آموزش مهندسی

 بار اصلی پیشرفت اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی مردم، بر دوش متخصصان و به خصوص مهندسان است. از یک مهندس انتظاراتی بسیار فراتر از دانستن مجموعه ای از دانشهای بنیادین و فناوریهای نوین است و الگوی کلی نظام آموزش مهندسی باید در خصوص ایجاد مجموعه ای از شایستگیهایی باشد که فهرست آنها به صورت متنوع در متون مرتبط و اسناد بین المللی یافت می شود. هر چند رسیدن به همه شایستگیهای مطرح شده امری نا ممکن می نماید، ولی حداقل باید به مجموعه شایستگیهای مورد اشتراک نهادها و مؤسسات معتبر در این حوزه توجه وی ژه ای صورت پذیرد. اجتماع این ویژگیها در یک فرد او را به جایگاه مهندس شایسته نزدیک می سازد. این ترکیب از شایستگیها، الگوی شایستگی مهندسان را شکل می دهد. هر چند مهندسان در سازمانهای مختلف مسئولیتهای بسیار متفاوت و بعضاً غیر همسنخ را بر عهده می گیرند، ولی جوهره مشترک این مسئولیتها این امکان را فراهم می آورد که برای عموم مهندسان، فارغ از رشته تحصیلی و رسته شغلی آنها، الگوی شایستگی مهندسان تدوین شود. این الگو ابتدا از یک فرایند پژوهش کیفی به روش دلفی حاصل شد و سپس، در یک نظر سنجی از خبرگان این حوزه، مورد تأیید کلی قرار گرفت و در نهایت، در یک پژوهش پیمایشی ارزیابی شد و از این طریق، الگوی نهایی که مشتمل بر 4 شایستگی کلان، 7 شایستگی اصلی و 28 شایستگی فرعی است، به دست آمد. چهار شایستگی کلان عبارت اند از: انگیزه متعالی، تخصص علمی، توانمندی عملی و اهتمام به رشد و بالندگی. هفت شایستگی اصلی یک مهندس شایسته عبارت است از: انگیزه متعالی در ارائه خدمت مهندسی، توانایی حل خلاق و نظام مند مسئله های مهندسی، تسلط بر حجم وسیعی از دانش پایه و مهندسی، مهارت در یکی از عرصه های کاربرد مهندسی، مهارت در انجام دادن کار گروهی در ضمن تعهد فردی، اهتمام به یادگیری مادام العمر و در نهایت، اهتمام به یاددهی خودانگیخته. در ضمن در فهرست شایستگیهای نهایی، بر خلاف معمول، عنوان " اخلاق مهندسی" وجود ندارد و در عوض، متعالی بودن انگیزه یک مهندس، آنچه از یک مهندس اخلاقمند مورد توقع است، را تأمین می کند.

 اغلب سازمانهای صنعتی برای تأمین نیازهای دانشی مهندسان خود دوره های فنی متعددی را برگزار کنند. از آنجا که اجرای این دوره ها متضمن سرمایه گذاری هنگفت و صرف زمان خدمتی نیروی انسانی فعال است، آگاهی از کیفیت آموزشهای اجرا شده و بازدهی حاصل از میزان اثربخش بودن آنها از مهم ترین انتظاراتی است که سازمان از نظام آموزش دارد. پاسخگویی به این انتظارات مستلزم شناسایی عوامل تأثیر گذار در برنامه ریزی و اجرای دوره ها نظیر استراتژی، اهداف و ساختار سازمانی مرکز آموزش، سازماندهی و مدیریت آن، استانداردهای آموزشی، کادر آموزشی، امکانات و تجهیزات در اختیار، فرایند یاد دهی یادگیری و ارزیابی میزان تأثیر هر یک از آنها در کمک به ایفای نقش آموزش در بهبود کیفیت محصول یا خدمات تولید شده سازمان است. در این مقاله با رویکرد به «مدیریت کیفیت جامع» به عنوان شناخته شده ترین مدل کیفی سازی، شیوه های بهبود کیفیت در برنامه های آموزش مهندسی بررسی شده است.

