مبانى فلسفى نظام اقتصادى اسلام از دیدگاه امام خمینى رحمه الله

معرفى مراکز آموزشى - پژوهشى اقتصاد اسلامى
یکى از عوامل مهم توسعه هر دانشى، توسعه اطلاعات و ارتباطات بین مؤسسات آموزشى - پژوهشى در آن دانش است . بعد از انقلاب مراکز متعددى به امر آموزش و تحقیق در عرصه اقتصاد اسلامى پرداخته‏اند که معرفى آن‏ها پیامدهاى مثبت زیادى براى محققان، مسئولان اجرایى و سیاست‏گزاران به همراه دارد . در این راستا مجله اقتصاد اسلامى بعد از معرفى گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى و گروه اقتصاد پژوهشکده حوزه و دانشگاه که مورد استقبال اهل علم قرار گرفت، در این شماره به معرفى یکى دیگر از این مراکز مى‏پردازد .
گروه اقتصاد دانشگاه مفید (ره) قم
علوم انسانى در عصر روشنگرى، بر ارزش‏ها و باورهاى بر جاى مانده از رنسانس بالید و رشد کرد و با برچسب جهان شمولى از مغرب زمین به همه جوامع از جمله جوامع اسلامى صادر شد . همزمان با این جریان، نوعى ناهماهنگى و گاه گونه‏اى تضاد میان علوم انسانى رشد یافته در غرب با باورهاى اسلامى احساس مى‏شد . دانشگاه علوم انسانى مفید (ره) به عنوان یک موسسه تحقیقاتى - آموزشى و یکى از جدیدترین مراکز حوزوى - دانشگاهى، در راستاى حل تضاد مورد نظر در سال 1368 (1409 ق) در شهر مقدس قم و در جوار یکى از بزرگ‏ترین حوزه‏هاى علوم اسلامى با اهداف زیر بنیان‏گذارى شد:
1- مطالعه و تحقیق در علوم و معارف اسلامى و بازنگرى در علوم انسانى بر اساس مبانى و موازین اسلامى .
2- معرفى و به کارگیرى نتایج تحقیقات انجام شده در وجوه گوناگون حیات فرهنگى و اجتماع ملل اسلامى .
فعالیت‏هاى آموزشى
هم‏اینک در مقطع کارشناسى، در چهار رشته: اقتصاد نظرى، حقوق، فلسفه و علوم سیاسى از بین طلاب از طریق آزمون سراسرى و اختصاصى زیر نظر سازمان سنجش آموزشى کشور دانشجو پذیرش مى‏شود . هم‏چنین در مقطع کارشناسى ارشد، در هشت رشته: علوم اقتصادى، حقوق بین‏الملل، حقوق جزا و جرم‏شناسى، حقوق خصوصى، فلسفه غرب، فلسفه و کلام اسلامى، علوم سیاسى با گرایش اندیشه‏هاى سیاسى، و علوم سیاسى با گرایش مسائل ایران دانشجویانى مشغول به تحصیل‏اند . در مقطع دکترى در رشته علوم اقتصادى نیز براى سال تحصیلى 81- 80 دانشجو پذیرفته و به‏زودى مقطع دکترى حقوق خصوصى نیز دایر خواهد شد .
آمار دانشجویان و دانش‏آموختگان رشته اقتصاد دانشگاه مفید در مقاطع سه گانه
مقطع - آغاز فعالیت - تعداد دوره - تعداد دانشجو - فارغ‏التحصیلان
کارشناسى - 1368 - 10 - 168 - 86
کارشناسى ارشد - 1373 - 5 - 34 - 12
دکترى - 1380 - 1 - 4 -
فعالیت‏هاى پژوهشى
عناوین طرح‏هاى اقتصاد اسلامى
ردیف - عنوان طرح - وضعیت - طرف قرارداد
1 - تفسیر آیات اقتصادى قرآن - پایان‏یافته - دانشگاه مفید
2 - تامین اجتماعى در ایران با تکیه بر منابع مالى اسلام - پایان یافته - سازمان تامین اجتماعى
3 - نگرش اسلام بر بازار بورس اوراق بهادار - در حال اجرا - وزارت امور اقتصادى و دارایى
4 - بررسى تاثیر شان در مصارف زکات - در حال اجرا - دانشگاه مفید
5 - بررسى اجراى زکات در کشورهاى اسلامى - در حال اجرا - دانشگاه مفید
6 - سطح مصرف در اسلام با نگاهى آمارى به مصرف در ایران - در حال اجرا - وزارت امور اقتصادى و دارایى
7 - ترجمه کتاب: Islamand Economic Development - در حال اجرا - دانشگاه مفید
8 - ترجمه دو جلد کتاب: Lessonsin Islamic Economics - در حال اجرا -دانشگاه مفید
9 - ترجمه کتاب: TheoryandPractice : Islamic Finace - در حال اجرا - دانشگاه مفید
10 - برآورد زکات در ایران و جایگاه آن در رفع نیازهاى ضرورى نیازمندان - در حال اجرا - دانشگاه مفید
11 - تاریخ تحولات اندیشه اقتصادى (نگرش معرفت‏شناسى و روش‏شناسى) - در حال اجرا - دانشگاه مفید
12 - علم اقتصاد اسلامى - پایان یافته - دانشگاه مفید
13 - نظام اقتصاد اسلامى - پایان یافته - دانشگاه مفید
14 - اثرات توسعه صنعتى استان قم بر اشتغال بومیان استان - در حال اجرا - دانشگاه مفید
پایان‏نامه‏هاى کارشناسى ارشد در زمینه اقتصاد اسلامى تا پایان سال تحصیلى 79- 78
ردیف - عنوان پایان‏نامه - دانشجو - استاد راهنما
1 - درآمدى بر جایگاه قرض‏الحسنه در اقتصاد اسلامى و اثرات اقتصادى آن - على‏اصغر هادوى‏نیا - دکتر اکبر کمیجانى
2 - نظام اقتصادى اسلام بر اساس مکتب اقتصادى آن از دیدگاه امام خمینى (ره) - سیدحسین میرمعزى - دکترحسین نمازى
3 - مبانى عدالت اقتصادى - على باقرى - دکتر تمدن
4 - بررسى و مقایسه عملکرد بازار در سیستم اقتصادى اسلام و سرمایه‏دارى - غلامعلى معصومى‏نیا - دکتر حسن سبحانى
5 - اصول مالیات‏هاى اسلام - علیرضا لشکرى - دکتر حسن سبحانى
