مطالب مرتبط با کلیدواژه

السیاق


۱.

الصورة الفنیة فی رسائل الإمام علی (علیه السلام) (دراسة فی ثلاث رسائل من نهج البلاغة نموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ (۱۴۳۵ ه.ق) شماره ۲ (پیاپی ۳۲)

کلیدواژه‌ها: نهج البلاغة الرسائل الصورة الفنیة السیاق

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث معارف حدیثی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات موارد دیگر متون حدیث نهج البلاغه پژوهی
تعداد بازدید : ۱۳۶۲ تعداد دانلود : ۵۷۱
تُعتبر الصورة الفنیة عنصراً هامّاً فی دراسة ونقد الأعمال الأدبیة؛ فقد أصبحت إلی ما تضمّ فیما بینها من الأخیلة، والعواطف، والظلال، والإیقاعات، معیاراً أساسیّاً فی تقییم العمل الأدبی الذی إنّما یتقوَّم بما ابتنت علیه الصورة الفنیة من تلک المقوِّمات الفنیة والأدبیة الأصیلة. هذا وقد احتوت رسائل الإمام علی (ع) علی ملامح أصیلة للصورة الفنیة، هی من أهمّ الآلیّات والمقوِّمات للصورة الفنیة فی النقد الأدبی الحدیث. یقوم هذا البحث بدراسة تحلیلیّة لأهمّ آلیّات الصورة الفنّیة فی ثلاث رسائل من نهج البلاغة، معتمداً فی ذلک علی المنهج الوصفی التحلیلی، للوقوف علی مکانة الصورة فی الرسالة العلویة وخصائصها الفنیة، ودور السیاق فی الکشف عن الصور المتنوعة الموظَّفة فی رسائل الإمام علی (ع). لقد قام الإمام علی (ع) من خلال الخیال برسم صور فنیة تفتح علی متلقّیها عوالم جدیدة من المعانی والدلالات التی تتّصف بالأصالة الناتجة عن اعتمادها علی الواقعیّات والحقائق الدینیة والاجتماعیة. وقد زاد من حیویة هذه الصور اصطباغها بمشاعر وأحاسیس نابعة من أسمی العواطف الإنسانیة الخالدة. وهذا إضافة إلی إخضاع الألفاظ والتراکیب التی تشعّ بمفردها مجموعة من الأخیلة والظلال التی تقوم برسم صور تعرض علی المخاطب مشهداً متکاملاً من الدلالات والمعانی. وقد تبیّن من خلال هذا البحث أنّ للسیاق دوراً ریادیّاً فی تبیین الجوانب المختلفة للصورة الفنیة فی الرسالة العلویة، والکشف عن مدی نَجاح هذا العنصر الأدبی فی رسائل الإمام علی (ع).
۲.

دلاله العدول فی صیغ الأفعال ( دراسه نظریّه تطبیقیّه )(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۲

کلیدواژه‌ها: السیاق الدلاله العدول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۹ تعداد دانلود : ۶۱۵۷
یتناول هذا البحثُ ظاهره العدول فی صیغ الأفعال، الّتی شکّلتْ مَشغلاً ذا أهمیّه بارزه لأصحاب الدّراسات اللغویّه والأسلوبیّه؛ فأعطوها بُعداً جمالیّاً ودلالیّاً، وهذا العدول عن الصیغ الأصلیّه للأفعال فی السّیاق النصّی، له أبعاد بلاغیّه، ومقاصد بیانیّه، یعمد إلیه النّاظم، فیکشف عن وجه من وجوه البیان الدّلالی الّذی یفاجئ المتلقی، ویثیر دهشته، لمخالفته القواعد المألوفه فی العرف النحوی؛ لأنّ التّرکیب المعدول دلالیّاً، یؤدّی معنىً مخالفاً لما هو ظاهر، ممّا یحدو بنا إلى الوقوف على مفهوم العدول، وتحدید المصطلح فی الدراسات النحویه والبلاغیه، مع تلمس وجود مایقابل هذا المصطلح من مصطلحات أخرى فی الدراسات الأسلوبیه المعاصره، وتحدید صوره وأنماطه فی صیغ الأفعال، إذ إنّها ظاهره نحویّه، بلاغیّه، أسلوبیه، تبرز وجهاً من وجوه جمالیات العربیه من قدرات فائقه فی التعدد الدلالی. والعدول مصطلح یقوم على مخالفه قواعد اللغه، نشأ بصوره مغایره لما هو مألوف فی الاستعمال المتعارف علیه، من خلال ملاحظه اللغویین تراکیب خالفت القاعده الأصل.
۳.

