موبینگ

یکی از عوامل اثرگذار روحی-عاطفی در محیط های کاری و آموزشی که وجود و اثرات منفی فردی و سازمانی آن کمتر مدنظر قرار گرفته، موبینگ (ترور روحی) است. موبینگ فعالیتهای روحی-عاطفی با نمودهای گفتاری و رفتاری است که فرد (موب کننده) به گونه ای رفتار می کند تا طرف مقابل (قربانی موب شده) در شرایط ناامن قرار گرفته و گاه مجبور به ترک سازمان شود. هدف این مطالعه علمی-مروری از نوع توصیفی و مبتنی بر صبغه کتابخانه ای، آن است که با کاوش مطالعات نظری و میدانی جهانی، به تعریف موبینگ، مراحل و ابعاد آن بپردازد؛ عوامل مرتبط (پیشایندها و پیامدهای) آن را بررسی کند؛ مهم ترین الگوهای مطرح شده، الگوی جامع توسعه یافته عوامل مرتبط با موبینگ و راهکارهایی برای مدیریت و کاهش آن ارایه دهد. نتیجه مطالعه حاضر نشان می دهد در محیط های کاری و آموزشی، رفتارهای موبینگ شامل هفت بعد مختلف، عوامل مؤثر و پیامدهای مخرب (فردی، شغلی، سازمانی، روانی-اجتماعی) است که ضرورت شناخت و مدیریت آنها، انجام مطالعات دقیق میدانی و بومی در هر محیط سازمانی و آموزشی خاص آن را ایجاب می کند. تقویت مربی گری، رفتارهای شهروندی سازمانی، شفافیت سازمانی، اخلاق کاری-حرفه ای، هوش معنوی و هیجانی، مدیریت تعارض و پویایی های تیمی، راهکارهای کاهش موبینگ و هم افزایی فعالیت ها برای تحقق اهداف فردی و سازمانی است.

یکی از انواع حاد سوءرفتارهای سازمانی و بین فردی، اوباشگری سازمانی است و به مفهوم سوءاستفاده جمعی کارکنان از یک همکار یا به نوعی آزار و اذیت روانی فرد توسط عده ای دیگر است که با ایجاد فشارهای روانی بر فرد مورد نظر باعث ازبین بردن شخصیت او و ایجاد خلل در انجام منظم، مستمر و دائمی وظایف سازمانی می شود. با توجه به اهمیت مسئله اوباشگری و پیامدهای منفی آن شناخت و پیشگیری رفتارهای اوباشگری سازمانی نقش بسزایی در سلامت روانی و جسمانی کارکنان و افزایش بهره وری و کارایی سازمان خواهد داشت، از این رو، هدف مطالعه حاضر شناسایی عوامل سازمانی موجد اوباشگری سازمانی در سازمان است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، و از نظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی از نوع پیمایشی است، که با بهره گیری از تکنیک دلفی اجرا شده است. جامعه آماری کلیه خبرگان آشنا به موضوع پژوهش و درگیر در مسائل کارکنان با سابقه تخصصی و تجربی بوده اند که به روش هدفمند انتخاب شدند. در نهایت، 29 نفر در سه دور دلفی شرکت کردند و به پرسشنامه دلفی پاسخ دادند. ابتدا با مطالعه متون مرتبط با موضوع پژوهش 29 عامل سازمانی موجد اوباشگری شناسایی شد. سپس، این 29 عامل در اختیار خبرگان قرار گرفت و با نظر اصلاحی آن ها و طی سه دور دلفی، 31 عامل شناسایی شد. برای اندازه گیری میزان توافق نظر خبرگان ضریب هماهنگی کندال محاسبه شد. دلفی در سه دور اجرا شد. در نتیجه، 31 عامل سازمانی موجد اوباشگری در پنج دسته عوامل ساختاری، عوامل رفتاری – ادراکی، عوامل شغلی، عوامل مدیریتی و عوامل فرهنگی قرار گرفت.

