دانشگاه پایدار

کشور عزیزمان ایران در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیست توسعه پایدار با بحران ها و چالش های اساسی و عدیده ای در حال و آینده مواجه هست. لذا تلفیق شاخصه های پایداری در برنامه های راهبردی دانشگاه ها، در پاسخگویی اجتماعی به نیازهای جامعه و دستیابی کشور به توسعه پایدار  ضروری به نظر می رسد. هدف از پژوهش حاضر، مطالعه و جمع بندی نتایج پژوهش های انجام شده در زمینه آموزش عالی پایدار است، بنابراین با استفاده از روش کیفی فرا ترکیب، تعداد 15 مقاله مورد بررسی قرار گرفت و جمع آوری و تحلیل داده ها نیز به روش تحلیل چارچوبی مبتنی بر کدگذاری باز، محوری و انتخابی، به وسیله  نرم افزار Nvivo-10 صورت گرفت. در نهایت، 203 مورد از شاخص های پایداری دانشگاه ها در 25 مولفه و 8 بعد سازماندهی شد. ابعاد به لحاظ تعداد ارجاع و تعداد منابع به ترتیب نزولی عبارت است از: مدیریت زیست محیطی پردیس؛ آموزش پایدار؛ مشارکت کنندگان؛ مدیریتی پایدار؛ سرمایه اجتماعی؛ پژوهش پایدار؛ نظارت، ارزیابی و گزارش دهی؛ اداری و مالی. نتایج یافته ها نشان داد که: پژوهش های کمتری با رویکرد بومی و جامع به آموزش عالی پایدار انجام شده؛ به بعد زیست محیطی توسعه پایدار بیشتر از بعد اجتماعی و اقتصادی توجه شده و نیز به بعد فرهنگی که کلید و زیربنای، دیگر ابعاد توسعه پایدار می باشد، توجه نشده است. لذا طراحی و تبیین الگویی جامع و کل نگر در خصوص پایداری دانشگاه ها، مطابق با فرهنگ غنی ایران اسلامی و الگوی ایرانی- اسلامی پیشرفت برای پژوهش های آتی پیشنهاد می شود.

هدف:هدف از این پژوهش، مطالعۀ نظام مند و سنتزپژوهی بر الگوهای نظری و پژوهشهای صورت گرفته در ایران با موضوع دانشگاه پایدار به منظور تلخیص، طبقه بندی و تلفیق مؤلفه های آن بود. روش:پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی با رویکرد کیفی و راهبرد آن، سنتزپژوهی است. بدین منظور، تعداد 15 مقالۀ داخلی، بررسی و برای جمع آوری و تحلیل داده ها، از روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی مبتنی بر کدگذاری باز، محوری و انتخابی، به وسیلۀ نرم افزار Nvivo-10 استفاده شد. یافته ها:پس از کدگذاری، 203 مؤلفۀ دانشگاه پایدار در 25 مقوله و هشت بُعد سازماندهی شدند. ابعاد به ترتیب نزولی تعداد ارجاع و منابع عبارتند از: مدیریت زیست محیطی فضای دانشگاهی؛ آموزش پایدار؛ مشارکت کنندگان؛ مدیریت پایدار؛ سرمایۀ اجتماعی؛ پژوهش پایدار؛ نظارت، ارزیابی و گزارش دهی؛ اداری و مالی. نتیجه گیری:در الگوهای داخلی ارائه شده برای دانشگاه پایدار، به بُعد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی توسعۀ پایدار در مقابل بعد زیست محیطی کمتر توجه شده است. لزوم توجه بیشتر به حوزه های اجتماعی، پژوهش، نظارت و ارزیابی و اداری و مالی در خصوص پایداری دانشگاهها، در کنار توجه به مدیریت زیست محیطی فضای دانشگاهی، آموزش پایدار، مشارکت کنندگان و مدیریت پایدار تأکید می شود. طراحی الگویی جامع و کل نگر در خصوص پایداری دانشگاه توسط هر یک از دانشگاههای بزرگ کشور، مطابق با فرهنگ ایران اسلامی و متناسب با توانایی ها و مأموریتهای آنها توصیه می شود.

