حسین قلی پور

علوم انسانی کنونی همانند دیگر علوم مدرن، محصول اندیشه ای است که در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی در دوره «روشنگری» شکل گرفت. این علوم تا پیش از انقلاب اسلامی، با همین ویژگی و پیشینه به تدریج به ایران وارد و به دانشجویان عرضه شد. اما انقلاب اسلامی، طلیعه دار اندیشه ای مبتنی بر مبانی دینی و پایبند به ارزش های اسلامی بود. روشن است که چنین دیدگاهی علوم انسانی مدنظر خود را می طلبد. با توجه به اینکه خط مشی گذاری برای هر مسئله ای، مستلزم شناخت ابعاد و مؤلفه های آن است، لذا اندیشه های مقام معظم رهبری به عنوان اندیشمندی اسلامی که از قبل از انقلاب تاکنون در این راستا، تلاش کرده اند، می تواند زمینه خوبی برای استخراج مدل مفهومی تحول در علوم انسانی باشد. در این مقاله با بهره گیری از روش نظریه پردازی داده بنیاد به تحلیل 38 سخنرانی و 6 نامه مکتوب از ایشان پرداخته شد و در نهایت پنج مقوله اصلی استخراج گردید. پس از آن از طریق تمسک به دلالت التزامی گزاره های انتقادی و راهکاری مقام معظم رهبری، ویژگی های نهاد علوم انسانی مطلوب جمهوری اسلامی نیز در سه بعد ساختار، محتوا و کنشگران به دست آمد. همراهی علم و دین، توجه ویژه به علوم انسانی اسلامی، بهبود شیوه های آموزشی و فعالیت های پژوهشی متناسب از ویژگی های ساختاری مطلوب؛ اعتماد به نفس، نوآوری، اسلام گرایی، انگیزه و استعداد بالا از ویژگی های نیروی انسانی مطلوب و در نهایت، اسلامی بودن و بومی بودن از ویژگی های محتوای مطلوب علوم انسانی است.

در طول سالیان بعد از انقلاب، برای تحقق خط مشی تحول علوم انسانی، برنامه ها و اقداماتی برنامه ریزی و اجرا گردید. ازاین رو بعد از گذشت چند سال از اجرای این برنامه های عمومی، ارزشیابی عملکرد آن ها در راستای ارائه بازخور و ایجاد بهبود در خط مشی تحول علوم انسانی ضروری می نمود. ازآنجاکه کنکاش پیرامون پژوهش های صورت گرفته در باب ارزشیابی این برنامه ها نشان داد که این حوزه از فقر پژوهشی رنج می برد، لذا لازم بود در ابتدا با غور در سیاست های کلی نظام و بیانات رهبر انقلاب، با تمسک به روش تحلیل مضمونی، مؤلفه های تحول علوم انسانی استخراج گردند. سپس این مؤلفه ها در چارچوب تحلیل اهمیت-عملکرد مورد بررسی قرار گرفت تا بتوان ارزشیابی عملکردی از خط مشی تحول علوم انسانی به دست آورد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که اولاً علی رغم تأکید جدی و مکرر سیاست های کلی نظام بر تحول علوم انسانی، متأسفانه این خط مشی تاکنون اولویت جدی دستور کار خط مشی گذاران مربوطه نبوده است. ثانیاً مبتنی بر تحلیل اهمیت عملکرد، اولویت کنونی خط مشی تحول علوم انسانی، تمرکز بر روی مؤلفه هایی چون «ابتناء نظریات علوم انسانی بر مبانی اسلامی»، «جذب افراد مستعد و باانگیزه به علوم انسانی»، «آموزش علوم اسلامی موردنیاز به دانشجویان علوم انسانی»، «تبیین اهمیت علوم انسانی برای مسئولین»، «همسازی علوم انسانی با فرهنگ ملی و اسلامی»، «تدوین تعداد کافی کتاب های درسی در حوزه علوم انسانی اسلامی» و «تقویت اعتمادبه نفس ملی» هست. مقایسه این مؤلفه ها با نقاط تمرکز برنامه های کنونی خط مشی تحول علوم انسانی، حاکی از تمرکز سیاستی بر نقاط غیر اولویت دار است

