اجتماع علمی

پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناخت دقیق و علمی عوامل جامعه شناختی مؤثر بر تولید علمی اعضای اجتماعات علمی دانشگاه اصفهان صورت گرفته است. در ابتدا رویکردهای مختلف مورد استفاده در مطالعه تولید علمی و همچنین مفهوم و تاریخچه اجتماع علمی مورد بررسی قرار گرفته ، سپس عوامل مؤثر بر تولید علمی از دیدگاه نظریه پردازان اجتماع علمی (همچون رندل کالینز ، هاگستروم ، کوهن ، لاتور و ولگار) شناسایی شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایش می باشد و از شیوه نمونه گیری سهمیه ای استفاده شده است. جامعه آماری، کلیه اعضای هیئت علمی ، دانشجویان دکترا و دانشجویان سال دوم کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 90– 1389 می باشند که تعدادشان برابر با 2865 نفراست و از میان آنها 340 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. مهم ترین نتایج این پژوهش عبارتند از: در میان گروه های تحصیلی، گروه علوم پایه بالاترین میزان تولید علمی و گروه فنی و مهندسی پایین ترین تولید علمی را به خود اختصاص داده اند. متغیرهای «میزان تعاملات و ارتباطات» ، «انرژی احساسی» و «اجماع معرفتی» نیز یک رابطه مثبت و معنادار را با تولید علمی نشان می دهند. اما در مدل رگرسیونی متغیر «فضای توجه نمادین» تأثیرگذاری معناداری را بر تولید علمی نشان نداد و از معادله حذف شد. مدل معادله ساختاری تدوین شده نیز شاخص های برازش مطلوبی را کسب کرد و به این ترتیب می تواند به عنوان یک مدل پیشنهادی به منظور افزایش تولید علمی در دانشگاه ها ارائه شود.

هدف مطالعه حاضر بررسی جامعه شناختی مشکلات دانشجویان کارشناسی ارشد جامعه شناسی در مسئله یابی پایان نامه بوده است. بررسی مشکلات بر اساس مطالعات کیفی (توصیفی و تبیینی) و با توجه به مصاحبه با سی نفر از دانشجویان و اساتید از دانشگاه های تهران، الزهرا(س) و علامه صورت گرفت. مشکلات دانشجویان در مسئله یابی؛ بر اساس مفاهیم جامعه پذیری، پارادایم و اجتماع علمی تبیین شد. بدین صورت که ضعف در اجتماعات علمی و فقدان پارادایم ها، به عنوان فرضیاتی در نظر گرفته شدند که مشکلات حاصل از آن ها در نهایت باعث مشکلاتی در فرایندهای جامعه پذیری دانشجویان می شود و با توجه به فرضیه مطالعه حاضر باعث مشکلاتی در مسئله یابی پایان نامه می شود. نتایج تحقیق نشان دهنده مشکلاتی مانند نداشتن حوزه مورد علاقه، نداشتن سؤال جامعه شناختی، تردید در مسئله یابی، مشکلاتی در ارتباط با نظام آموزشی مدرسه و دانشگاه، فقدان بحث های علمی در گروه های جامعه شناسی و تعاملات اندک بین اساتید و دانشجویان و اساتید با یکدیگر است.

در دو دهه گذشته مباحثه پر رونقی بر سر امکان یا ماهیت «علم بومی» در حوزه عمومی علوم انسانی ایران شکل گرفته است. وضع «علم اجتماعی» در ایران بخشی از این مباحثه، و «جامعه شناسان» خود بخشی از مباحثه بومی سازی بوده و هستند. این مقاله با ارجاع به آراء و نظرات جمعی از استادان و صاحب نظران علوم اجتماعی ایران در بازه زمانی پیشگفته، به دسته بندی نظرات موافقین و مخالفین علم اجتماعی بومی در ایران بپردازد. مقاله نشان خواهد داد که دست کم سه رویکرد اصلی در مباحثه علم اجتماعی بومی در ایران قابل شناسایی است: رویکرد پوزیتیویستی، رویکرد قاره ای-پست مدرن، و رویکرد حکمت اسلامی. آن چه بین این سه رویکرد و نمایندگان آنها محل اجماع است، تاکید هر سه بر پرداختن علم اجتماعی و جامعه شناسی به مسائل و موضوعات خاصّ هر جامعه، و اهتمام خاص بودگی آن، از جمله خاص بودگی تاریخی و هویتی جامعه ایران است: گروه اول معتقدند اصول و مبانی نظری ثابت و جهانی متعلق به علم مدرن است و باید از این اصول برای شناخت و حل مسائل بومی جامعه ایران استفاده کرد؛ گروه دوم معتقدند که این اصول برای هر جامعه و فرهنگی متفاوت است، و شناخت جامعه ایران نیازمند شناسایی اصول و قواعد فرهنگی و تاریخی خاصّ این جامعه است؛ گروه سوم نیز هرچند همانند گروه اول به هویت جهانی علم باور دارند ولی بنیان های نظری سکولار علم مدرن را خطا و غلط دانسته، و قائل به وجود مبانی بدیل متناسب با حکمت اسلامی برای دانش اجتماعی بومی هستند.