 در آموزش علوم و آموزش مهندسی، به عنوان حوزه های جدیدی که زمان زیادی از شکل گیری و تکوین آنها نمی گذرد، عموماً از رویکردها و شیوه های پژوهشی یکسانی استفاده می شود. موضوع اصلی این دو قلمرو؛ یعنی «آموزش» که به مقوله یاددهی و یادگیری علوم پایه و علوم مهندسی می پردازد، باعث شده است تا اشتراکات زیادی در روندهای پژوهش رشته های مذکور وجود داشته باشد. از سوی دیگر، قرابت در ماهیت و محتوای علمی علوم پایه و علوم مهندسی زمینه ساز نزدیکی بیشتر این حوزه ها در روشهای برنامه ریزی درسی، آموزش و ارزشیابی شده است. همه این موضوعات به همراه زیر مجموعه های آنها زمینه های تحقیق مناسبی را برای پژوهشگران این حوزه های جدید علمی فراهم آورده است. در این مقاله با بررسی شیوه های کلی پژوهش در آموزش، به معرفی، تحلیل و تبیین نقاط قوت و ضعف هر یک از رویکردهای به کار رفته در تحقیقات مربوط به این قلمروهای علمی در آموزش عالی پرداخته شده است.

 هدف از این مطالعه بررسی میزان فعالیتهای صورت گرفته در زمینه آموزش مهندسی در شرکتهای چند ملیتی است که در کشور ایران مشغول به کارند. در این مطالعه میزان هزینه آموزش مهندسی، ماهیت برنامه های آموزش مهندسی پیشنهادی و ابهامات مربوط به آموزش مهندسی در این شرکتها بررسی شده است. داده ها از طریق بررسی شرکتهای چند ملیتی (MNC ) که در ایران مشغول به کارند، به دست آمده است تا میانگین هزینه صرف شده برای آموزش مهندسی و نوع برنامه های آموزش مهندسی پیشنهادی برای گروههای مختلف کارکنان آزمایش شود. یافته ها حاکی از آن است کهMNC ها سرمایه گذاری زیادی روی آموزش مهندسی داشته اند. نکته دیگر اینکه آموزش مهندسی در شرکتهای خدماتی بیشتر از شرکتهای تولیدی دایر در ایران متداول بوده است. بیشترین قسمت آموزش مهندسی بر پیشرفت خصوصیات مدیریتی و حرفه ای کارکنان تأکید داشته و عموماً از بیرون هدایت می شده است. از پاسخ دهندگان بیشتر در خصوص کیفیت و ارتباط برنامه های آموزش مهندسی ارائه شده سؤال شده است. نتایج این بررسی برای MNCها این بینش را به وجود آورد که طراحی و پیشنهاد برنامه های آموزش مهندسی مرتبط تر و با کیفیت بهتر را به کارمندانی که در شعب ایرانی هستند، عرضه کنند.

پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی اثر بخش برنامه درسی دروس آزمایشگاهی رشته های فنی و مهندسی دانشگاه های آموزش عالی با رویکرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد مشتمل بر کدگذاری باز، کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابی صورت پذیرفت. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده کیفی و از نظر اجرای پژوهش داده بنیاد است. شرکت کنندگان در پژوهش صاحب نظران و خبرگان در زمینه آموزش دروس آزمایشگاهی بودند. روش نمونه گیری به روش هدفمند گلوله برفی صورت پذیرفت و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. مرحله کد گذاری باز با مطالعه ادبیات پژوهشی ملی و بین المللی و همچنین سند کاوی انجام شد  و نتایج حاصله در کد گذاری انتخابی مورد دسته بندی قرار گرفت. سپس یافته ها با  نظر 16 نفر از خبرگان  این حوزه و به کمک فن دلفی و همچنین برگزاری جلسه بارش مغزی مورد ارزیابی قرار گرفت و الگویی شامل 84 گویه، 21 شاخص، 10 مولفه و 5 بعد منطق با نظر خبرگان پژوهش تدوین شد. در این پژوهش ابعاد: انتظارات دانشجویان، دانش پیش آزمایشگاهی، چرخه ی ارائه، ارزیابی و مقاصد نهایی برای برنامه درسی دروس آزمایشگاهی رشته های فنی و مهندسی پیشنهاد شد.

چارچوبی به منظور ارتقای محتوای آموزش کارشناسی مهندسی عمران با رویکرد انتقال مهارت های کارآفرینی پیشنهاد شده است. با روش تحقیق آمیخته-اکتشافی، ابتدا با مصاحبه با 11 نفر از خبرگان دانشگاه، به مدل مفهومی شامل 9 مؤلفه (زیست بوم، آزمون ها و ارزشیابی، ساختار، مشوق ها، دروس عمومی/ نظری، پروژه ها (طراحی سازه و راه سازی)، کارآموزی، دروس تکمیلی و کهاد، فوق برنامه) رسیدیم. بر اساس زیرمؤلفه ها، راهکارهایی به منظور ارتقای محتوای آموزش کارشناسی مهندسی عمران با انتقال مهارت های کارآفرینی ارائه شده است. سپس بر اساس مدل، پرسش نامه ای شامل 35 پرسش طیف لیکرت و 2 ترتیبی طراحی و در نمونه ای از مهندسان عمران شاغل (متخصصان) توزیع شد. داده های حاصل، با آزمون فریدمن تحلیل شد و پرسش ها به ترتیب اولویت از متخصصان مرتب شدند. سرانجام بر اساس 20 اولویت ابتدایی، پیشنهاداتی برای سیاست گذاران، استادان و کارآفرینان و دانشجویان ارائه شده است. برای مثال بازدید از کارگاه ها به عنوان فعالیت های فوق برنامه، پیشنهاد استادان و اولویت اول متخصصان بود. همچنین، پیشنهاد درسی تحت عنوان «پروژه نوآورانه» جزء 20 اولویت ابتدایی متخصصان بود.

 آموزش مهندسی در کنار حوزه های مختلف مهندسی، دارای اهمیت و نیازمند پژوهش است. در علوم مهندسی، یکی از مهم ترین ابزارهای پژوهش برای مهندسان، شبیه سازی عددی به کمک نرم افزارهای رایانه ای است. متلب/سیمولینک از جمله نرم افزارهای کاربردی در علوم مهندسی است. آموزش این نرم افزار با توجه به دامنه وسیع کاربرد آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله، روشی آموزشی با انسجام مجموعه بلوک ه ای به کارگرفته شده برای شبیه سازی سامانه های مهندسی پیشنهاد شده است. این شیوه بر پایه تصویر بوده و هدف آن، آموزش چگونگی پیاده سازی بلوک ها در محیط سیمولینک نرم افزار است. عواملی مانند نام، شکل ظاهری و عملکرد اجزای بلوک ها دارای اهمیت است. روش پیشنهادی می تواند در بهبود کیفیت شناخت و ماندگاری ذهنی این عوامل اثرگذار باشد. نمونه های اجرایی ایده پیشنهادی در سطح های مختلف، در قالب تکلیف یا آزمون، معرفی شده اند. تجربه اجرای این روش در چند نیم سال تحصیلی، نشان دهنده قابلیت پیاده سازی آسان آن بر روی سامانه های متفاوت مهندسی است. نتایج به دست آمده از نظرسنجی، در سه سازه ماندگاری، شناخت و روان شناختی دسته بندی و بررسی شده است. اثربخشی بسته پیشنهادی، به کمک پیش آزمون و پس آزمون نشان داده شده است.

در سال های اخیر در جهان و نیز کشورمان استقبال کمتری از رشته های مهندسی و علوم پایه صورت می گیرد و تعداد دانش آموزان دبیرستانی که شاخه ریاضی و علوم را انتخاب می کنند، به صورت فزاینده ای در حال کاهش است. با وجود آن که در سال های اخیر تعداد دانشکده های مهندسی در کشور افزایش یافته ولی تعداد متقاضیان تحصیل در آنها، به شدت رو به کاهش است. این کاهش علاقه در درازمدت باعث کمبود نیروهای متخصص کارآمد در صنایع کشور خواهد شد زیرا دانش آموزان ضعیف تر، جذب رشته های مهندسی خواهند شد که حتی در صورت عدم کاهش تعداد فارغ التحصیلان افراد فکور و صاحب ایده در بین آنان نادر خواهد بود. این امر دلایل زیادی دارد که در این مقاله به آنها پرداخته شده است. تلاش می شود راه هایی پیش پا گذاشته شوند تا بتوان در آینده تمایل دانش آموزان به رشته های مذکور را افزایش داد و از شدت مشکلاتی که کشور در آینده با آنها دست به گریبان خواهد شد، کاست. عدم آگاهی دانش آموزان از رشته های مهندسی و نیز عواملی که منجر به انتخاب رشته های دیگر می شود، بررسی شده اند. سرمایه گذاری در آموزش مهندسی، اساس توسعه اقتصادی است و وجود نیروهای متخصص و ماهر است که سرمایه گذاری شرکت های بزرگ را ممکن می سازد.

 کیفیت آموزش مهندسی بحث انگیز شده است. نوعی فراموشی نسبت به روایت های اصیل علم ورزی بر نظام آموزش عالی ما سایه انداخته است. نیاز به داستان کیفیت داریم. این مطالعه کوششی برای فهم حافظه های جمعی منتهی به تولید مکرر کیفیت در دوره های رشد و پویایی آموزش مهندسی در کشورمان است. مطالعه مبتنی بر رهیافت زمینه کاوی تاریخیِ «کیفیتِ تجربه شده آموزش مهندسی» است. مورد دانشکده فنی دانشگاه تهران انتخاب شده است. رویکرد روش شناسی تلفیقی به صورت بررسی اسنادی، مراجعه به خبرگان و مطلعان کلیدی و تحلیل محتوای کیفی روایت ها و اسناد و متون و منابع به کار رفته است. با استادان و مدیرانی که تجربه درخور توجهی از تحصیلات در رشته های مختلف فنی- مهندسی دانشگاه تهران را داشتند، تا 21 نفر بر مبنای چارچوب نمونه هدفمندی در حد اشباع داده ها و اشباع نظری گفتگوهای عمیق کیفی به عمل آمده است. این یافته با بهره گیری از چارچوب سیپ به دست آمد که کانون کیفیت آموزش مهندسی طی دوره رشد و شکوفایی، تجربه نافذ علم آموزی بود. وجوه زمینه ای دغدغه کیفیت آموزش مهندسی، اعم از برون دانشگاهی و درون دانشگاهی شناسایی شد. نهاده ها، فرایندها و ستانده ها به دست آمد.

کیفیت شرط بقای مراکز آموزشی مدرن و دریچه ای به سوی جهانی شدن آموزش عالی است. در یکی دو دهه گذشته آموزش مهندسی در سطح جهان، تحولات زیادی را پشت سر گذارده و ملاک های مشخصی برای یک آموزش مهندسی معیار پیشنهاد شده است. امروزه، مراکز آموزش مهندسی پیشرو، برنامه های آموزشی خود را به گونه ای عرضه می نمایند که دانش آموختگانی توانا برای ورود به بازار کار مهندسی، در سطح ملی و بین المللی، به دست دهند. در چنین شرایطی است که ارتقای کیفیت برنامه های آموزشی، در اولویت قرار گرفته است. یکی از دردسترس ترین روش ها برای آگاهی از نقاط قوت و ضعف برنامه های آموزشی و ارتقای کیفیت آن، گذر موفقیت آمیز از فرایند ارزشیابی است. در برداشت تازه ای از «ارزشیابی»، به جای سنجش آن چه دانشگاه عرضه می کند، تمرکز به «دستاوردها»، یعنی آنچه دانش آموختگان کسب کرده اند، معطوف شده است. برای قضاوت در مورد میزان دستیابی دانشجویان به دستاوردهای موردنظر، روش های «ارزیابی درونی» یا خودارزیابی، توسط مؤسسه آموزشی و «ارزیابی برونی»، توسط نهادهای مستقل ارزشیابی، توسعه یافته است. در این مقاله، ضمن مرور وضعیت ارزشیابی آموزش مهندسی در جهان و تشریح سازوکار ارزیابی درونی و برونی، اقدامات صورت گرفته، در بیش از یک دهه گذشته، برای ارزشیابی آموزش مهندسی ایران، مطابق الگوی رایج در جهان، بررسی شده است

