فرزانه فرخ فر

فرزانه فرخ فر

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۰ مورد.
۱.

بررسی تطبیقی نگارگری مکتب تبریز و مکتب گورکانی هند (قرن 10 هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۷۰ تعداد دانلود : ۱۷۴۳
در پی دست کشیدن دربار صفوی از حمایت گسترده خود از هنر، نگارگری تبریز روبه افول نهاد و برخی از هنرمندان دربار صفوی به دعوت حکمرانان گورکانی، به هند مهاجرت کردند. حضور این هنرمندان و نظارت آنها بر کارگاه های کتاب آرایی گورکانیان، سبب انتقال و بسط بسیاری از دستاوردهای زیباشناختی نگارگری تبریز در مکتب نوپای نگارگری گورکانی شد. در کارگاه گورکانی به تدریج شیوه ای التقاطی متشکل از عناصر ایرانی، هند و اروپایی رخ نمود که باعث وجود تفاوت های بارزی در بین نگاره های دو مکتب تبریز و گورکانی گردید. این پژوهش با هدف بررسی میزان تاثیر پذیری نگارگری مکتب گورکانی از مکتب نگارگری تبریز انجام، و وجوه تشابه و تفارق میان این دو با بررسی منتخبی از نگاره های آنها معرفی شده است. روش تحقیق این پژوهش بر پایه استدلال های تحلیلی و ارائه جداول آماری می باشد. فرضیات تحقیق بر این استوارست که مکتب نگارگری گورکانی به دلیل جذب گروهی از ممتازترین اساتید مکتب تبریز و نظارت این هنرمندان بر کارگاه های کتاب آرایی گورکانیان، ویژگی های چشمگیری را از هنر ایران اخذ نموده؛ اما تفاوت های بارزی نیز در بین نگاره های دو مکتب به چشم می خورد که عمده این موارد بر کیفیت ممتاز نگارگری مکتب تبریز در تقابل با مکتب گورکانی تاکید دارند.
۲.

سنت کتاب آرایی ایرانی و توسعه آن در آسیای صغیر در دوره میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: عثمانی آسیای صغیر سلجوقیان روم کتاب آرایی هنر ایران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان آسیا آسیای مرکزی
تعداد بازدید : ۲۶۹۵ تعداد دانلود : ۷۷۸
سنت آرایش و تزیین کتب، سابقه ای کهن در آسیای میانه و به خصوص در فلات ایران دارد. این هنر از عصر حاکمیت مغول و با حمایت مستقیم دربار دارای قاعده و اصولی مشخص شد و توسعه ای چشمگیر یافت. به تدریج آوازه فعالیت مکاتب کتاب آرایی ایران و کیفیت بالای آثار، سبب شد تا دولت های همسایه در پی کسب این تجارب و برپایی کارگاه هایی مشابه برآیند. سرزمین آسیای صغیر یکی از این مناطق بود که در دوره های مختلف تاثیرات چشمگیری را از ادب و هنر ایران و از جمله کتاب آرایی اخذ کرد. پرسش این است که چه عواملی سبب بسط و گسترش سنت کتاب آرایی ایرانی در منطقه آسیای صغیر بوده است؟بدین منظور مجموعه عواملی که بر ورود دستاوردهای هنر کتاب آرایی ایران بر سرزمین آسیای صغیر در دوره میانه (از زمان حاکمیت سلاجقه روم تا دوران شکوفایی کتاب آرایی عثمانی) نقش داشته اند با ارجاع به منابع و اسناد موجود، معرفی و تحلیل می شوند. داده های به دست آمده بر این امر گواهند که مواردی همچون نفوذ فرهنگ و ادب ایرانی، مهاجرت هنرمندان، انتقال نسخ مصور و حضور برخی از حامیان کتاب آرایی ایرانی در دیار عثمانی از جمله عوامل مهم در گسترش و تداوم دستاوردهای کتاب آرایی ایران در آسیای صغیر بوده اند.
۴.

نقش ایرانیان در توسعة مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: دولت عثمانی دولت صفوی مکتب کتاب آرایی بغداد هنرمندان ایرانی مضامین شیعی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان تاریخ عثمانی
تعداد بازدید : ۱۲۴۸ تعداد دانلود : ۱۱۳۶
بغداد در سدة دهم هجری سرزمینی حدفاصل دو قدرت سیاسی مهم در منطقه بود؛ دولت عثمانی و دولت صفوی. به تدریج در نیمة دوم این قرن، پایه های قدرت دولت عثمانی در بغداد استوار شد. بغداد که پیش از این، تحت حمایت ایرانیان، پیشینه ای دیرینه در برپایی کارگاه های هنری و خلق نسخ مصور باشکوه داشت، در این دوره شکوفایی دوباره یافت. گرد آمدن هنرمندان و اصحاب هنر در بغداد، زمینة شکل گیری مکتبی جدید در کتاب آرایی را فراهم آورد که امروزه با نام مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی شناخته می شود. پرسش این است که ایرانیان تا چه اندازه در پیشرفت مکتب کتاب آرایی بغداد عثمانی تأثیرگذار بوده اند؟ پژوهش پیش رو با رویکردی تاریخی و روشی تحلیلی به بررسی موضوع می پردازد. این بررسی نشان داد که حضور و فعالیت استادان ادب و هنر ایرانی در بغداد، تأثیر بسیاری بر شکل گیری و گسترش مکتب کتاب آرایی بغداد و نوع آرایش کتاب ها در عصر حاکمیت عثمانیان داشته است.
۵.

