احمد کیخا

هدف از این جستار، بازکاوی انتقادی مطالعات ایرانی در قلمرو آموزش عالی پایدار بر پایه دو سپهر اندیشه ورزی ناسازوار توسعه پایدار و پایداری است. این جستارگشایی با بهره گیری از روش کیفی در دو گام  انجام شده است. در گام نخست، پس از جستجو در منابع و پایگاه های علمی، از میان مقاله ها، 30 مقاله که دربرگیرنده  مفاهیم  پایداری، توسعه پایدار و آموزش عالی پایدار  بود، برگزیده شد. در گام دوم، افزون بر دسته بندی مفهومی، مفاهیم بازکاوی کمی نیز شدند. برآیند این کندوکاو نظری و زمینه ای، بازشناسی ناسازواری میان دو رویکرد توسعه پایدار و پایداری است که  می تواند دو مسیر ناهمگرا فراروی آن  چه آموزش عالی پایدار  نامیده می شود، بگستراند. نکته سزاوار درنگ این که، به نظر می رسد بیشتر مطالعات ایرانی از بازشناسی این ناسازواری مفهومی بازمانده اند. چنین کاستی هایی می تواند از جمله  به سردرگمی در مفهوم سازی از آموزش عالی پایدار برپایه مفاهیم نظری استوار بینجامد که  به نظر می رسد سرانجام نافرجامی برای نسل های آینده خواهد داشت.

هدف از پژوهش حاضر، کالبدشکافی مؤلفه های فرهنگ در قلمرو آموزش و یادگیری دانشگاهی است. فرهنگ دانشگاهی مفهومی سیال و چندبعدی بوده، و شناخت آن مستلزم رویکردی جامع نگر و کل گرا است. پژوهش کیفی حاضر با استفاده از روش فراترکیب به طور خاص با استفاده از راهبرد هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو تدوین شده است. یافته ها با تکنیک تحلیل مضمون استخراج و طبقه بندی شدند. در مجموع 156 مضمون پایه ای احصاء شد، سپس در قالب 29 دسته مضامین سازمان دهنده سطح دوم دسته بندی شدند، و در مرحله بعد جهت ترسیم مدلِ شبکه مضامین و ترکیب آن ها، 29 دسته مضامین سازمان دهنده سطح دوم در هفت دسته مضامین سازمان دهنده سطح اول به این صورت تلفیق شدند: 1- مؤلفه های سمبولیک (ارزش ها، آداب و رسوم، نمادها)؛ 2-هویت بخشی (هویت بخشی به دانشگاه؛ هویت بخشی به جامعه دانشگاهیان، جامعه پذیری دانشگاهیان)، 3-وجودی (چندبعدی بودن فرهنگ دانشگاهی، هنجارها، کثرت فرهنگ دانشگاهی، قاعده مندی، بازتولید فرهنگی)؛ 4-آکادمیک (نظام یاددهی و یادگیری، کیفیت آموزش، استقلال و آزادی علمی، هم زیستی با اخلاق علمی، حکمرانی دانشگاهی)؛ 5- علمی-معرفتی (هنجارهای علمی، توسعه علم، نوآوری و ارزش آفرینی)؛ 6-ساختاری (صورت پذیری فرهنگ دانشگاهی، تعامل خرده فرهنگ ها، انطباق با پیچیدگی محیطی)؛ 7-کنش گری (مشارکت اعضا، جهت دهنده به کار اعضا، تعاملات فرا دانشگاهی، روابط دانشگاهیان، تسهیم دانش اعضا، اعتماد دانشگاهی، رشد حرفه ای). در پایان شبکه مضامین استخراج و ترسیم شد. فرآیند مطالعه اکتشافی حاضر نشان داد فرهنگ دانشگاهی بر هفت ستون پایدار تکیه زده است. هرچند میزان تأکید مؤلفان بر هر ستون برابر نیست اما هر گونه سیاست گذاری فرهنگی ناگزیر باید به همه این ارکان هم زمان توجه کند.

