حسین پرکان

خوانشِ مسائل فرهنگی و نیز نوع راهکارها، وابسته به پیش فرض ها و پیش دانسته های سیاستگذار فرهنگی است. توجه نکردن به تفاوت ها در پیش فرض ها و زمینه های فرهنگی و اجتماعی، ناکارآمدی سیاست ها را به همراه دارد (ماتاراسو و لندری، 1999). زمانی که تشتّت و سردرگمی در امر سیاستگذاری وجود دارد، یعنی بنیادهای نظری به خوبی واکاوی نشده و حتی ممکن است اساساً پاسخگوی شرایط جدید نباشند. لذا در اینکه چگونه به این بنیادها پرداخته شود و چه روش هایی برای انتخاب مدّنظر قرار گیرد، هرمنوتیک فلسفی گادامر به عنوان یکی از دستاوردهای مهم و مطرحِ نظری، شامل دلالت هایی است که با بهره برداری از آن، امر سیاستگذاری فرهنگی را تدقیق و ارتقاء کیفی می بخشد. در این خصوص، با بهره گیری از روش تحلیل مضمون، ابتدا مفاهیم کلیدی هرمنوتیک فلسفی بررسی و استخراج شده و سپس ضمن توجه به برخی از گام های اصلی فرایند سیاستگذاری، ماتریسی تشکیل شده و هر «گام» در یک ستون و هر «مفهوم کلیدی» در یک سطر ماتریس قرار گرفته است. در نهایت از مهم ترین دلالت های هرمنوتیک فلسفی گادامر در سیاستگذاری فرهنگی می توان به مفهوم «موقعیت سازهای هرمنوتیکی» اشاره کرد که مبیّن پیش فرض ها، پیش تصورات و انتخاب های آگاهانه و ناآگاهانه است که در مراحل قبل تر از انتخاب های سیاستی، فهم ها را شکل داده است.

مقاله مزبور به بررسی الزامات امدادگری فرهنگی دین پایه از منظر سازمان با تأکید بر وجوه تمایز گروه های امدادگر فرهنگی می پردازد. میدان مطالعه پژوهش، شامل گروه های موفق امدادگری فرهنگی دین پایه است. استخراج رویکرد پژوهش، از سه کانال مفهومی در ابعاد مددکاری اجتماعی، سازمان و مدیریت و درنهایت مضامین مربوط به دین پایگی صورت گرفته است. درواقع با بهره گیری مفهومی از رویکردها، مدل ها و نظریه های مددکاری اجتماعی، مفاهیم سازمانی و مدیریتی مرتبط با گروه و مضامین مرتبط با تبلیغ دین، اخلاق و اعتقادات اسلامی، رویکرد مربوط استخراج شده است. داده های پژوهش با روش تجربه نگاری و مصاحبه استخراج و نیز با روش تحلیل مضمون و تجربه نگاری، تحلیل شده است. استراتژی یا روش پژوهش، مطالعه چندموردی [1] بوده است. روش نمونه گیری، هدفمند بوده و تا مرز کفایت داده پیش رفته است. پس از نهایی سازی مصاحبه ها، 406 گزاره مرتبط استخراج و پس از تحلیل و کدگذاری، 225 مضمون پایه، 48 مضمون سازمان دهنده و 10 مضمون فراگیر استخراج شد. درنهایت مضامین فراگیر، ذیل چهار بُعد «هویت»، «اخلاق و اعتقادات»، «همزیستی» و «ساختار و قوانین» دسته بندی شد.

