مهدی فیض

ازآنجاکه قرآن کریم، منبع بی بدیلی از راهنمای مسائل تربیتی انسان است، باید در نظام آموزشی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد؛ همچنان که این توجه در نظام آموزشی ما جریان داشته است. نگاهی اجمالی به دستاورد این توجه در کشور نشان می دهد که نتایج نه با جایگاه ویژه قرآن در اسلام تناسب دارد و نه با میزان علاقه و اهمیتی که تمام آحاد مردم نسبت به قرآن قائلند. لذا باتوجه به این مسئله و نیز ضعف مطالعات علمی صورت گرفته در این حوزه، پژوهش حاضر درصدد است تا برای ارتقای بهره وری در این عرصه در چهار هدف (توانایی و التزام به تدبر، آشنایی با علوم و معارف قرآن، توانایی استفاده از قرآن و تبعیت از قرآن و عترت) به ارائه راهبرد بپردازد. روش پژوهش، کیفی (مطالعه اسنادی، مصاحبه، بارش فکری) است. نمونه گیری به صورت هدف مند و گلوله برفی انجام شده است. جامعه آماری در بخش مصاحبه، کارشناسان حوزه علوم قرآنی، در بخش پژوهش اسنادی، تمامی اسناد، مدارک، کتب و پیشینه های موجود شامل مقالات، طرح ها و کارهای پژوهشی بوده است. نمونه گیری در بخش اسنادی به صورت تعمدی بوده است. اطلاعات به وسیله کدگزاری تحلیل شده است. نتایج به دست آمده از کدگزاری شامل هشت راهبرد بوده که در جلسات بارش فکری توسط متخصصان علوم قرآنی و آموزش قرآن مورد بررسی، اصلاح، حذف و اضافه قرار گرفت. درنهایت 19راهبرد نهایی شد که به توصیه متخصصان همگی راهبردهای به دست آمده  با سند بالادستی یعنی سند راهبردی آموزش عمومی قرآن مورد انطباق قرار گرفت و موارد جدید مشخص شد.

مقدمه: امروزه شایستگی فرهنگی از مباحث مهم در حوزه سلامت است زیرا از مهم ترین عوامل در رشد و توسعه نظام سلامت برخورداری از نیروهای انسانی با شایستگی فرهنگی لازم در کنار سایر شایستگی های تخصصی است. به رغم اهمیت این واژه به نظر می رسد بعلت فقدان هم اندیشی در مفهوم شایستگی فرهنگی در آموزش پزشکی، تعریف یکسان و مشخصی از آن ارائه نشده است. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی جامع مفهوم شایستگی فرهنگی و تعیین سطوح آن در آموزش پزشکی است. روش ها: در این مطالعه کیفی در ابتدا با روش کتابخانه ای به مرور مقالات و اسناد بین المللی پرداخته شد. سپس در گام دوم مصاحبه نیمه ساختاریافته با 15 نفر از مطلعین کلیدی حوزه شایستگی فرهنگی دانش آموختگان علوم پزشکی انجام شد و در گام سوم نتایج حاصله در جلسه گروه کانونی با حضور 5 نفر از متخصصان به بحث و بررسی رسید و یافته های زیر به دست آمد. یافته ها: در تعریفی که با استفاده از تحلیل نتایج مصاحبه ها و نیز با الهام از پیشینه پژوهش و جمع بندی نهایی جلسه کانونی اساتید ارائه گردید بیان شد که" دانش آموخته شایسته علوم پزشکی از حیث شایستگی فرهنگی کسی است که توانایی تعامل مؤثر با افراد دارای فرهنگ های متفاوت (شامل بیمار، همراهان وی و همکاران) برای ارائه خدمات اثر بخش تر بهداشتی و درمانی را دارا باشد". بر این اساس شایستگی فرهنگی در 3 سطح فردی (انسانی)، دانشگاهی (فارغ التحصیل دانشگاهی) و حرفه پزشکی (درک چند فرهنگی برای فارغ التحصیل دانشگاهی) طبقه بندی می شود. نتیجه گیری: از آنجا که در ایران شایستگی فرهنگی می تواند پاسخی مناسب به تنوع قومیت و فرهنگ موجود در جامعه باشد پیشنهاد می شود ضمن ارائه مفهوم جامع از شایستگی فرهنگی در برنامه های آموزش پزشکی به هم اندیشی جهت ارائه الگوهای مناسب شایستگی فرهنگی در دانش آموختگان علوم پزشکی نیز پرداخته شود.