اشتغال زنان موضوعی است که پژوهش های فقهی فراوانی درباره ی آن انجام شده است. نتیجه ی بیشتر این پژوهش ها نیز جواز اشتغال زن با رعایت شرایط و حدود است. روش استنباطی این پژوهش ها حاکی است که عموماً به صورت نظام مندی به این موضوع نگریسته نشده است. با التفات به نقش مستقیمی که نگاه فقیه در استنباط وی دارد، در این پژوهش با نگاه نظام مند به مقوله ی اشتغال زنان پرداخته شده است. مسئله ی اصلی این مقاله، استنباط خط مشی اسلامی اشتغال زنان و نحوه ی تحقق آن در دولت اسلامی است. در استنباط احکام شرعی در موضوع اشتغال زنان با روش نگاه نظام مند این نتایج به دست آمد: اشتغال زن، فی نفسه امری جایز است، اما نمی توان آن را به خط مشی های عمومی نیز سرایت داد و نتیجه گرفت که خط مشی اشتغال نیز می تواند نسبت به مردان و زنان یکسان باشد، بلکه نظر به تکلیف تأمین نفقه ی زن و فرزندان بر مرد، اگر خط مشی های اشتغال زن و مرد کاملاً برابر در نظر گرفته شوند، منافی عدالت خواهد بود. خط مشی اسلامی اشتغال، در مشاغلی که مراعات احکام شرعی ترجیحی نسبت به یک جنس خاص ندارند، اولویت و تقدم را به مردان می دهد و دولت اسلامی برای تحقق و اجرای آن باید خود دولت و کارفرمایان خصوصی را به تبعیت از این خط مشی ملزم کند.

التفات به نقش بی بدیل علم در پیشرفت کشورها و توجه ویژه به این موضوع در سال های اخیر سبب شده است که در کنار مطالعه علم از منظر فلسفی و تاریخی، از زوایایی که به بُعد تجویزی آن، یعنی برنامه ریزی و خط مشی گذاری علم مرتبط تر است، نیز نگریسته شود. علاوه بر اقتصاد و جامعه شناسی علم، این بار از منظر روانشناسی علم، یعنی بررسی عوامل روانشناختی تأثیرگذار در رفتار علمی دانشمندان، به مطالعه علم پرداخته ایم. یکی از شاخه های روانشناسی علم، روانشناسی اجتماعی علم است که در سنجش با دیگر شاخه های آن، نوپاتر بوده است و به مطالعه نحوه تأثیرگذاری افراد و دانشمندان دیگر در فعالیت علمی می پردازد. تأثیرات آزمایشگر بر آزمایش، تأثیرات اجتماعی  فرهنگی در علم، تأثیرات ارزیابی علم، شبکه های علمی، مربیگری و آموزش، فرایندهای گروه های کوچک در علم و نسبت جنسیت و علم، ازجمله موضوعاتی است که تاکنون درباره آن ها مطالعه شده است. مطالعات موردی تاریخی، پارادایم های آزمایشگاهی، بررسی تأثیر رقابت و همکاری، ادراک و جانب داری افراد بر رفتار علمی، نحوه تخصیص علت به آثار، مسائل مربوط به روانشناسی صنعتی سازمانی نیز از موضوعاتی است که درباره آن ها مطالعه جدی نشده است و به منزله افق های پیشِ روی روانشناسی اجتماعی علم مطرح اند. گسترش کمّی و کیفی ارتباطات بین المللی، تأکید ویژه بر شاگرد پروری و تخصیص امتیاز ویژه برای آن در ارتقای اعضای هیئت علمی، برقراری تعادل میان فعالیت های فردی و گروهی در پژوهش های علمی، توزیع و تخصیص درست موقعیت های علمی و مشاغل مرتبط به نسبت جنسیت و درنهایت کمک به توسعه رشته روانشناسی علم، پیشنهاداتی برآمده از یافته ها برای خط مشی گذاران علم و فناوری است.

