مطالب مرتبط با کلیدواژه

خاورمیانه عربی


۱.

تئوری های توطئه در فرهنگ سیاسی کشورهای خاورمیانه عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فرهنگ سیاسی تئوری های توطئه خاورمیانه عربی توطئه گران توطئه باوران

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مسایل ایران جغرافیای سیاسی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه خاورمیانه
تعداد بازدید : ۲۰۹۰ تعداد دانلود : ۱۲۱۲
تئوری های توطئه، نوعی تجزیه و تحلیل تک علتی حوادث مختلف حیات بشری بر اساس توطئه است. این نوع تجزیه و تحلیل در فرهنگ های سیاسی مختلف به میزان متفاوتی دیده می شود. هدف اصلی مقاله حاضر شناخت جایگاه، ارکان و شواهدی از تئوری های توطئه در فرهنگ سیاسی منطقه خاورمیانه عربی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که این نوع از تجزیه و تحلیل ها در کنار سایر مؤلفه ها، یکی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار فرهنگ سیاسی خاورمیانه عربی بوده و ناشی از علل مختلف سیاسی و اجتماعی است. تئوری های توطئه در این منطقه به نوبه خود دارای ارکان سه گانه توطئه گران، توطئه باوران و مبانی و مفروضاتی است که سعی شده ضمن شناسایی و تشریح آنها، برای هرکدام شواهد و مصادیقی با استفاده از روش مطالعات اسنادی و با مراجعه به منابع قابل دسترس ذکر شود.
۲.

گفتمان پنهان، قدرت و رسانه در خاورمیانة عربی (مطالعة موردی: عربستان سعودی)

کلیدواژه‌ها: ایدئولوژی عربستان سعودی رسانه های گروهی خاورمیانه عربی العربیه گفتمان پنهان

حوزه‌های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه خاورمیانه
تعداد بازدید : ۱۱۰۰ تعداد دانلود : ۶۳۲
رسانه ها ابزار تولید و القای معانی و ایستارهایند. از راه رسانه ها، ایدئولوژی های سیاسی پرورده، منتقل و در ناخودآگاه فردی و جمعی افراد نهادینه و تثبیت می شوند. منطقة خاورمیانه، به ویژه بخش عربی آن، ساختاری ایدئولوژیک دارد. این ساختار ایدئولوژیک، استوار بر بهره گیری از رسانه های گروهی، به منزلة ابزاری برای تولید، بازتولید و القای انگاره هاست. اساس این کاربست رسانه ای، بازتولید سیطره این نظام های سیاسی و فراهم آوری مشروعیت و حقانیت بیشینه برای آن هاست. پان عربیسم و اسلام گرایی دو نشانة مرکزی است که برای پوشش این گفتمان پنهان استفاده می شوند. نوشتار پیش رو، برای واکاوی بهتر و سنجیده تر، بررسی خود را بر عربستان سعودی، به عنوان برجسته ترین کشور عربی خاورمیانه در زمینه ساختار ایدئولوژیک و کاربرد رسانه ای متمرکز کرده است. در این مقاله نشان داده می شود که رسانه های گروهی در خاورمیانه، چگونه به ابزاری برای القای گفتمان و قدرت پنهان ساختار سیاسی و تضمین پایایی سیطره آن بدل شده است.
۳.

جهانی شدن اقتصاد و ثبات رژیم های سیاسی در خاورمیانه عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جهانی شدن اقتصاد ثبات سیاسی خاورمیانه عربی جمهوری های عربی رژیم های پادشاهی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲۵ تعداد دانلود : ۹۰۹
از نمودهای بارز جهانی شدن، جهانی شدن اقتصاد است که بر پایه همبستگی بیش ازپیش اقتصادی و ادغام اقتصادهای ملی در اقتصاد جهانی اجرا می شود. یکپارچگی بازارهای سرمایه، اقتصادها را در سطح جهانی با هم ادغام می کند و در عمل نقش دولت ها را در کنترل امور مالی خویش کاهش می دهد. فارغ از اینکه جهانی شدن چگونه در خاورمیانه درک می شود، در طی چند دهه اخیر عملکرد منطقه خاورمیانه و شمال افریقا در مقایسه با مناطق دیگر در جهانی شدن رضایت بخش نبوده است و این منطقه یکی از جهانی نشده ترین مناطق در جهان باقی مانده است. از دیگر سو، در ادبیات جهانی شدن در خصوص رابطه میان جهانی شدن و ثبات سیاسی این دیدگاه وجود دارد که جهانی شدن اقتصاد از طریق تغییر سریع سیاست گذاری های اقتصادی، ثبات سیاسی را در کشورهای درحال توسعه به خطر می اندازد. با توجه به این امر، مقاله حاضر به دنبال بررسی رابطه میان جهانی شدن اقتصاد و فروپاشی برخی از رژیم های سیاسی در طی انقلاب های موسوم به بهار عربی است. برای پاسخگویی به این مسئله که چه رابطه ای میان جهانی شدن اقتصاد و ثبات سیاسی در خاورمیانه عربی وجود دارد، نوشتار حاضر با بررسی شرایط متفاوت سیاسی و اقتصادی پادشاهی ها و جمهوری های عربی، به این نتیجه می رسد که پادشاهی های عربی عملکرد نسبتاً مناسب تری را در پروسه جهانی شدن در مقایسه با جمهوری های عربی داشتند و موفق به حفظ ثبات سیاسی خود در عصر جهانی شدن گردیدند.
۴.