یکی از مسائلی که امروزه ممکن است سازمان ها با آن درگیر باشند استفاده از ترفندهای نادرست ناشی از رفتارهای بد سیاسی، انگیزه-های پلید، خودخواهی ها، عقده های کودکانه و ... می باشد که باعث اتلاف انرژی سازمان و کارکنان برای حل اینگونه رفتارها می شود. یکی از این ترفندها که باعث آزار و اذیت روحی در محیط سازمان می شود غوغاسالاری نام دارد. این بیماری پنهان سازمانی، پیامدهای منفی بسیاری برای سازمان ها دارد. اما چگونه می توان این معضل سازمانی را شناسایی کرد و از روی کدام نشانه ها می توان به وجود آن در یک سازمان پی برد؟ متاسفانه با وجود اهمیت این موضوع تاکنون شاخصه های غوغاسالاری شناسایی نشده و کمتر مقاله ای به این مهم پرداخته است و بیشتر پژوهش های پیشین درخصوص معرفی مفهوم، عوامل موثر و پیامدهای این معضل سازمانی بوده است. لذا این پژوهش، به دنبال شناسایی مؤلفه های غوغاسالاری سازمانی می باشد. این پژوهش از نظر هدف توسعه ای است و از لحاظ ماهیت و روش اجرا، در زمره پژوهش های آمیخته (کیفی-کمی) قرار دارد. در بخش کیفی، پس از مطالعه حدود 70 مقاله مرتبط، پنل پژوهش 9 نفره ای شکل گرفت، به کمک پشتوانه ادبیات و پیشینه تحقیق و روش دلفی، ضمن شناسایی مؤلفه های غوغاسالاری، الگوی مفهومی غوغاسالاری در سه بعد روابط بین فردی و اجتماعی با 4 مولفه، موقعیت حرفه ای و شغلی با 6 مولفه و زندگی شخصی (شهرت و خوشنامی) با 3 مولفه طراحی گردید. در ادامه جهت سنجش این الگو و مولفه ها، پرسشنامه ای طراحی و در بخش کمی، این پرسشنامه در سازمان گمرکات خراسان رضوی مورد ارزیابی قرار گرفت.

هدف تحقیق حاضر تحلیل تجربه زیسته معلّمان ابتدایی از پدیده موبینگ و بولینگ سازمانی درمحیط مدرسه با رویکرد پدیدارشناسی است. تحقیق حاضر از نوع کیفی و با رویکرد پدیدار شناسی است. در این تحقیق با 20 نفر از معلّمان ابتدایی زن و مرد ناحیه 2 آموزش و پرورش شهرستان شیراز مصاحبه شد. روش نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شد. روش مصاحبه ها نیمه ساختار یافته و مصاحبه ها تا زمان اشباع داده انجام شد. تحلیل داد ها بر اساس راهبرد هفت مرحله ای کلایزی صورت پذیرفت. تحلیل و ادارک عمیق گفته های معلّمان به شناسایی 3 مضمون 1) چرایی ایجاد این پدیده(نقش مدیر و نوع مدیریت، مشکلات مالی و روحی معلّمان و نقش سیستم آموزشی و سازمان آموزش و پرورش)، 2) شکل رفتار های موبینگ و بولینگ در محیط آموزشی و مدرسه (مانند غیبت و ترور شخصیتی، درگیری فیزیکی) ، 3) اثرات موبینگ و بولینگ در محیط کار(مانند ترک سازمان)، منجر شد. در انتها با توجه به نتایجی که بدست آمده، پیشنهاداتی برای جلوگیری از این پدیده ارائه شده است.

یکی از مشکلات موجود در عرصه روابط میان کارگران و کارفرمایان و نیز میان کارگران با همدیگر، پدیده موبینگ است. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی پدیده موبینگ بررسی شد، روشن شد که موبینگ به مجموعه فعالیت های آزاردهنده اعم از تهدید و تحقیر اطلاق می شود که به قصد به ستوه آوردن و دور کردن کارگر قربانی از کارگاه انجام می گیرد و آسیب های روحی و جسمی شدیدی به وی وارد می کند و هزینه های فردی و جمعی هنگفتی را به بار می آورد که مبارزه با آن را ضروری می نماید. در نظام حقوقی ایران اگرچه بر مبنای احترام به کرامت و حیثیت انسانی، تعهد کارفرما بر حفظ سلامت کارگر و اصل آزادی اشتغال، مبارزه با این پدیده توجیه پذیر است، اما در مقررات موضوعه ضمانت اجرای خاصی برای آن پیش بینی نشده است. ازاین رو تا زمان تدوین مقررات ویژه، براساس قواعد عمومی مسئولیت مدنی و کیفری عامل آزار روانی قابل تعقیب است، اما این امر برای حمایت از کارگر قربانی وافی به مقصود نیست.