علی حاجی غلام سریزدی

هدف: با توجه به تقاضای رو به افزایش محصولات لبنی و نوسانات قیمت در بازار، کارخانه ها به دنبال تخصیص درست منابع جهت تولید هر یک از محصولات لبنی می باشند. لذا در این مقاله با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم ها به تحلیل پویایی های تولید و تخصیص منابع در یک کارخانه لبنیات پرداخته شده است. روش شناسی پژوهش: در این مقاله با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم ها به تحلیل پویایی های تولید و تخصیص منابع در یک کارخانه لبنیات پرداخته شده است. یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد که در میان متغیرهای مؤثر بر تولید و تخصیص در کارخانه فراوری لبنیات، متغیر قیمت یکی از مؤثرترین عوامل و یک متغیر سیاستی مهم تلقی می شود. از طرفی دو روش تخصیص قیمتی و ثابت هم برای منابع ورودی (شیر خام) و هم ظرفیت تولید شناسایی شد. نتایج مدل سازی نشان داد که روش های مبتنی بر قیمت کارایی بیشتری نسبت به سایر روش ها دارند. در روش های تخصیص ثابت – ظرفیت تخصیصی و تخصیص قیمتی – ظرفیت تخصیصی میزان تولید بیشتر از روش های تخصیص ثابت - ظرفیت قیمتی و تخصیص قیمتی - ظرفیت قیمتی است ولی درآمد محصولات و درآمد کل کارخانه در آن ها کمتر است که این به دلیل کاهش قیمت می باشد. همچنین به دلیل مزایای شیر خشک، کارخانه به سمت تولید بیشتر آن نسبت به پنیر سوق پیدا می کند. اصالت/ارزش افزوده علمی: این پژوهش با استفاده از روش پویایی شناسی سیستم ها به طراحی مدل تخصیص و تبیین اثرات سیاست های مختلف در صنعت لبنیات پرداخته است.

هدف از پژوهش حاضر بررسی ساختار پویای نظام حمایت در ساختار منابع انسانی پارک های علم و فناوری با استفاده از پویایی شناسی سیستم ها و مدل سازی گروهی است. تحقیق حاضر بر مبنای رویکرد پویایی های سیستمی و از روش مدل سازی گروهی انجام پذیرفته است. این پژوهش از نظر روش انجام، یک پژوهش آمیخته (کیفی و کمی) و از نظر هدف نیز، یک پژوهش کاربردی است. به منظور انجام پژوهش حاضر، با استفاده از نظر خبرگان در مصاحبه های عمیق مدل سازی گروهی، بازتعریف مسئله و همچنین تدوین فرضیه پویا و مدل های مختلف پویایی های سیستمی (شامل نمودار رفتار در طول زمان، تصویر غنی، نمودارهای علت و معلولی و جریان) طراحی گردید. برای این منظور طبق نظر وینز و گری از مشارکت گروه 8 نفره استفاده شد که اعضای آن به صورت هدف مند در دسترس انتخاب شدند که شامل دو مدیر از ستاد پارک، دو مدیر از شرکت های فناور، دو کارمند از شرکت های فناور و دو فارغ التحصیل دانشگاه بودند. یافته های این پژوهش در قالب گام های مدل سازی پویایی شناسی سیستم ها با استفاده از نرم افزار ونسیم تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاصل از مدل سازی سبب شناسایی سه راهکار میرا شدن حمایت های پارک در کنار توسعه خدمات پارک، ایجاد کانون ارزیابی و توسعه نیروی انسانی و توسعه نهادها و فرآیندهای آموزشی پارک های علم و فناوری گردید.