ملامح نظریه السیاق فی الدرس اللغوی الحدیث (ملامح السیاق فی الدرس اللغوی الحدیث)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: المقام المقال السیاق نظریه النظم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۲۸ تعداد دانلود : ۱۷۵۲۵
شغلت دراسه السیاق مجالاً واسعاً فی الدرس اللغوی المعاصر، وارتبط السیاق بجهود کثیر من علماء اللغه قدیماً وحدیثاً، حتى صارت نظریه متکامله على ید العالم الانکلیزی فیرث (J.R Firth). وقد اهتم علماء اللغه قدیماً بالسیاق ومدى تأثیره على المعنى، من دون إهمال للظروف المحیطه بالحدث الکلامی، ومن خلال ربطهم لفکره «المقام» و«المقال»، فقد وجدوا أن اللفظ المجرد من سیاقه لا یکشف المعنى، وقد ظهر ذلک عند أهم رموزه: کالجاحظ وابن جنی والجرجانی الذی أبدع نظریه النظم التی قامت على دراسه السیاق لتظهر أفکارهم التی تصلح أن تکون نظریه متکامله وقد ظهر جهدهم بما حواه التراث العربی من التفسیر وعلوم القرآن والحدیث والبلاغه والنحو واللغه والصرف.... أما فی الدرس اللغوی الحدیث فقد طور العالم فیرث نظریه الس یاق لیجعل منها نظریه لغویه متکامله تأثر بها من جاء بعده من اللغویین العرب والغربیین وسیتناول البحث ملامح السیاق فی الدرس اللغوی الحدیث عند الغربیین الذین جاؤوا قبل فیرث وبعده، وعند العرب الذین انبهروا بالدرس اللغوی الغربی.
۴.

التّرادف وقیمته الدلالیة فی لغة نهج البلاغة(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال هفدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ (۱۴۳۶ ه.ق) شماره ۲ (پیاپی ۳۴)

کلیدواژه‌ها: نهج البلاغة السیاق الترادف اللفظی الاستبدال الاستقراء

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث معارف حدیثی موارد دیگر شعر و ادبیات در روایات
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات موارد دیگر متون حدیث نهج البلاغه پژوهی
تعداد بازدید : ۱۲۲۱ تعداد دانلود : ۵۳۸
ظاهرة التّرادف قضیة محوریة فی الدراسات اللسانیة، قدیمها وحدیثها، وهی قضیة متداخلة فی کل العلوم والاختصاصات الأخرى ویترتّب علیها آثارٌ وضعیةٌ مع وجود الاختلاف حول التّرادف نفسه، وحول مدى فاعلیته أو أوجه الاستفادة منه؛ کما یعدُّ التّرادف من الظواهر اللغویَّة المهمّة؛ لعلاقة الألفاظ بالمعانی من أثر التواصل بین الناسِ؛ ففکرة التّرادف فی حقیقتِها مسألةٌ دلالیةٌ قبل کلّ شیءٍ، تتعلّقُ بالمعنى وما یعتریه من تغیّر من جراء الاستعمال. فقام البحث بدراسة ما هی المسمّاة بالترادف فی ألفاظ نهج البلاغة، وقدتوصّلنا إلى نتائج من أبرزها أنّ مفهوم التَّرادُف لایعنی الاتحاد التامّ فی المعنى، ولا یعنی المساواة فی الدلالة، وإلاّ لسمیّت بالألفاظ المتساویة، وإنّما هی مترادفة بمعنى أنّ بعضها یقوم مقام بعض. وإنّ التَّرادُف ظاهرة موجودة فی اللغة العربیة، ولکن لیس بالکثرة المزعومة، فإنّ أغلب ما سمّی بالمترادف لا صحّة له، وربّما کان لخلط جامعی الألفاظ المترادفة ومنهجهم الأثر فی ذلک. ومن نتائج التطبیقات على نصوص نهج البلاغة، اتضح خلوّه من ظاهرة التَّرادُف، لوجود الفروق الدلالیة بین المفردات؛ فإنّ نهج البلاغة جاء سیاقه اللغوی مطابقاً سیاقه الاجتماعی من قبل واضعه، فالکلمة فی نهج البلاغة، اختارها الإمام علی (ع) قاصداً لفظاً ومعنى فی موقعها المحدّد، فهی أصیلة فی وضعها ومعناها. والمنهج المتّبع فی البحث هو المنهج الوصفیّ، ولعل هذا المنهج یَتلاءمُ مع طبیعة البحث حول الترادف.
۵.