6 - تحلیل تطبیقى مبانى نظرى آزادى اقتصادى در اسلام و غرب (مطالعه تجربى ایران) - محمد زمان رستمى - دکتر الیاس نادران
7 - عرضه نیروى کار بر اساس اصول حاکم بر بازار کار اسلامى - مجید رضائى - دکتر سیدکاظم صدر
8 - برآورد تابع زکات - کیاءالحسینى - دکتر سیدکاظم صدر
9 - سطح مصرف در اسلام - مجتبى باقرى - دکتر یدالله دادگر
10 - نگرشى بر نظریه رفتار مصرف‏کننده در جامعه اسلامى - سیدرضا حسینى - دکتر حسن سبحانى
11 - نگرش اسلام بر فعالیت‏بورس اوراق بهادار - غلامرضا سرآبادانى - دکتر اکبر کمیجانى
12 - سیاست‏یارانه بر تولید در اقتصاد ایران - امیرخادم علیزاده - دکتر طیب‏نیا
فصلنامه نامه مفید
دانشگاه مفید جهت‏حضور در عرصه مطبوعات به انتشار فصلنامه تخصصى «نامه مفید» اقدام کرده است . این فصلنامه که تاکنون 26 شماره از آن منتشر شده به مباحث مختلف علوم انسانى از جمله اقتصاد و اقتصاد اسلامى مى‏پردازد . عناوین مقالات اقتصادى منتشر شده به شرح زیر است:
عناوین مقالات اقتصادى فصلنامه نامه مفید
ردیف - عنوان مقاله - نویسنده - شماره مجله - صفحه
1 - درآمدى بر اقتصاد اسلامى - آیة‏الله موسوى اردبیلى - 1 - 187
2 - اصول حاکم در اقتصاد اسلامى - آیة‏الله موسوى اردبیلى -3 و 5 - 183 و 197
3 - ارزش‏ها و علم اقتصاد - محمدرضا یوسفى - 6 - 191
4 - توجیهات معاصر پیرامون ربا - دکتر یدالله دادگر - 7 - 135
5 - پیش‏درآمدى بر توجیهات معاصر پیرامون ربا - دکتر یدالله دادگر - 9 تا 11 - 173 و 173 و 195
6 - نگاهى به مالکیت صنعتى، توزیع و قیمت‏گذارى - در سرمایه‏دارى، سوسیالیسم و اسلام - ع . م . - 11 - 195
7 - ربا از گناهان کبیره و استثناناپذیر است - آیة‏الله محمدهادى معرفت - 13 - 31
8 - تحلیلى بر علمى نبودن اقتصاد اسلامى از نظر آیة‏الله صدر - دکتر یدالله دادگر - 13 - 49
9 - معیارهاى توزیع درآمد و عدالت - على باقرى - 13 - 85
10 - نظام تامین مالى اسلامى و بسیج منابع انسانى در آن - م . قهیم‏خان . ترجمه على‏اصغر هادوى‏نیا -13 - 121
11 - بهره بانک‏هاى دولتى - سیدعباس موسویان - 14 - 219
12 - ترسیم نظام اقتصادى اسلام بر اساس مکتب اقتصادى آن از دیدگاه امام خمینى سیدحسین میرمعزى - 14 - 185
13 - درآمدى بر جایگاه قرض‏الحسنه در اسلام و اثرات اقتصادى آن - دکتر على‏اکبر کمیجانى و على‏اصغر هادوى‏نیا - 14 - 233
14 - تحلیل کلى بر اقتصاد ایران پس از انقلاب و دورنماى آینده آن در پرتو اندیشه امام خمینى (ره) (1 و 2) - دکتر یدالله دادگر - 15 و 16 - 229
15 - مقایسه مفاهیم فقر و مسکنت‏با دو مفهوم فقر مطلق و نسبى - محمدرضا یوسفى - 16 - 213
16 - کنکاشى مقدماتى در کارآیى، رفاه و عدالت در اسلام و اقتصاد متعارف - دکتر یدالله دادگر - 17 - 41
17 - فقرزدایى از منظر فقها - محمدرضا یوسفى شیخ رباط - 17 - 93
18 - نقش بانکدارى بدون ربا در رفع فقر - سعید فراهانى‏فرد - 17 - 115
19 - پژوهش‏هاى اقتصاد اسلامى در عربستان - دکتر ایرج توتونچیان - 11115
20 - دامنه وظیفه توانگران در برابر فقیران از منظر دین - محمدرضا یوسفى شیخ رباط - 18 - 207
21 - اندیشه «جنگ فقر و غنا» میراث مکتوم و راه‏گشاى امام خمینى (ره) - فرشاد مؤمنى - 20 - 27
22 - جایگاه فرهنگ در توسعه از دیدگاه امام خمینى (ره) - مرتضى عزتى - 20 - 157
23 - برآورد تابع هزینه‏هاى مذهبى متوسط یک خانوار شهرى در ایران - سیدضیاءالدین کیاءالحسینى - 23 - 75
24 - بررسى فقهى مبادله رشد اقتصادى و عدالت - محمدرضا یوسفى شیخ رباط - 23 - 59
25 - اقتصاد اثباتى، اقتصاد هنجارى و اقتصاد اسلامى - دکتر صادق بختیارى - 23 - 99
26 - عدالت توزیعى در اسلام - محمد انس زرقا - 23 - 109
27 - وضعیت‏بازار در اقتصاد امروز ایران - عباس شاکرى - 13 - 73
نشست‏هاى علمى در عرصه مباحث اقتصاد اسلامى
ردیف - عنوان نشست - سخن‏ران - تاریخ برگزارى
1 - تبیین مفهوم دین و توسعه - حجة‏الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفى - 24/2/1378
2 - نشست ماهانه پژوهشگران اقتصادى - حجة‏الاسلام والمسلمین باقرى - 15/10/1378
3 - نشست علمى ماهانه محققین اقتصادى حوزه‏ودانشگاه، قم - دکتر سیدکاظم صدر و دکتر یدالله دادگر - 7/11/1379
معرفى آثار برگزیده اقتصاد اسلامى
مجله اقتصاد اسلامى در نظر دارد به پاس قدردانى از مؤلفان و محققان نمونه و براى اطلاع‏رسانى به خوانندگان ارجمند، در هر شماره به معرفى یکى از آثار برگزیده اقتصاد اسلامى بپردازد و خلاصه‏اى از محتواى آن را ارائه کند . در این راستا از محققان و مؤلفان ارجمند اقتصاد اسلامى که آثارشان در یکى از محافل علمى انتخاب شده است، دعوت مى‏شود با ارسال خلاصه و اصل کتاب، مجله را در تحقق این هدف یارى نمایند .