توصیف و بررسی پوشاک رستم در شاهنامه دستنویس 953ه.ق پاریس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نگارگری صفوی شاهنامه953 ه ق پاریس رستم ببربیان کلاه کله پلنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۶۲ تعداد دانلود : ۴۴۰
رستم یکی از اسطوره های نام دار شاهنامه فردوسی است که به لقب پلنگینه پوش نیز شهرت دارد. فردوسی در شاهنامه، خفتانی به نام ببر بیان بر تن رستم می کند و در کنار آن در روایات حماسی غرب ایران نیز کلاهی از پوست سر دیو سفید (کلاه کله پلنگی) بر سر رستم می نهند. بدین سان ببر بیان و کلاه کله پلنگی نماد تصویری رستم می شود که در اکثر نگاره های نسخ مصور از شاهنامه، شناس نامه تصویری وی است. در میان نسخ مصور، نسخه شاهنامه دست نویس953ه .ق پاریس متعلق به مکتب دوم تبریز و قزوین عصر صفوی به جهت داشتن تصاویری واضح از پوشاک، منبعی مناسب برای پژوهش در این حوزه است. از آن جا که نمادهای فرهنگی اسطوره ها در آثار هنری بازنمود پیدا می کنند، این پژوهش گامی در جهت شناسایی و ریشه یابی نمادهای یاد شده است و از این رو میزان پای بندی به نمادهای اسطوره ای در نگاره های تاریخی را می توان سنجید. پرسشِ پژوهش این است: نگارگر نسخه 953 ه .ق پاریس از پوشاک تا چه میزان در نمایش رستم به عنوان یک اسطوره حماسه استفاده کرده است؟ با توجه به مطالعات و بررسی های صورت گرفته، نگارگر نسخه 953 ه .ق پاریس، با آگاهی از متن شاهنامه و تحت تأثیر نگارگری روایی، در ترسیم رستم به هنگام نبرد، از پوشاک در جهت القای اسطوره وار بودن این شخصیت بهره برده و هم چنین به الگویِ مرسوم زمان خود (صفوی) نیز وفادار بوده است. نویسنده در پژوهش انجام شده بر این نکته اذعان دارد که هنرمند قرن دهم هجری، به جهت وجود بسترهای مناسب علمی و هنری و دست رسی به نسخ مصور قرون ماقبل خود، چنان پرورانده شده که در هنرنمایی، با درایت و به طور آگاهانه از پوشاک در جهت نمایش بهتر قدرت و نیروی خارق العاده رستم در شاهنامه953 ه .ق بهره برده است.
۶.

تحلیل ویژگی های مضمونی، بصری و ساختاری در محراب های زرین فام دوره ایلخانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ایلخانیان تزئینات معماری محراب کاشی زرین فام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۸ تعداد دانلود : ۵۲۷
در سراسر تاریخچه سفالگری و از میان تمام شیوه های تزئین سفال، لعاب زرین فام به سبب درخشش و انعکاس طلاگونه اش همواره مورد توجه و تحسین همگان بوده است. کاشی های طلایی یا کاشی های زرین فام با آغاز قرن 7ق به تزیین محراب ها راه پیدا کردند. این شاهکارهای به جای مانده از اعصار خوارزمشاهی، مغول، ایلخانی و حتی تیموری، نشان دهنده اوج به کارگیری تکنیک های تزئینی برای ساخت محراب ها هستند؛ لیکن از میان نمونه های برجای مانده در دوره های تاریخی مختلف، محراب های زرین فام دوره ایلخانی از کثرت و تنوع بیشتری برخوردارند. از همین رو، این پژوهش می کوشد با رویکردی زیباشناسانه، به مطالعه اجزای کالبدی و کاربرد عناصر بصری در محراب های زرین فام دوره ایلخانی بپردازد. پرسش مقاله حاضر این است که در اجزای کالبدی محراب های زرین فام دوره ایلخانی چه ویژگی هایی وجود دارد؟ برای دستیابی به پاسخ، در گام نخست تلاش شده تمامی محراب های زرین فام موجود از دوره ایلخانی شناسایی شود. سپس به منظور کشف کیفیت اجزای کالبدی آثار، ویژگی های مضمونی، بصری و ساختاری محراب های زرین فام این دوره تاریخی تحلیل و بررسی می شود. نتایج کلی تحقیق بر این نکته تاکید دارند که محراب های زرین فام دوره ایلخانی از کیفیتی مطلوب در اجزای کالبدی آثار برخوردارند، لیکن این کیفیت در ادوار پایانی دوره ایلخانی دچار افت شدیدی شده و بسیاری از ویژگی های مثبت و درخشان این آثار رنگ باخته است.
۷.