خشونت های قومی- مذهبی در خاورمیانه عربی از منظر بحران دولت- ملت سازی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: خاورمیانه عربی خشونت قومی- مذهبی بحران دولت- ملت سازی بحران هویت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۸ تعداد دانلود : ۱۵۵۰
خشونت های قومی و مذهبی در عصر پسا جنگ سرد به مهم ترین واقعیت تلخ در بسیاری از جوامع تبدیل شده اند. در عصر حاضر، رواج و اشاعه تعارض های هویتی سبب شده اند مباحث ژئوپلیتیکی تا حد قابل توجهی رنگ و بوی ژئوکالچری بیابند و سیاست بین الملل نیز عمدتاً ماهیت هویتی بیابد. خاورمیانه با اختصاص یک چهارم خشونت و کشمکش های قومی و مذهبی جهان به خود، در بین مناطق گوناگون جهان به کانون محوری سیاست و تعارض های هویتی مبدل شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات تبیینی بوده و با روش علی- تحلیلی و رویکرد نظری جامعه شناختی تاریخی- سیاسی انجام شده است. پرسش تحقیق آن است که مهم ترین دلایل و عوامل جامعه شناختی و داخلی تأثیرگذار بر تشدید تروریسم و خشونت های قومی- مذهبی در خاورمیانه عربی از اواخر دهه 1990 به این سو کدامند؟ فرضیه تحقیق به این صورت طرح می شود: با تمرکز بر رویکرد جامعه شناختی تاریخی- سیاسی، می توان گفت بحران دولت، ملت سازی و بحران هویت و مشروعیت سیاسی ناشی از آن، نقش ماهوی، ژرف و مهم در ایجاد و بسترسازی برای تروریسم و خشونت قومی- مذهبی داشته است. البته نگارنده بر این باور است که همانند هر پدیده اجتماعی دیگر، خشونت هم بایستی چند علتی نگریسته شود اما ضرورت ژرف کاوی می طلبد که موضوع با تمرکز بر یک یا دو عامل تبیین و توضیح داده شود. مهم ترین یافته این تحقیق آن است که در خاورمیانه عربی، خشونت قومی و مذهبی که اکنون بیش تر از گذشته فوران یافته است دارای عقبه تاریخی در یک سده اخیر دارد. در گستره تاریخی، دو بحران سیستمی یعنی بحران مشروعیت سیاسی و بحران هویت، بستر ساز اصلی خشونت گرایی قومی - مذهبی و عدم رفتارهای دموکراتیک و بی ثباتی در منطقه بوده اند.
۵.

