوان دشمن و مظنون انگاشته شده (دشمن انگاری) و هم توصیه شده که نفس را میزان بین خود و دیگران قرار بدهیم(میزان انگاری نفس). در این مقاله، به روش تحلیلی ابتدا شواهد قرآنی و حدیثی میزان انگاری تبیین شده و نام خودباشی برای آن تعیین گردیده است. در ادامه، توجیه رایج برای جمع این دوگانگی که می گویند نفس را به دو جنبه مثبت و منفی می کنیم، ناکافی دانسته ایم. چون با این توجیه برخلاف نص آیات و روایات، میزان انگاری نفس دچار چالش می شود و در این حالت نفس خود به میزان جداگانه ای برای اثبات صلاحیتش نیاز دارد! توجیه دقیق تر برای جمع بین دوگانگی مذکور، این است که خلاف میل نفس عمل کردن سبب می شود که نفس اصالت خود را حفظ کند. چرا که نفس تمایل دارد از حد خود فراتر برود و به نوعی علیه خود اقدام کند و دشمن انگاری مانع این میل است. لذا میزان قرار دادن خود با مظنون دانستن آن نه تنها منافاتی ندارند بلکه این دو مکمل همدیگر هستند. دستاورد اصلی این پژوهش، علاوه بر تبیین اهمیت میزان انگاری نفس، اثبات این نکته مهم است که دشمن انگاری برای تأیید و تحکیم میزان انگاری نفس است.

مجلات علمی مهم ترین ابزار اشاعه یافته های تحقیقاتی محسوب می شوند و نیاز است مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند. بررسی وضعیت مجلات با رویکرد علم سنجی از جمله مهم روش های ارزیابی عملکرد علمی آن هاست. پژوهش حاضر در نظر دارد، فصلنامه «علوم حدیث» را به عنوان اولین و مؤثرترین نشریه در زمینه علوم حدیث، با رویکرد علم سنجی مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. این پژوهش به شکل پیمایشی و با رویکرد علم سنجی انجام شده است. تمامی مقالات فصلنامه علوم حدیث شامل 460 مقاله، جامعه این پژوهش را تشکیل می دهد. داده ها از پایگاه ISC استخراج شده و با فنون هم رخداد واژگان و شبکه هم نویسندگی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی داده ها نشان داد که شبکه موضوعی فصلنامه بر اساس تکنیک هم رخداد واژگان از 11 خوشه تشکیل شده است. همچنین شبکه هم نویسندگی از دو خوشه اصلی و سیزده خوشه کوچک تشکیل شده است. بزرگ ترین خوشه با محوریت محمدکاظم رحمان ستایش شکل گرفته است محوریت پرتولیدترین دانشگاه، دانشگاه تهران بود، اما نقش دانشگاه قرآن و حدیث، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه قم نیز قابل توجه بود. بیشتر مقالات به شکل تک نویسندگی بودند؛ یعنی 39۶ مقاله (8۶ درصد) به شکل تک نویسنده بوده اند و رتبه دوم با 13 درصد به مقالات دو نویسنده ای اختصاص دارد. نتایج این پژوهش می تواند بالقوه اطلاعاتی برای تصمیم گیری درباره این فصلنامه در اختیار مسئولان آن قرار دهد تا درباره روندهای موضوعی پیش رو بازاندیشی کنند. نویسندگان و پژوهش گران می توانند از نتایج این تحقیق برای تعیین موضوعات پژوهشی و نشر آثار خود در فصلنامه استفاده کنند.

هدف پژوهش حاضر طراحی پروفایل کاربردی فراداده ای برای توصیف و سازمان دهی (پردازش) اشیای محتوایی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد آستان مقدسه حضرت معصومه (س) بود. روش پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی بود که با رویکرد تحلیلی انجام شد. جامعه پژوهش مشتمل بر کارمندان بخش سازمان دهی و مدیران کتابخانه، موزه و مرکز اسناد آستان مقدسه و عناصر، خصائص و ویژگی های استانداردهای فراداده ای بافت میراث فرهنگی بود که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. روش گردآوری داده ها، مشاهده ساختارمند و ابزار آن مصاحبه، پرسشنامه و سیاهه وارسی بود. نتایج نشان داد که به منظور توصیف و سازمان دهی (پردازش) اشیای محتوایی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد آستان مقدسه نیازمند سه پروفایل کاربردی فراداده ای مجزا برای کتابخانه، موزه و مرکز اسناد است. پروفایل کاربردی فراداده ای طراحی شده برای اشیای محتوایی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد به ترتیب دارای 53، 83 و 27 عنصر اصلی و فرعی بود. استاندارد فراداده ای توصیف شی (مُدس)، استاندارد مدیریت مجموعه موزه های بریتانیا (اسپکتروم) و استاندارد بین المللی توصیف آرشیوی (ایساد) دارای بیشترین سهم در پروفایل کاربردی فراداده ای به ترتیب در بافت های کتابخانه، موزه و مرکز اسناد بود. طراحی پروفایل کاربردی فراداده ای موجب توصیف و پردازش مناسب اشیای محتوایی، همگرایی هرچه بیشتر بافت میراث فرهنگی و همچنین مدیریت بهتر فراداده ها خواهد شد. این امر با توجه به بافت و نیازهای بومی انجام می شود و درعین حال موجب افزایش نقاط دسترسی، بازیابی و میانکنش پذیری بیشتر با سایر سامانه های مدیریت اطلاعات و کتابخانه ها خواهد شد.