سیر تحول شکل و تزئینات معماری گونه میزهای سفالی شش ضلعی دوره سلجوقی در ایران و ایوبیان سوریه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

 ایران دوره سلجوقی و سوریه دوره ایوبی دو منطقه مهم در تولید آثار سفالی فاخر در قرون ششم و هفتم بوده اند. یکی از تولیدات منحصربه فرد این دو منطقه میز های سفالی کوچک و کوتاهی است که محلی برای قرار دادن اشیا بوده و در تزئین آنها از الگوهای معماری بهره برداری شده است. این آثار از تولیدات رایج و مشابه دوره سلجوقی ایران و ایوبیان سوریه به شمار آمده که به دلایل مهاجرت، تجارت و جنگ، تحت تأثیر یکدیگر بوده اند، به گونه ای که تولید میز ها در هیچ یک از دوره های تاریخی مشابه این دو منطقه نبوده است. هدف از انجام این تحقیق آن است که با مقایسه و تطبیق میزهای ایران و سوریه، ضمن پرداختن به شباهت ها و تفاوت های موجود، سیر تحول میزها از طریق تجزیه وتحلیل تزئینات، شکل و نحوه ساخت، موردبررسی قرار داده و به تأثیرپذیری این آثار از یکدیگر پرداخته شود تا از این رهیافت بتوان به شناخت کمی و کیفی و میزان اثرگذاری معماری بر ساخت و تزئین آنها دست یافت. سؤال های این پژوهش عبارت اند از: 1. نقوش به کاررفته در تزئینات میز های سفالی ایران و سوریه چه هستند؟ 2. شباهت ها و تفاوت ها بین شکل و تزئینات میز های سفالی مناطق ذکرشده کدام اند؟ 3. در ساخت شکل و تزئینات میزهای سفالی از چه روش هایی استفاده شده است؟ پژوهش کیفی است و در حوزه روش شناسی متکی بر توصیف و تحلیل است. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. در این خصوص، با تکیه بر منابع معتبر، چهارده نمونه میز سفالی از موزه های داخل و خارج، جمع آوری شده و موردبررسی قرارگرفته اند. جهت تحلیل دو نمونه از میزهای ایران روش میدانی و بازدید مستقیم از موزه سفال و آبگینه تهران انجام شده است. تزئینات و ساختار ساده تا پیچیده این آثار مانند تزئینات ساده و کم نقش قالبی تا تزئینات پرنقش و ریز زرین فام، ساختار ساده و یک طبقه ای میزها تا ساختار پیچیده تر و دوطبقه ای آنها و لعاب ساده و تک رنگ میزها تا لعاب پیچیده و باارزش زرین فام، پیشرفت در تحول ساخت میزها را نشان می دهد. یافته ها مبین آن است که عناصر معماری حضور چشمگیری در تزئین میزها دارند. این میزها شباهت های کلی و تفاوت هایی در ساختار، تزئینات و لعاب با یکدیگر داشته و در ساخت و تزئین آنها از شیوه کاربردی و مهم قالبی استفاده شده است.