براى این شماره، کتاب بانکدارى اسلامى نوشته حجة‏الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان در نظر گرفته شده که در دومین همایش آثار برگزیده حوزه علمیه قم جزء کتب برگزیده فقهى - اقتصادى شناخته شده است .
نام کتاب: بانکدارى اسلامى
نام مؤلف: سیدعباس موسویان
(عضو هیات علمى پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى)
ناشر: مؤسسه تحقیقات پولى و بانکى
تاریخ انتشار: زمستان 1378
قطع: وزیرى
تعداد صفحات: 335 صفحه
قیمت: 13000 ریال
خلاصه مطالب
امروزه بانکدارى یکى از بااهمیت‏ترین بخش‏هاى اقتصادى به شمار مى‏آید . بانک‏ها با سازماندهى و هدایت دریافت‏ها و پرداخت‏ها، امر مبادلات تجارى و بازرگانى را تسهیل کرده، موجب گسترش بازارها و رشد و شکوفایى اقتصاد مى‏گردند . از طرف دیگر، با تجهیز پس‏اندازهاى ریز و درشت و هدایت آن‏ها به سمت‏بنگاه‏هاى تولیدى و تجارى اولا سرمایه‏هاى راکد و احیانا مخرب اقتصادى را تبدیل به عوامل مولد مى‏کنند، ثانیا دیگر عوامل تولید را که به جهت نبود سرمایه بیکارند یا با بهره‏ورى پایینى کار مى‏کنند به سمت اشتغال کامل با بهره‏ورى بالا سوق مى‏دهند و ثالثا، بانک‏ها یکى از عوامل مهم سیاست‏هاى پولى‏اند که در راستاى اجراى تصمیمات اقتصادى بانک‏هاى مرکزى، با قبض و بسط اعتبارات بانکى و هدایت وجوه از بخشى به بخش دیگر، گذشته از تثبیت اقتصاد در سطح کلان به تنظیم بخش‏هاى اقتصادى نیز مى‏پردازند .
البته مقصود این نیست که رفتارهاى بانک‏ها همیشه و در همه جا مثبت و قابل قبول بوده است، بلکه گاهى با سوق‏دادن پس‏اندازهاى محدود مناطق محروم به مناطق پیشرفته و پس‏اندازهاى کشورهاى جهان سوم به سمت کشورهاى پیشرفته، آن مناطق و کشورها را در دور فقر و عقب‏ماندگى نگه داشته‏اند . چنان‏که بانکدارى سنتى به جهت تبعیت از نظام بهره، موجب گسترش تضاد طبقاتى و عامل ورشکستگى خیلى از بنگاه‏هاى اقتصادى است .
این‏ها و ده‏ها نکته مثبت و منفى در پرونده بانکدارى، نظام بانکى را به ابزار برنده‏اى تبدیل کرده است که اگر از آن صحیح استفاده شود، رشد و شکوفایى و استقلال سیاسى و اقتصادى جامعه را به‏دنبال دارد و اگر نسنجیده به کار گرفته شود نه تنها سودى ندارد بلکه فقر و عقب‏ماندگى و مشکلات زیادى را به همراه خواهد داشت . بنابراین ضرورى است اقتصاد دانان آزاداندیش جهان از حیث نظرى و عملى، توجه مجددى به این امر خطیر داشته به فکر طراحى نظامى کارا و عادلانه از بانکدارى باشند .
اعتقاد نویسنده بر این است که بانکدارى اسلامى با حذف بهره به عنوان متغیرى «برون زا» از فعالیت‏هاى اقتصادى، مؤسسات پولى و بانکى را تغییر ماهیت داده و از بنگاه‏هاى گردش وجوه و غیرحساس نسبت‏به عملکرد اقتصاد به عناصرى «درون‏زا» ، فعال و حساس در مقابل تحولات اقتصادى تبدیل مى‏کند و بدین ترتیب با حفظ تمام امتیازات بانکدارى سنتى، براى صاحبان پس‏انداز و سرمایه‏گذاران روشى انسانى همراه با سود عادلانه و براى ممالک مقروض پیامى رهایى‏بخش دارد .
هدف از این تحقیق این است که نشان دهد:
اولا، به غم باور عده‏اى که هنوز هم نمى‏توانند به اقتصاد بدون ربا فکر کنند، بانکدارى اسلامى الگویى عملى است .
ثانیا، حتى در جوامع غیر مذهبى توجیه عقلایى داشته و در غالب موارد کاراتر از نظام بهره جواب مى‏دهد .