قرآن کاملترین و بهترین برنامه زندگی برای انسان هایی است که همواره به دنبال آموختن و یادگیری بوده و تعلیم و تربیت از ارزشمندترین اعمال نزد آنان است، از این رو، در اهداف کلی نظام آموزشی به ضرورت یادگیری قرآن به طور خاص توجه شده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر ارائه راهبردهایی به منظور ارتقای بهره وری آموزش عمومی قرآن است. تحقق هدف پژوهش در قالب چهار هدف جزئی(توانایی خواندن قرآن، درک معنای آیات، حفظ و انس با قرآن) دنبال شده است. به منظور تحقق اهداف فوق، از روش پژوهش کیفی(مطالعه اسنادی، مصاحبه و بارش فکری) استفاده شده است. نمونه گیری به صورت هدفمند و گلوله برفی انجام شده و جامعه آماری مورد بررسی در بخش مصاحبه، شامل کارشناسان حوزه علوم قرآنی و در بخش پژوهش اسنادی شامل تمامی اسناد، مدارک، کتب و پیشینه های موجود همچون مقالات، طرح ها و کارهای پژوهشی بوده است، که از طریق جستجو در پایگا های علمی، کتابخانه ها، اسناد موجود در ادارات و سازمان های مرتبط با موضوع پژوهش به دست آمدند. نمونه گیری در بخش اسنادی به صورت تعمدی صورت گرفت. برای تحلیل اطلاعات به دست آمده از کدگذاری اشتراوس استفاده گردید. درنهایت مقوله های حاصل از کدگذاری در جلسات بارش فکری توسط متخصصان علوم قرآنی و آموزش قرآن مورد بررسی قرار گرفت. راهبردهای به دست آمده شامل 83 مورد بود که در نهایت به توصیه اساتید و متخصصان این حوزه همگی این موارد با سند بالادستی در حوزه آموزش عمومی قرآن یعنی سند راهبردی آموزش عمومی قرآن مورد انطباق قرار گرفت و تعداد 24 مورد به عنوان راهبردهای نهایی تایید شدند. در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد محور قرار دادن سند راهبردی آموزش عمومی قرآن، توسط آموزش و پرورش و تلاش در راستای ایجاد تمهیدات لازم جهت عملیاتی نمودن هرچه سریع تر اقدام های مرتبط با سند، می تواند بزرگترین گام در راستای ارتقاء بهره وری آموزش قرآن باشد.

نیروی انسانی یکی از سرمایه های اصلی سازمان است که در جهت نیل به اهداف سازمانی نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. از این رو، سازمانها برای دستیابی به کارایی و اثربخشی مطلوب به دنبال گزینش افرادی شایسته هستند که از نظر توانایی، مهارت و ویژگیهای رفتاری و شخصیتی با شرایط احراز شغل مورد نظر در آن سازمان تناسب داشته باشند. تناسب شغل وشخصیت درنیروی انسانی کشور به طورکلّی و درمهندسان به طورخاص، آثاری از قبیل افزایش کارایی و اثربخشی، افزایش رضایت شغلی، افزایش هماهنگی و سازگاری با شغل، افزایش موفقیت شغلی، کاهش جابه جایی و ترک خدمت، کاهش فرسودگی کاری و در نهایت، بروز خلاقیتها را در بر دارد. در بررسی وضعیت موجود، شاید بتوان به جرئت گفت که حلقه مفقوده در فرایند گزینش و جذب تخصصی برای تصدی یک شغل، نبود الگویی ساختارمند و روشن برای ارزیابی میزان تطابق شخصیت یک فرد با حرفه مورد نظر است. این پژوهش که به منظور طراحی چنین الگویی به اجرا درآمده، پژوهشی کاربردی و از نوع کمّی توصیفی است و اساس آن نظرسنجی از خبرگان موضوع (ذینفعان اشتغال مهندسی) است که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. در این تحقیق رابطه بین 15 عرصه اشتغال مهندسان (جدا از اینکه چه رشته ای را خوانده اند) با شانزده تیپ شخصیتی معرفی شده درسنخ نمای مایرز بریگز (MBTI) بررسی شد. هر کدام از این تیپهای شخصیتی از ترکیب دو قطب در چهار بعد شخصیتی به دست آمده و در نهایت الگوی تیپ شناسی شخصیتی مطلوب شاغلان عرصه های مهندسی استخراج و تدوین شده است.

