رفتارهای فرانقشی

هدف این مطالعه، بررسی مؤلفه های رفتارهای فرانقشی مبتنی بر آموزه های اسلامی در مؤسسات آموزش عالی با رویکردی سیستم نگر بوده است. بدین منظور جامعه پژوهش، واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی مستقر در منطقه 13 انتخاب شده است. بنابر ماهیتِ تحقیق و داده های مورد نیاز به عنوان ورودی تحلیل سیستمی، کارکنان معاونتهای فرهنگی واحدهای مختلف درون جامعه آماری به عنوان گروه خبره انتخاب شده اند. جمع آوری داده ها، با پرسشنامه محقق ساخته انجام پذیرفت که روایی و پایایی آن به ترتیب با روایی محتوایی و آزمون دوباره مورد بررسی قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل داده ها با روش سیستم نگر دیماتل در قالب شناسایی و بررسی شدت تأثیرات متقابل مؤلفه های رفتارهای فرانقشی کارکنان از طریق اعمال نظر گروه خبره به دست آمده است. یافته ها در قالب الگوی شدت اثر متقابل، میان مؤلفه ها، نشاندهنده این است که مؤلفه «خردورزی» با بیشترین میزان برایند شاخص اثرپذیری، و «جوانمردی» بیشترین میزان برایند شاخص اثرگذاری بر سایر مؤلفه ها را داشته است. از نتایج پژوهش می توان بر آشکار شدن تأثیرات تعاملی و علّی بسیار قوی عوامل رفتارهای خوب شهروندی کارکنان پایبند به آموزه های دینی بویژه در قالب مؤلفه جوانمردی با رفتارهایی همچون ایثار، شهامت، فتوت بر سایر مؤلفه های فرانقشی اشاره کرد.

منابع انسانی به عنوان یکی از سرمایه های اصلی سازمان ها به شمار می روند. اثربخشی این سرمایه در پرتو فراهم ساختن محیط کار مناسب و زمینه ارتباط و همکاری با دیگر اعضاء سازمان و مشارکت در امور و مسائل مربوط به سازمان است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای فرانقشی و تعهد سازمانی با نقش میانجی مسؤلیت پذیری اجتماعی انجام شده است. روش تحقیق ، توصیفی و طرح پژوهشی همبستگی از نوع مدل یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری شامل کلیه کارکنان دانشگاه ارومیه می باشد که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای متناسب با حجم هر طبقه 275 نفر به عنوان نمونه آماری جهت مطالعه انتخاب شدند. برای گردآوری داده های پژوهش از چهار پرسشنامه استاندارد سرمایة اجتماعی ، مسؤلیت پذیری اجتماعی، رفتارهای فرانقشی و تعهد سازمانی استفاده شد. داده های تحقیق پس از جمع آوری با استفاده نرم افزارهای آماری Amos, SPSS تحلیل شدند. نتایج الگویابی معادلات ساختاری نشان داد که : اثر مستقیم سرمایة اجتماعی بر مسؤلیت پذیری اجتماعی (0/26) مثبت و معنی دار می باشد. اثر مستقیم مسؤلیت پذیری اجتماعی بر رفتارهای فرانقشی (0/24) و تعهد سازمانی (0/62) مثبت و معنی دار می باشد. اما اثر مستقیم سرمایه اجتماعی بر رفتارهای فرانقشی و تعهد سازمانی معنی دار نمی باشد. اثر غیر مستقیم سرمایه اجتماعی بر رفتارهای فرانقشی (0/06) و تعهد سازمانی (0/16) با میانجی گری مسؤلیت پذیری اجتماعی مثبت و معنادارمی باشد. بر این اساس 06/0 درصد از واریانس رفتارهای فرانقشی، 0/07 درصد از واریانس از مسؤلیت پذیری اجتماعی و 0/39 درصد از واریانس از واریانس تعهد سازمانی قابل تبیین است. در نتیجه از عوامل موثری که هر سازمان در راستای تعهد سازمانی و رفتارهای فرانقشی کارکنان باید مد نظر قرار دارد مسئولیت پذیری اجتماعی و سرمایه اجتماعی است.

اهمیت روزافزون برنامه ها و اقدامات مختص به مسئولیت پذیری اجتماعی سازمان، موجب شده است که علاوه بر توجه به نتایج کلان سازمانی آنها، به تأثیر این برنامه ها و اقدامات در سطح خُرد سازمانی نیز توجه شود. در این پژوهش تلاش می شود به این پرسش پاسخ داده شود: آیا قضاوت های کارکنان درباره برنامه های مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی که در آن مشغول به کارند با عملکرد مختص به مسئولیت پذیری اجتماعی و عملکرد درون نقشی آنها ارتباط دارد؟ به این منظور نمونه ای شامل 237 نفر از کارکنان واحدهای تولیدی صنعتی استان یزد به روش تصادفی ساده انتخاب شد. تحلیل نتایج به دست آمده از داده های گردآوری شده به روش مدل یابی معادلات ساختاری به کمک نرم افزار AMOS، نشان داد قضاوت کارکنان درباره مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانشان، بر تعهد عاطفی و عملکرد رفتارهای فرانقشی مختص به مسئولیت پذیری اجتماعی آنها تأثیر دارد؛ هرچند نتایج تحلیل، ارتباط معناداری را میان عملکرد فرانقشی مختص به مسئولیت پذیری اجتماعی کارکنان با عملکرد درون نقشی آنها نشان نداد.