ارزیابی مستمر کیفیت آموزش مهندسی، یکی از ضرورت های ارتقای کیفیت نظام آموزش مهندسی است. با وجود تأکیدات ملی و بین المللی بر ارزیابی درونی و برونی در آموزش عالی، هنوز استفاده از این رویکرد در نظام آموزش مهندسی ایران متداول نشده است. یکی از دلایل این امر، پیچیدگی و زمان بر بودن اجرای این رویکرد است. اما می توان رویکردهای جایگزین که سهولت بیشتری برای اجرا دارند، استفاده کرد. از جمله این رویکردها پیمایش مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی است. در این رویکرد، به دو سؤال اصلی پاسخ داده می شود: (الف) فعالیت های دانشجویان در محیط دانشگاهی و به طور کلی محیط های یادگیری چیست و کیفیت آنها چگونه است؟ و (ب) نهادهای دانشگاهی برای ارتقای یادگیری دانشجویان، چه اقداماتی انجام می دهند؟ در راستای به کار بردن رویکرد یادشده، یک طرح تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی با هدف ارزیابی مواجهه دانشجویان با زندگی دانشگاهی در دانشکده های فنی و مهندسی کشور اجرا شد. جامعه مورد مطالعه، دانشجویان دانشکده های فنی و مهندسی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و کشور بود. داده های لازم از طریق پرسش نامه و انتخاب نمونه از کل نظام آموزش مهندسی کشور گردآوری شد. نتایج نشان داد که سطح مشارکت فعال تحصیلی دانشجویان فنی مهندسی مطلوب نیست. علاوه بر آن، تعامل دانشجویان با هیئت علمی دارای ضعف جدی است و دانشجویان، تجربه خیلی رضایت بخشی از آموزش های دانشگاهی ندارند. همچنین، سطح یادگیری آنان از مطلوبیت مورد انتظار برخوردار نیست. و بالاخره، دانشجویان بر این باورند که دانشگاه به طور مطلوب دانش و مهارت های آنها را برای ورود به بازار کار ارتقا نداده است.

 هدف از پژوهش، بررسی وضعیت کیفیت آموزش مهندسی و ارائه راه کارهایی از طریق تحلیل محتوای مطالعات پیشین است. این پژوهش کیفی در دو گام انجام شده است. در گام نخست، با به کارگیری روش مروری حیطه ای منابع مطالعاتی از پایگاه مجله آموزش مهندسی ایران از سال 1378 تا 1402 و با درنظرگرفتن کلیدواژه های تخصصی 31 مقاله گزینش شدند. سپس، منابع گزینش شده با استفاده از تحلیل محتوای کیفی بررسی شدند. یافته های به دست آمده در سه دسته عوامل درون دادی، برون دادی و پیامدی طبقه بندی شدند. عوامل درون دادی، شامل دانشجویان (مسائل فردی و غیرفردی)، برنامه های آموزشی و درسی (ضعف در برنامه های درسی و آموزشی)، سیاست های آموزش عالی (ضعف در سیاست گذاری، ضعف در اجرای سیاست ها)، سیاست های دانشگاه (رهبری ناکارآمد دانشگاه، مدیریت نامناسب دانشگاه)، اعضای هیئت علمی (مسائل در سطح کلاس درس و ورای کلاس درس)، امکانات (ضعف در زیرساخت های سخت و نرم) می شود. عوامل برون دادی، دربرگیرنده اشتغال دانش آموختگان مهندسی (مشکلات شغل یابی و مهاجرت نخبگان مهندسی)، گسست دانشگاه های مهندسی از صنعت (کاستی های دانشگاه و کاستی های صنعت) است. عوامل پیامدی، شامل تأثیر شرایط اجتماعی و فرهنگی و شرایط اقتصادی و سیاسی بر اشتغال دانش آموختگان مهندسی است. در پایان، پیشنهادهای اجرایی برای تجدیدنظر در سیاست ها و ارتقای کیفیت آموزش مهندسی پیشنهاد شده است

امروزه نظام آموزش عالی به طور اعم و آموزش مهندسی به طور اخص، نقش به سزایی در توسعه پایدار کشورها ایفا می نمایند. از طرف دیگر، تولید و توسعه فناوری های مختلف، شرایط جدیدی را برای نظام های آموزش مهندسی به وجود آورده است و اهمیت آن را دو چندان کرده است. به عبارت دیگر آموزش مهندسی باید مهندسانی تربیت کند که بتوانند با توجه به توسعه پایدار، راه حل های اثربخشی برای برآوردن نیازهای جامعه و انطباق با روندها و ابزارهای جدید فناورانه طرح کنند. از این رو در کنار رشد کمی، ارتقای کیفیت آموزش مهندسی مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا، هر چند نظام آموزش مهندسی ایران در سال های اخیر از رشد فزاینده ای برخوردار شده است ولی کیفیت آن، با چالش های تأکید بیش از اندازه برنامه های درسی بر دانش نظری، عدم تطابق مهارت ها دانش آموختگان با نیازهای بازار کار، کم توانی دانش آموختگان در مهارت های کارآفرینی و مشکل اشتغال فارغ التحصیلان، روبه رو بوده است. با توجه به نکات یادشده، در این مقاله ضمن بررسی روند کمی دانشجویان نظام آموزش مهندسی، چالش ها و چگونگی ارتقای کیفیت آن مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. همچنین به نقش آرمانی مؤسسه ارزشیابی آموزش مهندسی ایران و وضعیت موجود آن پرداخته شده است. سرانجام پیشنهادهایی برای بهبود کیفیت عرضه گردیده است.

شناسایی، پرورش و توسعه شایستگی های تفکر نقادانه (Critical thinking)، از مهم ترین عوامل موفقیت مهندسان در مسئله یابی، مسئله محوری، مسئله آفرینی، تشخیص راه حل های نوآورانه و حل مسائل پیچیده است. در مطالعه حاضر تلاش شد تا جایگاه تفکر نقادانه در آموزش مهندسی از طریق شناسایی دستاوردهای آن، مورد واکاوی قرار گیرد. از این رو در یک بررسی نظام مند، بر اساس دستورالعمل پریزما، مقالات نمایه شده در پایگاه های داده های اسکوپوس (Scopus)، گوگل اسکولار (Google Scholar) و ساینس دایرکت (ScienceDirect) در بازه زمانی 2010 تا 2023، با استفاده از ترکیب کلیدواژه های ""Critical Thinking” OR “Engineering Education” OR “Critical Thinking in Engineering Education” AND “Outcomes OR results” AND “Engineering Education” OR “Engineering” AND Benefits, AND Limitations OR Critical Thinking شناسایی و بازیابی شد. نهایتاً 21 مقاله پس از بررسی ملاک های ورود و خروج، برای تحلیل نهایی انتخاب شد. مقاله ها باید شرایط چهارگانه مرتبط بودن با موضوع پژوهش، انتشار در بین سال های 2010 تا 2023، چاپ نسخه نهایی و برخورداری از عبارات «تفکر نقادانه» و «آموزش مهندسی» را داشته باشند. یافته ها به شناسایی نُه دستاورد، استفاده از تفکر نقادانه در آموزش مهندسی منجر گردید. نتایج نشان می دهد که برای آموزش مؤثر تفکر نقادانه و ورود آن در برنامه های درسی مهندسی، به رویکرد منسجم تری نیاز است تا در سراسر برنامه درسی، به گونه ای مفید و اثربخش، بستر رسمی برای ارتقای دانش، بینش، ارزش ها و مهارت های مورد نیاز دانشجویان در نظر گرفته شود. بنابراین، نیاز است شیوه های آموزش تفکر نقادانه را به استادان مهندسی ارائه داد و زمینه ملموس، عملی و قابل درک برای پرورش این شایستگی در دانشجویان آموزش مهندسی را فراهم نمود. پرواضح است که با توجه به دستاوردهای حیاتی تفکر نقادانه، بررسی و آماده سازی الزامات و شرایط مورد نیاز برای بازنگری و به روزرسانی سیاست گذاری های آموزشی و دستورالعمل های خُرد و کلان توانمندسازی استادان مهندسی در پرورش تفکر نقادانه در دانشجویان مهندسی نه تنها ضرورت دارد که انکارناپذیر است؛ به نظر می رسد تاکنون نه تنها این الزامات مورد توجه قرار نگرفته، بلکه حتی در عمل، مورد کم توجهی قرار گرفته و به همین دلیل هم این شایستگی اصیل، پرورش نیافته است.

سرعت رشد و تغییر دانش در رشته های مهندسی، منجر به احساس نیاز به رویکردهای جدید شده است. نظریه ارتباط گرایی با قرار دادن یادگیرنده در مرکز یادگیری و ارائه تعریف جدیدی از یادگیری، این مشکل را مرتفع کرده است. موک ها، براساس این نظریه، تجربه موفقی بوده اند. اخیراً پژوهشگران، هیبریدموک ها را با ترکیب خاصیت توزیع پذیری ایکسموک ها و خاصیت شبکه ای سیموک ها، برای کسب مهارت های آزاد معرفی و نتایج مثبتی را ارائه داده اند. برای دستیابی به هدف پژوهش که شناسایی مؤلفه های محیط یادگیری شخصی شده در آموزش مهندسی با فناوری هیبرید موک می باشد، با روش تحلیل محتوای کیفی، مؤلفه ها در سیموک ها و ایکسموک ها، بررسی گردید. بدین منظور از جامعه آماری پژوهش های الکترونیکی مرتبط، 41 پژوهش داخلی و خارجی به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. سپس داده ها، با مصاحبه با 7 نفر از صاحبنظران این حوزه، به اشباع نظری رسید. پس از آن داده ها تحلیل کیفی و مضامین مرتبط کدبندی و مقوله های خودآموزی، خودانگیزشی، خودراهبری، شخصی سازی، ارزش سنجی ارتباط، ایجاد تقویت و حذف ارتباط و بسترشبکه اجتماعی در دو گروه استقلال فردی و شبکه سازی بدست آمدند.

نزدیک به نود سال از آغاز آموزش نوین دانشگاهی در ایران می گذرد. در این مدت، آموزش مهندسی در کشور، در کنار گسترش کمّی زیاد، فراز و فرودهای چندی را پشت سر گذارده است. اعتلای آموزش مهندسی در گرو شناسایی چالش های آن و ارائه راهکارهایی برای غلبه بر آنهاست و این امری است که تنها با پژوهش های سامان یافته، امکان پذیر است. یکی از اقدامات متصور در این زمینه، ایجاد مرکزی برای ارتباط بین فعالیت های صورت گرفته در آموزش مهندسی کشور و مراکز آموزشی دیگر کشورها و سازمان های بین المللی است. دراین ارتباط، به دنبال تصویب سازمان علمی، تربیتی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، کرسی یونسکو در آموزش مهندسی در سال 1393 دانشگاه تهران تأسیس گردید. کرسی یونسکو، به عنوان یک اتاق فکر، پژوهش و آینده پژوهشی در زمینه های مختلف آموزش مهندسی را سرلوحه اهداف خود قرار داده است. در این مقاله، ضمن معرفی اهداف و دامنه فعالیت های کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، دستاوردهای یک دهه فعالیت های آموزشی و پژوهشی این کرسی، مرور شده است.

هدف این مقاله، تعیین ابعاد و مؤلّفه های آموزش مهندسی براساس تحلیل محتوای مدل های جهانی است. جامعه مورد مطالعه شامل مدل های مستخرج از سه ائتلاف و توافقنامه بین المللی بود که به صورت سرشماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها چک لیست و فرم های محقق ساخته بود و برای تحلیل داده ها از روش کدگذاری باز و کدگذاری محوری استفاده شد. براساس تحلیل انجام شده، هفت بعد برای آموزش مهندسی تعیین شده که در مجموع دارای 27 مؤلّفه است. مدل های مورد بررسی بترتیب بر فلسفه و هدف های آموزشی، فضا و امکانات آموزشی، سنجش و ارزشیابی، برنامه درسی، هیئت علمی، دانشجویان و فرآیند تدریس- یادگیری بیشترین تأکید را دارند. وجود هدف های آموزشی مشخص و دقیق، تأکید آموزش مهندسی بر علم و عمل، تلفیقی بودن برنامه های درسی و فعالیت های یادگیری، وجود تجارب طراحی- اجرا در برنامه های درسی، فضای آموزشی مجهز و متناسب با یادگیری عملی و تجربی، تأکید بر نیازهای صنعت و جامعه، شایستگی اعضای هیئت علمی، پذیرش و هدایت دانشجو و بهبود مستمر برنامه های آموزشی از جمله نکات برجسته در مدل های مورد بررسی است.

جهان اطراف ما همواره در حال تغییر است. روند این تغییرات بر انقلاب صنعتی چهارم (صنعت 0/4) متمرکز است. این تغییرات قطعاً بر کل جامعه نیز تأثیر خواهد گذاشت و در نتیجه، نیازهای آموزشی و روش های یاددهی/ یادگیری نیز با تغییر مواجه خواهد شد. هدف از این مقاله شناسایی و رتبه بندی الزامات پیاده سازی آموزش نسل چهارم است که با به کارگیری روش تحقیق آمیخته (کیفی- کمی) انجام شد. پژوهش از نظر هدف توسعه ای و کاربردی، از نظر ماهیت توصیفی- پیمایشی، روش نمونه گیری هدفمند و شیوه گردآوری داده ها، کتابخانه ای و میدانی است. جامعه آماری تحقیق، شامل خبرگان حوزه مدیریت و مهندسی صنایع و مدیریت آموزشی و برنامه ریزی درسی است. ابتدا با تجزیه و تحلیل متون در خصوص آموزش نسل چهارم 42 مضمون پایه شناسایی و در 7 مضمون سازمان دهنده و 2 مضمون فراگیر دسته بندی شد. سپس بر اساس مضامین پایه استخراج شده، پرسش نامه ای شامل 42 سؤال را تدوین و در اختیار خبرگان قرار دادیم که پس از پاسخ 21 خبره، نتایج در نرم افزار SPSS25 به وسیله آزمون فریدمن رتبه بندی شد که نشان می دهد سه مضمون پایه تأخیر کم و نرخ داده بالا، پذیرش نرم افزار آموزشی به ترتیب الزامی ترین مضامین پایه، جهت پیاده سازی آموزش 0/4 هستند.

همراه داشتن تمرکز دانشجویان در جلسه کلاسی، به ویژه در دوره های الکترونیکی، اهمیت بسیاری دارد. از سوی دیگر، با توجه به ویژگی های نسل جدید، باید رویکردهای نوینی در کلاس مورد توجه قرار گیرد. در این مقاله، چند راهکار عملی بر پایه بازی وارسازی پیشنهاد می شود. این شیوه های پیشنهادی به طور ویژه، در ابتدای جلسه درس، میانه و انتهای کلاس به کار گرفته می شوند. در ابتدای کلاس، برای آماده سازی ذهن دانشجویان، فعالیت هایی با تعامل کامل بین دانشجویان و استاد پیشنهاد می شود. در میانه کلاس، برای رفع خستگی دانشجویان و به عنوان چند دقیقه استراحت، طرح هایی معرفی می شود. در انتهای کلاس، فعالیت های گروهی مبتکرانه ای برای جمع بندی بحث کلاس معرفی می شود. در این روش ها سعی شده است که نه تنها بر دانش شناختی دانشجویان، که پایین ترین ضلع در مثلث موفقیت است، تأکید شود بلکه بر تقویت مهارت ها و نگرش های آنان نیز توجه شده است. این شیوه ها در طی چندین نیم سال تحصیلی در دانشگاه شهید بهشتی، در چند رشته و مقطع تحصیلی مهندسی متفاوت به کار گرفته شده است. نتایج نظرسنجی این تجربه ها، نشان دهنده استقبال و مشارکت خوب دانشجویان و ایجاد فضایی جذاب برای درک بهتر مفاهیم علمی است. شروع با آمادگی ذهن، تعامل استاد و دانشجویان، بروز علاقه ها، نظم ذهنی، یادگیری با سرگرمی، پویایی، مرور و تأکید بر نکات مهم مطالب علمی و کاهش نگرانی از جمله مزایای روش پیشنهادی بر شمرده شده است.