امروزه با بروز تغییرات شدید در محیط اقتصادی- اجتماعی جهان، صنعت حمل و نقل هوایی نیز دچار تحولات اساسی شده و برنامه ریزی برای این صنعت را مشکل تر از پیش نموده است. این صنعت در ایران بدلیل تحریم های بین المللی شدید، نیاز به توسعه هر چه بهتر و بیشتر حمل و نقل هوایی، تقاضا روبه افزایش و همچنین تاثیرات بلندمدت تکنولوژیکی ساخت هواپیما دارای پیچیدگی های خاص خود می باشد. یکی از الزامات برنامه ریزی در هر صنعتی پیش بینی درست از نیازهای صنعت در آینده می باشد. در این مقاله سعی کرده ایم تا با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم ها و شبیه سازی، ساختار حاکم بر صنعت را شناسایی و تعداد ناوگان مورد نیاز در صنعت هوایی ایران را در افق 1404 پیش بینی کنیم. به عبارت دیگر با مدل سازی صنعت هوایی و سپس اعتبارسنجی مدل به بررسی رفتار تعداد ناوگان صنعت هوایی تحت سناریوهای مختلف پرداخته ایم. خروجی مدل های شبیه سازی بیانگر موارد زیر بود: 1) تقاضا صنعت هوایی رو به افزایش است که این ناشی از رشد اقتصادی، افزایش جمعیت و بد بودن وضعیت سایر وسایل حمل و نقل می باشد؛ 2) تعداد هواپیماهای مورد نیاز تا سال 1404 طبق سرانه 3.4 برابر 322 و سرانه 5 برابر 428 ناوگان می باشد. هر چند نیاز به ناوگان هوایی و تقاضا افزاینده است اما نهایتا بدلایل مختلف از جمله محدود بودن بازار ایران این تقاضا در بلند مدت کاهش می یابد.

صنعت زیتون یکی از صنایع مهم در ایران می باشد. در سال های اخیر جهت توسعه این صنعت در بخش های مختلف زنجیره تامین از کشاورزی و کاشت درخت زیتون تا صنایع تبدیلی برنامه ریزی های خوبی صورت گرفته است. برای توسعه این صنعت نیاز به برآورد صحیح رفتار عرضه و تقاضا در کل زنجیره تامین در افق بلندمدت از طریق درک پویایی های این صنعت می باشد. لذا در این مقاله با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم ها به تحلیل پویایی های صنعت زیتون در ایران پرداخته شده است. زنجیره تامین صنعت زیتون دارای 4 قسمت اصلی شامل کشت و برداشت زیتون؛ فرآوری، تولید، توزیع و مصرف روغن زیتون؛ فرآوری، تولید، توزیع و مصرف کنسرو زیتون؛ و قیمت روغن و کنسرو زیتون می باشد. نتایج مدلسازی نشان داد که در حالت عادی برای کاهش واردات برای کنسرو زیتون حدود 25 سال و برای روغن زیتون 40 سال زمان لازم بوده و نیاز به 600 هزار هکتار زمین زیر کشت، 20 شرکت فرآوری می باشد. همچنین رفتار مدل تحت سناریوهای مختلف نشان داد که برای افزایش مصرف فرآورده های زیتون نیاز است که سیاست های تشویقی در مصرف با سیاست های توسعه ایی تولید همراه باشد چراکه مصرف تابعی از قیمت و قیمت تابعی از تولید است. همچنین مشخص شد که با تقویت تکنولوژی کاشت و برداشت نیاز به سرمایه گذاری در زمین کمتر می شود. همچنین مدل نشان داد که بدلیل آسیب دیدگی زیتون می بایست با واردات زیتون آن را جبران کرد لذا نیاز به اصلاح قانون ممنوعیت واردات زیتون است.