تحلیل گفتمانی جهانی شدن و ظهور اسلام سیاسی سلفی- جهادی در خاورمیانه عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جهانی شدن بحران معنا تحلیل گفتمان هویت سلفی خاورمیانه عربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۳۳۴
در چند قرن اخیر، درباره تأثیر غرب بر شرق، پژوهش هایی صورت گرفته (تاریخچه)، اما چنین تتبعاتی اغلب عالمانه نبوده است(مسئله)؛ درنتیجه، ریشه یابی میزان و شیوه اثرپذیری های گوناگون  شرق از غرب پاسخ های علمی نیافته است (پیشینه). این پژوهش در صدد پاسخ به این پرسش کلیدی است که جهانی شدن چگونه باعث ظهور گفتمان اسلام سیاسی سلفی جهادی در منطقه خاورمیانه شده است(سؤال)؟ جهانی شدن با تشدید بحران معنا، به تقویت گفتمان اسلام سیاسی سلفی جهادی در منطقه خاورمیانه منجر شده است (فرضیه). مقاله پیش رو درپی کشف چگونگی ظهور گفتمان اسلام سیاسی سلفی جهادی داعش، و جبهه النصره است (هدف). این پژوهش که بر پایه روش تحلیل گفتمان سامان یافته (روش)، نشان می دهد که جهانی شدن در منطقه خاورمیانه با به چالش کشیدن هویت های حاکم، ضرورت جست وجوی معنای غلط را تشدید کرده است. سلفی گری، نیز از پاسخ هایی است که به این نیاز داده شده است. آنها با انحصاری کردن چنین معنایی، با تکیه بر مفاهیمی چون شریعت، رهبری، جهاد، بازگشت به سلف و تقابل با سکولاریسم در صدد ایجاد هویت های به ظاهر مقاومی اند که بیش از آنکه به ایجاد انسجام و حمایت از افراد در برابر دنیای خصمانه بیرونی باشد، اسلام مقاومت گرا را می شکند (یافته).
۶.

نظریه بیداری اسلامی و نظریه های رقیب؛ استنتاج بهترین تبیین در تحلیل تحولات خاورمیانه عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: استنتاج از راه بهترین تبیین بیداری اسلامی لیبرال دموکراسی بهار عربی سلفی گرایی خاورمیانه عربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۳ تعداد دانلود : ۳۰۸
تحولات، حرکت ها و خیزش های انقلابی- اجتماعی مسلمانان در کشورهای خاورمیانه عربی و شمال آفریقا همچون تونس، مصر، لیبی، بحرین، یمن و سایر مناطق مهم جهان اسلام از سال 2010 تا به امروز مبتنی بر نگرش های متعدد و از زوایای مختلف مورد توجه تحلیلگران، اندیشمندان و نظریه پردازان قرار گرفته است. فی الواقع نگرش های مختلف اعم از اسلامی، لیبرالی، ناسیونالیستی از زوایای مختلفی به بررسی، تحلیل ماهیت و نظریه پردازی درباره این تحولات پرداخته اند. چنانکه برخی ذیل نظریات دموکراسی خواهی، لیبرال دموکراسی، بهار عربی، بیداری عربی و بیداری انسانی و برخی دیگر در قالب سلفی گرایی، بنیادگرایی و رادیکالیسم اسلامی تلاش دارند این مهم را تبیین و تحلیل نمایند. نتایج و یافته های تحقیق حاضر بازگوکننده این مهم است که نظریه بیداری اسلامی در مقایسه با نظریه های رقیب بواسطه استنتاج از راه بهترین تبیین تنها نظریه ای است که می تواند هویت واقعی این رخدادهای انقلابی را از حیث ساختاری، معرفتی- عقیدتی و رفتاری تبیین نماید و نیات و اهداف واقعی این خیزش های اسلامی مردمی را تحلیل کند.
۷.

بررسی و تبیین عوامل هویتی مؤثر در شکل گیری تحولات اخیر خاورمیانه عربی (مورد مطالعه: کردها، شیعیان و بنیادگرایان)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: بنیاد گرایی خاورمیانه عربی سازه انگاری شیعیان کردها هویت گرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۱ تعداد دانلود : ۱۴۵
تحولات عربی از تونس آغاز شد و به واسطه اشتراک های تاریخی، دینی، فرهنگی و جغرافیایی به سرعت به دیگر کشورهای عربی نیز سرایت کرد. این تحولات به قدری جدی بود که در برخی از کشورها از جمله مصر، تونس، لیبی و یمن با سقوط دیکتاتورها، هیئت حاکمه آن ها با تغییرات اساسی روبه رو شد و در کشورهایی همچون سوریه و تا حدودی یمن بحران، ابعاد بین المللی یافته و همچنان ادامه دارد. در بروز این تحولات عوامل مختلفی هم زمان دخیل بوده اند، اما آنچه تاکنون از دید صاحب نظران مغفول مانده، نقش سازه های هویتی و هویت گرایی در بحران های این منطقه است. هدف ما در این مقاله بررسی تأثیر مؤلفه های هویتی شیعیان، کردها و بنیادگرایان در شکل گیری و نتایج متفاوت تحولات اخیر خاورمیانه عربی است. در این مقاله به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که در چارچوب نظریه سازه انگاری، هویت و هویت گرایی گروهای قومی و مذهبی جوامع عربی چه تأثیری در شکل گیری و روند تحولات اخیر این جوامع داشته است؟ از روش توصیفی- تحلیلی استفاده کردیم و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نبود سه شاخص هنجار، ارزش و هویت مشترک در ساختار اجتماعی این جوامع و به تبع آن ناتوانایی در خلق هویت ملی و تلاقی آن با هویت گرایی شیعیان، کردها و بنیادگرایان نه تنها از عوامل زیربنایی این تحولات هستند، بلکه نتایجی همچون استمرار بحران، جنگ داخلی، ورود بازیگران فراملی، جنگ نیابتی و خشونت زیاد را به دنبال داشته است.  
۸.