هدف از مطالعه حاضر، ارزیابی ویژگی های کارآفرینانه دانشجویان شاغل به تحصیل در بستر الکترونیکی به منظور طراحی نیم رخ کارآفرین و ارائه راهکارهایی برای پرورش و تقویت آن بود. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از منظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری همه دانشجویان مؤسسه آموزش عالی الکترونیکی مهر البرز، به عنوان اولین مؤسسه ای که خدمات خود را در بستر الکترونیک ارائه می دهد، بود. حجم نمونه براساس فرمول کوکران، 221 نفر در نظر گرفته شد که از دانشجویان رشته های مختلف تحصیلی (در مقطع کارشناسی ارشد)، انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها پرسشنامه استاندارد ویژگی های شخصیتی کارآفرینان ایرانی کردنائیج و همکاران (1386) به کار گرفته شد. یافته ها نشان داد دانشجویان در ویژگی های ریسک پذیری با 64 درصد، کانون کنترل درونی با82 درصد، نیاز به موفقیت با 73 درصد، عمل گرایی با 73 درصد، چالش طلبی با 64 درصد و شخصیت کلی کارآفرینی 64 درصد در سطح بالاتر از متوسط قرار دارند، اما در ویژگی های سلامت فکری، تحمل ابهام و رؤیاپردازی پایین تر از حد متوسط ارزیابی شدند. بنابراین، توانمندسازی قابلیت کارآفرینی اعضای هیئت علمی و دانشجویان از طریق برنامه های حمایتی مثل فرصت های مطالعاتی و دوره های کارآموزی در بخش صنعت و برگزاری برگزاری کارگاه های آموزشی برای تقویت ویژگی سلاست فکری، تحمل ابهام و رؤیاپردازی دانشجویان از یک سو و ایجاد شبکه های ارتباطی بین دانشگاه و صنعت از سوی دیگر در دستور کار قرار گیرد.

هدف این پژوهش، واکاوی تجارب هفت کشور جهان در زمینه ی چشم انداز و سیاست های نهاد آموزش عالی  این کشورها بود. این مطالعه، از نوع کیفی بوده و با روش مطالعه ی تطبیقی جورج بردی انجام شده است. نمونه های مورد مطالعه، به شکل هدفمند و با نظر خبرگان این قلمرو با در نظر گرفتن پراکندگی جغرافیایی و متفاوت بودن سیستم آموزش عالی، هفت کشو؛ آمریکا، ایران، آلمان، انگلستان، روسیه، ژاپن و چین هستند. ابزار پژوهش برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، فیش برداری از اسناد و گزارش های بین المللی، مقالات و کلیه ی مدارک موجود بود. مراحل این پژوهش به دو مرحله؛ توصیف و تفسیر، همجواری و مقایسه تقسیم بندی می شود..این مطالعه نشان داد جریانهای قوی چون ؛ بین المللی شدن، تضمین کیفیت، ارتباط با صنعت، استقلال فزاینده ی دانشگاهها  وتحول درشیوه های سنتی حکمرانی دانشگاهی؛ اکنون فقط مخصوص کشورهای توسعه یافته نیست. این جریانات غالب درنظام های شرقی چون؛ چین و ژاپن و کشورهای درحال گذاری چون ایران و روسیه نیز مشهودند. تمایزهایی نیز که به چشم می خورد؛ علاوه براینکه از بافتار تاریخی وفرهنگی اثر می گیرد، به فاز و مرحله ی توسعه و توان علم و فناوری کشورها مرتبط است.