سوال اصلی(یا هدف اصلی):سوال اساسی پژوهش حاضر این است که دانشگاه اسلامی چه کارکردهایی دارد و میزان اهمیت و عملکرد هریک از این کارکردها برای تحقق دانشگاه اسلامی با محوریت دانشگاه اسلامی امام صادق (ع) به چه صورت است. روش پژوهش:از اینرو کارکردهای دانشگاه اسلامی با تحلیل مضمون منابع مختلف از قبیل بیانات و پیام های امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری، سند دانشگاه اسلامی، اسناد بالادستی دانشگاه امام صادق(ع) شناسایی شده و پس از آن با استفاده از تکنیک تحلیل اهمیت-عملکرد، به ارزیابی مولفه های استخراج شده پرداخته شد. یافته ها: بدین وسیله با شناسایی 161 عبارت در مورد کارکردهای دانشگاه اسلامی از منابع ذکرشده، 18 مضمون سازماندهنده در چهار مضمون فراگیر شناسایی و استخراج شدند که این 18 مضمون در نهایت به وسیله 23 نفر از خبرگان حوزه دانشگاه اسلامی در دانشگاه امام صادق(ع) با رویکرد اهمیت-عملکرد مورد ارزیابی قرار گرفتند تا میزان تطابق دانشگاه امام صادق(ع) با کارکردهای شناسایی شده دانشگاه اسلامی مشخص شود. در نهایت مولفه های مورد ارزیابی ذیل 4 راهبرد کلی دسته بندی شدند که این راهبردها عبارت بودند از لزوم توجه حیاتی، تداوم وضعیت عالی موجود، دارای اولویت پایین و ناحیه قابل کاهش که مدیران دانشگاه های اسلامی بخصوص دانشگاه امام صادق(ع) باید اقدامات خود را متناسب با هر یک از راهبردهای بیان شده جهت دهی کرده تا بتوانند بهترین عملکرد دانشگاه اسلامی را به منصه ظهور بگذارند.

ارائه تعاریف متعدد از مفهوم «مدیریت اسلامی» با رویکردهای مختلفی چون حِکمی، فقهی و اخلاقی، نوعی تشتت مفهومی ایجاد کرده است. قائل نشدن تفاوت میان این رویکردها و یا مسکوت ماندن آن برای سبک مدیریتی که علاوه بر معیار مطروحه در یک تلقی حداقلی، معیارها و ارزش های بیشتری را مبنای عمل قرار می دهد از یک سو، و اسلامی ندانستن عمل مدیریتی که خارج از محدوده مضیق تعریف شده در رویکرد دیگری بوده از دیگر سو، مسئله مهمی را پیش روی اندیشه ورزان این عرصه قرار داده است. آیا می توان مفهومی مشکک از مدیریت اسلامی ارائه داد تا تلقی های مختلف را در خود جای دهد؟ این مفهوم، چه سطوح و مشخصاتی دارد؟ در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی ابتدا مفهوم مدیریت، واکاوی شده و سپس نقطه تلاقی آن با مکتب اسلام (هدف و فرایند)، به دست آمده است. سپس با بررسی حالات مختلفی که این دو با اسلام پیدا می کنند، مشخص شد که بین دو حالتی که مدیریت و اسلام در تطابق و تعارض هستند، حالات مختلف دیگری نیز حاصل می شود. اسلامی ترین سطح مدیریت اسلامی، زمانی محقق می شود که هدف، فرایندها و تمرکز مدیریت، منطبق با هدف مکتبی اسلام، ارزش های آن و برونداد مطلوب باشند. هرچقدر این سه بعد، انطباق کمتری با اسلام پیدا می کنند، از درجه اسلامیت مدیریت کاسته و به درجه عدم اسلامیت، افزوده می شود؛ تا جایی که هر سه بُعد مذکور، نه تنها در مغایرت بلکه در تعارض با اسلام قرار می گیرند. نظریات رایج علم مدیریت نیز بسته به اینکه چه نسبتی با هدف مکتبی و ارزش های اسلام برقرار می کنند، در پیوستار مدیریت اسلامی و غیراسلامی قرار می گیرند. در نتیجه، داوری درباب اسلامیت علم مدیریت، منوط به بررسی تفصیلی است و به نحو یک پارچه نمی توان آن را کاملاً اسلامی یا غیراسلامی دانست.

