حسین دهشیار

نویسنده در صدد نقد و بررسی رابطه روشن‏فکران و توده‏های مردم است وی در پاسخ به این پرسش که چرا روشن‏فکران جهان سومی نتوانسته‏اند مانند الگوهای غربی‏شان راهبر توده‏ها باشند و فاقد عملکرد غنابخش اجتماعی و پالوده‏سازی ارزشی هستند؛ معتقد است خودمحوری روشن‏فکران و جدایی بین گفته و عمل آنان موجب این جدایی اجتماعی شده است آنان بر خلاف مباحث انتزاعی‏شان در فعالیت‏های اجتماعی خود کوچک‏ترین توجهی به ارزش‏های متعالی که شعارش را می‏دهند ندارند و آنها را معیاری برای رفتارهای خود قرار نمی‏دهند بلکه وسیله بهره‏برداری مادی خویش قرار می‏دهند.

اگرچه شمار بازیگران داخلی و بین المللی افزایش یافته است ولی دولتها همواره ماهیت محوری و مرکزی در صحنه بین الملل دارند . همین امر به شکل گیری سیستم بین الملل در پنج دوره تاریخی انجامید . در همه این دوران ، نیازهای بازیگران بین المللی تعیین کننده روشها و فعالیتهای هر دوره بوده است . این تاثیر وابسته به ظرفیت و توانمندی مادی و معنوی بازیگران بوده است . در این زمینه پیاده سازی صلح یا همکاری و یا هر نیت دیگری نیازمند به قدرت است . بدون در دست داشتن قدرت ، حرکت به سوی صلح و همکاری محدود می شود . نویسنده این فرضه را به آزمون می‌گذارد که نیات خوب و ساختارهای انسانی تصمیم گیری در نظام بین الملل پاسخگو نمی باشند و برای دستیابی به آرمانهای دموکراتیک و مقدس همکاری به انباشت قدرت نیازمندیم...

مذهب در آمریکا دارای ماهیت اجتماعی است. ارزشهای مذهبی از همسویی و تطابق با باورهای مدنی در جامعه آمریکا برخوردار هستند. به جهت وجود این واقعیت است که مذهب از شان سیاسی بالایی در ایالات متحده امریکا برخوردار است. این شان برآمده از عملکرد اجتماعی مذهب و ویژگی های زمینی آن است. سرمایه اجتماعی که در چارچوب آن شهروندان آمریکایی به وظایف و تعهدات اجتماعی خود عمل می کنند به شدت متاثر از باورهای مذهبی می باشد. به همین روی است که شاهد وجود یک مثلث سه وجهی در جامعه آمریکا می باشیم که اضلاع آن شهروندان، حکومت.

درهم فروریزی دیوار در قلب اروپا، دگرگونی تئوریک در سیاست خارجی امریکا را گریزناپذیر ساخت. اجماع لیبرال که در چهارچوب مرجع بودن لیبرال ها در حیات بخشیدن به سیاست جهانی امریکا بود، از هم گسیخت. آنچه به لیبرال ها مشروعیت برای رهبری روشنفکرانه در قلمرو سیاست خارجی اعطا کرده بود، تاکید آنها بر مبارزه بر علیه کمونیسم و ارتقاء امریکا در مقام رهبری جهان بود. توجیه تاریخی ـ فلسفی مرکز حیاتی را تاریخدان امریکا آرتور شلزینگر فراهم آورد. مرکز حیاتی نقشه راه دوران جنگ سرد تصمیم گیرندگان امریکایی بود. به دنبال پایان جنگ سرد- لیبرال ها به عنوان مرکز ثقل حیات سیاسی امریکا- با توجه به ویژگی های داخلی و شرایط بین المللی به حاشیه رانده شدند و به جای آن خط مشی تک قطبی، با تاکید بر سیاست خارجی تهاجمی و ملی گرا ، به صحنه آمد. چارلز کراتهمر به توجیه فلسفی و تئوریک درخصوص اینکه امریکا در صحنه جهانی دارای ماموریت است، حیات داد. تغییر در مبانی فکری سیاست خارجی از لیبرالیسم قدرت نواز به محافظه کاری ایده نواز، به یک واقعیت تبدیل گشت. مرکز حیاتی دوران جنگ سرد مبتنی به دفاع از منافع ملی در صورت لزوم با استفاده از قدرت نظامی بود. لحظه تک قطبی مبتنی بر تاکید به باورها و اعتبار فزاینده قدرت و ماهیت جهانی میراث امریکاست.

انتخاب رییس جمهوری امریکا از لحاظ واقعیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به شدت متاثر از «مبارزات انتخاباتی» است. کاندیداهای حزبی تنها در صورتی موفق می شوند که در طول مبارزات انتخاباتی بتوانند نخست، پای گاه حزبی خود را یک پارچه نگه دارند؛ دوم، در جذب بخشی از رای دهندگان حزب مقابل توفیق حاصل کنند؛ و سوم، شاید از همه مهم تر، این که بتوانند اکثریت وسیع رای دهندگان مستقل را به سوی خود جلب کنند. مبارزات انتخاباتی است که ظرفیت های سازمان دهی، ماهیت دستورکار، اولویت موضوعات و شیوه مدیریتی هر کاندیدا را مشخص می سازد. در عین حال، پیروزی در انتخابات نیازمند بهینه سازی سازوکارها و ساختارهای انتخاباتی است. در این جا است که متوجه می شویم چرا سه شنبه بزرگ از چنین نقش قاطعی در مشخص ساختن این که کدامین کاندیدا یا کاندیداها از دو حزب دمکرات و جمهوری خواه شانس بالاتری برای دستیابی به کاندیداتوری حزب خود در مبارزات عمومی برخوردار هستند.

رای دادن به عنوان یک فعالیت سیاسی در خلاء حادث نمی‌شود. پدیده سیاسی رأی دادن به شدت و متأثر از مولفه‌های اقتصادی، اجتماعی و شخصیتی می‌باشد. به همین روی ضرورتی جز این نیست که با توجه به مؤلفه‌های حاکم در علم اقتصاد، شاخص‌های معتبر در علم‌جامعه‌شناسی و معیارهای مطرح در علم روانشناسی به تحلیل عمل سیاسی رأی دادن پرداخت. این امکان وجود ندارد که بتوان به درکی همه‌گیر از اقدام سیاسی رأی دادن در قلمرو انتخابات موفق شد مگر اینکه توجه معطوف به تأثیر‌گذاری متقابل زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و روانی نگردد. الگوهای جامعه‌شناسی، الگوهای اقتصادی و الگوهای روانشناسی کمک می‌کنند که محیط انتخاباتی و الگوی سیاسی رأی دادن قابل ارزیابی شود. رأی دهنده در همان حال که از پیشینه‌ی اجتماعی و وابستگی‌های احساسی خود اثر می‌پذیرد نگرشی منفعت‌طلبانه هم به انتخابات و هم رأی خود دارد. این عوامل، گو اینکه قدرت اثر‌گذاری شان متفاوت است، اما نقش اساسی در حیات دادن به یک تحلیل منطقی از چرایی اقدام رأی‌دهنده به رأی به سوی یک کاندیدای خاص دارد.

در طی بیش از دو دهه گذشته، دولت عربستان سعودی سیاست خارجی انفعالی و حفظ وضع موجود در هر شرایطی و هزینه های مترتب در منطقه را به مرور از چشم انداز استراتژیک خود دور ساخته است. عملکرد دولت عربستان سعودی از زمان پایان رسمی و غیررسمی این دو جنگ سرد و بالاخص اقدامات این کشور در رابطه با جنبش های اجتماعی در جهان عرب، به طور مشخص و بارزی تجلی گر جایگزینی سیاست های انفعالی با سیاست های کنش گرایانه و پیش قدمی در برهم زدن وضع موجود در صورت توجیه پذیر بودن آن است. سئوال مقاله این است که چه الزامات و مولفه هایی عربستان سعودی را به سوی ایفای نقش بازیگر کنشگر و فعال در سطح منطقه و تلاش برای تأثیرگذاری فزون تر بر معادلات قدرت در صحنه داخلی کشورهای منطقه سوق داده است. فرضیه مقاله بر این ایده استوار است که به دنبال افول جنگ سرد عربی در سطح منطقه و پایان جنگ سرد در سطح نظام بین الملل که محو خطر موجودیتی علیه عربستان را رقم زد، در طی بیش از دو دهه گذشته عربستان سعودی سیاست بسط نفوذ سیاسی و اشاعه ارزش های موردنظر را که در بستر جنبش های اجتماعی شکل گرفته در جهان عرب فرصت تجلی وسیع تر را پیدا کرده بود، پی گرفته است.