هدف پژوهش حاضر، معرفی قابلیت های دانشگاه نسل سوم است. در این پژوهش به وسیله مطالعه نظام مند پژوهش ها و با توجه هم زمان به دو بعد اقتصادی و اجتماعی رسالت سوم دانشگاه ها، قابلیت های این دانشگاه از ادبیات پژوهش استخراج شد. تفاوت اصلی الگوی دانشگاه نسل سوم با الگوی دانشگاه کارآفرین، توجه به بعد اجتماعی رسالت سوم دانشگاه ها علاوه بر بعد اقتصادی است. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش با استفاده از مطالعه نظام مند ادبیات، به کمک تحلیل محتوای کیفی جمع آوری و برای انجام تحلیل محتوا از نرم افزار مکس کیو دی ای استفاده شد. از پایگاه داده ای اسکوپوس به عنوان یکی از دو پایگاه داده ه ای برتر جهت استخراج پژوهش های مورد نیاز استفاده شد و با توجه به میزان ارتباط پژوهش ها با موضوع مورد بررسی، تعداد 150 پژوهش بررسی شدند. در انتها با توجه به نظرات گروه کانونی، قابلیت های دانشگاه نسل سوم در بیست و یک بعد تقسیم بندی گردید. نتایج این پژوهش، چارچوبی را برای ارزیابی فعالیت های انجام شده در راستای دستیابی به دانشگاه نسل سوم فراهم آورده و توجه به قابلیت های معرفی شده توسط سیاست گذاران و مدیران دانشگاهی، مسیر دستیابی به دانشگاه نسل سوم را هموارتر کرده و به این طریق دستیابی به اهداف مورد نظر در زمینه رسالت اقتصادی و اجتماعی دانشگاه ها با سرعت بیشتری تحقق می یابد.

هدف از پژوهش حاضر بررسی نگرش،دانش زیست محیطی و مولفههای پایداری در دانشگاه بود. پژوهش حاضر از لحاظ روش در حوزه تحقیقات کاربردی و از نظر روش گردآوری اطلاعات در پژوهشهای توصیفی- پیمایشی قرار می گیرد.جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانشجویان دانشکده مدیریت پردیس فاربی دانشگاه تهران می باشد.که از بین آنها تعداد 200 نفر با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. برای جمع آوری داده ها نیز از سه پرسش نامه، پرسش نامه محقق ساخته دانشگاه پایدار ملکی(1393) باضریب پایایی 89/0 وپرسش نامه دانش زیست محیطی هی و همکاران(2011) با ضریب پایایی 87/0 و مقیاس nep با ضریب پایایی 85/0 بهره گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد که در بخش استنباطی از آزمون فریدمن، همبستگی، تی تک نمونه ای استفاده شد.نتایج تجزیه و تحلیل ها نشان داد که دانشجویان در بعد نگرش محیط زیست با میانگین (55/3) در وضعیت نسبتا مطلوب قرار دارند و همچنین در بعد دانش محیط زیست نیز با میانگین(09/4) در وضعیت مطلوب قرارداشتند.علاوه براین نتیجه اولویت بندی عوامل دانش و نگرش محیط زیست معنادار بوده و در نهایت نتیجه بررسی همبستگی نشان داد که، رابطه بین ابعاد دانشگاه پایدار و دانش و نگرش نسبت به محیط زیست مثبت و معنادار می باشد و از بین عوامل دانشگاه پایدار آموزش و پژوهش پایدار بیشتر میزان همبستگی را با نگرش محیط زیست داشتند همچنین از بین این ابعاد بیشترین میزان همبستگی را با دانش محیط زیست مدیریت محیط زیست و خدمات پایدار دارا بودند.

پیدایش مفهوم های توسعه پایدار و سپس پایداری و گستره ادبیات دانشگاهی و اسناد ملی و بین المللی در مفهوم سازی آن ها و در نقد فرایند توسعه رشدمحور (اقتصادی) که دهه ها بر جوامع بشری در قلمرو ملی و بین المللی حکمفرما بوده است، همگی بیانگر آن است که این الگوواره (پارادایم) واپس گرایانه کنونی، پیامدها و خسارت های اجتماعی و زیست محیطی فراوانی برای اجتماعات بشری پدید آورده است. بخشی گسترده از دشواری های کنونی که بشریت و زیست بوم او با آن دست به گریبان است، برآمده از دانش رشته ای و از هم گسیخته ای به نظر می رسد که به دلیل حاکمیت «گفتمان سودجویانه اقتصادی» و ابزارگرایانه جریان حاکم اقتصادی پدید آمده است. از این رو، در این جستار، نخست مفهوم توسعه پایدار با رویکردی انتقادی بازکاوی و سپس با تکیه بر الگوواره پایداری، مفهوم آموزش پایدار که مفهومی در حال تحول است با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحب نظران دانشگاهی بازکاوی و بازاندیشی شد. بر پایه یافته های نظری و میدانی این جستار، راه برون رفت از بحران و ناپایداری کنونی و دست یافتن به توازن و پایداری، نخست، نیازمند نقد دانش کنونی و پیامدهای ناشی از عملکرد مبتنی بر آن است و هم هنگام، نیازمند دانش آفرینی نوین بر پایه همکنشی جمعی و با رویکردی بین المللی و فرارشته ای است.