مطالعه اجزای کالبدی کتیبه های کوفی مسجد جامع کرمان براساس کاربرد عناصر بصری(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۴ تعداد دانلود : ۱۱۱۷
مسجد جامع کرمان از مساجد چهار ایوانی ایران است که در دوره آل مظفر در سده هشت هجری ساخته شد. علاوه بر معماری خاص بنا، تزئینات مسجد به ویژه کتیبه های کوفی، تزیینی و معقلی که در هماهنگی با سطوح بنا و مصالح به کار رفته، جلوه ویژه و منحصربه فردی به آن داده است. این کتیبه ها از کهن ترین نمونه های موجود معماری سبک آذری است که نتایج بررسی آنها می تواند وضعیت کتیبه نگاری کوفی را در آغاز شکل گیری این سبک در سده هشتم و سیرتحول تغییرات آرایه های آن را در ادوار پسین به نمایش گذارد. گذشته از آن، تنوع و کیفیت مطلوب اجزای کالبدی کتیبه های کوفی این مسجد و فقدان تحقیقات کافی در مورد این کتیبه ها و عناصر بصری آن، انجام این پژوهش را ضروری می نماید. این پژوهش در گام نخست به شناسایی، بازخوانی و بازسازی کتیبه های کوفی مسجد جامع کرمان با کمک نرم افزارهای گرافیکی می پردازد و سپس جلوه های بصری و نوع آرایش کتیبه ها و تفکیک آنها را در دوره های مختلف ساخت، بررسی می کند. بدین منظور گونه شناسی کتیبه، انواع خط کوفی، مضامین، کادر کتیبه، نقشمایه ها و ساختار نمونه ها بر اساس روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار می گیرد. این تحقیق ضمن نمایش گرافیکی مجموعه ای بازسازی شده از کتیبه های کوفی، تنوع خطوط، کاربرد نقشمایه های متنوع و آمیختگی خطوط با آجرکاری و کاشی های معقلی، ویژگی های خاص کتیبه های هر دوره را نیز نشان می دهد.
۸.

تحلیل ویژگی های شخصیت پردازی در نگاره های شاهنامه تهماسبی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هنر عصر صفوی مکتب نگارگری تبریز شاهنامه نگاری شاهنامه تهماسبی شخصیت پردازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۵ تعداد دانلود : ۳۵۴
نیمه نخست قرن دهم ه.ق، از مهمترین ادوار فرهنگی هنری ایران به شمار می رود که نگارگری در آن رشد بی سابقه ای یافت. شاه تهماسب اول صفوی که شیفته ی هنر نگارگری بود، پس از رسیدن به سلطنت به حمایت نگارگران پرداخت و هنرمندان زیادی را از مکاتب هرات تیموری و تبریز و شیراز ترکمان به خدمت گرفت؛ این گونه بود که یکی از درخشان ترین مکاتب نگارگری ایران در تبریز رونق یافت. شاهنامه تهماسبی از آثار ممتاز این دوره است که تکمیل آن ده ها سال به طول انجامید. از ویژگی های قابل توجه این نسخه، تنوع در شخصیت پردازی است که ناشی از رویکردهای متنی، تحولات هنری، نوآوری و خلاقیت هنرمندان و حمایت شدید دربار بوده و در به تصویر کشیدن شخصیت های شاهنامه تاثیرگذار بوده است . هدف از این پژوهش، شناسایی ویژگی های کیفی و تنوع گونه های مختلف شخصیت پردازی در نگاره های شاهنامه تهماسبی است. پرسش این است: چه ویژگی های کیفی در شخصیت پردازی نگاره های شاهنامه تهماسبی به کار رفته است؟این پژوهش، به روش تاریخی-تحلیلی انجام پذیرفته و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای-اسنادی و تجزیه و تحلیلِ آن بر پایه مطالعات کیفی است. بدین سان جامعه پژوهش شامل 9 نگاره از شاخص ترین نگاره های شاهنامه تهماسبی می شود که با توجه به قابلیت های تصویری، وفور پیکرنگاری و تنوع شخصیت پردازی ، از بخش های مختلف این نسخه انتخاب گردیده اند. نتایج، حاکی از آن است که نگارگران شاهنامه تهماسبی، در بازنمایی شخصیت ها، بر شدت و اغراق ویژگی ها افزوده و به ساختارشکنی و نوآوری توجه داشته اند. می توان اذعان داشت ظهور برخی ویژگی های متمایز در شخصیت پردازی همچون تغییر در تناسبات انسانی، عریانی، اغراق در بازنمایی، کاربست رنگ، نوع جامگان، زاویه دید و جلوه های متافیزیکی، نتیجه جسارتی است که شاه تهماسب با حمایت های بی دریغش از هنرمندان، به ایشان منتقل نموده است. در نتیجه هنرمندان، ویژگی های بصری متفاوت و سلیقه ی شخصی خود را در آثار به کار بسته اند.
۹.