رفاه و آسایش مادی کنونی بشر، مرهون فعالیت های مهندسی است. مهندسی و فناوری مقولاتی در هم تنیده اند که به سختی می توان بین آن دو مرز شفافی را ترسیم کرد. می توان ادعا نمود که کار یک مهندس در نگاه کلان چیزی جز کاری فناورانه نبوده هر چند همه کارهای فناورانه از جنس کارهای مهندسی نمی باشد. توجه به چشم انداز بیست ساله نظام و افق تمدن نوین اسلامی که مبنای برنامه ریزی کلان همه بخش های کشور است، نشان دهنده اهمیت نقش مهندسان در تحقق این آرمان می باشد. از آنجا که می بایست ایران، کشوری باشد که در سطح منطقه برترین جایگاه را در علم و فناوری کسب کند، بی تردید، بار اصلی آن بر دوش متخصصان و به ویژه مهندسان است. مهندس معمولاً ارتباط کلیدی بین نظریه ها و کاربردهای عملی برقرار می کند. مهندس باید علاوه بر دارا بودن دانش نظری، دارای تفکری سازنده و خلاق باشد. همچنین باید ضمن داشتن مهارت در به دست آوردن نتایج کاربردی و معقول، توانایی هدایت گروه را تا رسیدن به هدف داشته باشد. از یک مهندس، انتظاراتی بسیار فراتر از دانستن مجموعه ای از دانش های بنیادین و فناوری های نوین می رود. الگوی کلی نظام آموزش مهندسی باید در راستای ایجاد مجموعه ای از شایستگیهایی باشد که فهرست آنها در بخش های آتی مطرح می گردد . هر چند رسیدن به همه شایستگی های مطرح شده امری غیر ممکن است ولی حداقل می بایست به مجموعه شایستگی های مورد اشتراک نهادها و مؤسسات معتبر در این حوزه توجه وی ژه ای صورت پذیرد. در ضمن پیش نیاز بسیاری از شایستگی ها در دوره تحصیلات مدرسه ای و حتی قبل از آن باید مهیا گردد.

 بار اصلی پیشرفت اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی مردم، بر دوش متخصصان و به خصوص مهندسان است. از یک مهندس انتظاراتی بسیار فراتر از دانستن مجموعه ای از دانشهای بنیادین و فناوریهای نوین است و الگوی کلی نظام آموزش مهندسی باید در خصوص ایجاد مجموعه ای از شایستگیهایی باشد که فهرست آنها به صورت متنوع در متون مرتبط و اسناد بین المللی یافت می شود. هر چند رسیدن به همه شایستگیهای مطرح شده امری نا ممکن می نماید، ولی حداقل باید به مجموعه شایستگیهای مورد اشتراک نهادها و مؤسسات معتبر در این حوزه توجه وی ژه ای صورت پذیرد. اجتماع این ویژگیها در یک فرد او را به جایگاه مهندس شایسته نزدیک می سازد. این ترکیب از شایستگیها، الگوی شایستگی مهندسان را شکل می دهد. هر چند مهندسان در سازمانهای مختلف مسئولیتهای بسیار متفاوت و بعضاً غیر همسنخ را بر عهده می گیرند، ولی جوهره مشترک این مسئولیتها این امکان را فراهم می آورد که برای عموم مهندسان، فارغ از رشته تحصیلی و رسته شغلی آنها، الگوی شایستگی مهندسان تدوین شود. این الگو ابتدا از یک فرایند پژوهش کیفی به روش دلفی حاصل شد و سپس، در یک نظر سنجی از خبرگان این حوزه، مورد تأیید کلی قرار گرفت و در نهایت، در یک پژوهش پیمایشی ارزیابی شد و از این طریق، الگوی نهایی که مشتمل بر 4 شایستگی کلان، 7 شایستگی اصلی و 28 شایستگی فرعی است، به دست آمد. چهار شایستگی کلان عبارت اند از: انگیزه متعالی، تخصص علمی، توانمندی عملی و اهتمام به رشد و بالندگی. هفت شایستگی اصلی یک مهندس شایسته عبارت است از: انگیزه متعالی در ارائه خدمت مهندسی، توانایی حل خلاق و نظام مند مسئله های مهندسی، تسلط بر حجم وسیعی از دانش پایه و مهندسی، مهارت در یکی از عرصه های کاربرد مهندسی، مهارت در انجام دادن کار گروهی در ضمن تعهد فردی، اهتمام به یادگیری مادام العمر و در نهایت، اهتمام به یاددهی خودانگیخته. در ضمن در فهرست شایستگیهای نهایی، بر خلاف معمول، عنوان " اخلاق مهندسی" وجود ندارد و در عوض، متعالی بودن انگیزه یک مهندس، آنچه از یک مهندس اخلاقمند مورد توقع است، را تأمین می کند.