یک سازمان پایدار سازمانی است که تحت شرایط پرفشار بهطور عالی، مأموریت خود را ایفا نموده و انجاموظیفه مینماید. سازمان پایدار ظرفیت انطباق سریع با موقعیتهای تازه و غیرمنتظره را دارد. هدف پژوهش حاضر اعتبارسنجی نشانگرها و ابعاد پایداری سازمانی در دانشکدههای مدیریت دانشگاههای دولتی تهران بود. پژوهش حاضر پیمایشی از نوع مقطعی و از لحاظ هدف یک پژوهش کاربردی است. جامعه پژوهش، کلیه اعضای هیئتعلمی گروههای آموزشی مختلف مدیریت از دانشکدههای مدیریت دانشگاههای دولتی تهران و نمونه 226 عضو هیئتعلمی مدیریت با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای دومرحلهای و بهصورت در دسترس و اجرا با ابزار استاندارد پایداری سازمانی و یک و ساتکلیف (2001)، برای نخستین بار در ایران، در سال 1394 بود. پرسشنامه پایداری سازمانی روایی و پایایی مطلوبی ارائه داد. با توجه به ماهیت مطالعه، روشهای تحلیل آماری، تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و برازش الگو بود. یافتهها نشان داد سازه پایداری سازمانی شامل ابعاد حساسیت داشتن به عملکرد، دغدغه ذهنی با شکست، تعهد به انعطافپذیری، تخصصگرایی و احترام به خبرگان، و عدم تمایل به سادهسازی تفاسیر است. نتایج بیانگر لزوم ایجاد فرهنگ امنیت، سیستمی با پاداش مشوقانگیز، توجه به نیروی جایگزین، پذیرش پدیده تغییر، توجه به انعطافپذیری، تشویق خطرپذیری، تصمیمگیری، بهبود و استمرار آموزش، و توجه به اثرات ایجاد یک سازمان پایدار است.

مفهوم دانشگاهِ «پایدار» برخاسته از پارادایمهای رایج مبتنی بر توسعه اقتصادی، اجتماعی، و زیستمحیطی است که بر عقلانیت و تفکر سیستمی استوار است و با رویکرد میانرشتهای، مشکلات را شناسایی و برای رفع آنها اقدام میکند. ولی غفلت از بوم معرفتی، نارسایی این پارادایمهاست. هدف این پژوهش، تبیین روششناسی گذار از پارادایمهای رایج به پارادایم معنوی برای دانشگاه پایدار است. برای این منظور، با روش فراترکیب به گردآوری پژوهشهای کیفی حوزه پایداری، ارزیابی آنها، تحلیل یافتههای مرحله ارزیابی، کشف نکتههای اساسی، و ترکیب و تبدیل آنها به یک جایگزین کلیتر پرداخته می شود. با بررسی 46 پژوهش حوزه پایداری، نتایج نشان میدهد که پارادایم معنوی پویا مبتنی بر خِرد و دانش عینی با حکمت الهی دانشگاههای کشور همسوست.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رهبری کاریزماتیک بر اشتیاق شغلی با نقش میانجی فرح بخشی در شغل بین دبیران شهر کرمانشاه انجام گرفت. پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی است و جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دبیران دوره متوسطه دوم در سال تحصیلی 1397 به تعداد 2845 نفر تشکیل داد. نمونه آماری 338 نفر بود که با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری طبقه ای با حجم متناسب انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه رهبری کاریزماتیک کانگر و کانگو (1994)، اشتیاق شغلی اسکافلی و همکاران (2002) و فرح بخشی در شغل مک دوئل (2005) استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها به روش مدل سازی معادلات ساختاری انجام گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن است که رهبری کاریزماتیک به صورت مستقیم بر اشتیاق شغلی (585/0=β) و فرح بخشی در شغل (845/0=β) تأثیرگذار است. فرح بخشی در شغل به صورت مستقیم بر اشتیاق شغلی (310/0=β) تأثیرگذار است. همچنین، تأثیر رهبری کاریزماتیک بر اشتیاق شغلی توسط متغیر میانجی، فرح بخشی به طور غیر مستقیم (260/0=β) تأیید شد.