هدف پژوهش حاضر بررسی الزامات و پیامدهای امر سیاست گذاری  فرهنگی لبنان، با توجه به گستردگی قومی و مذهبی در این کشور و ارائه اطلاعات و تحلیل های مفید برای سیاست گذارانی است که بدنبال برخورداری از فضای باز فرهنگی و به رسمیت شناختن اقوام، مذاهب و فرهنگ های مختلف هستند. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و در این راستا، گام های اصلی فرایند سیاست گذاری فرهنگی در کشور لبنان و مؤلفه های تأثیرگذار آن بررسی و تبیین شده است. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، مهم ترین پیامدهای منفیِ فرایند سیاستگذاری فرهنگی لبنان، همچون عدم توجه به ابعاد و اهداف معنوی زندگی مردم لبنان، وجود تناقض میان اهداف و لوازم اجرای سیاست ها، وجود ابهام و نسبی گرایی در فرایندها و مراحل سیاستگذاری، تکثرگرایی و تشتت و تقویت سکولاریسم استخراج شد. به نظر می رسد که بهره برداری از آموزه های نظام فرهنگی لبنان به عنوان الگویی در چرخه سیاست گذاری فرهنگی سایر کشورها، سیاست گذاری فرهنگی را ناممکن می کند. البته در یک نگاه کلان یا فراچارچوبی، برخی از آموزه های نظام فرهنگی لبنان می تواند منجر به بهبود فرایند سیاست گذاری فرهنگی در مراحل مختلف شود. لزوم توجه حداکثری به دیدگاه های مختلف، پذیرش آن ها، تأثیر آن ها در اولویت بندی و طراحی سیاست ها و تلاش برای بهره برداری حداکثری از آن، جزو دستاوردهای مثبت این رویکرد است.

نظام سازی در مقابل انقلابی گری، دوطرف یک پیوستار هستند که بی ثباتی در موضع گیری نسبت به این دو در فرایند سیاستگذاری کشور، متأثر از رخدادهایی همچون چرخش های سیاسی و انتخاباتی، سلسله ای از موقعیت های هرمنوتیکی را رقم زده است. چنین چرخش هایی، با ماهیت سیاستگذاری که امری بلندمدت و گسترده است، سازگاری ندارد و منجر به اتلاف سرمایه، وقت و ظرفیت ها و سردرگمی و ناامیدی جامعه است. فهم سیاستگذار از رخدادها، متأثر از انتخاب های پیشین او و موقعیت هرمنوتیکی اوست. برخی از موقعیت های هرمنوتیکی، خود مؤثر در شکل گیری سایر موقعیت ها هستند که به آنها موقعیت سازهای هرمنوتیکی اطلاق می شود. ممکن است برخی از موقعیت سازها، کلیدی باشند و با هر انتخاب در آنها، انبوهی از موقعیتهای هرمنوتیکی بصورت سلسله وار بوجود آید. با استفاده از روش تحلیل مضمون در این تحقیق، مواضع تقابلی در حیطه انقلابی گری جمهوری اسلامی، مبتنی بر شش منبع استخراج شده و طی 11 گام و نیز با استعمال شیوه ISM، یک موقعیت سازِ کلیدی هرمنوتیکی شامل: «نهضت گرایی و نظام سازی»، یک موقعیت پایه هرمنوتیکی شامل: «خودمرکز بینی یا پذیرش و درک دیگری» و هفت موقعیت تقابلی شامل: «مستکبر یا قدرت جهانی»، «گارد بسته یا آغوش باز در مقابل آمریکا»، «استراتژی استکبارستیزی یا تاکتیک استکبارستیزی»، «تعامل با جهان یا گسترش نفوذ انقلاب اسلامی»، «پاسخگویی یا مطالبه گری جمهوری اسلامی»، «خضوع یا ظلم ستیزی» و «خودی و غیرخودی» مشخص و تبیین شده است. در انتها اهم مسائل هرمنوتیکی در حیطه انقلابی گری بر اساس روابط موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی واکاوی شده است.