فرهنگ سیاسی برآمده از جنبش های سیاسی و مدنی در خاورمیانه عربی پس از سال2011م

کلیدواژه‌ها: فرهنگ سیاسی مشروعیت سیاسی خاورمیانه عربی جنبش های سیاسی جنبش های مدنی لیبی یمن سوریه مصر تونس بهار عربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۱ تعداد دانلود : ۱۳۸
هدف پژوهش حاضر بررسی فرهنگ سیاسی برآمده از جنبش های سیاسی و مدنی در خاورمیانه عربی پس از سال2011م است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که جهانی شدن و گسترش چشمگیر و برق آسای ارتباطات جمعی در پرتو آن در منطقه خاورمیانه عربی تأثیرات دوگانه ای داشته است: با این توضیح که این فرایند از یک سو موجبات بیداری و آگاهی عمومی مردمی را نسبت به فرهنگ بومی و ملی فراهم آورده و در کل، زمینه رشد نیروهای بنیادگرای اسلامی را مهیاء کرده و از سوی دیگر گسترش وسایل ارتباطی جمعی و سلطه کشورهای غربی بر آنها، چالش های اساسی برای فرهنگ محلی ایجاد کرده است. اما در کل، چنین فرایندی، به گسترش آگاهی های عمومی در بین مردم انجامیده و باعث شده است نظام های سیاسی، سلطه کامل خود را بر ابزارهای فرهنگی (که زمینه را برای بازسازی و تقویت مشروعیت نظام ها آماده می کرد) از دست بدهند.
۹.

بررسی تحول مفهومی امت در اندیشه سلفیه جهادی به نوسلفیه تکفیری و تأثیر آن بر خاورمیانه عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: امت اسلام تکفیر اسلام جهادی نوسلفیه خاورمیانه عربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۳ تعداد دانلود : ۱۰۸
این پژوهش که از حیث روش توصیفی تحلیلی و از حیث محتوی بنیادی /نظری و از حیث نتیجه گیری کاربردی است؛ تلاش دارد ضمن بررسی مفهومی "امت " نشان دهد که این مفهوم در دهه های آخر قرن بیستم و دو دهه آغازین قرن بیستم و یکم در عصر جهانی شدن (جهانی سازی) در نزد سلفیه جهادی همچون القاعده به نوسلفیه تکفیری همچون داعش؛ چه تحولی را پشت سرنهاده و همچنین این تحول چه آثار و پیامدهایی در خاورمیانه عربی (با تکیه بر عراق و سوریه) برجای گذاشته است؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که رابطه معناداری میان مفهوم امت و دامنه تکفیر وجود دارد. قرائت رادیکال و محدود از امت در اندیشه نوسلفیه تکفیری همچون داعش با نقد شیوه مبارزه (منهج) و با استفاده از (تکفیر) زمینه های تحریک به انشقاق و تجزیه در دنیای اسلام (فتنه) با تشدید خشونت در خاورمیانه عربی؛ خاصه در دو کشور عراق و سوریه؛ تحقق امت جهانی اسلام را با مشکلات جدی مواجه نموده است. از کاستی های این پژوهش اتکای غالب به منابع و داده های مجلات و مراکز مطالعاتی غربی؛ و اهمیت آن به آثار تحول مفهوم امت؛ و قرائت حداقلی رادیکال از امت در نزد جریان تکفیری؛ و موانع تحقق امت جهانی اسلام بازمی گردد.
۱۰.

ضرورت های بسط ژئوپولیتیکی ایران در خاورمیانه عربی با تاکید بر تحولات اخیر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: بسط ژئوپولیتیکی خاورمیانه عربی مصر حوزه نفوذ خلیج فارس دریای سرخ مدیترانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۸۰
فرآیند تصمیم گیری های کلان ملی با شناخت دقیق فضاهای راهبردی پیرامونی آغاز می شود. جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرتی منطقه ای بنابر ماهیتش نیازمند بسط ژئوپولیتیکی و حوزه نفوذ خود در خاورمیانه است. خاورمیانه که نقطه تلاقی منافع قدرت هاست در سه سیستم قابل بررسی است: حوزه ژئوپولیتیکی خلیج فارس، حوزه ژئوپولیتیکی دریای سرخ و حوزه ژئوپولیتیکی دریای مدیترانه شرقی. یافته های تحقیق نشان می دهد حوزه ژئوپولیتیک خلیج فارس به دلیل اهمیت بی بدیل و علقه های ژئوپولیتیکی، به خصوص تلاقی و مجاورت جغرافیایی ایران با آن، باید بیشترین دل مشغولی سیاسی و ژئوپولیتیکی ایران باشد، زیرا ایجاد هر بحرانی در این حوزه و فضای سیاسی حاکم بر آن خود به خود امنیت ملی و تمامیت ارضی کشورمان را متاثر می سازد. ایران برای گستردن بازوهای ژئوپولیتیکی خود در خاورمیانه باید به دنبال متحدی در زیرسیستم دیگری از خاورمیانه عربی باشد. تنها کشور دارنده این قابلیت مهم ژئوپولیتیکی در حوزه ژئوپولیتیکی دریای سرخ و کرانه های مدیترانه شرقی، مصر است. جمهوری اسلامی باید ضمن حفظ موقعیت خود براساس واقعیات ژئوپولیتیکی، با طرح گفتمان اسلام محور و تحرک بخشیدن به مصر از طریق تعامل با آن کشور در خاورمیانه، به تعدیل تدریجی و جبری وزن عربستان در معادلات پردازد تا در بسط حوزه ژئوپولیتیکی خود در منطقه توفیق یابد.
۱۱.

شناسایی عوامل کلیدی جنگ داخلی در خاورمیانه عربی با استفاده از روش دلفی فازی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: جنگ داخلی خاورمیانه عربی دلفی فازی عوامل کلیدی تابع مثلثاتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۱۰۵
خاورمیانه عربی منطقه ای مملو از انواع مختلف و متعدد بی ثباتی است. یکی از انواع بسیار مهم بی ثباتی، جنگ داخلی است. ویژگی های جنگ های داخلی در این منطقه تعدد، فرسایشی شدن، دخالت بازیگران متعدد، تسری پذیری و خشونت شدید ضرورت مطالعه دقیق این نوع بی ثباتی را خاطرنشان می سازد. این ویژگ یها به وضوح در جنگ های داخلی سوریه )از سال 2011 ( و عراق )از سال 2014 ( نمایان است؛ از این رو، چرایی وقوع جنگ های داخلی در بازه زمانی 2014 1992 و منطقه جغرافیایی خاورمیانه عربی سؤال های اصلی این پژوهش هستند. اغلب پژوهشگران برای پاسخ به این سؤال از رو شهای کیفی یا کمی بهره برد هاند. به رغم مزایای هریک از این روش ها، ماهیت مسائل علوم سیاسی و روابط بی نالملل نه صرفاً کیفی و نه صرفاً کمی است؛ اما منطق فازی به عنوان روشی که دربردارنده هر دو مؤلفه کمی و کیفی است، می تواند خلأ موجود در روش شناسی تحقیقاتی را جبران کند. این اثر با استفاده از تکنیک دلفی فازی در نهایت هفت عامل را به عنوان عوامل اصلی وقوع جنگ داخلی شناسایی کرده است. با اینکه این عوامل 20 درصد مجموع عوامل را شامل می شوند، تا 80 درصد بر خیزش تأثیرگذار بود هاند. این موضوع به ویژه از مزایای کاربردی برخوردار است، زیرا محدودیت های زمانی و بودجه ای بازیگران به آنها اجازه نم یدهد در کنترل تمام عوامل، راندمانی مناسب داشته باشند؛ از این رو بازیگران دولتی و غیردولتی در این اندیش هاند که با کمترین هزینه و کنترل مه مترین عوامل، بیشترین راندمان را کسب کنند.