یکی از مباحث نیازمند مطالعات جدی و پژوهش های روشمند در تاریخ کلام، شناسایی جریان های کلامی گوناگون در یک منطقه جغرافیایی است. دراین میان، حوزه ماوراءالنهر (بخشی از آسیای میانه) که مناطق گسترده ای را نیز دربردارد، هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و در باب علم کلام کمتر پژوهشی درباره آن سامان یافته است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی نشان می دهد برخی جریان های کلامی مدرسه کوفه، همچون جریان متکلمان محدث با محوریت هشام بن حکم و جریان محدثان با محوریت یعقوب بن یزید و ایوب بن نوح، و همچنین جریان حدیث محور مکتب قم و جریان عقل گرایی مکتب بغداد ، چگونه به منطقه وسیع ماوراءالنهر راه یافته و از سوی چه شخصیت هایی تا قرن پنجم هجری در آن دیار پویا بوده است.