سیر تحول شمایل نگاری رسول خدا (ص) در مکاتب نگارگری تاریخ میانه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاریخ میانه ایران مکاتب نگارگری شمایل نگاری پیامبر اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۴ تعداد دانلود : ۴۲۰
شمایل نگاری رسول خدا (ص) یکی از مهم ترین حوزه های هنر دینی است که در مکاتب نگارگری تاریخ میانه ایران کاربرد داشته است. این پژوهش قصد دارد ضمن شناسایی شاخص ترین شمایل نگاره های پیامبر در مکاتب نگارگری، به این پرسش پاسخ دهد: چه تحولات ریخت شناسانه ای در شمایل نگاری پیامبر(ص) در تاریخ میانه ایران به وقوع پیوسته است؟ روش تحقیق تحلیلی تطبیقی، شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای اسنادی و نمونه گیری این پژوهش را برترین شمایل های تاریخ میانه ایران که انتساب قطعی به دوره تاریخی مزبور و پیامبر اسلام داشته و کیفیت بصری و تنوع مضمونی مناسبی را دارا هستند، تشکیل می دهند. اغلب شمایل نگاره ها در ادوار نخستین تاریخ میانه، دارای اشتراکاتی همچون چهره های بدون نقاب، کاربرد هاله گرد دورسر، گزینه ی رنگی محدود، ساختار عمدتاً ایستا و ساده و خلوص و بی پیرایگی عناصر بصری هستند؛ لیکن از عصر ایلخانی به بعد از سادگی شان کاسته شده و به ترفندهای بصری ممتازی همچون دقت در جزییات، چهره نقاب دار، هاله آتشین، گزینه رنگی متنوع، جامگان فاخر، کشیدی اندام، پرداخت دقیق و ساختار پویا و منحنی، در اعصار تیموری و صفوی دست یافته اند.
۱۰.

تحلیل تطبیقی شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره های نسخ عجایب المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب ایلخانی مکتب گورکانی عجایب المخلوقات شخصیت پردازی موجودات تخیلی - تلفیقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۳ تعداد دانلود : ۴۴۸
شناخت شیوه های طراحی شخصیت در هنر نگارگری و مطالعه سیر تکوین و تحول آن می تواند برای طراحان امروز الهام بخش باشد و دریچه های جدیدی به روی آن ها بگشاید. در این راستا، تصویرسازی های نسخه عجایب المخلوقات به لحاظ اینکه با محوریت موجودات تخیلی-تلفیقی صورت گرفته ، مورد مناسبی برای مطالعه طراحی شخصیت فراواقع در سنت تصویری آسیای میانه است. انتخاب دو نسخه شاخص از دو دوره ممتاز مکتب نگارگری ایلخانی در ایران (نسخه کتابخانه مونیخ-شماره 464) و مکتب گورکانی در شبه قاره (نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی- شماره 47893)، از بدو نگارش و مصورسازی این نسخه تا پایان دوره حیات پویای مکاتب نگارگری آسیای میانه، می تواند تشابه و تفارق ویژگی های تصویرگری این گونه از طراحی شخصیت را تبیین نماید. هدف از این پژوهش، شناخت و تبیین عوامل ثابت و متغیر در طراحی شخصیت های تخیلی-تلفیقی از بدو مصورسازی این نسخه در قرن هفتم هجری تا مکتب گورکانی قرن یازدهم هجری، با تمرکز بر دو نسخه شاخص و با رویکرد فرم گراست. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش هاست: شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره های نسخه آغازین عجایب المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، دارای چه ویژگی های تجسمی است؟ و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ روش تحقیق، تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتاب خانه ای-اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی (سنجش چگونگی کاربست عناصر بصری) و از حیث هدف، بنیادین است. جامعه بررسی این پژوهش را در گام نخست و به منظور تحلیل ویژگی های عمومی، تمامی تصاویر موجودات تخیلی-تلفیقی دو نسخه، و در گام نهایی و با هدف تحلیل ویژگی های تخصصی، تعداد 5 تصویر که در هر دو نسخه مشترک و هم طراز هستند، تشکیل می دهند. نتایج کلی پژوهش بر این امر اذعان دارند که وجه اشتراک شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نسخه آغازین عجایب المخلوقات قزوینی در مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، برگرفته از سبک قالب نگارگری ایرانی و تفاوت چشم گیر آن ها، در نوع کاربست رنگ است.
۱۱.