مقاربة لغویة لأفعال الکلام فی خطاب الجاحظ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: السیاق المنهج التداولی أفعال الکلام أسلوب الخبر والإنشاء

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۴ تعداد دانلود : ۳۲۷
مقولة أفعالالکلام واحدة من المقولات التی جاءت بها التداولیة اللسانیة، وتُقسَم هذه المقولة إلى فعل الکلام، ولازم فعل الکلام، والأثر الذی یحدثه فعل الکلام، فقد عالجت الکلام فی الخطاب على أنه یخرج عن کونه ملفوظاً إلى أنه فعل یتحقق، وهذا الفعل یعتمد فی تحقّقه على افتراض مسبق بین المتکلم والمتلقی یستحضر فیه کلٌ منهما مرجعیاته المسبقة لیأخذ بالکلام على أنه فعل یجب القیام به، ویقوم کل ما سبق على السیاق الذی یُعد من أهم عناصر التداولیة، وإذا کانت التداولیة منهجاً غربیاً جاء بمصطلح فعل الکلام ونظریته، فإن التراث لم یخلُ فی مدوناته من العمل وفق هذه الدراسة مراعیاً مقولة فعل الکلام، لکنه جاء بمصطلحات مختلفة تحت اسم أسلوب الخبر والإنشاء، فقد عمل المتکلم على الأخذ بهذا الأسلوب بهدف التأثیر فی المتلقی وکسب اهتمامه. وقد حاولنا فی هذا البحث الاستعانة بهذه المقاربة اللسانیة بین النظریة الغربیة ونظیرتها العربیة فی دراسة واحد من أهم مصادر التراث لغویاً وفکریاً؛ لنزید مکتبتنا ثراء لغویاً، ونؤکد عمق ما دُوِّن فی التراث.
۶.

اصطلاح شناسی «السیاق» در مطالعات زبانی قدیم و جدید عربی

نویسنده:
منبع: هنر زبان دوره ۲ مرداد ۱۳۹۶ (۲۰۱۷) شماره ۳

کلیدواژه‌ها: اصطلاح شناسی بافت زبانی السیاق بافت غیرزبانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۱ تعداد دانلود : ۸۱۱
یکی از چالشهای مطالعات جدید، چالش اصطلاحات می باشد. از یک سو اصطلاحات در علوم مختلف دلالتهای متفاوتی دارند و از سوی دیگر نویسندگان یک اصطلاح خاص را با دلالتهای متفاوتی به کار می برند. بنابراین این تعدد اصطلاحات حاصل مسائل متعددی است. گاهی نویسندگان و مترجمان علیرغم وجود اصطلاحات رایج به وضع اصطلاحات جدید می پردازند، و گاهی نیز بدون توجه به ظرافتهای معنایی هر اصطلاح، آن را در مقوله دیگری به کار می برند. یکی از این موارد اصطلاح «السیاق» می باشد. این اصطلاح در مطالعات زبانی قدیم عربی دلالتهایی متفاوت از کارکرد آن در مطالعات جدید دارد. در مطالعات قدیم در نزد نویسندگان مختلف صرفا برای بافت زبانی به کار رفته است. اما اصطلاحات دیگری همچون الحال، الحال المشاهدة، مقام وسیاق القصة نزد زباشناسان قدیم برای بافت غیر زبانی رایج بوده است. اما در مطالعات جدید اصطلاح سیاق به سه معنای بافت زبانی، بافت غیرزبانی و معنای بافت به طور کلی–اعم از زبانی و غیر زبانی- به کار رفته است. کما اینکه اصطلاحات متعدد دیگری برای هر یک از مقوله ها وضع شده است. همین مساله فهم معنای مقصود را پیچیده تر کرده است.
۷.

السیاق وأثره فی تأصیل نظریة التصویر الفنّی؛ دلالة المفردة القرآنیة نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۸

کلیدواژه‌ها: القرآن الکریم التصویر الفنی الدلالة السیاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۹ تعداد دانلود : ۴۷۳
تجلّت فکرة التصویر الفنّی فی النقد العربی المعاصر کمحاولة لعرض نظریة أدبیة أصیلة ترجع أصولها إلی دراسات وبحوث إسلامیة وعربیة قدیمة. وبالرغم من أصالة الفکرة وعلمیة النظریة فإنّ الباحث الإسلامیّ والعربیّ قلمّا یتنبّه إلی السیاق کمکوِّن أساسی للتصویرالفنّی ممّا یساعد علی إثبات الفکرة کنظریة أدبیة إسلامیة. وقد انطلق هذا البحث محاولاً لإثبات جزء أساسی من فکرة التصویر الفنّی؛ یتمثّل فی علاقة السیاق بآلیّات التصویر الأدبی وعناصره، وذلک من خلال إجراء دراسة فی لغة القرآن الکریم ومفرداته باعتبارها خیر مادّة توفّرت فیها مظاهر التصویر الفنّی وملامحه. وقد کشفت الدراسة عن علاقة تفاعلیِّة متواصلة بین الدلالة اللغویة للمفردة ودلالتها التصویریة التی ینتجها نظام متناسق من السیاق اللغوی وسیاق الموقف. وأنّ هذه العلاقة تقع فی تفاعل مستمر ینطلق من مرحلة توظیف الدلالة اللغویة للمفردة القرآنیة حتی تحویلها إلی دلالة تصویریة تنشأ عن دلالات ان زیاحیة، أو إیقاعیة، أو إیحائیة.
۸.

اللّغهُ الصّامتهُ و فاعلیّتها فی الاتّصال النّاجح

نویسنده:
منبع: هنر زبان دوره ۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ (۲۰۱۹) شماره ۲

کلیدواژه‌ها: اللغه الصامته الثقافه الأجنبیه تعلیم اللغه الثانیه اللغه العربیه السیاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۳۱۱
وإذا کانت اللّغه تُعَدُّ الوسیله الاتصالیّه المهیمنه علی حیاهِ أفراد المجتمع، إلّا أنّها لیست الوسیلهَ الوحیدهَ لتحقیق التواصل، لأنّ الإنسان یمتلکُ وسائلَ أخری غیرَ لغویّهٍ ٍ تقومُ بوظیفهِ التّواصلِ تُدعی اللّغه الصّامه، وهی تقومُ بدورٍ فاعلٍ و حاسمٍ فی الکثیر من اللّحظات التّواصلیّه الّتی تتخلّلُ حیاهَ الأفرادِ. إذ أنّ حوالی 30 % إلی 40 % من إتصالاتنا تکون لفظیّه و نحو 60 % إلی 70 % منها غیر لفظیّه. یحاول الباحث فی هذه الورقه البحثیّه باتّباع المنهج الوصفیّ- التحلیلیّ دراسهَ التواصل غیر الشفهیّه کالسّلوکات الجسدیّه، البروکسیمیا، الزّمن، المکان، طرق أخذ الدور فی الکلام ، العلامات الصوتیّه غیر اللغویّه، الصّمت، سلوکیّات الملامسه. نستشفّ من هذا البحث أنّ التّواصل فی بلاد الشرق الأوسط و لاسیّما فی البلاد العربیّ یعتمدُ بدرجهٍ کبیرهٍ علی السّیاق و عدم إلمام الإنسان بثقافه مخاطبیه فی الحوار یؤدّی إلی الانهیار فی التّواصل. بما أنّ تفاوت السلطه یبدو کبیراً للغایه فی الدول العربیّه فتوزیعُ أدوارِ الکلامِ فی هذه الثّقافهِ یعتمدُ علی أمورٍ کالسّنّ، والمکانهِ الاجتماعیّهِ، والسّلطهِ الّتی یحوزها الشّخصُ. إنّ ثقافه العرب تعطی الوقت أدنی منزلهٍ بکثیرٍ من الأهمیّه ممّا تعطیه ثقافهُ البلادِ الغربیّهِ. و حینما نحاور العرب فهم یمیلون بشکلٍ عامٍّ إلی التّقارب الجسدیّ؛ أمّا عدمُ الإحتفاظِ بمسافهٍ مکانیّهٍ فی الثّقافهِ الغربیّه أثناء المحادثهِ یثیر مشاعر جنسیّه أو عدائیّه.
۹.

دینامیه المعنى والسیاقات الدلالیه فی شعر ابن لُبّال الشریشی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۱ 37 - 50

کلیدواژه‌ها: السیاق الدلاله دینامیه المعنى ابن لبال الشریشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۰ تعداد دانلود : ۳۶۱
إنّ دراسه دینامیه المعنى والسیاقات الدلالیه للنص الشعری منهج نقدی یتناول دراسه السیاقات والرؤى التشکیلیه التی اختارها الشاعر لتفجیر الدلالات فی شعره. فصله المعنى بالعناصر الدلالیه فی الشعر صله وثیقه؛ لذا نرى أن کلّ شاعر یتطرق إلیها فی شعره. تهدف هذه المقاله إلى دراسه الأثر اللغوی وبنیاته الإیحائیه فی شعر ابن لُبّال فتعالج معتمده على المنهج الوصفی التحلیلی، الظواهر الدلالیه التی ظهرت فی شعر الشاعر بجلاء. وتوصّل البحث إلى أن ابن لبال استخدم التکرار لیجسد عمق السرور والفرح، کما نجد فی شعر ابن لبال عدداً عدیداً من عناصر إبلاغیه المعنى وتأثیر السیاق من خلال الألفاظ المتنوعه التیقد تجلّت أیضا فی قسم من أشعاره. فیعمد ابن لبال إلى توظیفها لتنسجم مع المعنى المستفاد، وصولا إلى إنتاج الدلالیه اللازمه، مثلاً الکراهه من منصب قضاء بلده. ولا شک أنّ ظاهره الترادف الإشاری احتلّت حیّزا مهما فی شعر ابن لُبّال؛ إذ تقوم على التأکید والتقریر بما یدور فی باله. أیضا التلاعب بالکلمات، وشبکه التساؤلات، وبؤره الدلاله، وإیجابیه اللُغَز، والنهج الاستهلالی، تقنیات اعتمد الشاعر علیها فی تحسین شعره وتفعیل دینامیه المعنى وتخزینه بمعانٍ متنوعه یتفاعل معها الشاعر ویخاطب بها عقلیه المتلقی فی کشف المعنى.
۱۰.

أثر السیاق فی توظیف الأفعال لدى أحمد عبد المعطی حجازی دراسه من منظور إستراتیجیه الخطاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۲ 81 - 96

کلیدواژه‌ها: إستراتیجیه الخطاب السیاق توظیف الأفعال المنهج التداولی أحمد عبد المعطی حجازی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۱ تعداد دانلود : ۵۱۷
إستراتیجیه الخطاب عملیه یقوم بها المرسل لتخطیط الخطاب واستعمال الوسائل اللغویه التی توصله إلى الهدف. تجعل هذه العملیه المرسل یختار فی المستوی الصرفی، البنى الصرفیه المناسبه التی توافق قصده فی سیاق محدّد. من هنا قد یستخدم المرسل البنى الصرفیه فی غیر معناها ویرید بها معنى یدلّ على القصد ویناسب السیاق ویستخدم من أبواب الأفعال ما تنقل الهدف إلى المرسل إلیه بدقّه وسهوله. هذا، وقد أثّر السیاق والهدف على استعمال البنى الصرفیه عند عبد المعطی حجازی فجعلاه یستعمل الأفعال فی شعره حسب ما یقتضی السیاق. یهدف هذا البحث إلى دراسه إستراتیجیه الشاعر حجازی فی توظیف الأفعال للتواصل مع المخاطب والوصول إلى الهدف. وبما أنّ هذا التوظیف یختلف على أساس السیاق، فیعتمد البحث على المنهج التداولی الذی یهتمّ کثیرا بالسیاق وعناصره. أمّا النتائج التی توصّل إلیها البحث فهی خضوع الأفعال لنفسیه الشاعر وسیاق کلامه، حیث تعدل الأفعال أحیانا عن زمنها الأصلی إلى التعبیر عن الزمن النفسی وتحمل المعنى الموافق للسیاق والمقاصد. وإنّ کثره الأفعال الماضیه لدى الشاعر فی حدیثه عن الغربه فی المدینه القاسیه تؤدّی إلى أن یخیّل المخاطب أنّ الشاعر قد أنشد تلک القصائد بعد ترکه المدینه، بینما أنشدها الشاعر خلال عیشه فی المدینه؛ فمن هنا قد یحمل الفعل الماضی معنى یوافق مقاصد الشاعر ونفسیته فی السیاق المحدّد. وکذلک قد انحرف الشاعر عن استخدام الأفعال الماضیه إلى استخدام الأفعال المضارعه للحدیث عن قضیه تاریخیه؛ ذلک أنّه لم یقصد وصف حادثه تاریخیه فحسب، بل أراد من وراءها التعبیر عن حالته النفسیه فی عصره الحاضر. قد وظّف الشاعر أبواب الأفعال حسب مقاصده وجاء بأبواب تکون کوسیله تنقل المعانی إلى المخاطب وکمرآه تصوّر نفسیه الشاعر وأفکاره.
۱۱.

دراسه السّیاق العاطفی لنهج البلاغه بناءً على نظریّه تحلیل الخطاب من وجهه نظر جون أوستن (رساله 62 أنموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال بیست و پنجم یهار و تابستان ۱۴۰۱ (۱۴۴۳ه.ق) شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 113-137

کلیدواژه‌ها: تحلیل الخطاب السیاق النسیج العاطفی نهج البلاغه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۷ تعداد دانلود : ۱۸۴
ومن الثابت أنّه لا یمکن تحدید حقیقه العدید من الجمل الإخباریه أو زیفها ولکن ما یمکن أن تفعله مثل هذه الجمل کما اعتقد أوستن أنّ إصدار البیان یتطلب متحدثاً ینتج أجزاء من الکلام یُدعى الفعل التعبیری حیث یؤثر على المخاطب؛ هذا التأثیر هو نفس الفعل غیر التعبیری، أو تحلیل الخطاب الّذی یعود إلى نفس هذا التأثیر ألا وهو الفعل غیر التعبیری وردّ فعل المخاطب على الفعل غیر التعبیری هو فعل ما بعد التعبیری. بلغه أخری، یعنی استعمال الکلام لدی المخاطب سوف یجعله یتوسّع أو یضیّق ومن ثمّ یخضع لعاطفته وانفعاله خاصّه إذا کان الکلام حول الإنسانیه والحرّیّه والدیمقراطیه وأمثالها. الهدف من هذه الدراسه هو التحقیق فی خطاب السیاق العاطفی فی نهج البلاغه لمعرفه ما إذا کانت نظریه تحلیل الخطاب استخدمت لفهم رساله 62 لأمیر المؤمنین (ع) فهماً أفضل؟ وما هو مکان السّیاق العاطفی فی أقوال سماحته؟ تشیر النتائج إلى أنّ الإمام (ع) یحاول نقل المفاهیم إلى المخاطب من خلال تحلیل الخطاب الّذی یشبه الفعل غیر التّعبیری فی نهج البلاغه. کما أنّ السیاق العاطفی یهدف إلی إقناع المستمع ویجعله یبادر إلی التفکیر فی المضمون الدّاخلی للخطاب. فی هذا المقال، جرت محاوله للتّعبیر عن الخطاب تحدیداً باستخدام المنهج الوصفی _ التحلیلی والاعتماد على الدّلالات، ثم التّعبیر عن السّیاق العاطفی للرّساله وفحص الجمل المستخدمه فی نهج البلاغه فی إطار النظریه المذکوره من وجهه نظر أوستن.
۱۲.

تکرار الضمیر فی شعر ابن مقبل، سیاقاته، دلالاته(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 161 - 186

کلیدواژه‌ها: التکرار السیاق الدلاله الإطناب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۴ تعداد دانلود : ۱۶۴
التکرار ظاهره أسلوبیّه تفنن العرب فی استخدامه، إذا أرادوا معنًى إضافیّاً، لا یتحقّق بغیره، ویربط بین أجزاءٍ معنویّه متعلّقهٍ بمرجعٍ واحدٍ یقع علیه التکرار، وله لطائفه البلاغیّه والمعنویّه التی یحدّدها السّیاق الذی جاء فیه، والمقام الذی فرضها، ومقتضى الحال. ویکون التکرار فی اللفظ والمعنى معاً، وربّما یقع فی اللفظ من دون المعنى، أو فی المعنى من دون اللفظ، سواءٌ أکان فی الجمله أم فی اللفظ المفرد. فمن تکرار اللفظ المفرد الذی رسم به ابن مقبلٍ لوحاته الفنیّه کان تکرار الضمیر؛ إذ بدأ کلاًّ منها بالمرجع الذی یشکّل أساسها، ثمّ عدل عنه إلى ضمیره ال مُغنی عنه، یستکمل به أوصافه المتعدّده، أو یذکِّر به بعد طول فصلٍ، أو یؤنس به نفسه، أو یؤکّد معنًى أراد تقریره فی نفس المتلقی، أو یظهر لوعهً وحسرهً ملأت قلبه، إلى غیر ذلک من المعانی التی جادت بها کیفیات التعبیر الشعریّه لدیه، وتوقّف البحث عندها.
۱۳.

تداولیه الخطاب السردی القرآنی و بلاغه الحجاج والإقناع سورتا البقره و طه أنموذجا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۲ الخریف و الشتاء ۱۴۴۲ شماره ۱ (پیاپی ۳) 234-254

کلیدواژه‌ها: الحجّاج استراتیجیه الإقناع الحوار السیاق الخطاب التداولیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۹۴
یشغل الخطاب الحجاجی حیّزا کبیرا فی النص القرآنی بشکل عام وسورتی البقره وطه بشکل خاص، ویتجلى ذلک من خلال تعدّد الموضوعات التی تطرّقتا إلیها وتنوّع المخاطَبین فیهما؛ هذا ما أدّى إلى توظیف کثیر من الآلیات الحجاجیه: لغویه، وبلاغیه... بقصد جذب انتباه المخاطبین من أجل الامتثال والاقتناع بما أُمروا به، ومن أجل ذلک، جاءت هذه الدراسه معتمده على منهج وصفی تحلیلی وبالاستعانه بالمقاربه التداولیه لتسلّط الضوء على آلیات الحجاج والإقناع فی سوره البقره وسوره طه؛ ذلک لأنّ غایتهما حمل الطرف المتلقی على الاقتناع بالتسلیم والإذعان لله تعالى. من خلال عرض آیات الحجاج والحوار التی دارت بین المرسل والمتلقی، ورصد الأفعال الکلامیه والروابط الحجاجیه لتحقیق استراتیجیه الإقناع المنضویه ضمن الحقل الکبیر المعروف باستراتیجیات الخطاب نتناول هذه القضایا اللسانیه التی تعنی أن الخطاب المنجز یکون خطابًا مخططًا له بصفه مستمره،إذ یعمد المرسل فی خطابه إلى توظیف استراتیجیه مناسبه تعبر عن مقصده وتحقق هدفه على حدّ تعبیر عبدالهادی بن ظافر الشهری، وهی استراتیجیه تداولیه، تکتسب اسمها منهج الخطاب، ویبنی فعل الإقناع وتوجیهه دومًا على افتراضات سابقهبشأن عناصر السیاق خصوصًا المرسل إلیه، وتستعمل هذه الاستراتیجیهمن أجل تحقیق أهداف المرسل.
۱۴.

