بررسی خاستگاه غیاب رستم در منابع پیش از اسلام (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
رستم بزرگترین و محبوب ترین شخصیّت حماسه های ایرانی است که تصویری جامع از یک قهرمان ملّی را به نمایش می گذارد. دایره حضور او از سترگ ترین آثار ادبی پارسی همچون شاهنامه فردوسی تا فرهنگ شفاهی عامّه ایرانیان را در بر می گیرد. با این همه در منابع پیش از اسلام نامی از رستم نیامده است. تنها در چهار متنِ یادگار زریران، درخت آسوریک، بندهش و تک روایتی با نام کلّیِ داستان سغدی رستم اشارات موجزی درباره رستم وجود دارد. بندهش مختصراً در دو موضع از او نام برده است و از اشاره یادگار زریران و درخت آسوریک هم هیچ گونه اطّلاعی درباره او به دست نمی آید؛ امّا هرچه منابع عمدتاً دینی - حکومتیِ پیش از اسلام در مواجهه با این شخصیّت مهم اساطیری/تاریخی سکوت کرده اند، در منابع پس از اسلام به فراوانی از او سخن رفته است؛ به طوری که عمده متون پهلوانیِ پس از اسلام، حول رستم و خاندان رستم شکل گرفته اند. با وجود انفصال منابع پس از اسلام از منابع پیش از اسلام مربوط به رستم، او محبوب ترین و مشهورترین قهرمان ملّی در گستره ادبیّات فارسی است؛ شخصیّتی که دارای حوزه نفوذ فراگیری در حماسه های ملّی، روایات عامیانه و حتّی ادبیّات عرفانی است. با توجّه به تعارض رستم با مقدّسان آیین زردشت مانند کاووس، گشتاسپ، توس و اسفندیار و همچنین رابطه او با ببر بیان و برخی قراین پنهان در شاهنامه و نیز سایر قراین فرامتنی ارائه شده در این مقاله، فرضیّه سانسور و حذف رستم از متون دینی/حکومتیِ پیش از اسلام به ذهن متبادر می شود. از دیگرسو به نظر می رسد در انتساب رستم به ضحّاک و زایش اهریمن گونه اش از پهلو، موبدان نقش بسیار پر رنگی داشته اند.An Investigation into the Absence of Rostam in Pre-Islamic Sources
In pre-Islamic sources, no mention is made of Rostam. Only a brief reference to him can be traced in four texts: Yadegar-e Zariran, Drakht-i Asurig (The Assyrian Tree), Bundahishn, and a narrative called the Sogdian story of Rostam. In Bundahishn, he is referred to twice but briefly and no comprehensive account of him could be drawn from the reference made to him in Drakht-i Asurig. Notwithstanding that almost all pre-Islamic sources, predominantly the religious/governmental sources, treated this mythological and historical towering character with silence, much is said about him in the post-Islamic sources and texts in a way that the majority of the heroic texts in post-Islamic era are centered around Rostam and his kin. Despite the gulf between the pre-Islamic and post-Islamic era germane Rostam, he is venerated as the most prominent and popular national hero in Persian literature. He is portrayed as one who has immense influence on national epic, folk narratives and even mystical literature. In the light of the contention that existed between Rostam and the Saints of Zoroastrianism such as Kay-Kavus, Vishtaspa, Tous, and Sepandiyar, Rostam’s affinity with Babr-e Bayan (Palangine), some of the hidden evidence present in the Shahnameh, and also taking into account some other hypertext evidence presented in this article, this presumption comes to mind that maybe Rostam was meant to be censored from the pre-Islamic religious/governmental sources. Furthermore, it seems that Mobeds played a pivotal role in associating Rostam with Zahhak and describing his caesarean birth as a demonic birth from his mother’s flank.
تبلیغات