بس گانگیِ رنگ در آثار نقاشی پساامپرسیونیسم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ژیل دلوز نقاشی قرن 19م پساامپرسیونیسم بس گانگیِ رنگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۲ تعداد دانلود : ۱۷۷
پساامپرسیونیسم در نقاشی، مجموعه آثاری است که در دو دهه ی پایانی قرن نوزدهم در اروپا پدید آمدند و با اینکه هیچ گاه هنرمندان آن یک گروه رسمی را تشکیل ندادند، آثار ایشان در پی جبران ضعف ها و کاستی های امپرسیونیسم بود. مسأله تحقیق حاضر بر بس گانگی یا بیشینگیِ تنوع رنگ از تمامی طیف ها و گردآمدن همه ی آنها در یک تابلو نقاشیِ پساامپرسیونیسم تأکید دارد. بس گانگی در این تحقیق، از مفاهیمی است که از فیلسوف فرانسوی ژیل دلوز وام گرفته شده و روشی است برای توضیح تکثرات پدیدآمده در موجودات جهان به طوری که این گردهم آیی، راه های نوینی را در برابر طبیعت می گشاید. هدف این تحقیق توصیف چگونگی پدیدآمدن بس گانگی رنگ در پساامپرسیونیسم می باشد و به این پرسش پاسخ می دهد که بس گانگی رنگ بر کدام بخش ها و حوزه های نقاشی اثر می گذارد و نتایج آن چیست؟ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، شیوه تجزیه وتحلیل آثار کیفی و روش گردآوردی داده ها براساس مطالعات کتابخانه ای می باشد. نتیجه این که بس گانگی رنگ، علاوه بر تأثیر در حوزه ی بیان، پاسخی وحدت گرایانه به تقابل های دوگانه ی تاریخی هنر نقاشی غرب است و پساامپرسیونیسم، به مدد نیروی بس گانه ی رنگ این تقابلات را به وحدت می رساند. بس گانگیِ رنگ حاصل به کارگیری ماشین های بیانی ای می باشد که با نقطه، خط، لکه و سطح کار می کنند.
۱۲.

فرم گرایی نگاره های نسخه ثواقب المناقب شاهکار نگارگری مکتب بغداد قرن دهم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب بغداد نگارگری ثواقب المناقب فرم گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۶ تعداد دانلود : ۵۲۳
ثواقب المناقب، شرح حال عارفان و صوفیان به خصوص مولانا جلال الدین محمد بلخی است که با کمی چاشنی، اغراق شده است. این اثر اولین بار توسط احمد بن محمد و بار دیگر توسط عبدالوهاب بن جلال الدین محمد همدانی در سال 947 هجری تلخیص و در سال 998 هجری به دستور سلطان مراد سوم عثمانی به ترکی ترجمه شد. از نسخه ثواقب المناقب، دو کپی مصور متعلق به مکتب نگارگری بغداد که در دوران استیلای حاکمان عثمانی در بغداد (اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری) تولید گردید، موجود است. تمرکز این پژوهش بروی فرم گرایی نسخه مصور ثواقب المناقب موجود در کتابخانه مورگان نیویورک است که به عنوان یکی از شاهکارهای مکتب نگارگری بغداد قرن دهم هجری شناخته شده است. این پژوهش با تکیه بر آراء کلایو بل، از مشهورترین و صریح ترین نظریه پردازان انگلسیی اوایل قرن بیستم میلادی، در حوزه فرم شناسی انجام خواهد شد. فرم شناسی رویکردی است به هنر که به جای تاکید بر محتوا، بر اهمیت شکل به منزله سرچشمه ی جاذبه ی ذهنی اثر هنری پا می فشارد. بررسی شکل گرایانه ی اثر هنری در درجه ی نخست به تاثیر زیبایی شناسانه ی اجزای تشکیل دهنده ی طرح اشاره دارد. نتایج کلی تحقیق بر غلبه فرم های ساده، بهره گیری از فرمت و الگوهای قراردادی، پالت رنگی متوسط، ترکیب بندی پویا و الگوپذیری از شاخصه های مکاتب نگارگری ایران و عثمانی دلالت دارند. کنکاش این تحقیق از حیث ماهیت بنیادین و از نظر روش، تاریخی تحلیلی است.
۱۳.