المعاییر النقدیه فی الخصائص السبع للجوده الشعریه(تحلیل مقارن)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۹ 45 - 66

کلیدواژه‌ها: السیاق طبیعه الشعر ارسطو الهویه النقدیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴ تعداد دانلود : ۹۹
لما کانت الأفکار التی تعرض فی الابداع الشعری من خلال ما یوحی بها النص، والتی ستدور فی ذهن المتلقی، لیست بالشیء الوحید فیها کی تبلغ بالنص الشعری الذروه، لذلک وضع النقاد بدءً بالأوائل الغربیین، ووصولاً بالمتأخرین العرب، خصائص وإشارات سبعه قد تکون متفقه لما قیل من الشعر من حیث جودته وبلوغه قمه المتعه الفنیه، وطبعاً تختلف الخصائص الممیزه لکل شعر باختلاف أفراده و طبائعم، حیث یعد هذا سبباً لغلبه بعض الخصائص من شخص إلی آخر، أو من مجتمع إلی آخر. وهذه الخصائص تنحصر ضمن عناصر سبعه عباره عن اللغه الشعریه، والتجربه الفنیه، والعاطفه الشعریه، ومستوی الإهتمام، ودرجه التعقید الشعری، والإیقاع الموسیقی، والشکل، فثمه معاییر نقدیه تترشح من هذه العناصر لتشخص مستوی الجوده الشعریه. اعتمد المقال علی المنهج التوصیفی التحلیلی فی اسلوب المقارنه بین الاتجاهین لاتخاذ اسلوب التطبیق النصی.
۱۵.

دراسه مظاهر الدلاله عند عبدالقاهر الجرجانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال دوازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۸ 81 - 112

کلیدواژه‌ها: المعنی معنی المعنی النظم السیاق النحو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰ تعداد دانلود : ۹۱
قد إستطاع عبدالقاهر الجرجانی وضع نظریه واضحه للدلاله فی التراث الاسلامی تعرف بنظریه النظم وضع فیها قوانین عامه للدلاله اللغویه علی مستوی الترکیب وجعل علم معانی النحو أساسا صلبا لهذه النظریه. قد تمیزت نظریه النظم بنظره ثاقبه عمیقه قائمه علی حسن الصیاغه وتوخی معانی النحو. فالنظم فی نظر الجرجانی تعلیق الکلم بعضها ببعض والبلاغه لا ترجع إلی فصاحه اللفظ وبلاغته وإنما إلی النظم ومنهج الصیاغه ومعنی ذلک هو أن الکلمه لا قیمه لها فی ذاتها بل فی علاقتها فی ترکیب لغوی ما، لذلک لا یحکم علی الکلمه بشکل مستقل بل یدرس الکلمه حین الدخول فی سیاق لغوی ما، وهذا السیاق هو الذی یحدث انسجام الدلاله ویبرز فیه المعنی علی وجه یتقبله العقل. هذه الدراسه فی جزء یسیر مما یمکن درسه فی تراث البلاغه الزاخر محاوله لإلقاء الضوء علی دراسه مظاهر دلاله عند الجرجانی وتهدف إلی بیان تناوله للدلاله وکیفیه إهتمامه بها. یقوم منهج البحث علی المنهج الوصفی- التحلیلی الذی یتتبع الدلاله عند الجرجانی ویحاول إبراز کیفیه العلاقه بین الدال والمدلول من وجهه نظر الجرجانی وکذلک یدرس أنواع الدلاله عند الجرجانی.
۱۶.

سيمياء الحيوان في القرآن الكريم قصّة بني إسرائيل نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۹ 193 - 204