ثالثا، در عصر حاضر که خیلى از مؤسسات بانکى ربوى به جهت تنگناهاى اقتصادى مجبور به تعطیلى و ادغام‏اند، بانک‏هاى اسلامى هر چند با نام مؤسسات غیر بانکى پا به عرصه وجود گذاشته‏اند، روز به روز گسترش مى‏یابند .
این کتاب حاوى سه بخش مترتب بر هم است . بخش نخست نظرى تحلیلى بر کارنامه بانکدارى ربوى دارد و با نگاهى به نحوه پیدایش و تکامل بانکدارى، فعالیت‏هاى رایج‏بانکدارى را بررسى و نقش آن‏ها را در پیشبرد اقتصاد بیان مى‏کند، سپس به تبیین ماهیت‏حقوقى معاملات بانکى مى‏پردازد .
بخش دوم، نخست از ضرورت اقتصادى و شرعى تحول بانکدارى ربوى سخن مى‏گوید سپس با معرفى کوتاهى از بانکدارى بدون رباى جمهورى اسلامى ایران، به بررسى عملکرد آن پرداخته، نقاط ضعف و قوت آن را بیان مى‏کند و در پى جواب به این سؤالات است که آیا بانکدارى بدون ربا در واقع هم بدون رباست؟ آیا بانکدارى بدون ربا مى‏تواند انتظارات بانکى را برآورده کند؟ آیا بانکدارى بدون ربا مى‏تواند اهداف نظام اقتصادى اسلام را تحقق بخشد؟
بخش پایانى با الهام از تجربیات عملى و نظرى بانکدارى سنتى و دقت در نقاط ضعف و قوت بانکدارى بدون رباى ایران و دیگر الگوهاى بانک‏هاى اسلامى کشورهاى مختلف و با استفاده از طرح‏هاى پیشنهادى اندیشمندان پولى و بانکى و اقتصاددان مسلمان، الگوى تازه‏اى از بانکدارى اسلامى ارائه مى‏دهد که در آن سعى شده است ویژگى‏هاى زیر مورد توجه قرار گیرد:
1- علاوه بر انطباق ظاهرى با فقه اسلامى، حقیقتا خالى از حاکمیت نظام بهره باشد .
2- براى فعالیت‏هاى بانکى خصوصا تامین سرمایه براى بخش‏هاى مختلف اقتصادى، کارایى لازم داشته باشد .
3- مشکلات بانکدارى بدون ربا را نداشته و براى اعمال سیاست‏هاى پولى قابلیت داشته باشد .
4- در راستاى تحقق اهداف نظام اقتصادى اسلام باشد .
این کتاب در پایان با مقایسه الگوى پیشنهادى با بانکدارى سنتى و بدون ربا، تاثیر هر یک را بر متغیرهاى اصلى اقتصاد چون سرمایه‏گذارى، تولید، اشتغال، توزیع درآمدها و . . . بررسى مى‏کند .
شایان ذکر است این کتاب با اضافات و ویرایش جدید به‏زودى از طرف مؤسسه تحقیقات پولى و بانکى تجدید چاپ خواهد شد .
مدیریت مبتنى بر حسن نیت
گفت‏وگو با دکتر فیروز پوناوالا
«مدیریت مبتنى بر حسن نیت‏» عنوان رساله دکتراى جناب دکتر پوناوالا است . ایشان که در سال 1983 از کارآفرینان ورشکسته هند به حساب مى‏آمد با بهره‏گیرى از تحقیق خود، حرکت را از نو آغاز کرد و با تغییر مدیریت در فعالیت اقتصادى به وفقیت‏بزرگى دست‏یافت‏به‏طورى که امروزه کارخانه عظیم فولاد پوناوالا را هدایت مى‏کند . آن‏چه در ذیل مى‏آید بخشى از گفت‏وگوى جناب دکتر توانایان فرد با دکتر پوناوالا در هندوستان است .
لطفا ایده اصلى خودتان را از «مدیریت‏بدون بهره صنایع‏» توضیح دهید.
من مى‏خواهم بدون اشاره به حرام بودن ربا که بین هندوها و حتى بعضى از مسلمانان ایجاد حساسیت مى‏کند به صورت غیرمستقیم بگویم که اگر امروزه صنایع کوچک هند مریض‏اند، باید مدیریت آن‏ها مسیرى مخالف آن‏چه که تا به حال طى کرده است طى کند . تا به حال مدیر بنگاه اقتصادى با گرفتن وام از بانک و عدم توانایى پرداخت اقساط آن به‏دست‏خود، مؤسسه‏اش را نابود کرده است و حالا باید تصمیم بگیرد که چگونه مى‏توان بدون کمک از بانک سرمایه به‏دست آورد . آیا براى اقامه نماز و گرفتن روزه به بانک مراجعه مى‏کنیم و از آن‏ها مشورت مى‏خواهیم؟ مسلما نه، لذا براى سرمایه‏گذارى و کار که در اسلام یک نوع عبادت است‏باید به بانک‏ها مراجعه نکنیم و سعى کنیم با سرمایه‏هاى کوچک آشنایان و دوستان در قالب مضاربه و سایر عقود اسلامى سرمایه به‏دست آوریم و چنان بهره‏ورى پول و سرمایه را بالا ببریم که اطمینان مردم را جلب کنیم و با شریک کردن آن‏ها در سود، روز به روز پول بیش‏تر از آن‏ها بگیریم و سهم سود بیش‏تر به آن‏ها بدهیم .
براى رسیدن به این هدف باید از اسراف، ولخرجى، اتلاف منابع، قیمت اجحاف‏آمیز و امثال آن اجتناب کنیم تا گردش پول سریع و سریع‏تر شود و قدرت تولید آن بیش‏تر گردد . باید پیام قرآن مجید در مورد منع ربا و جایز شمردن داد و ستد را غیرمستقیم به مردم ابلاغ کرد . هرکس باید بیندیشد که چگونه مى‏تواند خود را از آلوده شدن به ربا خلاص کند و با جمع‏آورى سرمایه لازم، مؤسسه‏اى موفق داشته باشد .
در صورت امکان قدرى پیرامون ورشکستگى خود در سال 1983 توضیح دهید.
وام‏هاى بانکى با بهره، قدرت خلاقیت مرا از بین برده و کارم به جایى رسیده بود که هرچه را خرج مى‏کردم نمى‏توانستم جایگزین نمایم . در این شرایط تصمیم گرفتم راهم را عوض کرده و صنعت‏بدون ربا را تجربه کنم; صنعتى که عارى از پرداخت‏بهره به بانک‏ها باشد . فلسفه جدید اقتصادى من شامل نرخ بهره در حد صفر یا سرمایه بدون بهره، کنترل خریدها، کوتاه کردن زمان تولید از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله نهایى تولید کالا، و سیاست اعتبارى سخت‏بود . باید از هر نوع سرمایه‏گذارى اضافى اجتناب مى‏کردم و مواظب مخارج و هزینه‏هاى پرسنلى و بالاسرى بودم . از این طریق توانستم 25 درصد از بدهى‏هایم را بپردازم آن هم در مدتى بسیار کوتاه . دومین تصمیمى که گرفتم مربوط مى‏شد به سرمایه در گردش که آن را به حداقل رساندم . یعنى درواقع اصل دوم چرخش مقدس مدیریت صنعتى به حداقل رساندن سرمایه در گردش است . خریداران محصولات کارخانه خود را متقاعد کردم تا مواد خام و اولیه لازم را خودشان بخرند و در اختیار من قرار دهند و در مقابل این کار براى آن‏ها در قیمت فروش محصولات تخفیف ویژه قائل شدم . در این مسیر از امور زیر جدا اجتناب کردم:
1- حفظ دارایى‏هاى بى‏نقش و غیرضرورى
2- حفظ ابزار و ماشین‏آلات کهنه و قراضه
3- محصولات با ارزش افزوده پایین
4- اتلاف و ضایعات
از همه مهم‏تر این‏که بازپرداخت‏ها و پرداخت‏سودها را به موقع انجام دادم و این امر سبب شد اعتمادها بیش‏تر شده پس‏اندازهاى مردم به واحد اقتصادى جذب شود . همین مسئله موجب شد در واحد تولیدى، تجهیز منابع و خلاقیت نظم و انضباط حاکم شود . امروزه مدیران مى‏گویند ما کار مى‏کنیم و بانک‏ها سود کار ما را مى‏برند و خودمان محروم از زندگى هستیم و تمام زندگى ما اضطراب و ناراحتى است ولى برعکس آن‏ها، در واحد صنعتى من، استفاده نکردن از وام بانکى سبب شده است که هم کارکنان، هم خودم و هم شرکا از آرامش خیال و زندگى خوب برخوردار باشیم .
چه توصیه‏اى براى مدیران صنایع و کارآفرینان اقتصادى دارید؟
عنوان تز دکتراى من «مدیریت مبتنى بر حسن نیت‏» است . براساس این تز، یک مدیر یا صاحب بنگاه اقتصادى که به علت استفاده از وام ربوى بانکى ورشکست‏شده است‏باید ابتدا تمام پول‏هاى خود را از بانک‏ها خارج کند بعد اتومبیل و خانه شخصى‏اش را فروخته و وام‏هاى بانک را بپردازد و کم‏تر بخورد، کم‏تر گردش کند، کم‏تر بپوشد و سعى کند از طریق مضاربه، نظر دوستان و آشنایان را به خود جلب کند و اطمینان آنان را به دست آورد و سود به‏دست آمده را به دقت‏بین سرمایه‏گذاران تقسیم کند تا روز به روز بیش‏تر توسعه پیدا کند .
امروزه صاحبان صنایع و واحدهاى کوچک اقتصادى از بانک‏ها وام مى‏گیرند تا بر سود خود بیفزایند ولى در واقع بر بدهى‏هاى خود مى‏افزایند . کارآفرین‏ها امروزه به این توهم دچار شده‏اند که بدون وام بانکى نمى‏توان کار کرد در حالى که این تصور باطل است و کار آفرین را در دام بدهکارى مى‏اندازد . وقتى کسى از بانک وام مى‏گیرد همیشه بدهکار مى‏ماند و راه نجات از این دام این است که تصمیم بگیرد استقلال خود را حفظ کند و روى پاى خود بایستد، چرا که قرض گرفتن از بانک بدهکارى همیشگى و این بردگى همیشگى را سبب مى‏شود . استقراض از بانک، گران‏ترین عامل در مدیریت است . علت عمده بیمارى صنایع، مدیریت ناکار آمد و فاسد است . نبود دقت، نداشتن برنامه‏ریزى صحیح و عدم مدیریت درست منابع نیز از علل دیگر به حساب مى‏آید .
مدیریت ربوى و آلوده به ربا، عامل عمده بیمارى‏هاى اقتصادى در سطح خرد و کلان است و اولین گام براى علاج بیمارى اقتصادى توقف اخذ وام از سیستم بانکى است . هر کس خودش بانک است‏به شرط آن که خود را چنان بسازد که مورد اعتماد دیگران شود، بعد سرمایه‏هاى اندک آن‏ها را بگیرد و با مدیریت صحیح در امر تولید به کار اندازد . به این طریق هم اشتغال مفید مى‏آفریند، هم سود زیاد به دست مى‏آورد و هم سهامداران در این سود شریک مى‏شوند . باید اقتصاد اسلامى را عملا تبلیغ کرد; یعنى واحدهاى اقتصادى به سبک اسلامى تاسیس نمود تا مردم ببینند که ایده‏هاى قرآنى قابل اجراست .
گزارش برگزارى دومین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامى «اقتصاد اسلامى و تحولات معاصر»
دومین همایش دو سالانه اقتصاد اسلامى تحت عنوان «اقتصاد اسلامى و تحولات معاصر» با مشارکت‏شانزده مرکز آموزشى و پژوهشى عالى در روزهاى دوم و سوم آبان ماه 1380 در محل دانشگاه تربیت مدرس برگزار گردید . این همایش با سخنان رئیس دانشگاه تربیت مدرس و پیام حضرت آیة‏الله سیدعبدالکریم موسوى اردبیلى آغاز شد . سپس دبیر همایش جناب آقاى دکتر یدالله دادگر گزارشى از روند شکل‏گیرى و تشکیل همایش ارائه دادند . پس از آن 26 مقاله منتخب از بین 58 مقاله رسیده به صورت سخن‏رانى و پوستر در پنج نشست، حول محورهاى اصلى: بانکدارى بدون ربا، دیدگاه‏هاى معاصر درباره ربا، سرمایه و توسعه در عصر حاضر، توسعه و تحولات معاصر و تامین اجتماعى در عصر حاضر، ارائه شد .
در هر نشست‏با شرکت صاحبان مقالات و اعضاى هیات‏رئیسه، میزگردى تشکیل شد و در آن مقالات ارائه شده مورد بحث و نقد حاضرین قرار گرفت . هم‏چنین دو میزگرد تحت عنوان‏هاى: «تحولات معاصر و بانکدارى اسلامى‏» و «عوامل و موانع اجراى نظام اقتصادى اسلام در ایران امروز» در آخر هر روز با حضور متخصصان و صاحب‏نظران برگزار شد و در پایان از صاحبان مقالات ارائه شده تقدیر به عمل آمد .
برگزارکنندگان همایش
شانزده مرکز آموزشى و پژوهشى برگزار کننده این همایش عبارت بودند از:
1- پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس
2- پژوهشکده حوزه و دانشگاه
3- پژوهشکده نظام‏هاى اسلامى پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى
4- دانشکده ادبیات و علوم انسانى دانشگاه شیراز (بخش اقتصاد)
5- دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائى
6- دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید
7- دانشکده اقتصاد و معارف اسلامى دانشگاه امام صادق (ع)
8- دانشکده علوم اجتماعى و اقتصادى دانشگاه الزهرا (س)
9- دانشکده علوم ادارى و اقتصاد دانشگاه اصفهان
10- دانشکده علوم ادارى و اقتصاد دانشگاه فردوسى مشهد
11- دانشکده علوم اقتصادى و سیاسى دانشگاه شهید بهشتى
12- دانشکده علوم انسانى و اجتماعى دانشگاه مازندران
13- دفتر تبلیغات اسلامى خراسان
14- مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره)
15- مؤسسه تحقیقات پولى و بانکى
16- مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد
مقالات ارائه شده در همایش
از مجموع 26 مقاله منتخب، مقالات زیر به صورت سخن‏رانى ارائه شد:
بانکدارى اسلامى: توانمندى‏ها و چالش‏ها
جعفر قادرى: عضو هیات‏علمى دانشگاه شیراز
این مقاله با بیان تفاوت بانکدارى اسلامى و غربى نشان مى‏دهد که شیوه مشارکتى اسلامى در مواردى چون ایجاد تعادل، بهبود کارآیى، جلوگیرى از رشد بى‏رویه پول، افزایش حجم سرمایه‏گذارى‏ها، توزیع عادلانه درآمدها، توجه به سرمایه انسانى، جلوگیرى ازمعاملات سفته‏بازى و عدم نیاز به وثیقه، نسبت‏به شیوه استقراض ربوى برترى دارد و در ادامه به بیان این نکته مى‏پردازد که عملکرد ناقص بانک‏هاى اسلامى متوجه ساختار نظرى بانکدارى اسلامى نیست، بلکه ریشه در رقابتى نبودن، عدم شفافیت و دولتى بودن محیطهاى فعالیت این بانک‏ها دارد .
تجزیه و تحلیل عملکرد بانکدارى بدون ربا
حجة‏الاسلام سیدعباس موسویان: رئیس پژوهشکده نظام‏هاى اسلامى پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى
این مقاله با توجه به عملکرد بانک‏ها در مدت بیش از هیجده سال پس از تصویب و اجراى قانون عملیات بانکى بدون ربا، میزان موفقیت نظام بانکى در تحقق اهداف زیر را بررسى مى‏کند:
1- رهایى از حقیقت‏بهره (ربا)
2- کسب سود مناسب براى سپرده‏گذاران
3- رشد مناسب سپرده‏ها
4- تخصیص بهینه منابع
بانکدارى اسلامى اردن نمونه‏اى موفق در اجراى الگوى مشارکت در سود و زیان
محمدجواد توکلى: عضو هیات‏علمى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره)
این تحقیق پس از بیان کوتاهى از شیوه مشارکت در سود و زیان، به بررسى شیوه فعالیت‏بانک اسلامى اردن و عملکرد آن طى دوره 1998- 1979 م پرداخته و در پایان به اختصار شیوه بانکدارى بدون ربا را در جمهورى اسلامى ایران بررسى مى‏کند . بانک اسلامى اردن از آن رو مورد توجه قرار گرفته که در فضاى رقابت‏با نوزده بانک ربوى با قدمت پنجاه یا شصت‏ساله توانسته است ضمن پایبندى به اجراى احکام اسلامى، از نظر حجم کل دارایى‏ها و سپرده‏ها رتبه سوم را کسب کند .
مفهوم بهره در نظریات اقتصادى متفکرین مسلمان
دکتر اسدالله فرزین‏وش: استادیار و رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
ندرى: عضو هیات‏علمى دانشگاه امام صادق (ع)
هدف این مقاله، نقد مفهوم‏سازى براى بهره در نظریات اقتصادى متفکرین مسلمان است . بهره، درآمدى است که از سرمایه حاصل مى‏شود و پرسش اصلى این است که متفکران مسلمان چه تصویرى از این درآمد ارائه کرده‏اند و آن را چگونه تبیین مى‏کنند؟ نویسندگان با مطالعه تطبیقى مفهوم بهره در تئورى‏هاى بهره و نظریات متفکران مسلمان، به این نتیجه مى‏رسند که عدم توفیق در مفهوم‏سازى نظرى در مورد بهره، اشتباهاتى را در تحلیل‏هاى اقتصادى متفکران مسلمان ایجاد کرده است .
بررسى مصادیق ربا در شرایط تورمى از نظر حقوق و اقتصاد اسلامى
محمدامیر نورى کرمانى: عضو هیات‏علمى
گروه اقتصاد دفتر تبلیغات اسلامى خراسان
هدف مقاله بررسى این مسئله است که آیا شرط پرداخت زیادى در قرض تا سطح جبران تورم رباست؟ آیا از نظر شرع، بدهکار یا بانک باید قدرت خرید پول قرضى را به صاحب آن برگرداند و در غیر این صورت برى‏ءالذمه نمى‏شود؟ مقاله با روش اسنادى و براساس دلایل قرآنى، عقلى، نقلى، قواعد فقهى و اصل عدالت اجتماعى، مسئله جبران تورم و لزوم پرداخت قدرت خرید توسط بدهکار را بررسى مى‏کند .
ارائه طرحى جدید براى ایجاد نظام پولى، مالى و بانکى به شکل غیرربوى و کارآمد
حجة‏الاسلام والمسلمین سیدعبدالحمید ثابت: عضو هیات علمى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره)
در نظام اقتصادى اسلام، اصولا مسئله حذف ربا به طور سلبى مطرح است، بنابراین براى داشتن یک نظام پولى، مالى و بانکى غیرربوى، باید گام‏هایى فراتر از حذف ربا برداشت . این مقاله در صد ارائه طرحى نو در این خصوص براساس تنزیل مى‏باشد و مسئله تنزیل و نرخ آن را، ابزار اساسى، شرعى و کارآ، براى شکل‏دهى نظام پولى، مالى و بانکى، همگام با بخش واقعى معرفى مى‏کند .
بررسى مبانى نظرى استانداردهاى حسابدارى و گزارشگرى مالى در اسلام
علیرضا زند بابارئیسى: محقق و کارشناس ارشد حسابرسى
دکتر کامبیز فرقاندوست‏حقیقى: عضو هیات‏علمى دانشگاه آزاد اسلامى
این پژوهش به دنبال بررسى مبانى نظرى استانداردهاى حسابدارى و گزارشگرى مالى در اسلام مى‏باشد . در این مقاله، انواع حقوق مالکیت، فعالیت‏ها و راه‏هاى مجاز کسب درآمد و انواع عقود مالى مورد بحث قرار مى‏گیرد . مدل حسابدارى مقاله به این صورت است که حقوق مالى اشخاص بر منابع اقتصادى با منابع اقتصادى در اختیار واحد تجارى برابر است . از دیدگاه این پژوهش، تعیین سود حسابدارى براساس مفهوم حفظ سرمایه مالى اسمى نمى‏باشد، و عمل تطابق لازم است‏براساس تعریف داراى‏یى‏ها و بدهى‏ها به کار گرفته شود .
بررسى نظرى تاثیر نظام بانکدارى غیرربوى بر پدیده حرکت‏سرمایه بین داخل و خارج
دکتر محمد واعظبرزانى: عضو هیات علمى دانشگاه اصفهان
اگر مجموعه کشورها داراى نظام بانکدارى ربوى باشند، حرکت‏سرمایه مالى بین آن‏ها بر مبناى مقایسه نرخ اسمى بازدهى در داخل (نرخ اسمى بهره داخل) با نرخ واقعى بازدهى در خارج (نرخ واقعى بهره در خارج) از هر کشور صورت مى‏گیرد . مقاله با توجه به این مطلب دنبال این سؤال است که با استقرار نظام بانکدارى غیرربوى و عدم امکان مقایسه نرخ اسمى بهره در داخل با نرخ واقعى بهره در خارج، تعیین جهت‏حرکت‏سرمایه چگونه میسر خواهد بود .
رشد، نابرابرى و فقر (تصویرى از عملکرد برخى کشورهاى اسلامى)
على‏محمد احمدى: عضو هیات علمى دانشگاه ایلام
در این مقاله تلاش شده با بهره‏گیرى از شاخص‏هاى کمى و کیفى و ترکیبى، موقعیت کشورهاى مسلمان از لحاظ کارکرد توسعه‏اى ارزیابى شود . به این منظور بیست کشور مسلمان از مناطق مختلف انتخاب شده و اطلاعات مربوط به متغیرهاى اقتصادى کلان آن‏ها مانند درآمد سرانه، تولید سرانه و سرانه مخارج دولت در بخش‏هاى آموزشى و بهداشت‏با چهارده کشور غیرمسلمان توسعه‏یافته و در حال توسعه، مقایسه شده است . هدف اصلى مقاله بررسى این مسئله است که کشورهاى مسلمان در دهه‏هاى اخیر با اجراى برنامه‏هاى عمران و توسعه به چه موقعیتى دست‏یافته‏اند .
حفظ محیط زیست در پرتو مکتب اقتصادى اسلام
حجة‏الاسلام والمسلمین مجید رضائى: عضو هیات علمى دانشگاه مفید
بحران فراگیر محیط زیست، ناشى از تصرفات گسترده انسان در طبیعت مى‏باشد . تخریب جنگل‏ها، آلودگى آب‏ها، نابودى حیوانات، گرم شدن زمین و . . . ناشى از سودطلبى انسان است . نویسنده مقاله نشان مى‏دهد که اقتصاد اسلامى چه در بعد مبانى اعتقادى و ارزشى و چه در بعد فقه‏وحقوق اسلامى با ویژگى‏هاى خود، محدودیت‏هایى را در استفاده بى‏رویه از طبیعت ایجاد کرده است .
همسویى رشد و عدالت در نظام اقتصادى اسلام
حجة‏الاسلام والمسلمین سیدحسین میرمعزى: عضو هیات‏علمى پژوهشکده نظام‏هاى اسلامى پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى
تعارض رشد و عدالت هنوز هم از بحث‏هاى حل نشده بسیارى از کشورهاى توسعه‏یافته و در حال توسعه است . بسیارى از این کشورها داراى رشد مثبت‏بوده‏اند ولى فقر و نابرابرى، جز در موارد استثنایى، افزایش یافته است . بى‏تردید رشد، شرط لازم کاهش فقر و نابرابرى است ولى شرط کافى نیست . این مقاله بر آن است که نشان دهد ساختار نظام اقتصادى اسلام به ویژه ساختار بازار نیروى کار به گونه‏اى است که موجب همسویى رشد و عدالت مى‏شود .
نگرشى به پدیده وقف در اقتصاد اسلامى و کاربرد آن در حل مشکلات اقتصاد جدید
دکتر صادق بختیارى: رئیس دانشکده علوم ادارى و اقتصادى دانشگاه اصفهان
این مقاله بر آن است که مى‏توان با استفاده از نهاد وقف، بسیارى از مشکلات جوامع امروزى را سامان بخشید .
نویسنده ابتدا مفهوم و انواع وقف را براساس قرآن و سنت توضیح داده و تحولات اوقاف را در ایران بررسى مى‏کند، آن‏گاه با بحث از مصارف عمده‏اى که اوقاف از گذشته به آن اختصاص یافته، به ویژه از نظر تهیه و تامین سرمایه انسانى، تامین بهداشت و درمان و تولید دیگر کالاها و خدمات عمومى، و ضمن توضیح نارسایى دولت در حل مشکلات اقتصاد جدید، با جمع‏بندى مطالب، پیشنهاداتى را ارائه مى‏کند .
محاسبه زکات فطره در ایران
حجة‏الاسلام والمسلمین سیدضیاءالدین کیاءالحسینى: عضو هیات‏علمى دانشگاه مفید (ره)
در این مقاله مباحث فقهى و نظرى زکات فطره به اختصار طرح و با توجه به تعاریف اقتصاددانان از فقر مطلق که ملاک وجوب و عدم وجوب شرعى این نوع زکات است، مقدار عددى و پولى آن براى یک خانوار متوسط روستایى و شهرى محاسبه شده است . سپس با توجه به آمار جمعیت و تعداد خانوارهاى مشمول این نوع زکات، به طور تقریبى مقدار ریالى آن براى سال‏هاى 1365- 1375 در سطح کشور ایران، تعیین گردیده است .
مبانى نظرى بیمه اسلامى
دکتر سیدحسین میرجلیلى: عضو هیات‏علمى پژوهشکده اقتصاد - پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعاتى فرهنگى
در این مقاله ابتدا مفهوم و کارکرد بیمه اسلامى معرفى شده، سپس این پرسش که آیا ریسک‏پذیرى شرکت‏هاى بیمه مى‏تواند منشا درآمد باشد، بررسى مى‏شود . نویسنده در ادامه نظریه‏هاى فقهى بیمه مرسوم را مطرح و تجزیه و تحلیل مى‏کند و سرانجام به معرفى مفاهیم و کارکرد بیمه اسلامى (تکافل) مى‏پردازد .
توسعه صنعتى از دیدگاه اسلام
محمدجواد شجاعى شکورى: پژوهشگر دفتر تبلیغات اسلامى خراسان
این مقاله به دنبال ارزیابى الگوى توسعه صنتعى نظام سرمایه‏دارى از دیدگاه اسلام و اثبات سازگارى اسلام با توسعه صنعتى مى‏باشد . در این مقاله فرض شده است که اولا اسلام مخالف توسعه نیست; ثانیا استراتژى‏هاى توسعه یک ابزار و وسیله توسعه مى‏باشند که در هر الگویى کاربرد دارند و ثالثا هر الگوى توسعه مبتنى بر یک سرى مبانى ارزشى و فلسفى و ایدئولوژیک است، در نتیجه باید الگوى توسعه موافق و سازگار با اسلام را پیدا کرد .
بیانیه همایش
در پایان همایش بیانیه‏اى قرائت گردید که در بخشى از آن آمده است:
1- اقتصاد اسلامى در ابعاد گوناگون نیازمند مطالعه، پژوهش و بررسى عمیق است و باید تلاش گسترده‏اى براى تبیین ابعاد مختلف آن انجام گیرد .
2- تحقق نظام اسلامى و شعارهاى آن در گرو توجه و عمل به اقتصاد اسلامى است .
3- از آن‏جا که نهاد بانک و عملکرد آن از حساسیت ویژه‏اى در تلقى جامعه از حرکت‏به سمت اقتصاد اسلامى و یا بى‏توجهى به آن برخوردار است، انتظار مى‏رود که مسئولان سیستم بانکى در آینده قدم‏هاى اساسى در این زمینه براى شکوفایى نظام بانکدارى اسلامى بردارند .
4- شرکت‏کنندگان توجه بیش از پیش به تحولات اقتصاد معاصر (از قبیل جهانى شدن یا جهانى‏سازى، نقش دولت‏هاى مدرن، مباحث مربوط به محیط زیست و) . . . را یادآور شده، خواستار توجه محافل علمى و تحقیقاتى اقتصاد اسلامى و مسئولان نظام براى پرداختن به این موضوعات مى‏باشند .
5- شرکت‏کنندگان ضمن تاکید بر اهمیت رشد و توسعه خاطرنشان مى‏سازند که این فرآیند در نظام اسلامى باید از ویژگى‏هاى خاص این نظام متاثر باشد و از الگوى برخواسته از روح تعالیم اسلامى تبعیت نماید .
6- شرکت‏کنندگان بر اهمیت نهاد «تامین اجتماعى‏» در نظام اسلامى تاکید مى‏ورزند .