پارک علم و فناوری یزد در جهت ایجاد، رشد و بقا شرکت های فناور بعنوان رسالت اصلی خود، همیشه بدنبال بهبود سیستم ها و ساختارهای خود بوده است. در این میان، یکی از ضرورت های پارک بهبود مکانیزم پذیرش، خروج و کمک به توسعه فناوری شرکت های فناور می باشد که این ضرورت با توجه به سرعت فزاینده تغییرات فناوری در جهان و فاصله فناوری شرکت های فناور مستقر در پارک یزد با آن دارای اهمیت بیش از پیش شده است. در این راستا پارک یزد بدنبال بررسی ساختار حاکم بر تغییرات سطح فناوری شرکت های فناور در جهت تعیین اثرگذاری آن و تحقق بهبود سیستمی است. لذا این مقاله با هدف درک پویایی تغییرات سطح فناوری شرکت های فناور در پارک علم و فناوری یزد تدوین شده است. بررسی این پویایی با استفاده از رویکرد پویایی شناسی سیستم ها انجام شده که شبیه سازی مدل نشان داد که رصد فناوری به تنهایی نه تنها شکاف فناوری را کاهش نمی دهد که با افزایش نرخ خروج شرکت ها، سبب افزایش شکاف می گردد. همچنین مدل نشان داد که وجود ارتباطات بین المللی قوی به همراه رصد فناوری، شکاف فناوری را از طریق نوآوری بنیادین کاهش می دهد.

رویکرد پویایی شناسی سیستم ها بر مشارکت افراد در مدل سازی و همچنین ارزیابی مدل و مدل سازی تاکید دارد. در سال های اخیر روش های مدل سازی مشارکتی چه بصورت فردی و چه گروهی و همچنین روش مدل سازی جمعی که مبتنی بر مشارکت انبوه مردم از طریق وب 2 و شبکه های اجتماعی است توسعه داده شده است. با این حال تاکنون مطالعه سیستماتیک زیادی برای ارزیابی اثربخشی و مقایسه این روش های مدل سازی صورت نگرفته است. از طرف دیگر در توسعه روش های مدل سازی بخصوص روش جدید مدل سازی جمعی، ویژگی ها و خصوصیات خاصی را برای هر یک برشمرده اند که نیاز است تا با بررسی دقیق آن ها مورد واکاوی قرار گیرد. لذا این مقاله بدنبال ارزیابی و مقایسه سیستماتیک روش مدل سازی جمعی و گروهی است. برای این منظور از طریق پرسشنامه آنلاین به بررسی این دو روش مدل سازی پرداخته شده است. نتایج بیانگر این بود که مشارکت کنندگان به تاثیر مثبت جلسات مدل سازی گروهی و جمعی در تامین اهداف و همچنین اهمیت و مفید بودن این جلسات اذعان کردند. با این حال نتایج نشان داد مدل سازی جمعی در شناخت ابعاد مختلف تامین مالی جمعی با نگاهی واگرا، انتشار مباحث و فرهنگ سازی در جامعه مفیدتر است در حالی که مدل سازی گروهی در عمق بخشیدن شناخت افراد نسبت به ابعاد تامین مالی جمعی با نگاهی همگرا، افزایش تعهد (احساس مسئولیت) افراد نسبت به توسعه تامین مالی جمعی مفیدتر بوده است. همچنین نتایج نشان داد تنوع افراد و ساختار غیررسمی جلسات در موفقیت مدل سازی جمعی و گروهی تاثیر معنی داری دارد.

پارک فناوری هوایی با هدف حمایت از شرکت های هوایی در ایران تاسیس شده است. با توجه به ضرورت طراحی مدل مناسب برای ایجاد پارک فناوری هوایی بعنوان پارکی تخصصی و جدید و از آنجا که طراحی پارک امری پیچیده و پویا می باشد از رویکرد پویایی شناسی کیفی سیستم ها استفاده شد. در این تحقیق با مطالعه ادبیات موضوع و با استفاده از رویکرد مدل سازی گروهی به استخراج مدل علت و معلولی پرداخته شد. نهایتا براساس تحلیل مدل، استراتژی های کلان مخصوص طراحی پارک تدوین شد که عبارتند از: تدوین نقشه راهبردی پارک شامل نقشه راه فناوری و محصول، فعالیت مشترک و در کنار هم موسسات نوپا و شرکت های زایشی از شرکت های بزرگ، ایجاد شبکه ارتباطی بین صنعت و دانشگاه و دیگر ذی نفعان، جهت دهی به شرکت ها در راستای پروژه هدف، مدیریت حرفه ای، ساختار ماتریسی پارک، ایجاد سیستم ارزیابی عملکرد با محوریت تکمیل پروژه هدف، توسعه ساختارهای پذیرش و بخش بندی، ایجاد مرکز مدیریت و انتقال فناوری، ایجاد خوشه های کوچک جهت تکمیل پروژه هدف، فرهنگ سازی، مدیریت سیستمی.