حوادث و ناملایمات اخلاقی و طبیعی بخشی از شروری هستند که در محیط اطرافمان با آنها مواجه هستیم. مسئله این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه ای، بررسی تطبیقی آرای عقلی دو متفکّر مسلمان و مسیحی( آیت الله جوادی آملی و پلانتینگا) و بیان ترابط موضوع شرور با علم، قدرت و حکمت الهی از منظر این دو اندیشمند می باشد. آیت الله جوادی ، شرّ را به امر عدمی تحلیل نموده، و علاوه بر آن از راه حل خلقت نظام احسن و نسبی انگاری شرور در دفع این شبهه استفاده نموده اند. پلانتینگا نیز برای حلّ مسئله شرّ، از روشی منطقی کمک می جوید که به «دفاع مبتنی بر اختیار» معروف است. جوابیه جهان های ممکن نیز در قالب همین نظریّه بدان پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که؛ این دو اندیشمند در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق اشتراک نظر دارند. البتّه دیدگاه آیت الله جوادی، پاسخگوی شبهه شرور اخلاقی و طبیعی است، امّا پاسخ پلانتینگا ناظر به شرور اخلاقی صرف است و غیرمستقیم شبهه شرور طبیعی را جواب می دهد.

پژوهش های انجام شده در حوزه «سیاست علم»، گاه، خصلتی تجربی داشته و نسبت بین متغیرها را کاوش و گزارش کرده اند. گاه خصلتی نظری داشته و مبتنی بر مبانی فکری، پاسخ هایی را به پرسش های حوزه سیاست علم، داده اند. در این میان، بررسی اندیشه اسلامی در خصوص علم، موضوعی است که نیازمند واکاوی علمی است. اندیشه اسلامی ضمن تأکید فراوان بر علم، نگاه ویژه ای به آن دارد. از این رو مسئله اساسی این است که علم در اندیشه اسلامی چگونه صورت بندی می شود؟ تا مبنای سیاست علم در کشور باشد. در این پژوهش، با مبنا قراردادن دیدگاه های سه متفکر (امام خمینی، شهید مطهری و آیت الله خامنه ای) و با استفاده از روش تحلیل مضمون و با رویکرد استقرایی-قیاسی، ابتدا تلاش شد دیدگاه های هر یک از این متفکرین، صورت بندی و در نهایت از طریق خوانش جمعی آنها، یک صورت بندی اسلامی از علم به دست بیاید. ارائه تلقی معرفت شناسانه یکسان از علم، ذومراتب دانستن آن، تأکید بر استقلال، خودکفایی و اقتدارآفرینی علم به عنوان مبنا و غایت علم که منجر به ترسیم «مرجعیت فکری و علمی»، «نظام اقتصادی قوی» و «نظام سیاسی اجتماعی عزت مند» به عنوان ابعاد علم در حیات اجتماعی می شود، جنسیت بردار نبودن تحصیل علم، شریف دانستن علم و عدم واگذاری کامل آن به مناسبات بازار و مسئول دانستن حکومت دینی در قبال علم، تأکید بر اخلاق علم و پیشبرد توأمان تهذیب و تحصیل و در نهایت قائل شدن به ارتباطات حداکثری در مراودات علمی و بی مکان دانستن علم، از جمله مفاهیم و نقاط اشتراک متفکرین است که صورت بندی اسلامی علم را به وجود آورده اند.