تبیین جایگاه زن در روایت های ازدواج شاهنامه تهماسبی با تکیه بر تحلیل بینامتنیت متن و نگاره

کلید واژه ها: زن در شاهنامه روایت های ازدواج شاهنامه تهماسبی تحلیل بینامتنیت متن و نگاره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۶ تعداد دانلود : ۲۰۵
هدف پژوهش حاضر تبیین جایگاه زن در روایت های ازدواج شاهنامه تهماسبی با تکیه بر تحلیل بینامتنیت متن و نگاره در ایران زمین بود. جامعه پژوهش حاضر شامل تمام نگاره های شاهنامه تهماسبی می باشند. نمونه پژوهش را 29 نگاره تشکیل می دهند که در تمام آن ها زنان نقش مهم و کلیدی بر عهده دارند. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای اسنادی، مشاهده و خوانش بینامتنیت نگاره ها و تحلیل عناصر بصری موجود در آثار منتخب بود. داده ها با استفاده از مطالعات بینارشته ای و روش تحلیل محتوا ارزیابی شدند. نتایج یافته ها نشانگر این است که جایگاه زن در روایت های ازدواج شاهنامه، ریشه در باورهای اسطوره ای ایرانیان دارد و از این حیث، دارای اعتبار ویژه ای است؛ چرا که در ساختار اسطوره ای شاهنامه فردوسی امانت داری و پای بندی به اصول متون اولیه کاملا واضح و هویداست؛ لیکن در تصویرسازی نگاره های شاهنامه تهماسبی به طور آشکار، اختلافاتی با متن دیده می شود که منشا این اختلافات، فرهنگ حاکم بر جامعه صفوی و اعتقادات جامعه مردسالار آن دوره است.
۱۴.

معادل بصری بدیع لفظی در خط نستعلیق با تاکید بر آثار استاد غلامحسین امیرخانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بدیع لفظی خط نستعلیق غلامحسین امیرخانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۶۱۰
یکی از وجوه اشتراک آثار ادبی هنری، به ویژه شعر فارسی و خط نستعلیق، آهنگین بودن آنهاست. گذشته از ساختار زبان فارسی و فرم خط نستعلیق که موزون و لطیف است، شاعران و خوشنویسان از روش هایی برای آهنگین تر کردن آثارشان استفاده می کنند که در ادبیات، موضوع بدیع لفظی است. هدف این پژوهش که به شیوه توصیفی–تحلیلی و با رویکرد تطبیقی انجام شده، نشان دادن شباهت های این روش ها در ادبیات فارسی و خوشنویسیِ خط نستعلیق با وجود شیوه بیانی متفاوت است. مساله این است که معادل های بصری آرایه های لفظی به چه صورت در خط نستعلیق تجلی می یابند؟ بدین منظور آثار خوشنویسی استاد غلامحسین امیرخانی به دلیل سهولت دسترسی به آثار و همچنین توانایی ایشان در ارائه آثار با کیفیت در قالب های مختلف، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج تحقیق مبین آن است که خالقان آثار در دو حوزه متفاوت ادبیات فارسی و خط نستعلیق از روش های مشابهی برای آهنگین تر کردن اثرشان استفاده می کنند و این شباهت در حدی است که می توان برای بسیاری از ترفندهای لفظی در ادبیات، معادلی بصری در خط نستعلیق پیدا کرد.  
۱۵.

خوانش تاریخی – تطبیقی پوشاک و آرایۀ نقوش انسانی سفال گلابه ای نیشابور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سفال گلابه ای نیشابور نقوش انسانی فیگور زنانه فیگور مردانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۹ تعداد دانلود : ۱۵۵
نقوش انسانی یکی از انواع آرایه های به کاررفته در سفال گلابه ای نیشابور در سده های نخست اسلامی است که به روش پدیدارشناسانه، به الگوهای "زنانه" و "مردانه" نام گذاری شده است. پژوهش حاضر پدیدارشناسی صرف را برای الگوبندی جنسی نقوش بسنده نمی داند و با هدف بازخوانی جنسیّت فیگورها، در صدد پاسخگویی به این مسائل است: بازخوانی تطبیقی- تاریخی اسلوب پوشاک نقوش انسانی سفال نیشابور، چگونه به تشخیص جنسیّت فیگورها کمک می کند؟ کارکرد غالب نقش مایه های ساسانی در سفال نیشابور تزئینی است یا نمادین؟ جامعه آماری پژوهش حاضر، 14 نقش است که از میان 50 نمونه، با تأکید بر الگوهای "مردانه" و "زنانه"، یا تحلیل شده در پژوهش های پیشین انتخاب شده است تا با منابع کتابخانه ای– اسنادی، در مطالعه ای تطبیقی- تاریخی، به ارزیابی دوباره جنسیّت الگوها بپردازد. بر اساس یافته های این پژوهش: اسلوب پوشاک نقوش انسانی سفال نیشابور با پوشاک درباریان وراء رود (ماوراءَالنّهر) و خراسان در دوره های نخست اسلامی همانند است. کارکرد غالب آرایه های ساسانی در سفال سامانی، تزئینی است. درنهایت، این مقاله برخی نقوش موسوم به "زنانه" را متعلق به جوانان پیراسته یا نوجوانان نابالغ درباری می داند.
۱۷.