در سال های اخیر در جامعه پویایی شناسی سیستم ها توجه به رویکردهای کیفی افزایش یافته است. یکی از روش های استخراج مدل های پویایی شناسی سیستم ها که در رویکرد کیفی استفاده فراوانی از آن شده است روش مدل سازی گروهی است که در این روش مشتریان در فرایند مدل سازی مشارکت داده می شوند. تاکنون مطالعه سیستماتیک زیادی برای ارزیابی اثربخشی مدل سازی گروهی صورت نگرفته است. ارزیابی سیستماتیک این روش به دلایل درک اثرات این روش بر مشتری ها و سازمان های هدف و بهبود اثربخشی فرایند مدل سازی گروهی اهمیت دارد. در این مقاله به ارزیابی مدل سازی گروهی که در فرایند طراحی پارک فناوری هوایی مورد استفاده قرار گرفت توسط پرسش نامه ایی که توسط مشارکت کنندگان بعد از جلسات مدل سازی تکمیل شد پرداخته ایم. نتایج حاصل از این پرسش نامه بیانگر این بود که مشارکت کنندگان به کارایی، اهمیت و مفید بودن این جلسات اذعان کردند، همچنین در مورد نحوه برگزاری جلسات، وجود بحث های باز، تسهیل گر بیرونی و برگزاری جلسات به صورت گروهی، استفاده از نمودارهای علت و معلولی، استفاده از تصاویر و نمودارهای گرافیکی جهت تجسم سازی، برگزاری جلسات بیرون از محیط اداری، استفاده از کتاب کار و وجود دستورالعمل مشخص در جلسات به ترتیب دارای اهمیت است. مشارکت کنندگان ساختار غیررسمی را برای جلسات مفید دانسته اند.

در سال های اخیر در جامعه سیستم داینامیک توجه به رویکردهای سیستم داینامیک کیفی افزایش یافته است. یکی از روش های استخراج مدل های سیستم داینامیک که در رویکردهای کیفی نیز استفاده فراوانی از آن شده است روش مدلسازی گروهی است که در آن مشتریان و صاحب نظران در فرایند مدلسازی مشارکت داده شده و مبتنی بر مدل های ذهنی افراد مشارکت کننده به استخراج متغیرها و ساختارهای کلیدی و نهفته در سیستم می پردازند. در این میان بررسی و مقایسه مدل های حاصل از جلسات گروهی با مدل های مرجع حاصل از ادبیات موضوع می تواند روشی برای تست و ارزیابی مدل گروهی باشد و بینش های جدیدی را ایجاد کند. در این مقاله به ارزیابی و مقایسه مدل های استخراج شده از جلسات مدلسازی گروهی پروژه "طراحی پارک فناوری هوایی" با مدل مرجع حاصل از مطالعات ادبیات موضوع؛ با استفاده از رویکرد نسبت فاصله در سه سطح عناصر، سطح حلقه های علت و معلولی و سطح مدل کامل به منظور اعتبار سنجی مدل حاصل از مدلسازی گروهی می پردازیم. همانطور که از نتایج حاصل از رویکرد نسبت فاصله مشخص شد مقدار 84/6 MDR= بود که بیانگر این است که مدل حاصل از مدلسازی گروهی با مدل مرجع مطابق و همانند بودند. مقادیر EDR و LDR نیز بیانگر تشابه مدل در سطح عناصر و حلقه ها بودند. در نتیجه می توان گفت مدل حاصل از مدلسازی گروهی دارای اعتبار و با مطالعات ادبیات موضوع و مدل حاصل از آن تطابق دارد.