جریان اصلی پژوهش هایی که درصدد توصیف و تببین وضعیت نامطلوب جامعه شناسی در ایران بوده اند، به ضعف تعاملات و ارتباطات علمی میان پژوهشگران این رشته و در یک کلمه، به ضعف اجتماع علمی به عنوان عامل اصلی وضعیت نامطلوب جامعه شناسی در ایران اشاره کرده اند. این درحالی است که این پژوهش ها یکی از پرتراکم ترین زمینه های ارتباطات علمی در این رشته یعنی پیوندهای شکل گرفته از خلال حضور در تیم های داوری پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری را به کل نادیده گرفته اند. پژوهش حاضر در پی توصیف و تبیین شبکه پیوندهای تیم های داوری پایان نامه ها بوده است. برای این منظور پایان نامه های ارائه شده در گروه های جامعه شناسی دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، علامه طباطبایی، شهید بهشتی و الزهرا از سال 1380 تا سال ۱۳۹۵ ثبت شده و اطلاعات مربوط به ویژگی های زمینه ای و متغیرهای شناختی اعضای تیم های داوری این پایان نامه ها و حوزه موضوعی هر یک از آن ها گردآوری شد. در این پژوهش از نرم افزار R برای تحلیل داده ها در جهت توصیف و تبیین شبکه استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان داد که ساختار ارتباطی تیم های داوری تمرکزگرا است و این تمرکزگرایی تاحدی با برخی ویژگی های زمینه ای اعضای شبکه شامل دانشگاه محل کار، گروه محل کار و دانشگاه محل اخذ مدرک دکتری و نیز با برخی عوامل شناختی شامل حوزه تخصصی پژوهشی ، حوزه موضوعی پایان نامه هایی که در آن ها حضور داشته اند و نیز تنوع موضوعی این پایان نامه ها قابل توضیح است.  

هدف: هدف از این تحقیق، ارائه مدلی برای فهم مسأله مندی اجتماع علمی اعضای هیأت علمی در آموزش عالی ایران بود. روش شناسی: در این پژوهش با کاربست روش فراترکیب کیفی، تعداد 25 مقاله علمی پژوهشی منتخب در زمینه اجتماع علمی اعضای هیأت علمی با روش نظریه پردازی داده بنیاد طرح نظام مند اشتراوس و کوربین تحلیل و صورت بندی گردید. یافته ها: مدل تحقیق نشان می دهد که اعضای هیأت علمی تحت تأثیر چه شرایطی، مجالی برای تکوین و توسعه اجتماع علمی می یابند و یا نمی یابند. بنابراین مقوله «مجال یابی شکل گیری اجتماع علمی» به عنوان مقوله اصلی و کانونی مدل تلقی گردید. ضمن اینکه این مدل از طریق موجبات علی توضیح می دهد که چه علت هایی در فرآیند شکل گیری و توسعه اجتماع علمی در دانشگاه تأثیر دارند و اجتماع علمی در کدام زمینه و با چه ویژگی هایی مجال شکل گیری می یابد و یا نمی یابد و چه مداخلات و راهبردهایی می تواند بر این فرآیند اثر بگذارد و چگونه این فرآیند به پیامدهایی که ناشی از بود و نبود اجتماع علمی است، منجر می شود. نتیجه گیری و پیشنهادات: اجتماع علمی اعضای هیأت علمی در آموزش عالی ایران در خلأ شکل نمی گیرد و دائماً تحت تأثیر علت های برآمده از زمینه و متغیرهای مداخله ای، شکلی متفاوت به خود می گیرد و پیامدهای متفاوتی ایجاد می کند؛ بنابراین شناخت و درک این وضعیت توسط سیاست گذاران و اتخاذ تدابیر مناسب در نظام برنامه ریزی آموزش عالی، لازمه تکوین و توسعه اجتماع علمی در آموزش عالی ایران خواهد بود.  نوآوری و اصالت: نوآوری و اصالت این تحقیق در رویکرد جامع انگارانه و فرآیندمحور آن با تکیه بر تحلیل سیستماتیک دانش تثبیت شده موجود در موضوع تحقیق است که تصویر روشنی از وضع موجود و گذر به وضع مطلوب را پیش روی عوامل علمی و مدیریتی برای تکوین و توسعه اجتماع اعضای هیأت علمی در دانشگاه های ایران قرار می دهد.