جهیز دانشجویان و دانش آموختگان به انواع شایستگی ها و مهارت های نرم و سخت برای موفقیت در بازار کار و ارتقای سطح اشتغال پذیری آنها یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت نظام آموزش عالی به ویژه دانشگاه های نسل سوم و کارآفرین است. با توجه به اهمیت اشتغال پذیری دانش آموختگان، این پژوهش با هدف تحلیل سطح اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاه فنی وحرفه ای به روش آمیخته شامل پیمایش کمّی و تحلیل محتوای کیفی انجام شد. جامعه آماری پژوهش 107 تن از معاونان فرهنگی و دانشجویی آموزشکده ها و دانشکده های فنی وحرفه ای بودند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته، اقتباس شده از پرسشنامه «دی وس و سوئنز» (2008) و برای تحلیل داده های کمّی از آماره های توصیفی و آزمون تی استفاده شد. بر اساس یافته های پژوهش، اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاه فنی وحرفه ای از دیدگاه جامعه آماری در سطح مطلوب ارزیابی می شود. در بخش دوم، راهکارهای ارتقای سطح اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاه فنی وحرفه ای بررسی شد. بر اساس تحلیل دیدگاه های جامعه آماری، 5  مقوله اصلی، 13 مقوله فرعی و 108 کد و مفهوم کلیدی برای ارتقای سطح اشتغال پذیری دانش آموختگان دانشگاه فنی وحرفه ای استخراج و دسته بندی شدند. با به کارگیری راهکارهای پیشنهادی در این پژوهش نظیر بازنگری در برنامه های درسی و متناسب سازی آنها با نیازهای بازارکار، آمایش آموزش عالی و تأسیس و توسعه آموزشکده ها و دانشکده ها بر اساس آن، تجهیز زیرساخت ها و به روزرسانی کارگاه ها و آزمایشگاه ها، ترویج فرهنگ کارآفرینی و پُررنگ کردن نقش رشته های فنی وحرفه ای، تعامل مستمر با صنعت، برگزاری اثربخش دوره های کارآموزی و حمایت مادی و معنوی از دانش آموختگان دانشگاه فنی وحرفه ای برای راه اندازی کسب وکار، می توان سطح اشتغال پذیری این دانش آموختگان را تا حد زیادی ارتقا داد.

هدف از مقاله پیش رو، تحلیل وضعیت مسئولیت اجتماعی گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی دانشگاه تهران می باشد؛ بنابراین پس از واکاوی ادبیات پژوهش پنج مؤلفه مسئولیت اجتماعی؛ اخلاقی، قانونی، زیست محیطی، مشارکت اجتماعی و اقتصادی که فراوانی بیشتری داشتند به عنوان مؤلفه های مسئولیت اجتماعی گزینش شدند و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و به کارگیری مصاحبه نیمه ساختاریافته 22 مصاحبه با اعضای هیئت علمی و دانشجویان در مقطع دکتری و ارشد انجام شد. تجزیه وتحلیل مصاحبه ها در تحلیل پنج مؤلفه اصلی مسئولیت اجتماعی نشان می داد در مؤلفه اخلاقی در سه زیر مؤلفه اخلاق آموزشی با 57 درصد رضایت، اخلاق پژوهش با 58 درصد رضایت، اخلاق ارتباطی و تعاملی با 60 درصد نارضایتی، در مؤلفه قانونی با 72 درصد رضایت، در مؤلفه زیست محیطی 95 درصد نارضایتی و در مؤلفه های اقتصادی و مشارکت اجتماعی 100 درصد نارضایتی وجود داشت. در پایان بر اساس یافته های بدست آمده پیشنهادات سیاستی برای نظام آموزش عالی ارائه شده است.

پژوهش حاضر با هدف تبیین رابطه بین ویژگی های شغل با انگیزش شغلی کارکنان دانشگاه تربیت مدرس در سال 1397-98 صورت پذیرفته است. جامعه آماری، شامل کلیه کارکنان مرد و زنی می باشد که در سال 1397-98 در دانشگاه تربیت مدرس مشغول به کار بودند. تعداد کل جامعه آماری 133 نفر است که 59 نفر از آنان مرد و 74 نفر زن می باشند که برای انتخاب تعداد نمونه آماری به دلیل حجم کم جامعه از روش تمام شماری استفاده شده است. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه ویژگی های شغلی هکمن و الدهام (1980) و پرسشنامه انگیزش شغلی سهرابی (1392) استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد از میان پنج بعد مدل ویژگی های شغلی، سه بعد تنوع مهارت (000/0p= و 46/0r= )، اهمیت شغل (003/0p= و 25/0 =r) و بازخورد (003/0p= و 25/0- =r) رابطه معناداری با انگیزش شغلی دارند. بر اساس یافته های پژوهش پیشنهاد می شود در تدوین استراتژی های منابع انسانی سازمان ها فضا و بستری برای استقلال کارکنان جهت ایفای مسئولیت هایشان ایجاد کنند که به واسطه این استقلال و آزادی عمل کارکنان توسعه، نوآوری، تعهد، یادگیری سازمانی و رضایت شغلی شان افزایش می یابد.

هدف از این پژوهش، تحلیل روایتی بر تاریخچه و کارکردهای انستیتوهای تکنولوژی به عنوان نخستین ریشه ها و هسته های شکل گیری آموزش عالی فنی وحرفه ای امروزی در ایران، به روش کیفی مرور روایتی است.با توجه به ماهیت خاص این مطالعه، جامعه آماری و حجم مطالعاتی در این پژوهش شامل کلیه مطالعات پژوهشی، اسناد و سایت ها در زمینه تاریخچه و کارکردهای انستیتوهای تکنولوژی سابق و دانشکده ها و آموزشکده های فنی وحرفه ای امروزی است که با کلیدواژه های تخصصی بدون محدودیت زمانی جستجو شده اند. یافته ها، مؤید و راهنمای دست کم چهار عصر شامل پیش از اسلام، پس از اسلام، عصر پهلوی و عصر پساانقلاب اسلامی است. در عصر پیش از اسلام، سلسله ساسانیان، هخامنشیان و اشکانیان مطالعه و تحلیل شده اند. در عصر پس از اسلام؛ دوران صفویه، افشاریه، قاجاریه و بنیان مدرسه دارالفنون بررسی شده است. دوره پهلوی با تقسیم بندی به دو بخش پهلوی اول و پهلوی دوم واکاوی شده است. در دوره پساانقلاب اسلامی، پس از شرح ماوقع و توصیف گذرا از وضعیت انستیتوهای تکنولوژی، با تحلیل اسناد موجود، آموزش عالی فنی و حرفه ای دانشگاه سویه در سه دوره مطالعه و تحلیل شده است. یافته ها نشان می دهد که آموزش عالی فنی وحرفه ای به سبب الزامات و تقاضاهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فنی همواره جایگاه جدی در نظام آموزش و تعلیم و تربیت ایران داشته است. همچنین، ضرورت توسعه پایدار، بهره وری و امنیت ملی و عدالت اجتماعی، ایجاب می کند که آموزش عالی فنی وحرفه ای همچنان بیش ازپیش مورد اهتمام سیاست گذاران و برنامه ریزان باشد.

این پژوهش با هدف، تحلیل محتوای مقالات تدوین شده در زمینه دانشگاه سازگارشونده در پژوهش های داخلی و خارجی جهت ارائه الگوی دانشگاه سازگارشونده تدوین شده است. روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع فراترکیب بوده است. جامعه آماری پژوهش کلیه منابع پژوهشی این قلمرو 38 منبع بود. از این میان، 26 منبع گزینش شد. برای تحلیل داده ها از راهبرد کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. یافته های این پژوهش همسو با دو پرسش؛ 1) مولفه های تشکیل دهنده دانشگاه سازگارشونده چیست؟ و 2) عوامل موثر بر پیچیدگی شرایط در آموزش عالی کدامند؟ ارائه شده است. در پاسخ به پرسش اول؛ در مطالعات داخلی با 6 مقوله فرعی اولیه (علمی آکادمیک، حکمرانی، محیطی، پیچیدگی، ظرفیت های نرم و مالیه دانشگاهی) در قالب 18 مقوله فرعی ثانویه با 175 مفهوم کلیدی دسته بندی شدند. در مطالعات خارجی 6 مقوله فرعی اولیه (علمی آکادمیک، حکمرانی، محیطی، پیچیدگی، ظرفیت های نرم و مالیه دانشگاهی) در قالب 13 مقوله فرعی ثانویه با 160 مفهوم کلیدی طبقه بندی شدند. در پاسخ به پرسش دوم، عوامل موثر بر پیچیدگی شرایط در آموزش عالی با 7 مقوله فرعی اولیه (جهانی شدن، تکنولوژی دیجیتالی، تداخل، مشارکت، دسترسی و فرصت برابر، بازاریابی، رقابت و ارزیابی و تضمین کیفیت) در قالب 11 مقوله ثانویه با 50 مفهوم کلیدی جمع بندی شدند. سپس یافته های دو پرسش با یکدیگر ادغام شدند و در قالب الگوی شماتیک به تصویر کشیده شدند. در پایان بر اساس یافته ها، پیشنهادات سیاستی برای آموزش عالی ایران بیان شده است

هدف از این پژوهش، تبیین رابطه نرخ ماندگاری با انواع تعامل دانشجویان در بستر یادگیری الکترونیکی می باشد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی بوده و از لحاظ هدف کاربردی می باشد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه دانشجویان رشته های فنی-مهندسی موسسه آموزش عالی الکترونیکی مهر البرز را تشکیل می دهند. بنابراین با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه ای با میزان 232 نفر برآورد شد. برای گردآوری داده ها نیز از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی آن پس بررسی خبرگان این حوزه به تایید رسید و پایایی آن نیز با بکارگیری ضریب آلفای کرونباخ 0.86 برآورد شد سپس نتایج در دو بخش توصیفی (درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (آزمون تی و ضریب همبستگی) با استفاده از نرم افزار spss تحلیل و بررسی شدند.یافته ها نشان می دهد که بیشترین و کمترین نرخ ماندگاری به ترتیب مربوط به رشته های مهندسی فناوری اطلاعات (0.86 درصد) و مهندسی فناوری اطلاعات-تجارت الکترونیک (0.18 درصد) است. اما برایند کلی نرخ ماندگاری در موسسه آموزش عالی مهر البرز برابر با 0.72 درصد بود. از میان تعاملات گوناگون در این بستر نیز تعامل دانشجویان با دستیاران با میانگین (3.8123) بالاترین میزان بود.

امروزه، گسست نظام دانشگاهی ایران از صنعت و ناهماهنگی میان کارکردهای دانشگاهی با نیازهای جامعه بیرونی از یک سو و کمبود منابع مالی از سوی دیگر، نظام دانشگاهی را با چالش های فراوانی مواجه کرده است که انفصال نظام دانشگاهی از صنعت علاوه بر هدر رفتن منابع، عقب ماندگی کشور را در دستیابی به توسعه نیز در پی دارد. از این رو، هدف این پژوهش طراحی الگوی دانشگاه کارآفرین در دانشگاه تهران  بود. در بخش روش شناسی از روش کیفی اکتشافی و تحلیل محتوای مقالات انجام شده در قلمرو دانشگاه کارآفرین استفاده شد. در بخش نخست با به کارگیری روش نمونه گیری هدفمند و مصاحبه نیمه ساختاریافته با هشت نفر از اعضای  هیئت علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران  و چهار نفر از مدیران شرکت های مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران مصاحبه صورت گرفت. در بخش تحلیل محتوا  نیز مقالات داخلی و خارجی در قلمرو دانشگاه کارآفرین پس از جست وجو در بازه های زمانی1397-1385 و 2015-1998 در پایگاه های اطلاعاتی مگیران، انسانی، نورمگز، Google Scholar،Sciencedirect،Sage و Eric انتخاب شدند که پس از سرند مقالات در مجموع، 30 مقاله به تحلیل  نهایی راه یافت که پس از خوانش مفاهیم اصلی آنها تلخیص و طبقه بندی شدند.  بر اساس یافته های پژوهش در مجموع، 184 مفهوم استخراج  شدند؛ در بخش مؤلفه های دانشگاه کارآفرین 11 مقوله محوری، 30 زیرمقوله  و 88  مفهوم، در بخش عوامل مؤثر بر دانشگاه کارآفرین 4 مقوله محوری، 12 زیرمقوله و 31 مفهوم استخراج  و دسته بندی و سپس، در قالب مدل شماتیک به تصویر کشیده شدند.