زمینه: سازمان های آموزشی که وظیفه خطیر و مهم تعلیم و تربیت رسمی را به عهده دارند برای ایفای مطلوب نقش خود در اجتماع، نیازمند معلمانی هستند که توانایی انجام رفتارهای فرانقشی را داشته باشند.هدف: پژوهش حاضر باهدف بررسی رابطه رهبری سطح پنج و رفتارهای فرانقشی با واسطه گری توانمندسازی معلمان انجام شد.روش: مطالعه حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی از نوع همبستگی با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری پژوهش را تمامی معلمان مقطع ابتدایی شهر مهاباد (965 نفر) در سال تحصیلی 1402-1403 تشکیل می دادند که از میان آن ها تعداد 265 نفر به عنوان نمونه و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده برای شرکت در پژوهش انتخاب شدند. به منظور جمع آوری اطلاعات موردنیاز از پرسشنامه های رهبری سطح پنج (شریعت نژاد و همکاران، 1397)، توانمندسازی کارکنان مدرسه (Short & Rinehart, 1995) و رفتارهای فرانقشی (Organ & Konovsky, 1983) استفاده گردید. داده ها با استفاده از روش معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد سه مرحله ای حداقل مربعات جزئی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند.یافته ها: یافته ها نشان داد سبک رهبری سطح پنج بر رفتارهای فرانقشی و توانمندسازی معلمان اثر مثبت و معنی داری دارد. همچنین توانمندسازی معلمان بر رفتارهای فرانقشی آنان دارای اثر مستقیم و معنی داری بود و متغیر توانمندسازی معلمان در خصوص تأثیر سبک رهبری سطح پنج بر رفتارهای فرانقشی، دارای نقش میانجی بود.نتیجه گیری: با توجه به این یافته ها می توان بیان کرد برای ترویج رفتارهای فرانقشی در بین معلمان توجه به سبک رهبری سطح پنج و توانمندسازی آنان لازم و ضروری به نظر می رسد.

هدف: رفتارهای فرانقشی در گروه های آموزشی، که فراتر از وظایف رسمی هستند، نقش مهمی در بهبود کیفیت و عملکرد مؤسسات آموزش عالی ایفا می کنند. این رفتارها می توانند به افزایش انگیزه، بهبود روابط کاری و ارتقای سطح آموزشی کمک کنند. این پژوهش با هدف ارزیابی کیفیت رفتارهای فرانقشی در گروه های آموزشی دانشگاه اصفهان انجام شده است. روش شناسی: این پژوهش کاربردی با رویکرد آمیخته و روش اکتشافی متوالی (کیفی-کمی) انجام شد. در بخش کیفی، با 15 متخصص (به روش نمونه گیری هدفمند) مصاحبه شد و مؤلفه های رفتارهای فرانقشی شناسایی گردید. در بخش کمی، 140 مدیر و عضو هیئت علمی از سه حوزه مختلف به پرسشنامه پاسخ دادند. داده های کیفی با تحلیل مضمون و داده های کمی با نرم افزار SPSS27 تحلیل شدند. یافته ها:  وضعیت کلی رفتارهای فرانقشی در گروه های آموزشی دانشگاه اصفهان در سطح متوسط است. مؤلفه هایی مانند «ارتباط دوستانه و مؤثر با دانشجویان و دانش آموختگان» و «تقویت ارتباطات بین گروهی» در حد متوسط قرار دارند. در مقابل، مؤلفه های «ارتقای کیفیت پروژه های تحقیقاتی»، «فراهم کردن شرایط برای بهبود دانش و مهارت های دانشجویان» و «تعاملات حرفه ای و عاطفی اعضای گروه ها» به طور معناداری بالاتر از حد متوسط هستند. با این حال، مؤلفه های «ترویج ارتباط با مدیران، کارآفرینان و سازمان های مرتبط» و «حضور اجتماعی فعال» به طور معناداری پایین تر از حد متوسط و در سطح نامطلوب قرار دارند. نتیجه گیری و پیشنهادها:  اگرچه در گروه های آموزشی دانشگاه اصفهان تا حدودی به رفتارهای فرانقشی توجه شده است، اما تا وضعیت مطلوب فاصله وجود دارد. پیشنهاد می شود دانشگاه با برگزاری کارگاه های آموزشی، ارائه مشاوره و حمایت از فعالیت های فرانقشی، گام های مؤثری در این زمینه بردارد. نوآوری و اصالت: این پژوهش با رویکردی نوآورانه و اکتشافی، تصویری جامع از رفتارهای فرانقشی در گروه های آموزشی ارائه می دهد. با توسعه ابزار سنجش معتبر و ارائه الگوی کاربردی، این مطالعه می تواند به بهبود کیفیت آموزش و پژوهش در دانشگاه های کشور کمک کند.