سرقت ادبی

نقد مبنایی وارده بر قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب 1396، آن است که تمرکز آن بر مقابله با تهیه کنندگان آثار علمی است و رفتار سفارش دهندگان را جرم انگاری نکرده است. با توجه به اینکه در این جرم، دو طرف سفارش دهنده و سفارش گیرنده وجود دارد و چه بسا سفارش دهنده نقش پررنگ تری در ارتکاب جرم داشته باشد، این اقدام مقنن که به مقابله با سفارش گیرنده پرداخته، ولی از تصریح به جرم انگاری صریح رفتار سفارش دهنده غافل شده است، درست نیست. ممکن است تصور شود که رفتار سفارش دهنده می تواند در قالب تحریک یا تطمیع به ارتکاب جرم (معاونت) مطرح شود که این تصور هم در غالب موارد صائب نیست؛ زیرا خود سفارش گیرنده از قبل و بدون تحریک سفارش دهنده، خود را آماده پذیرش سفارش مشتریان کرده است. از حیث رکن مادی، جرم مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی، جرمی مطلق است و به صرف تهیه، عرضه یا واگذاری این آثار، به عنوان حرفه یا شغل، جرم محقق شده و نیاز به هیچ گونه نتیجه ای از جمله استفاده سفارش دهنده از آن یا کسب امتیاز و... ندارد. در عین حال از حیث رکن روانی برای تحقق آن، وجود سوءنیت خاص قصد انتفاع لازم است. در واقع جرم مطلقی است که برای تحقق آن، وجود سوءنیت خاص لازم است.  

گاهی شاعران ضمن تتبّع یک شعر و جواب گویی به آن، دچار ابتذال قافیه شده اند که طی کردن فرآیند تتبّع شعر دیگری به سرقت ادبی انجامیده است. ابتذال قافیه یکی از کارکردهای منفی قافیه است که باعث محدودیت شعر سنّتی در حوزه مضامین و معانی شده است و در بخش آغازین این مقاله با بررسی برخی اشعار شاعران سده 5 تا 8 قمری، بدان پرداخته ایم. آنچه در این تحقیق مورد نظر است، بررسی مبحث سرقت ادبی و انواع آن در شعر امیر معزی نیشابوری است؛ بدین صورت که با عنایت به نقش قافیه و ابتذال آن در شعر، ابتدا به سرقات او از عنصری، فرخی و قطران خواهیم پرداخت و در نهایت سرقت های ادبی انوری، وطواط، ادیب صابر و حسن غزنوی را از دیوان اشعار معزی نشان خواهیم داد.

سرقت ادبی عبارت از برداشتن و به نام خود قلمداد کردن ایده و یا کلمات دیگران است. با پیشرفت روز افزون اینترنت و گسترش مقالات آنلاین، سرقت های علمی آسان تر شده است. امروزه سیستم های زیادی جهت شناسایی سرقت ادبی ایجاد شده اند. بیشتر این سیستم ها براساس ساختار لغوی و الگوریتم های تطابق رشته ای عمل می کنند. بنابراین این سیستم ها به سختی می توانند سرقت های بازگردانی و جایگذاری مترادف ها را شناسایی کنند. در این مقاله روشی جهت شناسایی سرقت ادبی بر مبنای برچسب گذاری نقش معنایی و اتوماتای یادگیر سلولی ارائه می شود. در این مقاله جهت قرارگیری کلمات پردازش شده از اتوماتای یادگیر سلولی استفاده می شود. برچسب گذاری نقش معنایی، نقش کلمات در جمله را مشخص می کند. عملیات مقایسه برای تمام جملات متن اصلی و متن مشکوک به سرقت انجام می شود. نتایج آزمایش بر روی مجموعه داده های PAN-PC-11 نشان می دهد که روش پیشنهادی ما، مقدار پارامترهای ارزیابی مانندRecall ، Precisionو F-measureرا نسبت به روش های قبلی ارائه شده در زمینه ی شناسایی سرقت ادبی بهبود می دهد.

پایبندی به اصول سخنوری و متعهد بودن به قوانین اخلاقی در ادب فارسی همواره حائز اهمیت فراوان بوده است به طوری که در اغلب کتب بلاغی و ادبی، مبحثی با عنوان سرقات به چشم می خورد. کپی رایت یا قانون حقوق مؤلف در دنیای امروز به نوعی یادآور نقادی موشکافانه بزرگان ادب در باب سرقات ادبی است. انوری که از بزرگان شعر و ادب فارسی است و در بیشتر قوالب شعری طبع آزمایی کرده است،توجه شاعران بسیاری را به خود جلب کرده است.بزرگانی چون عطّار ، مولوی ، سعدی ، خاقانی و ... بارها به استقبال اشعار او رفته و ابیاتی را نیز تضمین کرده اند. شاعرانی که پس از وی به شاعری پرداخته اند خود را از او بی نیاز ندیده اند و با در دست داشتن دیوان اشعارش به تقلید از او پرداخته و گاه نتوانسته اند خود را از زیر سایه او خارج کنند، تاجایی که گاه به طرق نامطلوبی از اشعار او بهره برده اند. در این جستار ابیات و اشعاری را از انوری در دیوان بعضی شاعران یافته ایم که شائبه سرقت آن ها به صورت انتحال ، اغاره و سلخ بسیار محکم و مستدل وجود دارد . در این مقاله علاوه بر نشان دادن این گونه سرقات ، به طور خاص انتحال شعری از انوری که در دیوان رهی معیّری شاعر معاصر به چشم می خورد معرفی شده است . همچنین ابیاتی که سیف فرغانی از انوری سرقت کرده در این مقاله مورد بررسی دقیق قرار گرفته است.

سرقت ادبی یکی از مهم ترین معضلات اخلاق پژوهش و در کل حرفه نویسندگی در کشور ماست. علی رغم اینکه آثار متعددی در زمینه سرقت ادبی وجود دارد، به گمان نگارنده، هنوز در مورد خود مفهوم سرقت ادبی، ترجمه آن و نیز نحوه تشخیص مصادیق این مفهوم نیاز به بحث و نظرورزی وجود دارد. ارائه تعریفی چندکلمه ای یا چند سطری از سرقت ادبی آسان ترین و همزمان مسئله دارترین کاری است که می توان انجام داد. در این مقاله پس از بررسی اجمالی ادبیات موضوع، در وهله نخست به تحلیل مفهوم سرقت ادبی و نقد برخی از تعاریف رایج آن خواهیم پرداخت. سپس با تفکیک پلاجیاریزم از سرقت و نقض حق مؤلف نشان خواهیم داد که تعبیر «سرقت ادبی» ترجمه چندان دقیقی برای پلاجیاریزم نیست و تلاش خواهیم کرد که بدیل بهتری را معرفی کنیم. پس از آن با تحلیل مؤلفه های اخلاقی این پدیده استدلال خواهیم که سرقت ادبی مفهومی فازی است و در تعیین مصادیق این مفهوم و درجات آنها شبکه ای از عواملِ متنی و فرامتنی نقش بازی می کنند. برای این کار ما هشت موقعیت را ترسیم خواهیم کرد که در آن عوامل متنی و فرامتنی در تعین مصادیق سرقت ادبی و درجات آنها اثرگذار هستند.

رخداد تاریخی و روایت تاریخی آن رخداد، اعم از شفاهی و کتبی، با هم تفاوت دارند؛ چه، رخداد واقعه ای است که یک بار در زمان خاص و مکان معین اتفاق افتاده است، اما روایت تاریخی متکثر و متعدد است و با رخداد تاریخی هم خوانی کامل ندارد و تأویلی از آن رخداد اصلی است. در این جستار، تکرار و بازسازی و تولید مجدد گذشته، با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد بینامتنی (برپایه محورهای سه گانه بینامتنی ژنت) در دو روایت تاریخی ظهیری نیشابوری و راوندی از رخداد فتنه غز واکاوی شده است، دو روایتی که از لحاظ زمانی و بیانی با هم متفاوت اند. همچنین، نشان داده شده است که این دو متن، که موضوع مشترکی دارند و به هم مربوط اند، چه میزان از هم تأثیر پذیرفته اند و چقدر مکالمه و گفت وگو بین آنها درگرفته است. علاوه بر تکیه و تأکید بر ویژگی های زبانی راحه الصدور، به ویژه نظام نحوی آن، به رابطه بینامتنی دو اثر، شباهت ها و تفاوت ها در نحوه گزارش و روایت فتنه غز پرداخته شده است. حاصل تحقیق برجسته کردن تأثیرپذیری راحه الصدور از سلجوق نامه در گزارش تاریخی است که آن را در مظان اتهام سرقت ادبی قرار داده است.

مقدمه: با ظهور فناوری های اطلاعاتی، پدیده سرقت ادبی آگاهانه یا ناآگاهانه رو به افزایش است و این امر موجب خدشه دارشدن جامعه علمی می گردد، در این میان کتابداران می توانند نقش مهمی در حفظ سلامت جامعه علمی داشته باشند. این رو پژوهش حاضر به بررسی نقش کتابداران در ارتباط با سرقت ادبی و راهکارهای مقابله با آن در دانشگاه های علوم پزشکی تیپ یک کشور پرداخته است. روش کار: در این پژوهش روش پژوهش پیمایشی تحلیلی و نوع مطالعه کاربردی بود. ابزار گردآوری داده پرسشنامه استاندارد انجمن کتابداران آمریکا بود. جامعه آماری شامل کارکنان کتابدار کتابخانه های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی تیپ یک کشور(110نفر) بود، روش نمونه گیری سرشماری بود. روایی پرسشنامه ها از روش محتوایی و صوری و پایایی آن با استفاده از آزمون آزمون-آزمون مجدد با ضریب همبستگی 78/0 تایید گردید و روش گردآوری داده ها به شیوه ارسال الکترونیک و پستی بود. یافته ها: بیش از4/40 درصد از 91 پاسخگو گزارش دادند که به دانشجویان و اساتید در نحوه استناد دهی کمک نموده اند. آزمون کای اسکوئر نشان داد که بین کتابدارانی که به دانشجویان در خصوص سبک استناد و چگونگی استناد به منابع راهنمایی می کنند و سطح تحصیلات آن ها رابطه ای وجود دارد( 02/0= (p-value در حدود 30 درصد از کتابداران در تهیه بروشور آموزشی و تکالیف درسی با اساتید همکاری داشته اند. نتیجه گیری : دراین پژوهش مشخص شد که کتابداران به خاطر آگاهی بسیار کم از نقش خود در این رابطه، در بیشتر حوزه های مورد بررسی فعالیت کمی داشته اند. در واقع کتابداران با موارد سواد اطلاعاتی بیگانه هستند. لذا، با بالا بردن سظح تحصیلات کتابداران و برگزاری کارگاه های آموزشی می توان آن ها را با نقش های جدید خود آشنا ساخت.

راحه الصّدور و آیه السّرور از معدود کتاب های بازمانده از تاریخ سلجوقیان است که نگارش آن در سال 603 هجری، به پایان رسیده است. بسیاری از محقّقان بر آن بوده اند که این اثر، سرقت ادبی محض است و نجم الدّین راوندی کسی است که با سوء استفاده از سلجوقنامه، کتابی را که بیست و یک سال پیش از آن، نوشته شده بوده در ظاهری دیگر، به نمایش گذاشته و با افزودن مطالبی به آن و یا تلخیص آن کتاب، به دریافت صله نائل آمده و نامش را در ردیف تاریخ نویسان و همچنین نویسندگان نثر فنّی و مصنوع قرار داده است. این مقاله بر آن است تا برخلاف سایر محقّقان که اغلب به رونویسی از عقیده یکدیگر پرداخته اند، بیان کند که اگرچه شواهد بسیاری مبنی بر سرقت ادبی در راحه الصّدور دیده می شود، اما نکاتی نیز در این کتاب وجود دارد که نشان دهنده مشاهدات و اظهارنظرهای خود مؤلّف است.

سرقت علمی و عوامل مرتبط با آن از موضوعات مورد علاقه محققان روان شناسی و علوم تربیتی است. هدف از پژوهش، ارائه الگویی ساختاری از روابط اهداف پیشرفت، نگرش به سرقت علمی، میزان انجام آن و عملکرد تحصیلی در دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی دانشگاه صنعتی اصفهان بود. با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعداد سیصد نفر از دانشجویان انتخاب شدند. ابزار های پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته برای سرقت علمی و مقیاس اهداف پیشرفت میگلی و همکاران بود. برای تحلیل داده ها از تحلیل مسیر استفاده شد. یافته ها نشان دهنده تأثیر مستقیم و مثبت اهداف رویکردی- عملکردی و اجتنابی- عملکردی بر نگرش مثبت به سرقت علمی و میزان انجام آن و تأثیر مستقیم و منفی اهداف تبحری بر این متغیرها بود. نگرش به سرقت علمی و میزان انجام سرقت علمی در میان اهداف پیشرفت و عملکرد تحصیلی دانشجویان، نقشی واسطه ای داشتند. می توان نتیجه گرفت که با ترویج اهداف تبحری در نظام آموزش عالی، سرقت علمی قابل پیشگیری است.