پیوند و گسست متن و نگاره در شاهنامه بایسنغری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب نگارگری هرات شاهنامه بایسنغری پیوند متن و نگاره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۳۷۲
شاهنامه بایسنغری ، اثر ممتاز و برجسته مکتب نگارگری هرات تیموری در عصر شاهرخ تیموری است که به سفارش بایسنغرمیرزا، فرزند هنردوست شاهرخ و با دعوت از هنرمندان بزرگ آن روزگار خلق گردید. این اثر از دو جنبه متن و نگاره حائز اهمیت است؛ چرا که متن آن توسط گروهی از شاهنامه شناسان بزرگ فراهم آمده و نگاره های آن توسط نام آوران مکتب نگارگری هرات به تصویر کشیده شده است و این فرضیه را در ذهن متبادر می سازد که احتمالاً ارتباط تنگاتنگی بین متن و تصویر در این شاهنامه وجود داشته باشد. همین نکته اساس این پژوهش را شکل می دهد. هدف از این پژوهش، بررسی پیوند و گسست بین متن شاهنامه بایسنغری و نگاره های آن می باشد. پرسش این است: نگارگران شاهنامه بایسنغری تا چه اندازه به متن ادبی شاهنامه در ترسیم نگاره های آن وابسته بوده اند؟ این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی-تطبیقی و استفاده از منابع کتابخانه ای-اسنادی به بیان موضوع می پردازد. نتایج تحقیق مبیّن آن است که نگارگران شاهنامه بایسنغری ، از آموخته های خود در تصویرگری بهره برده و الگوهای از پیش آموخته را به تصویر کشیده اند؛ از این رو توجه چندانی به متن کتاب نداشته و خود را موظف به خوانش متن ندانسته اند؛ بنابراین در این نسخه ارتباط چندانی بین متن و نگاره ها وجود ندارد.
۱۸.

سفالینه زرین فام عصر صفوی: بازشناخت فرم، طرح و مراکز ساخت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هنر سفالگری فن زرین فام فرم و تزیین عصر صفوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴
سفالینه زرین فام از جمله زیباترین انواع سفالینه در تاریخ هنر سفالگری اسلامی محسوب می شود که دوره اوج رواج آن در ایران مربوط به عصر سلجوقی است. بر خلاف نمونه های قرون میانی اسلامی، از زرین فام صفوی در حوزه های کیفیت نقوش تزیینی و نیز مراکز ساخت ظروف، اطلاعات ناچیزی موجود است که همین نکته ضرورت انجام تحقیقات علمی را در این زمینه مطرح می سازد. هدف تحقیق کنونی آن است که مهمترین ویژگی های فرمی و نقوش تزیینی ظروف زرین فام مزبور را در انطباق با نظرات محققین سفال اسلامی، شناسایی، طبقه بندی و مورد تحلیل قرار دهد و با توجه به این ویژگی ها، مناطقی را به عنوان مراکز ساخت آنها پیشنهاد نماید. پرسش محوری تحقیق بدین شکل قابل طرح است که: سفالینه زرین فام صفوی دارای چه ویژگیهای فرمی و تزیینی مغفول مانده ای بوده و باتوجه به این ویژگیها در چه مراکزی تولید می شده است؟ در همین راستا جامعه آماری متشکل از بیست و یک نمونه سفالینه زرین فام این دوره انتخاب و در ابعاد فرمی و تزیینی، به روش توصیفی- تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته است. بنابر مهمترین یافته های تحقیق، سفالینه ها به لحاظ کیفیت رنگی، به سه دسته نقوش زرین بر زمینه سفید، نقوش زرین بر زمینه لاجوردی و دسته ترکیبی با نقوش زرین بر روی لعاب های مجزای سفید و لاجوردی تقسیم می شوند و به لحاظ مضمون نقوش، علیرغم تاثیرپذیری از منظره پردازی چینی، در نوع و جزئیات نقوش و اسلوب اجرا شیوه ای مستقل را نشان می دهند. همچنین تاثیر سبک های هنری عثمانی و گورکانی در زمینه برخی نقوش تزیینی نیز نشانگر تبادلات هنری بین ایران صفوی و این همسایگان است. در رابطه با مراکز تولید این گونه سفالینه هم باتوجه به شباهتهای فرمی و نقشی با سایر گونه های تولیدی یک مرکز، شهرهای تبریز و مشهد در قرن دهم و شهرهای اصفهان و کرمان در قرن یازدهم هجری، به عنوان مهمترین مرکز تولید سفال زرین فام در عصر صفوی پیشنهاد می شود.
۱۹.