افغانستان در طول تاریخ مدرن خود دو ویژگی متمایز را به معرض نمایش گذاشته است. حکومت های مستقر در کابل موفق به رخنه فراگیر که تمامی ابعاد جامعه را متأثر کند، نشده اند. این بدان معناست که حکومت های نافذ و برخوردار از کنترل کامل بر جامعه حیات نیافته اند. ویژگی دوم این است که قدرت های بزرگ تهاجم گر اروپایی و غربی در طول سه قرن اخیر قادر نبودند که افغانستان و مردم آن را به زیر کنترل چالش ناپذیر خود درآورند. محققاً دلایل متعدد داخلی و بین المللی را می توان برشمرد که چرایی این دو واقعیت را به نمایش بگذارند. اما با توجه به ماهیت حیات در تمامی ابعاد آن در افغانستان دو توجیه پررنگ تر و معتبرتر جلوه می کنند. پرسش اصلی مقاله این است که چرا رهبران مستقر در کابل و کشورهای متجاوز غربی و اروپایی از سال 1747 تاکنون نتوانسته اند نظم مطلوب مورد نظر خود را به طور همه جانبه در سرتاسر کشور پیاده سازند. از سوی دیگر چرا آنها قادر به سامان دهی موفق مناسبات اجتماعی براساس سیستم ارزشی مورد نظر خود نبوده اند. فرضیه این مقاله با توجه به دو ویژگی حاکم بر افغانستان مبتنی بر این نظریه است که وجود هویت های چندگانه (فقدان هویت ملی) و حضور حاکمیت تقسیم پذیر (مراکز متعدد قدرت) نقش تعیین کننده ای در ناکامی رهبران افغانستان و کشورهای متجاوز برای ایجاد نظم مورد نظر و سامان دهی به مناسبات اجتماعی مطلوب داشته اند.

تمامی بازیگران در صحنه بین المللی هدف کسب برترین جایگاه جهانی و تحقق فزون ترین منافع را دنبال می کنند. در این چارچوب آنان تلاش را بر این قرار می دهند که از تمام دارایی های خود بهره ببرند. به همین دلیل ارزش های اخلاقی خواه در هیات آسمانی و خواه در کسوت مدنی مورد توجه قرار می گیرد. با توجه به این واقعیت که در صحنه بین الملل نقض نظم ضرورتاً با تنبیه روبه رو نمی شود و کشورهای بزرگ به لحاظ حجم توانمندی و تسلط بر سازمانهای بین الملل امکان بیشتری برای مشروعیت بخشیدن به ارزش های اخلاقی با منافع خود دارند، باید درک کرد که اخلاق ویژگی موقعیتی دارد. کشورهای بزرگ هر زمان مناسب تشخیص دهند از مباحث اخلاقی مانند حقوق بشر، برابری انسانها و نفی تجاوز صحبت می کنند و هر زمان آن را برخلاف منافع خود بدانند به راحتی این ارزش ها را نقض می کنند. بنابراین پرواضح است که ارزش های اخلاقی از ارکان اساسی حیات بخش رفتارهای بازیگران نیست بلکه جایگاه آن موقعیتی است. کشورها با توجه به واقعیات و شرایط در داخل و خارج است که تصمیم می گیرند که این توانمندی را از زرادخانه ی ملی مورد استفاده قرار دهند. اگر تشخیص بر این باشد که ارزش های اخلاقی تسهیل کننده است، مورد بهره برداری قرار می گیرد و در صورتی که نظر بر این باشد که مقوله ارزش های اخلاقی در صورت توجه، دستیابی به خواستها را پرهزینه و یا غیرممکن می سازد، به حاشیه رانده می شود

کشور پاکستان همواره از اهمیت ژئوپلیتیکی و جایگاه استراتژیکی خاصی، چه در دوران جنگ سرد و چه پس از جنگ سرد نزد امریکا برخوردار بوده است، طوری که اسلام آباد به عنوان یکی از مهم ترین سرپل های امنیتی و ارتباطی در سیاست های منطقه ای واشینگتن مطرح شده بود. اما با وقوع رویداد 11 سپتامبر 2001 و طرح استراتژی مبازه با تروریسم به عنوان مفهومی جدید جهت حفظ ثبات استراتژیکی ایالات متحده امریکا، پاکستان با نام خط مقدم جبهه مبارزه علیه تروریسم مورد توجه خاص دولتمردان کاخ سفید قرار گرفت. در حقیقت، امریکا با قرار دادن پاکستان در لبه پرتگاه جنگ و عملیاتی کردن سیاست چماق و هویج، اسلام آباد را وادار به شرکت در ائتلاف ضد تروریسم و همکاری با واشینگتن جهت مجازات عاملان حادثه تروریستی 11 سپتامبر نمود. اما به رغم پیوستن پاکستان به ائتلاف ضد تروریسم و تعهد برای نبرد با افراط گرایی، زمزمه هایی مبنی بر حمایت مخفیانه این کشور از طالبان مطرح می باشد.