به دلیل ضرورت بررسی ارتباط میان بازارهای سهام با بازارهای نفت پژوهش های تجربی متعددی با روش ها و داده های مختلف برای بررسی رابطه علی بین قیمت سهام با قیمت نفت انجام شده است. نتایج حاصل از مطالعات در کشورهای مختلف، متفاوت است که ناشی از وجود برخی تفاوت های ساختاری در این کشورها بوده است.استفاده از نوسانات قیمت نفت به عنوان یک عامل مؤثر بر قیمت سهام را می توان با این واقعیت توجیه کرد که ارزش بنیادی سهام در تئوری برابر با مبلغ تخفیف انتظار جریان های نقدی آینده است . دوم رویدادهای اقتصاد کلان که ممکن است نفت را تحت تاثیر قرار دهد تاثیر شوک ها است. تحقیق حاضر تاثیر برخی از متغیرهای مهم اقتصادی رابر بازده سهام در ایران مورد توجه قرار داده است. بنابراین با در نظر گرفتن عرضه نفت، تقاضای کل و تقاضای نفت موثر بر بازده بازار سهام سعی در تبیین یک رهیافت همجمعی بر بازده سهام از طریق روش خودرگرسیون برداری ساختاری دارد. نتایج تحقیق نشان داد شوکهای عرضه و تقاضای نفت و تقاضای کل بر قیمت واقعی نفت و بر بازدهی واقعی سهام تاثیر دارد.

هدف: تقسیم کلی علم به حکمت نظری و عملی بر اساس تفاوت متعلّق و موضوع، ادراکاتی است که عقل بدان نایل می شود. تاکنون اندیشمندان به صورت جدی سعی کرده اند تا معنای علم دینی و چگونگی رسیدن به آن را در حکمت نظری پاسخ دهند؛ اما طبیعی است که تفاوت بین قضایای حکمت نظری و عملی، هنوز این سؤال را به صورت جدی باقی می گذارد که به راستی اگر ضرورت و معنای علم دینی در ادراکات نظری را بپذیریم، آیا می توان در باب ادراکات عملی نیز قائل به علم دینی شد؟ در صورت امکان، علم دینی در این نوع گزاره ها به چه معنا خواهد بود؟ بر این اساس، هدف این مقاله اولاً،بیان معنای علم دینی در این نوع گزاره هاو ثانیاً،اثبات امکان علم دینی در ادراکات عملی است. روش: این پژوهش از منظر هدف، بنیادین بوده؛به گونه ای که در تحلیل و بررسی امکان تولید علم در حکمت عملی با روند موجود در ادراکات نظری و همچنین بررسی امکان و بیان معنای تولید علم دینی در ادراکات عملی از تحلیل عقلی فلسفی بهره مند شده است. یافته ها: با واکاوی منطق شریعت در مفاهیم و دستورات حقوقی و ارزشی، روشن شد که «کمال» انسان، نقطه محوری نظام حقوقی و ارزشی است که تمام مفاهیم و باید و نبایدهای عملی را تحت تأثیر خویش قرار داده است. بنابر این، علم دینی در ادراکات عملی به معنای هماهنگی و تطابق مفاهیم عملی و باید ونبایدها با نظام حقوقی و ارزشی اسلام است. نتیجه گیری: چنانچه اندیشمندان مسلمان ما بتوانند ادراکات عملی علوم خود را مبتنی بر ارزشهای اسلامی و با هدف واحد تحقق بخشیدن به کمال انسان تولید یا بازسازی کنند،آنگاه تحقق علم دینی را در بخشی از علم(حکمت عملی)شاهد خواهیم بود.