سبک زندگی طی یک قرن اخیر به صورت فزاینده ای مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار گرفته است. از جمله دلایل اهمیت یافتن سبک زندگی می توان به تأثیر فراوان فرهنگ مدرنیته بر زندگی افراد اشاره کرد؛ مدرنیته مباحثی همچون تنوع طلبی، مصرف گرایی، وفور امکانات و وسایل رفاهی، تمایز داشتن نسبت به دیگران را بیش از پیش در دید عموم مردم بزرگ کرد و درواقع جوامع را به سمت توجه به این موارد سوق داد. این مقاله با شناسایی ابعاد مدیریتی راهبردی سبک زندگی و تعیین میزان تأثیر آنها بر سبک زندگی براساس نظر نخبگان فرهنگی با روش ترکیبی دلفی و آنتروپی شانون، در حکم یک راهنمای عمل برای مدیران فرهنگی ایفای نقش کرده و مدیران قادر خواهند بود از این طریق، اثربخشی فعالیت های خود را فزونی بخشند. درنهایت، بُعد «اشتغال و کسب و کار» بیشترین اهمیت را در سبک زندگی اسلامی دارد و پس از آن، به ترتیب، دسته های «ارتباطات و تعاملات»، «نظم و انضباط»، «معماری و شهرسازی»، «سلامت و بهداشت»، «پوشش و آرایش»، «تعلیم و تعلم»، «تغذیه»، «الگوی مصرف محصولات»، «اوقات فراغت» و «سنت ها و مراسمات، آیین ها و شعائر» قرار دارند.

علی رغم این که در اسناد بالادستی نظام، ملی گرایی در کنار وحدت اسلامی ارج نهاده شده است، لیکن در عمل به دلیل این که این مفهوم در لایه های بعدی، جاری و ساری نشده، امواج بلاتکلیفی ها، سیاست گذاران فرهنگی و عمومی را در این حوزه، آگاهانه یا ناآگاهانه رنج می دهد. سیاست گذار با هر اتخاذ موضع، یک موقعیت هرمنوتیکی را برای خود ایجاد می کند و ادراکِ پسینِ وی تحت تأثیرِ گزینش پیشین است. این گونه موقعیت ها موقعیت سازهای هرمنوتیکی هستند که بعضی از آن کلیدی است و با هر گزینش، سریالی از موقعیتهای هرمنوتیکی در حیطه ملی گرایی بوجود خواهد آمد. در این پژوهش با بهره گیری از استراتژی «تحلیل مضمون»، «ISM» و «پارتو»، رویارویی ها در حیطه ملی گرایی استخراج و طی 11 مرحله موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی مشتمل بر: «میراث فرهنگی یا فرهنگ معاصر» و «جهان شمول گرایی فرهنگی یا درون گرایی فرهنگی» تعیین و تبیین شده است. در خاتمه اصلی ترین مسائل هرمنوتیکی در قلمرو ملی گرایی بررسی شده است.

روح حاکم بر اسناد بالادستی نظام، تأکید بر شریعت اسلام و جهت دهی به سمت حکومت و جامعه اسلامی است. لیکن با وجود تأکید کلی اسناد بالادستی بر شریعتمداری، در عمل به سبب اینکه این معنا در طبقاتِ پسینی، جریان نیافته، اقسام رویارویی ها و سرگشتگی ها، سیاست گذاران فرهنگی را آزار می دهد. ثمره موضع گیری سیاست گذار، چیزی جز موقعیت سازهرمنوتیکی نیست و دریافت های پسینیِ وی تحتِ تأثیر این گزینش است. شماری از موقعیت سازها کلیدی هستند و با هر گزینش، سلسله ای از موقعیت های هرمنوتیکی ایجاد خواهد شد. در این پژوهش با بهره گیری از استراتژی تحلیل مضمون، موقعیت های تقابلی در حیطه شریعتمداری، مبتنی بر شش منبع مختلف استحصال و نیز با استفاده از روش ISM، موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی حاوی: «تعبد و تعقل در فهم شریعت»، «رابطه همسازی اخلاق و فرهنگ یا رابطه آمرانه اخلاق و فرهنگ؟»، «فقه فردی و فقه حکومتی»، «هنر ارزشی و هنر عام»، «حدود و ثغور شادی حقیقی و لهو و لعب» و «تقابل در اجباری یا غیراجباری بودن حجاب» مشخص و تبیین شده است. در انتها اهمّ مسائل هرمنوتیکی در حیطه شریعتمداری بررسی شده است.

یکی از مهم ترین حوزه های سیاست گذاری، ویژگی ها و مختصات مدیریتی و رفتاری سیاست گذاران است. التزام عملی به هنجارها و اصول اعتقادی رایج در هر جامعه، سیاست گذاران را وادار به اخلاق مداری و پرورش شایستگی های متناسب با شأن سیاست گذاری می کند. اگر در هر حکومت، براساس ارزش های حاکم، معیارهایی مشخص شود که تضمین وثیقی برای رعایت اخلاق از سوی خط مشی گذاران ایجاد کرده، و براساس آن مدیران نالایق به طور طبیعی، ناموزون جلوه کنند، انتظاراتی که از سازمان ها وجود دارد، محقق خواهد شد. ازاین رو، با عنایت به ارزش های حاکم در جمهوری اسلامی و با توجه به اشراف رهبر انقلاب، بر این ارزش ها و نیازهای جامعه و تشخیص دقیق ایشان در شناسایی مسئولان کارآمد، در این نوشتار با روش تحلیل محتوای سخنان ایشان به سیاست گذاران، با هدف کشف اصول و معیارهای اصلی کارگزاران جمهوری اسلامی ایران تدوین یافته است. حاصل این پژوهش، استخراج هشت شاخص کلان شامل اندیشه اسلامی و التزام به آن، مدیریت صحیح امور، گرایش به اتحاد و انسجام، تعهد به نظام اسلامی، مردم مداری، خودباوری، آرمان گرایی و عدالت محوری می باشد. این اصول و معیارها می تواند راهنمای عمل جامع مدیران دولتی ایران باشد که براساس آن، مسیر سیاست گذاری مبتنی بر مبانی انقلاب اسلامی برای مسئولان بخش دولتی روشن شود.

در هزاره سوم اگرچه سازمان ها با بهره گیری از ابزارها و سامانه های مدرن، نسبت بر بسیاری از معضلات سازمانی پیروز شده اند، اما در عوض اعتماد، ارتباطات صمیمی، خوش بینی و مثبت نگری را به بوروکراسی افراطی، رقابت های کاذب، بی اعتمادی و بدبینی مبدل ساخته اند که همین مسأله اثر جدی در کاهش بهره وری سازمانی دارد. حسن ظن یکی از مهم ترین صفات اخلاقی مورد تأکید دین اسلام است. به همان نسبت که سوءظن مایه تشتت امور و ناراحتی روح و روان و تنازع میان افراد یک سازمان است، حسن ظن مایه آرامش و وحدت ایشان است. نگارندگان در پژوهش پیش رو با استفاده از روش تحلیل مضمون و با مبنا قراردادن آیات قرآنی و روایات مربوط به این موضوع در کتاب وزین میزان الحکمه به دنبال پیدا کردن دلالت های کاربردی حسن ظن در مدیریت و سازمان بوده اند. در این مقاله سعی شده است که به جای تحمیل مباحث مدیریت رایج بر آموزه های دینی، با مبنا قراردادن متون اسلامی مفاهیم ابتدایی از آنها استخراج شود و در برخی موارد با آموزه های مدیریتی مقایسه شده و یا آموزه های مدیریتی و سازمانی بر آن ها تطبیق شوند. بر اساس پژوهش حاضر، در نگاه اسلامی، به جز مواردی خاص، اصالت با حسن ظن است. همچنین بر اساس آیات و روایات، می توان منشأ حسن ظن و روش های ارتقای آن در سازمان را استخراج نمود. اثرات مثبت حسن ظن برای سازمان نظیر تقویت ارتباطات سازمانی، کاهش اضطراب و استرس، تسهیل عملکرد، افزایش اعتماد و ارزشیابی صحیح کارکنان نیز از موارد دیگری است که این پژوهش به آنها دست یافته است

هر موضع گیریِ سیاست گذار، یک موقعیت هرمنوتیکی را برای وی رقم می زند و فهم های بعدیِ او متأثر از این انتخاب است. چنین موقعیت هایی، موقعیت سازهای هرمنوتیکی هستند که برخی از آن ها کلیدی است و با هر انتخاب در این موقعیت ها، زنجیره ای از موقعیت های هرمنوتیکی به وجود خواهد آمد. در این پژوهش با بهره گیری از راهبرد تحلیل مضمون، موقعیت های تقابلی در حوزه خانواده، بر اساس شش منبع شامل: اسناد بالادستی، بیانات امام خمینی و رهبر معظم انقلاب، راه کارها و سیاست های اتخاذشده از سوی دولت ها، اظهارنظر مسئولین، نخبگان و فرهیختگان، مُدل ها و الگوهای سیاست گذاری عمومی، الگوهای سیاست گذاری فرهنگی و نیز 21 دوراهی شورای اروپا، استخراج شده و طی 11 مرحله با بهره گیری از روش ISM، موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی مشخص و تبیین شده است. در پایان مهم ترین چالش های هرمنوتیکی حوزه خانواده مبتنی بر روابط موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی در یک سطح «کلی» و چهار سطح موقعیت سازهای کلیدی هرمنوتیکی در حوزه خانواده واکاوی شده است.

محیط پرتلاطم فرهنگی، سازمان های وظیفه محور این عرصه را به تغییر آهنگ به سمت رویکرد "مساله محوری" واداشته است. بررسی اینکه در جامعه امروز چه فهرستی از مسائل اساسی فرهنگی وجود دارد و تشخیص اینکه مزیت نسبی هر سازمان فرهنگی در کجاست و چه بخشی از این مسائل را باید عهده دار شود، مساله محوری نامیده می شود. آنچه که در این رویکرد اهمیت ویژه ای مییابد شناسایی و بکارگیری استعدادها بعنوان سرمایه های انسانی ویژه در ﻣﺸﺎﻏﻞ ﮐﻠﯿﺪی سازمان است که دقیقا محل تمرکز مدیریت استعداد است. براین اساس باید مشاغل کلیدی سازمان شناسایی شده و تحت پوشش برنامه های مدیریت استعداد قرار گیرند. در این تحقیق، راهبرد مدیریت استعداد، به منزله اقدامها و فرایندهایی است که دربرگیرنده تعریف متناوب مشاغل کلیدی و راهبردی، تدوین نوعی مخزن استعداد جامع از شاغلان با قابلیت ها، توانمندی ها و عملکرد بالا برای پرکردن مشاغل مذکور و تدوین نوعی «معماری متمایز منابع انسانی» برای تسهیل روند پرکردن پستها و مشاغل کلیدی با شاغلان کلیدی است. هدف این پژوهش، تعیین و رتبه بندی مولفه های موثر بر جایگاه یابی استعدادها در ساختار یک سازمان فرهنگی می باشد. تحقیق حاضر به روش کیفی اقدام پژوهی، طی بازه دو سال صورت گرفته است. رتبه بندی و وزن دهی مولفه ها با تکنیک تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است. براین اساس ده مولفه (ارشدیت، نقش آفرینی موثر در تحقق اهداف، توان راهبری، توان اخلال گری، صلاحیت تخصصی منحصربفرد، افق گشایی، ارزش آفرینی علمی، برنامه ای بودن، مجاورت با مرکز قدرت، تعامل محوری) به ترتیب اولویت، موثر بر جایگاهیابی استعدادها در سازمان فرهنگی مورد مطالعه شناخته شدهاند.

علم و دانش پیش از مدرنیته و عصر جدید، در حوزه های تمدنی گوناگون از نوعی وحدت و انسجام برخوردار بود. اگرچه دانش مشتمل بر قلمروهای گوناگون بود، اما این قلمروها در پیوند با یکدیگر یک کل واحد را تشکیل می دادند و از یکدیگر قابل تفکیک نبودند؛ ولی هم زمان با آغاز عصر مدرن دوران انشقاق و ازهم گسیختگی میان علوم و معارف بشری آغاز شد. جنبش مطالعات میان رشته ای، تفکر سیستمی و برخی جریانات فرهنگی و فلسفی در غرب، ضمن توجه به عرصة وحدت گرایی در علوم، به انتقاد از حرکت علم مدرن در مسیر تخصص گرایی پرداختند و بر این نکته تأکید داشتند که این نگاه تخصص گرا، فاقد کارایی لازم برای برطرف کردن نیازها و مسائل تمدنی غرب است. در این پژوهش ضمن معرفی انتقادی برخی جریان های وحدت گرا در ساحت علوم، به بررسی و تحلیل آن از منظر حکمت اسلامی پرداخته ایم. به نظر می رسد دانش در این منظر، از نوعی وحدت منسجم و یک پارچه برخوردار است که در ادبیات قدمای ما از آن تعبیر به حکمت می شده است.

«معنا» از پردامنه ترین موضوعات علوم اجتماعی مدرن و پست مدرن است. یکی از بدیع ترین و جامع ترین تفسیر ها درباره معنا را چارلز ساندرز پرس در زمان حیات خود ارائه نموده است. این مقاله می کوشد به بررسی ویژگی های نشانه شناسی پرس، ازجمله فرایند نشانگی، تولید معنا، کاربرد نشانه ها، دلالت و نگاه عملی به نشانه و ساخت معنا بپردازد. از آنجایی که، نظریه نشانه شناختی پرس در بعد معرفت شناختی و وجودشناختی، بر تحلیل تفکّر و ساخت معنا استوار شده است، به نظر وی، جهان و هر آنچه در آن است، از منظر نشانه و معنا شناخته می شود، و برداشت وی از نشانه، در نگرش او به جهان، تعیین کننده است. زیربنای نشانه ای پرس تمایز پیچیده از مقوله هاست. پرس نشانه را در ارتباط با این سه مقوله تعریف کرده و آن را در فرایندی سه گانه به نام دلالت نشانه ای قرار می دهد. به نظر پرس، دلالت بر سه رکنِ نشانه، تعبیر (تفسیر) و شئ تکیه می کند و بر پایه سه طرف استوار شده است و نظریه معنایش از فرایند این سه رکن ایجاد می شود. پرس از جمله منتقدان و فیلسوفان مغرب زمین است که به نظریه معنا اهتمام نشان داده است و این نظریه را در فرایند نشانه شناختی خود مطرح کرده است. در میان فیلسوفان مسلمان، علامه طباطباییe نیز در این باب مطالبی ارائه کرده است. در این مقاله تلاش می شود با طرح نظریه معنا از منظر ایشان، امکان مقایسه نظریه معنای پرس با نظریه معنای علامه طباطباییe، فراهم گردد. نظریه معنا نزد علامه در معرفت حضوری و حصولی و در امتداد مباحث اعتباریات ایشان طرح می گردد. در نظر ایشان، نظام اعتباری انسانی و معنا قائم به یک نظام طبیعی و حقیقی است؛ که به حسب باطن و در حقیقت با نظام طبیعی و حقیقی به سر می برد؛ زیرا در نظر وی هر اعتباری ناگزیر یک تکیه گاه حقیقی دارد و نظام اعتباری انسانی تنها در ظرف اجتماع و تمدن موجود می شود.

ارائة تحلیلی جامع و روشمند از فرهنگ برای تصمیم گیری بهینه، همواره از دغدغه های اصلی نظام مدیریت فرهنگی کشور بوده است. بدون دسترسی به اطلاعات صحیح و دقیق از وضعیت گذشته و حال فرهنگ کشور، نمیتوان به گونه ای مناسب و اطمینان بخشی تصمیم گرفت. گردآوری اطلاعات صحیح و دقیق و تحلیل کارآمد آن، نیازمند الگوهای جامعی است که تمام ابعاد نظام فرهنگ و تعاملات حساس آن با سایر نظام ها را در مدنظر قرار دهد. در این مقاله، با روش تئوری مفهوم سازی بنیادی و با بهره گیری از یافته های آخرین مطالعات ملی حوزة فرهنگ، الگوی مفهومی جامعی شامل اجزا و عناصر نظام فرهنگی، مؤلفه های فرهنگ، سطوح فرهنگ و تعاملات آنها ارائه میشود.