وابستگی متقابل ناشی از جهانی شدن و بحران های مشترک، همکاری اندیشمندان در رشته های علمی مختلف را به منظور مواجهه با مسائل پیشِ رو، اجتناب ناپذیر کرده است. آنچه بدیهی است، سنگ بنای اولیه تعاملات افراد و مدیریت شرایط پیچیده کنونی، نیازمند ایجاد فضایی مبتنی بر دوستی و آرامش است. از اینروست که در دهه های اخیر، شکل دهی و ترویج فرهنگ صلح، به دغدغه پژوهشگران تبدیل شده است. اعتقاد بر این است صلح ضمن به ارمغان آوردن آرامش، ثبات و امنیت، به تحقق توسعه پایدار یاری می رساند. صلح به عنوان موضوعی میان رشته ای، در شاخه های مختلف علم معنا می یابد و بنابراین هریک از دریچه خاصی، اهمیت و نحوه ترویج آن را مورد مطالعه قرار داده اند. در این مقاله، دانش و آگاهی به عنوان مفهوم محوری در شکل گیری بینش، نگرش و رفتار صلح آمیز تلقی شده و در این راستا نقش دانشگاه به عنوان عالی ترین نهاد آموزشی بعد از دوران متوسطه در ترویج فرهنگ صلح مورد بررسی قرار گرفته است. در قالب روش کیفی و مصاحبه نیمه ساختاریافته با صاحب نظران حوزه صلح و آموزش، و در راستای پاسخ گویی به این سؤال که چگونه دانشگاه ها می توانند در ترویج فرهنگ صلح نقش آفرین باشند؟ این فرضیه مورد آزمون قرار گرفت: «دانشگاه در چارچوب کارکردهای آموزشی، پژوهشی و خدمات اجتماعی و همچنین نقش آفرینی در نهاد دیپلماسی می تواند به ترویج فرهنگ صلح یاری رساند». با توجه به یافته های حاصل از مطالعات نظری و بررسی های میدانی، الگوی دانشگاه پایدار به عنوان الگوی مطلوب دانشگاه فعال در مسیر صلح معرفی شده است؛ دانشگاهی که پایداری در ساختار آموزشی، پژوهشی و خدماتی اش نهادینه شده باشد.

این مطالعه با هدف کاوش پیشایندها و پسایندهای دانشگاه پایدار و دوستدار محیط زیست با بهره گیری از رویکردی آمیخته انجام پذیرفت. این پژوهش، در زمره پژوهش های اکتشافی، کاربردی و در رهیافت قیاسی استقرایی (آمیخته) قرار دارد. جامعه آماری پژوهش را پانزده نفر از صاحب نظران، خبرگان و اساتید آموزش عالی و کارشناسان محیط زیست فعال در دانشگاه ها، تشکیل می دهند. جهت گردآوری اطلاعات در بخش کیفی پژوهش از مصاحبه عمیق (نیمه ساختاریافته) و در بخش کمی نیز از پرسش نامه محقق ساخته ای استفاده شد که روایی و پایایی آن با استفاده از روایی محتوا و آزمون مجدد تأیید گردید. در بخش کیفی، داده های به دست آمده از مصاحبه با استفاده از نرم افزار اطلس تی آی و روش تحلیل مضمون تحلیل شد. همچنین، در بخش کمی پژوهش، با استفاده از فن دلفی فازی، پیشایندها و پسایندهای استخراجی تأیید و اولویت بندی شدند. یافته های پژوهش حاکی از استخراج 7 پیشایند و 7 پسایند بود که از میان پیشایندها به ترتیب وجود بسترهای حمایتی، قانونی و سیاست گذاری پایدار؛ سازمان دهی الزامات ایدئولوژیک، ساختاری، محیطی، کارکردی، مدیریتی و ارزیابی پایدار و وجود بستر حمایتی دولتی و نظام تأمین مالی پایدار و از میان پسایندها نیز نظام آموزشی پایدار؛ نظام پژوهشی پایدار و همراهی جامعه با دانشگاه ها در حل مسائل محیط زیست دارای بالاترین اولویت بودند.

در سال های اخیر، به دلیل مسائل متعدد اجتماعی، محیط زیستی و اقتصادی، پرسش از چیستی مسئولیت اجتماعی دانشگاه موردتوجه قرارگرفته است. در این مقاله با هدف تعریف مسئولیت اجتماعی دانشگاه و شناسایی مؤلفه های آن به بررسی انتقادی نظریات گوناگون در زمینه دانشگاهِ مطلوب در دنیای پیچیده امروز، پرداخته شد؛ و سپس با استفاده از روش فراترکیب دسته بندی جامع و منسجمی از ابعاد و مؤلفه های مسئولیت اجتماعی دانشگاه، ارائه گردید. در حوزه مطالعات دانشگاه پژوهی از طریق جستجو در پایگاه مقالات داخلی و با توجه به واژگان مرتبط، 870 منبع اولیه در بازه زمانی ده سال اخیر استخراج گردید، سپس با بررسی ارتباط عنوان، چکیده، روش و یافته های مقالات؛ با اهداف این پژوهش، 23 مقاله برای کدگذاری انتخاب گردید. در ادامه با کدگذاری باز و محوری، شاخص های مسئولیت اجتماعی دانشگاه در 5 بعد و 26 مقوله اصلی دسته بندی گردید که عبارت اند از: ابعاد حکمرانی با مؤلفه های (چشم انداز و راهبرد روشن، رهبر حامی، ائتلاف و تعامل گسترده با ذی نفعان بیرونی، تأمین مالی پایدار، اداره مشورتی و آزادی دانشگاهی؛ و ارزیابی، مستندسازی و گزارش دهی مستمر)، آموزش با مؤلفه های (آموزش اصول شهروندی، توسعه توانمندی دانشجو، آموزش فراگیر، محتوای درسی مسئله محور، یادگیری مشارکتی؛ و اخلاق در آموزش)، پژوهش (پژوهش مشارکتی، پژوهش مسئله محور، اخلاق در پژوهش؛ حمایت از نوآوری و ترویج علم در صنعت و جامعه)، خدمات (حمایت از شرکت های نوپا، مشارکت در اقتصاد منطقه، تقویت سرمایه فرهنگی و اجتماعی؛ و فعالیت های خیرخواهانه) و مدیریت داخلی (رویه های کاری منصفانه، کیفیت زندگی کاری دانشگاهیان، توجه به محیط زیست؛ ساختار و فرهنگ پویا و زیرساخت نوین). این مقاله نشان می دهد که یک دانشگاه مسئولیت پذیر در قبال جامعه، در تمامی کارکردهای خود به صورت متناسب به مسائل اجتماعی توجه دارد و این دغدغه را تنها به رسالت سوم دانشگاه و فعالیت های خیرخواهانه تقلیل نمی دهد. در انتهای مقاله پیشنهادهایی نیز برای تقویت مؤلفه های مسئولیت اجتماعی در دانشگاه ایرانی ارائه گردید.

پژوهش حاضر با هدف واکاوی دیدگاه سیاستگذاران و برنامه ریزان آموزش عالی در خصوص شاخص های پایداری دانشگاهی و ارائه الگوی مفهومی جامع با استفاده از رویکرد کیفی و روش مطالعه موردی صورت گرفت. در این پژوهش سازوکارهای دانشگاه پایدار و رسالت های همه جانبه و ذاتی آن به عنوان مبنایی برای تحلیل و شناسایی شاخصهای پایداری دانشگاهی مورد استفاده واقع گردید. به منظور گردآوری داده ها  از مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. روش تحلیل داده ها، روش تحلیل محتوای استقرایی بود. جامعه آماری در این پژوهش اساتید صاحبنظر، سیاستگذاران و برنامه ریزان حوزه آموزش عالی بودند که به روش نمونه گیری هدفمند  انتخاب شدند. تعداد نمونه ها با توجه به اشباع نظری به 17 نفر رسید. در راستای اعتبار بخشی یافته ها از دو راهبرد تحلیل و بازبینی توسط مشارکت کنندگان و  توسط همکاران استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها در فرایند کد گذاری، به شناسایی 153 کد باز، منجر شد که در نهایت در قالب23 مقوله محوری و 8 کد انتخابی دسته بندی شد. یافته های پژوهش شامل 8 مقوله اصلی عناصر و ابعاد پداگوژی در فرایند های یاد دهی یادگیری، پژوهش پایدار، الزامات ساختی کارکردی، پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی، هویت علمی و آکادمی و دیپلماسی علمی در عصر جهانی شدن بود. در نهایت نتایج پژوهش نشان داد، دانشگاه ها  برای حفظ و ثبات خود در شرایط کنونی بایستی به سمت پایداری پیش روند. بر این اساس دانشگاهی پایدار دانشگاهی است که دارای راهبرد و استراتژی پایدار، دید فراکنشی و برخوردار از حمایت جامعه در پیاده سازی اصول و مفاهیم پایداری در کارکردهای یاددهی- یادگیری پایدار، پژوهش پایدار ، تقویت جامعه دموکراتیک، حداقل سازی آثار منفی زیست محیطی، اقتصادی اجتماعی و بهداشتی بوده، و دارای الزامات ساختاری کارکردی ، تعاملات علمی و آکادمیک، نظام اقتصادی و مالی تعریف شده و نیرومند که همواره در صدد تقویت هویت شهروندان حرفه ای درکمک  به جامعه پایدار و پیشگام است.