بازشناسی فولکلور مادی (پوشاک) در ترسیم سیمای اشخاص داستانی در نسخه مصور خاوران نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب نگارگری شیراز ترکمان خاوران نامه مطالعات تطبیقی ادبیات فولکلور مادی پوشاک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰ تعداد دانلود : ۳۷۰
منظومه خاوران نامه اثری بی بدیل در حوزه ادبیات و نگارگری است که از هم آمیزی دو وجه حماسی و مذهبی شکل گرفته و بدعتی در تاریخ ادب و هنر ایران نهاده است. روایت های این منظومه، جدال بین خوبی و بدی است و نگارگر نیز، سعی کرده هم پای با مضمون، به بازنمایی خیر و شر و طبقات اجتماعی مختلف، از والاترین طبقه که خاص پیامبران الهی و امامان است، تا طبقات درباری، مردمان عادی و انسان های دون مرتبه و گناهکاران بپردازد. از این روی، این اثر ضمن مصورسازیِ متن ادبی این روایت بی همتا، منبعی ارزشمند در خوانش فرهنگ و ادبیات عامه در عصر ترکمانان است که تلاقی دیدگاه شاعر و نگارگر را در دو وجه حماسی و مذهبی و حساسیت های آن ها را در نمایش طبقات اجتماعی مختلف نشان می دهد. هدف این پژوهش، ضمن خوانش طبقات اجتماعی و انواع شخصیت پردازی ها در متن و تصویرِ نسخه مصور خاوران نامه موجود در کاخ گلستان، شناسایی و تطبیق نوع پوشاک آن ها در تصاویر است تا لایه های پنهان فرهنگ آن روزگار را شناسایی کند. پرسش این است که چه شخصیت هایی در متن و تصویر نسخه خاوران نامه نقش بسته است؟ و چه ارتباطی بین انواع پوشاک در توصیف و بازنمایی شخصیت ها در نگاره های نسخه خاوران نامه وجود دارد؟ نتایج تحقیق نشان می دهند که شخصیت های نسخه خاوران نامه برحسب وجوه ادبی و طبقات اجتماعی ، در دو حوزه متن و تصویر دارای گونه های متنوع و مشابهی هستند؛ لیکن در ترسیم پوشاک، به دلیل فقدان اطلاعات لازم در متن ادبی، نگارگر از رسم زمانه و فرهنگ عامه آن روزگار بهره برده است. این تحقیق از حیث هدف بنیادین کاربردی و از نظر روش، استقرایی با رویکرد تطبیقی است.
۲۰.

تحلیل تطبیقی منظره در ترکیب بندی های مکتب نگارگری متقدم و متاخر اصفهان (مطالعه موردی: آثار صادقی بیگ افشار و رضاعباسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب نگارگری اصفهان ترکیب بندی منظره پردازی رضا عباسی صادق بیگ افشار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۸ تعداد دانلود : ۳۷۳
در تاریخ نگارگری ایران، کاربرد منظره در ترکیب بندی دارای جایگاه و اهمیتی ویژه بوده و در هر دوره همگام با نگرش های گوناگون تجلی یافته است. شیوه منظره پردازی که در طی قرون نهم و دهم ه.ق با جلوه ای خاص و پر جزییات مورد توجه نگارگران بود، در مکتب نگارگری اصفهان تا حد زیادی دستخوش تغییر گردید و کارکرد سابق خود را از دست داد. در این میان دو نگارگر ممتاز و برجسته دربار صفوی، صادق بیگ افشار به عنوان نماینده سبک متقدم و رضا عباسی نماینده سبک متاخر محسوب می شوند که هرکدام در شیوه طراحیِ خود، به غایت استاد بودند. در بررسی اجمالی میان آثار این دو هنرمند در نگاره هایی با مضمون و مجالس مشابه، تفاوتِ شیوه ی منظره پردازی مشهود است. از آنجایی که این دو هنرمند را می توان نمایندگان بارز دو سبک نگارگری متقدم و متاخر در مکتب اصفهان عصر شاه عباس اول نامید، ضرورت شناسایی وجوه اشتراک و افتراق ویژگی های تصویری آثار ایشان در یکی از حوزه های خاص و بحث برانگیز نگاره، یعنی منظره مطرح می شود. بر این اساس، مساله تحقیق بدین شکل طرح می گردد: چه ویژگی هایی در منظره پردازیِ سبک نگارگری متقدم و متاخر مکتب اصفهان صفوی با تاکید بر آثار صادق بیگ افشار و رضا عباسی به کار رفته است؟ در این راستا ابتدا ماهیت و اصول منظره پردازی در دو سبک قدیم و جدید مکتب نگارگری اصفهان تعریف شده و سپس مطالعه تطبیقی بین آثار دو هنرمند انجام می شود. نتایج کلی پژوهش، مبین تفاوت هایی در شیوه منظره پردازی آثار دو هنرمند است که بیشتر در رویکرد آنها به طبیعت نمود می یابد. این پژوهش در دسته پژوهش های کیفی قرار می گیرد و روش آن، تحلیلی-تطبیقی است. جامعه بررسی را منتخبی از نگاره های صادق بیگ افشار و رضا عباسی تشکیل می دهند که در بازه زمانی و مضمونی مشترک، خلق شده اند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان