پنجره ای از گچ و شیشه: میراث فنی ساخت مشبک های شیشه دار گچی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
پژوهش حاضر با هدف شناخت فنی نوعی از پنجره های مشبک شیشه دار انجام شده که در بررسی های پیشین در مورد آن ها صحبتی نشده است و در واقع فرضیه های بیان شده قبلی برای روشن کردن شیوه ساخت این نمونه ها کارآمد نیست. بنابر شواهد فنی به دست آمده در متن حاضر، این پنجره ها مشبک دولایه گچی نام گذاری شده اند. پنجره های مشبک گچی شیشه دار حداقل از قرن چهارم هجری به این سو در ایران ساخته می شده اند. اما تمرکز پژوهش حاضر بر ساخت پنجره های شیشه دار با دو سطح گچی است و با مشاهده و بررسی آزمایشگاهی دو پنجره آسیب دیده تاریخی منسوب به عصر صفوی، روند ساخت این آثار تشریح شده است. این دو پنجره که بزرگترین شان ابعاد حدود 3/1 در 1 متر داشت، احتمالاً از خانه ای تخریب شده در اصفهان جدا شده و به اداره میراث فرهنگی اصفهان انتقال یافته بودند. در پژوهش حاضر از روش های آزمایشگاهی تست های شیمی تر، FTIR، تصاویر FE- SEM و آنالیز XRF بر روی نمونه ها استفاده شده است. بنابر نتایج این بررسی، در مشبک های دو لایه بزرگ از قابی چوبی برای استحکام دهی در حین ساخت استفاده می شده و کار بر روی یک تکیه گاه صلب روغن خورده انجام می شده است. دو لایه گچ کم آب و پرآب بر روی هم به کار می رفته و پس از حصول گیرش اولیه در سطح گچ خطوط اصلی انداخته می شدند و گچ اول برداشته می شد تا در فضای میان بازوهای ضخیم گچی، به لایه دومی برسند. نقوش ظریف تر سپس با سوراخ کاری در گچ دوم اجرا می شدند و مرحله نهایی اتصال شیشه های رنگی با ملاط گچ مخلوط با چسب به پشت سوراخ ها، پس از برداشت تکیه گاه بوده است. بنابر نتایج آزمایش ها در پایان اجرا احتمالاً لایه روغنی برای کم کردن حساسیت بدنه گچی نسبت به رطوبت بر روی کل پنجره زده می شد.A Window made of Gypsum and Glass: Technical Heritage of making Stucco and Glass Latticeworks
Basing on the archaeological evidences, making stucco and glass latticework windows in Iran dates back to the tenth century AD in Nishapur. One of the methods for making this kind of windows is making two-layered perforated stucco with colorful glasses, which is the subject of current study based on analysis and observations on two historical stucco and glass windows preserved in the ICHTO office of Isfahan. Current study uses optical observation and laboratory tests on two cases of historical two-layered perforated stucco windows to characterize the method of work. Wet chemical tests, FTIR spectroscopy, FE-SEM and XRF analysis used on the samples. Results showed the requirement of use of a wooden frame for more stability during forming in big size windows and starting the work on a rigid backing probably covered with oil as release agent. Two layers of gypsum mortar used in this process, which one is more watery and mixed with an organic material to slow down the setting process. After pouring mortar and the first phase of setting, stucco master used a compass to draw the main geometric lines. Then the first layer removed and the master made finer motifs on the second layer inside the frames made by thicker arms of stucco. The last phase was adhering colorful glasses with a gypsum-adhesive paste on the back of perforated part after removing the rigid backing. Coating the window with oil to reduce the vulnerability of gypsum against humidity is a finishing process after setting of mortar. Evidence of oil showed in FTIR analysis on the extracted samples.
تبلیغات