کلیدواژه‌ها: القرآن الکریم السیمیائیه السیاق الحیوان بنو إسرائیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۷
یمتاز القرآن الکریم بنصّ أدبی تشعّ مفرداته بدلالات سیمائیه، حیث یتلقی منها المتلقی ما یتلاءم ونسبه جهوده ومعرفته فی استخراج تلک الدلالات السیمیائیه والإیحائیه ضمن نسق موحَّد من المعانی والمفاهیم التی تُکوِّن الفکره الأساسیه فی کلّ موقف قرآنی. فنجد کلّ مفرده فیه تحظی بدلالات إیحائیه متستره خلف المعانی الظاهره للمفرده ونلتمس ترابطاً بین تلک الدلالات المتنوعه للمفرده القرآنیه التی تتضح ضمن سیاقها القرآنی. هذا، وتعتبر الدراسه السیمیائیه مضماراً فاعلاً فی الکشف عن الدلالات المتستره فی النص القرآنی الذی یحفل بمعان جزئیه تتکامل فی سیاق متناسق یتلقیها القارئ منها معنی ومفهوماً کامل الملامح یعبر عن فکره مرکزیه یتمحور علیها النص القرآنی. بناء علی ذلک، یسعی هذا البحث إلی دراسه ما دلّ علی الحیوان فی قصه بنی إسرائیل من المفردات والألفاظ القرآنیه، لنبین ما حفلت به من دلالات سیمیائیه؛ وذلک علی أساس المنهج الوصفی التحلیلی، وبالاعتماد علی مراجعه آراء المفسرین للقرآن الکریم. وقد کشفت الدراسه عن هذه الدلالات السیمیائیه لألفاظ الحیوان فی قصه بنی إسرائیل، وکانت دلالات تُوثِّقها علاقه تظهر بین ما لتلک الألفاظ من معان لغویه أولیه وبین ما للقصه من فکره محوریه أساسیه؛ فنجد بین المعنی اللغوی والإیحائی انسجاماً وترابطاً یقع ضمن إطار من سیاق النص القرآنی فی کلّ موقف وحدث من القصه. وعلی هذا الأساس، وجدنا أنّ ألفاظ الحیوان فی قصه بنی إسرائیل تدلّ علی دلالات سیمیائیه تمثلت فی التبیین والکشف عن الحقائق، والاستعجال والتسرع، والإحیاء والنشور، والتفجیر والتفجر لشق الطریق، والمخادعه والمحایله، والغفله والنسیان، وهی دلالات ذات صله بکلّ موقف من مواقف القصه، کما هی دلالات لا یتبینها المتلقی مباشره، بل بعد تمعن فی نظام مترابط بین المعانی اللغویه وما یرتبط بفکره النص والموقف القرآنی.
۱۷.

أثر السياق في توجية الدلالة القرآنية عند الشيخ حيدر حبُّ الله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۰ 19 - 36

کلیدواژه‌ها: السیاق الدلاله توجیه الدلاله القرآنیه حیدر حب الله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۳۰
لقد کان السیاق ولایزال أداه أساسیه فی فهم المعانی الغامضه، بل واکتشاف مقاصد المتکلم فی استعمال حروف دون حروف، وکلمات من دون أخرى، وعبارات غریبه أحیانا بدل أخرى ألف المتلقی تلقیها، فینکشف النص فی تَجَلٍّ جدید، لتأخذ قراءته منحى لم یکن لیظهر، لولا مباشره السیاق وإسهامه فی ذلک. فالقارئ وهو یقرأ نصا ما، یتلقى حروفه وکلماته ومقولاته فی مسار ذهنی معین، یستدعی من خلال المسافات الأولى التی کتب فیها هذا النص، مستحضرا عاملین أساسیین فی ذلک: أولهما نسق النص، من خلال سوابق الکلمات والجمل ولواحقهما وما إلی ذلک من الأنساق الداخلیه الترکیبیه؛ والآخر هو معرفته بالمتکلم؛ وکلما زادت معرفه القارئ بالمتکلم، زاد اقترابه من إدراک ملابسات الخطاب التی أنتج فیها. فإن النصّ القرآنی کتاب مقدّس حظی بقراءات عدّه تختلف باختلاف المرجعیات الثقافیه التی ینطلق منها الکاتب؛ ومن هذه القراءات نظریه السیاق ومدى تأثیره على المعنى؛ فسیکون هدفنا فی هذه الدراسه هو الحصول علی مجموعه من اللافتات السیاقیه الممیزه التی قام حب اللّٰه من خلالها بتجسید المعنی القرآنی وتوجیه دلالاته فی نطاقات معینه. إذا سنتناول فی بحثنا هذا   ووفق المنهج الوصفی التحلیلی السیّاقَ لِما له من أهمیه فی تحدید المعانی وفهم النصّ القرآنی، وقد استأثرت أصول النظریه السیاقیه باهتمام بعض الباحثین المحدثین منهم الشیخ حیدر حبُّ اللّٰه؛إذ وجد فی هذه النظریه ما ینبهنا على فهم النصّ القرآنی وتفسیره، ویجنبنا الوقوع فی الخطأ. وإجمال نتائج البحث یبیّن لنا أنّ تحدید دلاله اللفظ فی النص یکون أقرب إلى قصد صاحب النص؛ ومن نظریه السیاق وأثرها الواضح فی توجیه الدلاله، نتعرّف على القصد الإلهی المراد من دلالات الألفاظ فی القرآن الکریم، واتضح کذلک من خلاله أنّ النصوص القرآنیه لا یکون فهمها فهما شاملا إلا من السیاق القرآنی بالنظر إلیه کوحده سیاقیه کبرى؛ لأن القرآن الکریم یفسر بعضه بعضا، وقد تنبّه حب اللّٰه لهذه الوتیره السیاقیه المؤثره فی نصوصه بشکل حاسم.