دانشگاهها به عنوان موتور محرک در دستیابی جوامع به ابعاد گوناگون توسعه نقش کلیدی ایفا میکنند. مهمترین سرمایه و مزیت رقابتی هر سازمانی نیروی انسانی آن است و در دانشگاه نیز کارکنان نقش اثرگذاری در چگونگی عملکرد دانشگاه دارند. هدف پژوهش حاضر، تبیین روابط بین سکوت سازمانی و تعهد سازمانی بر مسئولیتپذیری اجتماعی کارکنان است که با توزیع 132 پرسشنامه میان کارمندان دانشگاه، نتایج ما مبتنی بر روش معادلههای ساختاری نشان میدهد که سکوت سازمانی بر مسئولیتپذیری اجتماعی، و مسئولیتپذیری اجتماعی بر تعهد سازمانی اثر مثبت و معناداری دارند. همچنین نتایج بیانگر این است که سکوت سازمانی بر تعهد سازمانی از طریق متغیر میانجی مسئولیتپذیری اجتماعی اثر منفی و معناداری دارد. در پایان پژوهش پیشنهادهای پژوهشی و اجرایی بیان میشود.

نظام های آموزشی (عمومی و عالی) نقش کلیدی در توسعه همه جانبه زیست بوم های گوناگون ایفا می کنند اما با این وجود در دهه های اخیر با افزایش آشوب ها و بحران های جهانی مالی سبب به وجود آمدن کمبود منابع مالی دولت ها در تامین آموزش عالی و کسری بودجه نظام های آموزشی شده است این مهم ضرورت توجه به ارزیابی عملکرد واحدهای آموزشی برای بهکرد منابع مالی جهت افزیش کارایی و اثربخشی آن ها را بیش از پیش ضرورت ساخته است. لذا این جستار با استفاده از روش کیفی، به طور ویژه راهبرد فراترکیب درصدد پاسخگویی به دو پرسش؛ 1) تحلیل هزینه و فایده در نظام آموزشی با راهبرد تحلیل محتوا از چه مقوله ها و مفاهیمی تشکیل شده است؟؛ 2)چه نقد و تحلیلی می توان بر این مفاهیم و مقوله ها برای بهبود وضعیت نظام آموزشی ارائه کرد؟ برآمد. برایند این کندوکاو، در پرسش نخست پنج زیر مقوله اولیه؛ حکمرانی، مدیریتی-اجرایی، بهزیستی، پیامدی، نظام آموزشی بود. در پرسش دوم نیز متناظر با هریک از این مقوله ها وضعیت نظام آموزشی نقد و سپس سیاست های پیشنهادی ارائه شد.

هدف از پژوهش حاضر، پرداختن به اهمیت مهارت تفکر انتقادی و بررسی وضعیت آن در نظام آموزشی کشور است، چراکه پرورش و رشد تفکر انتقادی در شکوفایی استعدادهای یادگیرندگان در جهت کاربست مهارتهای لازم به منظور تولید دانش و تحکیم پایههای علمی در زمینه رشد و توسعه فردی و اجتماعی نقش مهمی را بر عهده دارد و نشانگری مهم در قلمرو تحول علمی به شمار میآید. پژوهش حاضر به روش توصیفی_تحلیلی گردآوری شده که با واکای در ادبیات پژوهش پس از استخراج دادهها، بررسی و دستهبندی فیشهای جمعآوری شده تبیین و تحلیل انتقادی محتوای صورت گرفت و همچنین نگاشته حاضر، درصدد تبیین و پاسخگویی به چهار پرسش؛ چیستی و دیرینهشناسی مفهوم تفکر انتقادی؟ واکاوی جایگاه تفکر انتقادی در اسلام؟ کاوش در اهمیت پرورش تفکر انتقادی در آموزشهای تحصیلی؟ و بررسی وضعیت مهارت تفکر انتقادی در نظام آموزشی فعلی کشور و رهیافتهای عملی جهت ارتقاء مهارت تفکر انتقادی در یادگیرندگان؟ است. براساس یافتههای این پژوهش پیشنهاد میشود؛ بازنگری در روشهای آموزشی با تأکید بر روش های آموزش گروهی، پرسش و پاسخ، فعال از سطح ابتدایی تا عالی، برگزاری کارگاههای آموزشی به منظور آشنایی یاددهندگان و یادگیرندگان با مهارتهای تفکر انتقادی و چگونگی کاربست آن، تغییر و تحول در سر فصلهای کتابهای درسی از سطوح ابتدایی تا عالی با گنجاندن مهارت تفکر انتقادی مورد توجه قرار گیرد.