تعریف مسأله حیاتی ترین و مهم ترین گام رویکرد پویایی های سیستمی است که پایه و اساس سایر گام های مدل سازی دینامیکی و یکی از شروط اصلی اثربخشی مدل سازی و موفقیت آن است. با این وجود ادبیات کمی درباره فرایند تعریف مسأله، ویژگی ها و شاخص های یک مسأله دینامیکی وجود دارد. این مقاله با هدف تبیین فرایند تعریف مسأله به صورت سیستماتیک و ساختارمند با استخراج شاخص ها و عوامل تعیین کننده یک مسأله دینامیکی به ایجاد چارچوب مسأله دینامیکی پرداخته است. برای این منظور ابتدا از طریق مرور سیستماتیک ادبیات موضوع به استخراج شاخص ها و عوامل تعریف و تعیین کننده مسائل دینامیکی پرداختیم. در این مرحله تمام مقالات پذیرفته شده در دو دور اولیه کنفرانس تحقیقاتی پویایی های سیستمی در سال 1976 و 1981 و 33 دور کنفرانس پویایی های سیستمی از سال 1983-2015 و همچنین مقالات مجله سیستم داینامیک ریویو (SDR) و پایگاه های علمی الزویر، وایلی، اسپرینگر و امرالد مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت چارچوبی با 6 گروه شاخص شامل ساختار مسأله، ذی نفعان مسأله، مرز مسأله، پیچیدگی مسأله، پویایی مسأله و ماهیت مسأله طراحی شد که روی هم رفته دربرگیرنده 24 شاخص است. ارائه چهارچوب جامع در تشخیص مسأله پویا و مناسب برای رویکرد پویایی های سیستمی یافته اصلی این تحقیق محسوب می شود.

پارک علم و فناوری یزد با هدف توسعه توانایی های کارآفرینی نیروهای نخبه و مستعد در بعد منطقه ای و ملی و همچنین توسعه اقتصاد پایدار از طریق ایجاد و حمایت شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان تاسیس گردیده است. از زمان تاسیس تاکنون سیاست های پارک بر عملکرد و سطح ایده های فناورانه شرکت ها تاثیر به سزایی داشته است. از آنجایی که این پارک، با اجرای برنامه ریزی راهبردی و یک دوره بازنگری، سیاست های مختلفی را در پیش گرفته، لذا شناسایی تاثیر این سیاست ها بر توسعه فناوری موسسه ها با هدف افزایش اثربخشی آن ها در جهت ارتقای فناوری ضروری است. در این راستا، مقاله حاضر با استفاده از رویکرد پویایی های سیستمی و از طریق مطالعه کتابخانه ای و با تحلیل محتوا و همچنین مصاحبه انفرادی با مدیران فناوری و برنامه ریزی و مدیران 7 شرکت برتر پارک، به بررسی تاثیر سیاست های پارک علم و فناوری یزد بر توسعه فناوری موسسه های مستقر در آن پرداخته است. یافته های حاصل از مدل بیانگر این هستند که پارک با اتخاذ سیاست های مختلف در طول یک دهه از فعالیت خود توانسته است تاثیر بسزایی بر سطح فناوری موسسه های خود داشته باشد که در این میان بعضی سیاست ها (مانند مرکز تحقیق و توسعه فناوری، فن بازار، مرکز نوآوری و صندوق پژوهش و فناوری) اثر مثبت و بعضی سیاست ها (مانند تمرکز بر بازار منطقه ایی و تنوع حوزه های فناوری) اثر منفی روی سطح فناوری شرکت ها داشته است.